Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 23 listopada 2001 r.
I PKN 663/00
Roszczenia z art. 20 ust. 7 i 8 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta
Nauczyciela (jednolity tekst: Dz.U. z 2003 r. Nr 118, poz. 1112 ze zm.) wynikają z
odmiennej podstawy faktycznej i prawnej, niż żądanie przywrócenia poprzed-
nich warunków pracy nauczyciela przeniesionego w stan nieczynny z narusze-
niem przesłanek art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela.
Przewodniczący SSN Józef Iwulski (sprawozdawca), Sędziowie SN: Zbigniew
Myszka, Andrzej Wasilewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 23 listopada 2001 r. sprawy z powódz-
twa Renaty P. przeciwko Szkole Podstawowej w G.P. o uznanie za bezskuteczne
przeniesienia w stan nieczynny, na skutek kasacji powódki od wyroku Sądu Okręgo-
wego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krośnie z dnia 7 kwietnia 2000 r.
[...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Powódka Renata P. w pozwie przeciwko Szkole Podstawowej w G.P. doma-
gała się uznania za bezskuteczne przeniesienia jej w stan nieczynny. Wyrokiem z
dnia 29 grudnia 1999 r. [...] Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Jaśle oddalił powództwo.
Sąd ten ustalił, że powódka w pozwanej szkole została zatrudniona od 1 września
1991 r. jako nauczyciel nauczania początkowego. W związku z zatwierdzeniem w
dniu 17 maja 1999 r. przez zarząd Gminy T. projektu organizacyjnego pozwanej
Szkoły nastąpiło połączenie klas nauczania początkowego, co spowodowało zmniej-
szenie liczby oddziałów. W roku szkolnym 1999/2000 w pozwanej szkole do klas od
I-III miało uczęszczać 25 uczniów, a w całej Szkole było 72 uczniów. Zmiany te spo-
wodowały przeniesienie dwóch nauczycieli w stan nieczynny, a dwojgu nauczycielom
zmniejszono pensum do 1/2 etatu. W związku z tymi zmianami dyrektor Szkoły pi-
- 2 -
smem z 17 maja 1999 r. powiadomił powódkę o zamiarze przeniesienia jej w stan
nieczynny, o ile nie skorzysta z prawa złożenia wniosku o rozwiązanie stosunku
pracy. Kolejnym pismem z 25 maja 1999 r. dyrektor Szkoły przeniósł powódkę w stan
nieczynny od 1 września 1999 r. do 28 lutego 2000 r. wobec niezłożenia przez nią
wniosku o rozwiązanie stosunku pracy. Sąd pierwszej instancji ustalił, że powódka
posiada wyższe wykształcenie magisterskie z zakresu pedagogiki wczesnoszkolnej,
8-letni staż pracy oraz uzyskała dwie oceny dobre w przeciągu ostatnich pięciu lat
pracy zawodowej. Nauczycielka Renata D. ukończyła wyższe studia nauczycielskie
z zakresu pedagogiki wczesnoszkolnej, ponadto podyplomowe studia z zakresu in-
formatyki i ma 8-letni staż pracy zawodowej. Nauczycielka Lucyna S. ukończyła wyż-
sze studia zawodowe z zakresu pedagogika wczesnoszkolna, a następnie wyższe
studia magisterskie z zakresu interpretacji wczesnoszkolnej i przedszkolnej i ma
17-letni staż pracy. Nauczycielka Krystyna M. posiada wyższe studia z zakresu pe-
dagogiki wczesnoszkolnej i ma 18-letni staż pracy pedagogicznej. Wszystkie te nau-
czycielki w 1999 r. otrzymały wyróżniające oceny pracy zawodowej. Sąd ustalił, że
cała czwórka tych nauczycielek osiągała porównywalne wyniki w pracy z młodzieżą.
