Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 12 grudnia 2001 r.
I PKN 709/00
Wypowiedzenie warunków pracy i płacy pracownikowi będącemu człon-
kiem zarządu zakładowej organizacji związkowej w okresie trwania kadencji
oraz w okresie roku po jej upływie nie wymaga zgody zarządu tej organizacji,
gdy jego przyczyną jest niemożność dalszego zatrudniania na dotychczaso-
wym stanowisku pracy, spowodowana zmniejszeniem zatrudnienia z przyczyn
określonych w art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych za-
sadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczą-
cych zakładu pracy (jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 112, poz. 980 ze zm.).
Jednostronna zmiana warunków pracy lub płacy na niekorzyść takiego pra-
cownika, spowodowana innymi przyczynami, wymaga zgody zarządu zakłado-
wej organizacji związkowej (art. 32 ust. 2 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związ-
kach zawodowych, jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854 ze zm.).
Przewodniczący SSN Roman Kuczyński, Sędziowie SN: Jadwiga Skibińska-
Adamowicz (sprawozdawca), Barbara Wagner.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 12 grudnia 2001 r. sprawy z powódz-
twa Czesława G. przeciwko Zakładom Mięsnym „J.” SA w J. o przywrócenie do pracy
na poprzednich warunkach, na skutek kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu
Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Przemyślu z dnia 17 marca
2000 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Jarosławiu wyrokiem z dnia 10 stycznia 2000 r.
oddalił powództwo Czesława G. przeciwko Zakładom Mięsnym „J.” SA w J. o uzna-
nie za bezskuteczne wypowiedzenia warunków pracy i płacy. Ustalił, że powód pod-
jął pracę w pozwanych Zakładach w dniu 26 października 1984 r. na stanowisku wę-
2
dliniarza, po czym pracował na różnych stanowiskach, w tym na stanowisku ubojow-
ca (od 1 grudnia 1995 r. do 14 kwietnia 1996 r.), a od 1 lutego 1998 r. pełnił funkcję
brygadzisty w wydziale produkcji wędlin. Od 1 kwietnia 1999 r. powód został wybrany
na członka komisji zakładowej NSZZ „Solidarność”. W dniu 14 października 1999 r.
pracodawca poinformował komisję zakładową o zamiarze zmiany powodowi umowy
o pracę w części dotyczącej stanowiska, bez zmiany dotychczasowego wynagrodze-
nia. Jako przyczynę podał potrzeby wynikające ze zwiększenia zatrudnienia w wy-
dziale produkcji rzeźnianej. Zaproponowanym stanowiskiem było stanowisko jelicia-
rza-ubojowca. Komisja zakładowa nie wyraziła zgody na dokonanie wypowiedzenia
zmieniającego. Pismem z dnia 19 listopada 1999 r. strona pozwana wypowiedziała
powodowi warunki pracy z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia, a
jako przyczynę podała potrzeby pracodawcy spowodowane „koniecznością efektyw-
nego wykorzystania zatrudnienia, polegającego na uzupełnianiu etatów pomiędzy
wydziałami w zależności od przyjętych zadań produkcyjnych, a tym samym ilości
pracy na poszczególnych wydziałach”. Powód jest z wykształcenia technikiem rolni-
kiem, zaś na dotychczasowym jego stanowisku peklowacza powinien być zatrudnio-
ny pracownik mający wykształcenie technika technologa przemysłu mięsnego. Od 15
stycznia 2000 r. pozwane Zakłady wchodzą na rynek Agencji Rolnej, w związku z
czym jest konieczne zwiększenie zatrudnienia w produkcji rzeźnianej. Powód jest
najsłabszym pracownikiem spośród grupy peklowaczy i dlatego został wytypowany
do przeniesienia na stanowisko jeliciarza-ubojowca. Wydział ubojowni został wypo-
sażony w najnowocześniejszą linię produkcyjną. Planowany jest ubój 1000 sztuk
dziennie. W ocenie Sądu Rejonowego nie było przeszkód do wypowiedzenia powo-
dowi stanowiska pracy. Stosownie bowiem do art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia
1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z
przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1990
r. Nr 4, poz. 19 ze zm.), jeżeli z przyczyn ekonomicznych nie jest możliwe dalsze za-
trudnianie na stanowiskach pracy pracowników będących członkami zarządu zakła-
dowej organizacji związkowej, zakład pracy może wypowiedzieć im dotychczasowe
warunki pracy i płacy. Z tego względu pracodawca, wypowiadając powodowi stano-
wisko pracy, nie naruszył przepisu art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o
związkach zawodowych (Dz.U. Nr 55, poz. 234 ze zm.).