Powódka niczym nie wyróżniała się w stosunku do innych nauczycieli, gdyż nauczy-
ciele w pozwanej Szkole podchodzili z podobnym zaangażowaniem do swoich obo-
wiązków. Sąd Rejonowy uznał, że dyrektor pozwanej Szkoły nie naruszył art. 20 ust.
1 Karty Nauczyciela przenosząc powódkę w stan nieczynny, a jej roszczenie w świe-
tle art. 45 KP jest nieuzasadnione. Sąd pierwszej instancji stwierdził, że w przypadku
przenoszenia nauczyciela w stan nieczynny nie jest wymagana konsultacja ze związ-
kami zawodowymi, a pismo Komisji Oświaty, Kultury, Sportu i Zdrowia Rady Gminy
T. z 14 kwietnia 1999 r. nie ma mocy wiążącej i jest tylko prośbą do dyrektorów
szkół, aby w przypadku podejmowania decyzji o zatrudnieniu preferować nauczycieli
zamieszkałych na terenie Gminy T.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krośnie wyrokiem z
dnia 7 kwietnia 2000 r. [...] oddalił apelację powódki. Uznał, że Sąd pierwszej instan-
cji przeprowadził szczegółowe postępowanie dowodowe i wyciągnął z niego prawi-
dłowe wnioski, w szczególności, iż nie został naruszony art. 20 ust. 1 Karty Nauczy-
ciela oraz art. 45 KP. W pozwanej Szkole od 1 września 1999 r. miały nastąpić
zmiany organizacyjne ze względu na zatwierdzenie przez zarząd Gminy nowego
- 3 -
projektu organizacyjnego na rok szkolny 1999/2000. W tej sytuacji do obowiązków
dyrektora należało dostosowanie składu personalnego nauczycieli do nowej struktu-
ry organizacyjnej szkoły. Sąd Okręgowy zaakceptował ocenę, że pomiędzy nauczy-
cielami zatrudnionymi w klasach I-III nie występowały żadne różnice, jeżeli chodzi o
kwalifikacje zawodowe, natomiast staż pracy wyraźnie przemawiał na korzyść innych
nauczycielek. Jedynie Renata D. posiada podobny do powódki 8-letni staż pracy.
Wszystkie inne nauczycielki miały jednak wyższą ocenę pracy niż powódka. Nie
można więc zarzucić dyrektorowi Szkoły nietrafności wyboru powódki do przeniesie-
nia w stan nieczynny, a Sąd pierwszej instancji dokonał wyczerpującej oceny kryte-
riów jakimi kierował się dyrektor. Dokonany wybór nie może być oceniony jako do-
wolny, czy stanowiący nieuzasadniony przejaw preferencji innych nauczycieli z pomi-
nięciem lub szykanowaniem powódki. Sąd Okręgowy uznał za nietrafny zarzut od-
noszący się do niezatrudnienia powódki w miejsce odchodzącej na urlop macierzyń-
ski Elżbiety Ł. W dniu 25 maja 1999 r. strona pozwana nie mogła przewidzieć kiedy
Elżbieta Ł, uzyska urlop macierzyński. Nauczycielka ta przebywała na urlopie w
okresie od 18 października 1999 r. do 2 marca 2000 r., a więc zasadne było zatrud-
nienie na ten okres na podstawie umowy na czas określony nauczyciela z wykształ-
ceniem wyższym pedagogicznym Małgorzaty K., która podjęła pracę po raz drugi w
pozwanej Szkole. Chybiony jest również zarzut dotyczący błędnej oceny pracy za-
wodowej powódki. Zespół oceniający powołany przez P. Kuratora Oświaty w dniu 5
października 1999 r. podtrzymał kwestionowaną przez powódkę dobrą ocenę jej
pracy.