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Przemyślu uwzględ-
nił apelację powoda, w której powód zarzucił brak podstaw do zastosowania art. 6
3
ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. z tego względu, że istnieje możliwość jego
dalszego zatrudniania na stanowisku peklowacza, ponieważ istnieje 9 takich stano-
wisk, a skoro tak - to powód podlegał ochronie przed zmianą warunków pracy, prze-
widzianej w ustawie o związkach zawodowych. Poza tym zaproponowane stanowi-
sko ubojowca różni się znacznie od dotychczasowego stanowiska peklowacza wa-
runkami wykonywania pracy.
Sąd Okręgowy uznał, że apelacja powoda jest zasadna, gdyż w świetle usta-
leń dokonanych przez Sąd Rejonowy stanowisko pracy zaproponowane powodowi
różniło się na niekorzyść od dotychczasowego („nie jest to praca rodzajowo zbliżo-
na”), zatem bez zgody zakładowej organizacji związkowej wypowiedzenie zmieniają-
ce było niedopuszczalne. Na wypowiedzenie warunków pracy nie wyraził również
zgody sam powód. Gdy chodzi o art. 6 ust. 1 ustawy o szczególnych zasadach roz-
wiązywania stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy, to przepis ten
odnosi się do sytuacji, w której nie jest możliwe zatrudnianie pracownika na dotych-
czasowym stanowisku, np. ze względu na likwidację stanowiska lub ze względu na
wymagania specjalne lub umiejętności, których pracownik w stosownym czasie nie
uzyskał. Tymczasem z dokonanych w sprawie ustaleń wynika, że stanowisko powo-
da nie uległo likwidacji. Na wydziale produkcji wędzonek jest bowiem zatrudnionych
dziewięciu peklowaczy, zaś stanowisko to należało uznać za odpowiednie dla powo-
da, skoro sam pracodawca zaproponował mu je w kwietniu 1999 r., uznając tym sa-
mym, że powód ma wystarczające kwalifikacje do jego zajmowania. Nie wykazał przy
tym, że pracę peklowaczy mogą wykonywać jedynie osoby ze specjalnym wykształ-
ceniem, a w rzeczywistości wykonują ją pracownicy z wykształceniem zawodowym.
Z tych względów Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 17 marca 2000 r. zmienił
wyrok sądu Rejonowego w Jarosławiu z dnia 10 stycznia 2000 r. w ten sposób, że
przywrócił powoda do pracy w pozwanych Zakładach na poprzednich warunkach
pracy i płacy.
W kasacji od powyższego wyroku strona pozwana zarzuciła naruszenie prawa
materialnego, polegające na błędnej wykładni i niewłaściwym zastosowaniu przepi-
sów art. 32 ust. 2 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych i art. 6
ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracow-
nikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz naruszenie
przepisów postępowania mające istotny wpływ na wynik sprawy, nie wskazując jed-
nak jakichkolwiek przepisów proceduralnych, które zostały naruszone. Wniosła o
4
zmianę zaskarżonego wyroku przez oddalenie powództwa w całości lub o jego
uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania,
ewentualnie o uchylenie także wyroku Sądu Rejonowego i umorzenie postępowania.
Wniosła o zasądzenie kosztów postępowania.
Zdaniem strony pozwanej, przepis art. 32 ust. 2 ustawy o związkach zawodo-
wych nie pozwala pracodawcy dokonać wypowiedzenia zmieniającego w stosunku
do pracownika będącego członkiem zarządu zakładowej organizacji związkowej lub
komisji rewizyjnej na jego niekorzyść, natomiast każde inne wypowiedzenie zmie-
niające jest dopuszczalne. Gdy chodzi o powoda, to czynność pracodawcy nie naru-
szała jego wynagrodzenia, lecz dotyczyła zmiany stanowiska „na rodzajowo zbli-
żone”. Odmienne ustalenia Sądu Okręgowego pozostają w sprzeczności z dowodami
zebranymi w sprawie. Naruszenie zaś art. 6 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. pole-
gało na jego niezastosowaniu w istniejących okolicznościach faktycznych sprawy, to
znaczy mimo udowodnionej zeznaniami świadków „niemożliwości zatrudniania po-
woda na dotychczasowym stanowisku pracy ze względu na zmianę okoliczności go-
spodarczych”. Sąd Okręgowy dokonał jednak odmiennych ustaleń niż Sąd Rejono-
wy, chociaż nie przeprowadził postępowania dowodowego. Powyższe okoliczności
uzasadniają więc wnioski kasacji dotyczące sposobu rozstrzygnięcia sprawy przez
Sąd Najwyższy, zaś wniosek o uchylenie wyroków Sądów obu instancji i umorzenie
postępowania został podyktowany tym, że powód podjął pracę na nowym stanowisku
i wykonuje ją bez zastrzeżeń, co oznacza, że „sprawa ma raczej prestiżowe znacze-
nie dla reprezentującego go związku zawodowego niż dla powoda”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzut kasacji dotyczący naruszenia prawa materialnego jest nietrafny, nato-
miast zarzut naruszenia przepisów postępowania nie mógł być w ogóle skontrolowa-
ny przez Sąd Najwyższy, ponieważ strona pozwana nie przytoczyła jakichkolwiek
przepisów proceduralnych, które pozwoliłyby rozważyć i ocenić zasadność jej twier-
dzenia o sprzeczności ustaleń Sądu Okręgowego z zebranym materiałem dowodo-
wym oraz o dokonaniu przez ten Sąd ustaleń faktycznych całkowicie odmiennych od
ustaleń Sądu Rejonowego mimo nieprzeprowadzenia postępowania dowodowego.
Z art. 39311
KPC wynika, że Sąd Najwyższy jest przy rozpoznawaniu kasacji
związany wskazanymi jej podstawami, natomiast podstawy kasacji wymienia art.
5
3931
KPC, stanowiąc, że jest to naruszenie prawa materialnego polegające na jego
błędnej wykładni lub niewłaściwym zastosowaniu, jak również naruszenie przepisów
postępowania w sposób mogący mieć wpływ na wynik sprawy. Z kolei art. 3933
KPC
przewiduje obowiązek przytoczenia przez stronę wnoszącą kasację zarówno pod-
staw kasacji, czyli przepisów prawa materialnego lub (i) procesowego, jak też uza-
sadnienia tych podstaw. W przeciwnym razie kasacja jako środek zaskarżenia nie
spełnia swoich ustawowych wymagań, co - poza możliwością jej oddalenia - upraw-
nia w pewnych okolicznościach, uzależnionych od stopnia wadliwości kasacji, do jej
odrzucenia. W przedmiotowej sprawie strona pozwana zarzuciła naruszenie prawa
materialnego, podając przepisy, które - jej zdaniem - nie powinny znaleźć zastoso-
wania (art. 32 ust. 2 ustawy o związkach zawodowych) oraz te, które Sąd Okręgowy
błędnie zinterpretował (art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r.). Stworzyło to
możliwość rozpoznania kasacji opartej na wymienionej podstawie. Niewskazanie
natomiast przepisów postępowania, w świetle których należałoby oceniać zarzut do-
konania ustaleń sprzecznych - zdaniem skarżącego - z materiałem dowodowym
sprawy, a równocześnie odmiennych od ustaleń Sądu Rejonowego, bez przeprowa-
dzenia nowych dowodów i bez ponowienia dowodów dotychczasowych, wywołało ten
skutek, że Sąd Najwyższy stał się związany ustalonym przez Sąd Okręgowy stanem
faktycznym (por. np. orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 27 lutego 1997 r., I PKN
22/97, OSNAPiUS 1997 r. z. 21, poz. 418 oraz z dnia 21 marca 1997 r., I PKN 58/97,
OSNAPiUS 1997 r. z. 22, poz. 436). Powyższe stwierdzenie ograniczyło zatem roz-
poznanie kasacji wyłącznie do zarzutu naruszenia prawa materialnego.