Kasację od tego wyroku wniosła powódka, która zarzuciła naruszenie przepi-
sów prawa materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 8 i
art. 45 KP przez przyjęcie, że roszczenie o uznanie przeniesienia jej w stan nie-
czynny jest nieuzasadnione, a obrane przez pozwaną kryteria doboru jej osoby, pra-
widłowe i obiektywne, a także art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela przez przyjęcie, że
zmiany organizacyjne jakie miały miejsce w pozwanej Szkole w roku szkolnym
1999/2000 uzasadniały przeniesienie powódki w stan nieczynny oraz art. 20 ust. 7 i
8 tej ustawy przez pominięcie zatrudnienia w charakterze nauczyciela oddziału zero-
wego Małgorzaty K. począwszy od 18 października 1999 r. w miejsce Elżbiety Ł. na
czas jej urlopu wychowawczego. Powódka zarzuciła też naruszenie art. 382 i art.
- 4 -
385 KPC przez oddalenie jej apelacji jako pozbawionej podstaw prawnych i faktycz-
nych, mimo wskazania na sprzeczności między materiałem dowodowym sprawy, a
zaskarżonym orzeczeniem oraz art. 328 § 2 KPC "wobec niedostatecznego uzasad-
nienia" wyroku w części dotyczącej zasadności zatrudnienia Małgorzaty K. W uza-
sadnieniu kasacji powódka wywiodła w szczególności, że legitymuje się ukończe-
niem wyższych studiów magisterskich w zakresie pedagogiki wczesnoszkolnej i za-
mieszkuje w tej samej miejscowości, w której świadczyła pracę. Przez czas trwania
stosunku pracy udzielała się społecznie, prowadząc na terenie Szkoły sklepik ucz-
niowski oraz szkolne koło PCK. Strona pozwana dokonała oceny pracy powódki
przed podjęciem decyzji o przeniesieniu jej w stan nieczynny, to jest w dniu 6 maja
1999 r., bez zapoznania powódki z projektem tej oceny oraz bez wysłuchania jej
uwag i zastrzeżeń, co stanowiło naruszenie przepisu art. 6a ust. 8 Karty Nauczy-
ciela. Dokonanie tej oceny w przeddzień podjęcia decyzji o przeniesieniu jej w stan
nieczynny postawiło powódkę w niekorzystnym świetle na tle innych nauczycieli. W
takiej sytuacji mało istotne wydaje się, iż wskutek odwołania powódki od uzyskanej
przez nią oceny pracy do P. Kuratora Oświaty w R., organ ten podtrzymał ocenę do-
tychczasową, bowiem nie zmieni to faktu, że ocena pracy powódki została dokonana
z naruszeniem przepisów. Powódka pozostawała w zatrudnieniu począwszy od dnia
1 września 1991 r. Posiadała zatem ośmioletni staż pracy wyłącznie w nauczaniu
początkowym oraz legitymowała się ukończeniem wyższych studiów magisterskich
w zakresie pedagogiki wczesnoszkolnej. Legitymująca się podobnym do powódki
stażem pracy Renata D. w chwili podejmowania decyzji o przeniesieniu w stan nie-
czynny również posiadała ukończone wyższe studia magisterskie w zakresie peda-
gogiki wczesnoszkolnej, lecz pracę w nauczaniu początkowym podjęła od września
1999 r., natomiast wcześniej nauczała w klasach starszych. Nauczycielka ta otrzy-
mała wyróżniającą ocenę pracy, podczas gdy poprzedni dyrektor Szkoły wystawił jej
ocenę dobrą. Sąd drugiej instancji pominął, że pracujące w nauczaniu początkowym
nauczycielki Lucyna S. i Krystyna M. pomimo dłuższego od powódki stażu pracy, w
czasie podejmowania decyzji o przeniesieniu powódki w stan nieczynny nie miały
ukończonych wyższych studiów magisterskich, lecz zawodowe i licencjat, co świad-
czy, iż zastosowane kryteria doboru do przeniesienia w stan nieczynny nie były wła-
ściwe. Nie jest zasadne ustalenie Sądu drugiej instancji, jakoby pozwana w chwili
- 5 -
podejmowania przez dyrektora decyzji o przeniesieniu powódki w stan nieczynny nie
mogła przewidzieć, kiedy nauczycielka Elżbieta Ł. uzyska urlop macierzyński. Dyrek-
tor „doskonale wiedział, że osoba ta jest w ciąży i w związku ze zbliżającym się okre-
sem wakacyjnym winien był się liczyć, iż niebawem na taki urlop się uda". Pozwana
zatrudniła jednak w miejsce powódki Małgorzatę K., która wprawdzie była już raz za-
trudniona w pozwanej Szkole w okresie od października 1998 r. do lutego 1999 r.,
lecz której czteromiesięczny staż pracy nie dorównywał stażowi pracy powódki, a
ponadto osoba ta nie legitymowała się ukończeniem studiów wyższych. Powódka
podniosła, że dyrektor szkoły może rozwiązać z nauczycielem stosunek pracy, gdy
nie jest możliwe dalsze zatrudnianie wszystkich nauczycieli danej specjalności. Po-
zwana, gdy tylko nadarzyła się ku temu okazja, zatrudniła w klasach nauczania po-
czątkowego Małgorzatę K., przez co wykazała, iż dalsze zatrudnianie powódki było
możliwe. Z tych względów wytypowanie powódki do przeniesienia w stan nieczynny
zostało dokonane z naruszeniem art. 20 ust. 7 i 8 Karty Nauczyciela. Powyższej oko-
liczności Sąd drugiej instancji nie uzasadnił w sposób umożliwiający prawidłową kon-
trolę zaskarżonego orzeczenia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 20 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela
(jednolity tekst: Dz.U. z 1997 r. Nr 56, poz. 357 ze zm.) w brzmieniu mającym zasto-
sowanie w sprawie, w razie całkowitej lub częściowej likwidacji szkoły albo w razie
zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub
zmian planu nauczania uniemożliwiających dalsze zatrudnianie nauczyciela w peł-
nym wymiarze zajęć, dyrektor szkoły przenosi nauczyciela w stan nieczynny lub, na
wniosek nauczyciela, rozwiązuje z nim stosunek pracy. Nauczyciel mianowany może
wyrazić zgodę na ograniczenie zatrudnienia w trybie określonym w art. 22 ust. 2 tej
ustawy. Powódka nie kwestionowała, że wystąpiła przesłanka zastosowania tego
przepisu polegająca na zmniejszeniu liczby oddziałów w Szkole, a ustalenia Sądów
w tym zakresie nie budzą wątpliwości. Powódka twierdzi, że istniała możliwość jej
dalszego zatrudnienia, gdyż w miejsce nauczycielki, która rozpoczęła korzystanie z
urlopu macierzyńskiego została zatrudniona inna nauczycielka. Powódka nie do-
- 6 -
strzega jednak, że zdarzenia te nastąpiły już po przeniesieniu jej w stan nieczynny, a
rozwiązanie stosunku pracy z nauczycielką w ciąży, czy też przeniesienie jej w stan
nieczynny zamiast powódki, nie mogłoby być ocenione jako prawidłowy dobór pra-
cownika do rozwiązania stosunku pracy. Nadto nowa nauczycielka została zatrud-
niona na czas określony. Dyrektor pozwanej Szkoły stanął przed koniecznością do-
konania wyboru, których nauczycieli musi przenieść w stan nieczynny (chyba, że
złożą wniosek o rozwiązanie stosunku pracy) i musiał tego wyboru dokonać w okre-