W myśl art. 42 § 1 KP, przepisy o wypowiedzeniu umowy o pracę stosuje się
odpowiednio do wypowiedzenia wynikających z umowy warunków pracy i płacy. Re-
gulacja ta oznacza, że skuteczność wypowiedzenia tych warunków zależy od zasad-
ności przyczyny mającej uzasadniać to wypowiedzenie oraz od zachowania przez
pracodawcę pewnych form i reguł postępowania określonych w przepisach Kodeksu
pracy i w przepisach szczególnych.
Stosownie do art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawo-
dowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854 ze zm.), pracodawca nie
może bez zgody zarządu zakładowej organizacji związkowej wypowiedzieć ani roz-
wiązać stosunku pracy z pracownikiem będącym członkiem zarządu lub komisji rewi-
zyjnej zakładowej organizacji związkowej w czasie trwania mandatu oraz w okresie
roku po jego wygaśnięciu. Według zaś art. 32 ust. 2 tej ustawy, pracodawca nie
6
może także bez zgody zarządu zakładowej organizacji związkowej zmienić jedno-
stronnie na niekorzyść pracownika, o którym mowa w art. 32 ust. 1 ustawy, warun-
ków pracy lub płacy, chyba że dopuszczają to odrębne przepisy. Przedstawione
unormowanie w związku z ustalonym stanem faktycznym sprawy wymaga więc roz-
ważenia dwóch kwestii: czy wypowiedzenie powodowi stanowiska peklowacza i za-
proponowanie stanowiska jeliciarza-ubojowca było zmianą dla niego niekorzystną, a
jeżeli tak, to czy istniały warunki do dokonania wypowiedzenia zmieniającego, do-
puszczone przepisami odrębnymi.
Odnosząc się do pierwszej z wymienionych kwestii należy podkreślić, że we-
dług ustaleń Sądu Okręgowego, które są wiążące z podanych wcześniej przyczyn,
stanowisko pracy zaproponowane powodowi różni się znacznie i na niekorzyść od
stanowiska dotychczasowego. Praca na zaproponowanym stanowisku nie jest bo-
wiem rodzajowo zbliżona, a warunki jej wykonywania są znacznie gorsze. O ile bo-
wiem na stanowisku peklowacza pracownik ma do czynienia z produktem gotowym,
przeznaczonym do wędzenia, o tyle na stanowisku jeliciarza-ubojowca zajmuje się
mechanicznym czyszczeniem jelit, a pracę tę wykonuje w hałasie, stojąc w wodzie w
obuwiu gumowym, w pomieszczeniu przesyconym charakterystycznymi woniami. Nie
ulega więc wątpliwości, że zmiana stanowiska pracy była dla powoda oczywiście nie-
korzystna oraz że na jej dokonanie pracodawca potrzebował zgody zarządu zakła-
dowej organizacji związkowej, której nie uzyskał. Konsekwencją wypowiedzenia po-
wodowi warunków pracy z naruszeniem art. 32 ust. 2 ustawy o związkach zawodo-
wych było więc - stosownie do art. 45 § 1 KP w związku z art. 42 § 1 KP - roszczenie
o uznanie przez sąd pracy bezskuteczności tego wypowiedzenia, a wobec upływu
okresu wypowiedzenia - roszczenie o przywrócenie do pracy na poprzednich warun-
kach.
Wbrew poglądowi strony pozwanej wyrażonemu w kasacji, strona pozwana
nie mogła uzasadniać dopuszczalności wypowiedzenia zmieniającego uregulowa-
niem przewidzianym w art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych
zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących
zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw. Przepis ten jest częścią ustawy nor-
mującej szczególne zasady rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przy-
czyn dotyczących zakładu pracy, tryb postępowania obowiązujący pracodawców
oraz roszczenia pracowników. Podstawowe znaczenie dla rozumienia poszczegól-
nych instytucji i rozwiązań prawnych przewidzianych w ustawie ma przy tym jej art. 1
7
ust. 1, który stanowi, że przepisy ustawy stosuje się do zakładów pracy, w których
następuje zmniejszenie zatrudnienia z przyczyn ekonomicznych lub w związku ze
zmianami organizacyjnymi, produkcyjnymi albo technologicznymi, w tym także, gdy
zmiany te następują w celu poprawy warunków pracy lub warunków środowiska na-
turalnego, jeżeli powodują konieczność zwalniania w czasie podanym w ustawie
określonej liczbowo grupy pracowników, jak również wtedy, gdy z przyczyn wymie-
nionych w art. 1 ust. 1 ustawy pracodawca podejmuje indywidualne decyzje o zwal-
nianiu pracowników (art. 10 ust. 1 ustawy). Jak z przytoczonej treści wynika, warun-
kiem zastosowania rozwiązań przyjętych w ustawie, a w rozpoznawanej sprawie wa-
runkiem zastosowania jej art. 6 ust. 1, byłoby zmniejszenie zatrudnienia będące
skutkiem zmian organizacyjnych, produkcyjnych bądź technologicznych albo zmniej-
szenie zatrudnienia pozostające w związku z takimi zmianami. Tymczasem ani z pi-
sma strony pozwanej z dnia 19 listopada 1999 r. o wypowiedzeniu powodowi warun-
ków pracy („rodzaju umówionej pracy”), ani z ustaleń dokonanych w sprawie nie wy-
nika, że u podstaw „efektywnego wykorzystania zatrudnienia” (jak informuje wskaza-
ne pismo), polegającego na przemieszczaniu pracowników między wydziałami, zna-
lazło się zmniejszenie zatrudnienia. Oznacza to, że wypowiedzenie zmieniające na-
leżało rozpatrywać tylko w płaszczyźnie art. 32 ust. 2 ustawy o związkach zawodo-
wych, a w tej kwestii Sąd Okręgowy nie popełnił błędu, uznając, że wypowiedzenie
powodowi stanowiska pracy - na jego niekorzyść i bez zgody zarządu zakładowej
organizacji związkowej - naruszało przepisy o wypowiadaniu umów o pracę i tym
samym stwarzało po jego stronie roszczenie o przywrócenie do pracy na poprzed-
nich warunkach, stosownie do art. 45 § 1 w związku z art. 42 § 1 KP.
Za oczywiście nietrafny należało natomiast uznać pogląd Sądu Okręgowego,
w myśl którego przepis art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. odnosi się także
do sytuacji, w których „z jakichkolwiek powodów dalsze zatrudnienie członka zarządu
zakładowej organizacji związkowej na dotychczasowym stanowisku pracy nie będzie
możliwe”. Wadliwość powyższego poglądu wynika z oderwania powyższej tezy od
normy art. 1 ust. 1 ustawy, która nie pozostawia żadnych wątpliwości co do tego, że
przepisy ustawy stosuje się tylko do tych zakładów pracy, w których następuje
zmniejszenie zatrudnienia z przyczyn określonych w ustawie. Nietrafność powyższe-
go poglądu pozostała jednak bez wpływu na ocenę zaskarżonego wyroku, gdyż
skoro wypowiedzenie powodowi warunków pracy nie miało związku ze zmniejsze-
8
niem zatrudnienia, to tym samym art. 6 ust. 1 ustawy nie miał zastosowania w spra-
wie.
Z tych względów Sąd Najwyższy oddalił kasację jako bezzasadną na podsta-
wie art. 39312
KPC.
========================================