ślonym momencie. O skuteczności aktu przeniesienia nauczyciela w stan nieczynny
i prawidłowości zastosowanych kryteriów wyboru nauczyciela do zwolnienia lub
przeniesienia w stan nieczynny decydują okoliczności występujące w momencie do-
konania tych czynności (wyrok z dnia 14 lipca 1999 r., I PKN 156/99, OSNAPiUS
2000 r. nr 19, poz. 714). Słusznie Sąd drugiej instancji uznał, że wystąpiły przesłanki
zastosowania art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela, także w aspekcie niemożliwości dal-
szego zatrudniania wszystkich nauczycieli. Jak wyżej zaznaczono, dyrektor prawi-
dłowo nie brał pod uwagę możliwości przeniesienia w stan nieczynny nauczycielki w
ciąży. Dokonał więc tej oceny w stosunku do innych nauczycieli. Przesłanki tej oceny
zostały poddane krytycznej analizie przez Sądy obu instancji, zarówno w aspekcie
ustaleń faktycznych, jak i kwalifikacji prawnych. Analiza ta była bardzo szczegółowa i
zarzuty kasacji w tym zakresie nie są trafne. Sądy obu instancji w uwzględnieniu licz-
nych zarzutów powódki przeprowadziły tę analizę wręcz nazbyt szczegółowo, gdyż z
twierdzeń faktycznych powódki nawet nie wynikało, aby dobór jej do przeniesienia w
stan nieczynny był przejawem szykany lub dyskryminacji albo w jej sytuacji zawodo-
wej lub osobistej występowały okoliczności jednoznacznie preferujące ją do dalsze-
go zatrudnienia. Wręcz odwrotnie, przyjmując wszystkie twierdzenia i oceny powódki
za zasadne, należy uznać, że między nią, a nauczycielkami, które pozostały w za-
trudnieniu nie ma żadnych istotnych cech różnicujących, co do stażu pracy, kwalifika-
cji, ocen wykonywania obowiązków pracowniczych, czy sytuacji osobistej. Jeżeli w
tym zakresie występują różnice, to są one nieznaczne, nieistotne i w niektórych
aspektach dla powódki korzystne, a w innych niekorzystne. Sąd pracy w sprawie do-
tyczącej rozwiązania stosunku pracy nie zastępuje pracodawcy, a jedynie kontroluje,
czy jego czynności nie naruszają przepisów prawa pracy. Pracodawca, który doko-
nuje tak zwanego doboru pracowników do rozwiązania stosunku pracy musi mieć
- 7 -
określony zakres swobody w tym zakresie. Jeżeli więc między pracownikami, któ-
rych dotyczy przesłanka rozwiązania stosunku pracy (przeniesienia w stan nieczyn-
ny), nie występują istotne różnice (co do kwalifikacji, stażu pracy, sposobu wykony-
wania obowiązków, szczególnej sytuacji osobistej), to pracodawca ma swobodę wy-
boru pracownika do rozwiązania stosunku pracy, a sąd pracy w takiej sytuacji nie
może wkraczać w tę ocenę (por. wyrok z dnia 7 kwietnia 1999 r., I PKN 652/98,
OSNAPiUS 2000 r. nr 11, poz. 426; wyrok z dnia 5 listopada 1998 r., I PKN 420/98,
OSNAPiUS 1999 r. nr 24, poz. 784). Tym samym należy uznać, że wszystkie zarzuty
powódki dotyczące, zarówno przepisów procesowych (zarzuty dotyczące ustaleń i
uzasadnienia zaskarżonego wyroku), jak i ocen w tym zakresie, nie są zasadne,
gdyż dotyczą faktów nieistotnych dla rozstrzygnięcia sprawy. W świetle dokonanych
ustaleń faktycznych ocena Sądu drugiej instancji, że pracodawca nie naruszył art. 20
ust. 1 Karty Nauczyciela jest prawidłowa. Nie doszło też do naruszenia przez Sąd
drugiej instancji art. 8 i 45 § 1 KP.
Fakt zatrudnienia innej nauczycielki po przeniesieniu powódki w stan nie-
czynny wiąże skarżąca także z zarzutem naruszenia art. 20 ust. 7 i 8 Karty Nauczy-
ciela oraz z zarzutami procesowymi w tym zakresie. Zgodnie z art. 20 ust. 7 Karty
Nauczyciela dyrektor szkoły ma obowiązek przywrócenia do pracy w pierwszej kolej-
ności nauczyciela pozostającego w stanie nieczynnym w razie powstania możliwości
podjęcia przez nauczyciela pracy w pełnym wymiarze zajęć na czas nie określony
lub na okres, na który została zawarta umowa, w tej samej szkole, na tym samym lub
innym stanowisku, pod warunkiem posiadania przez nauczyciela wymaganych kwali-
fikacji. Odmowa podjęcia pracy przez nauczyciela powoduje wygaśnięcie stosunku
pracy z dniem odmowy. Przepis ten dotyczy więc szczególnej sytuacji, gdy w okresie
stanu nieczynnego powstanie możliwość zatrudnienia nauczyciela, i to w pełnym wy-
miarze zajęć na czas nie określony (w przypadku powódki nie wchodziła w grę moż-
liwość zatrudnienia jej na okres, na który została z nią zawarta umowa). W stanie
faktycznym sprawy przesłanki zastosowania tego przepisu nie wystąpiły, skoro po-
wstała co najwyżej możliwość zatrudnienia na czas określony. Zgodnie natomiast z
art. 20 ust. 8 Karty Nauczyciela w wypadkach podyktowanych koniecznością realiza-
cji programu nauczania w tej samej lub w innej szkole lub zapewnienia opieki w pla-
cówce opiekuńczo-wychowawczej nauczyciel pozostający w stanie nieczynnym
- 8 -
może, na swój wniosek lub na wniosek dyrektora szkoły, podjąć pracę zgodnie z wy-
maganymi kwalifikacjami w niepełnym lub w pełnym wymiarze zajęć, jednak na
okres nie dłuższy niż okres stanu nieczynnego. Chodzi w nim więc o podjęcie pracy
bez wzruszenia stanu nieczynnego nauczyciela. Nawet, gdyby przyjąć, że wystąpiły
przesłanki zastosowania tego przepisu, to należy stwierdzić, że powódka nigdy o to
się nie zwracała do pracodawcy. Z punktu widzenia przebiegu procesu powódka
wnosiła o uznanie przeniesienia jej w stan nieczynny za bezskuteczne, kwestionując
istnienie przesłanek art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela. Jej żądanie procesowe nigdy
nie zmierzało do nakazania pozwanej zatrudnienia powódki w okresie stanu nieczyn-
nego na podstawie art. 20 ust. 8 Karty Nauczyciela, czy przywrócenia do pracy wo-
bec zaistnienia przesłanek art. 20 ust. 7 tej Karty. Roszczenia z art. 20 ust. 7 i 8
Karty Nauczyciela wynikają z odmiennej podstawy faktycznej i prawnej niż żądanie
przywrócenia poprzednich warunków pracy nauczyciela przeniesionego w stan nie-
czynny z naruszeniem przesłanek art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela. Sąd pierwszej
instancji rozpoznał powództwo tylko w zakresie zgłoszonego przez powódkę żądania
wyprowadzonego z naruszenia art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela. Sąd drugiej instancji
nie mógł już rozszerzać zakresu rozpoznania na inne żądania, choćby wynikające z
twierdzeń powódki. Zarzuty naruszenia art. 20 ust. 7 i 8 Karty Nauczyciela są więc
bezzasadne także z tego względu, że dotyczą one przedmiotu, który nie był objęty
zakresem orzekania Sądu drugiej instancji. Tym samym są bezzasadne zarzuty pro-
cesowe dotyczące tej kwestii w zakresie ustaleń faktycznych i treści uzasadnienia
zaskarżonego wyroku. Sąd nie musiał bowiem oceniać dowodów, czynić ustaleń i
przedstawiać motywów w zakresie roszczeń, o których nie orzekał.
Z tych względów kasacja podlegała oddaleniu na podstawie art. 39312
KPC.
========================================