Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 12 grudnia 2001 r.
I PKN 724/00
Pracodawca nie ma obowiązku wypowiedzenia umowy o pracę pracow-
nikowi, który złożył oświadczenie o jej rozwiązaniu za siedmiodniowym uprze-
dzeniem na podstawie art. 231
§ 4 zdanie pierwsze KP.
Przewodniczący SSN Roman Kuczyński, Sędziowie SN: Jadwiga Skibińska-
Adamowicz (sprawozdawca), Barbara Wagner.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 12 grudnia 2001 r. sprawy z powódz-
twa Gabriela G. przeciwko D.S.P. Poland Spółka Akcyjna w K. o odszkodowanie i
odprawę, na skutek kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach z dnia 19 kwietnia 2000 r. [...]
z m i e n i ł zaskarżony wyrok w części zasądzającej od strony pozwanej na
rzecz powoda Gabriela G. kwotę 5.406,72 zł (pięć tysięcy czterysta sześć złotych i
72/100) tytułem wynagrodzenia - w ten sposób, że w tej części oddalił apelację po-
woda od wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Kielcach z dnia 6 grudnia 1999 r.
[...],
u c h y l i ł zaskarżony wyrok w części zasądzającej od strony pozwanej na
rzecz powoda kwotę 5.406,72 zł (pięć tysięcy czterysta sześć złotych i 72/100) tytu-
łem odprawy pieniężnej i w tym zakresie przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu-
Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach do ponownego rozpoznania i
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Powód Gabriel G. żądał zasądzenia od strony pozwanej - D.S.P. Poland SA w
K. odszkodowania w wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia za pracę za nie-
zgodne z prawem rozwiązanie umowy o pracę oraz odprawy przysługującej ze
względu na likwidację jego stanowiska.
2
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Kielcach wyrokiem z dnia 6 grudnia 1999 r. odda-
lił powództwo. Ustalił, że powód został zatrudniony od dnia 31 sierpnia 1974 r. na
podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony, ostatnio w dziale transportu jako
kierowca. W dniu 7 czerwca 1999 r. powód został zawiadomiony pismem z dnia 28
maja 1999 r. o przekazaniu od dnia 1 lipca 1999 r. działu transportu samochodowego
do spółki pod nazwą E. w T. na podstawie art. 231
KP. Na piśmie tym napisał: „Przy-
jąłem do wiadomości, nie przyjmuję warunków”. W dniu 29 czerwca 1999 r. swoje
stanowisko w tej sprawie potwierdził w rozmowie z pracownicą kadr pozwanej spółki
- Reginą W. W tym stanie rzeczy w dniu 30 czerwca 1999 r. strona pozwana wysta-
wiła powodowi świadectwo pracy, podając jako podstawę ustania stosunku pracy
rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia stosownie do art. 23 § 4 KP. Od
dnia 1 lipca 1999 r. dział transportu samochodowego został przekazany spółce E.
W świetle przytoczonych ustaleń Sąd Rejonowy uznał, że powód uprzedził
dotychczasowego pracodawcę o chęci rozwiązania umowy o pracę, jak przewiduje
art. 231
§ 4 KP. Przepis ten mianowicie stanowi, że w razie przejścia zakładu pracy
lub jego części na innego pracodawcę, pracownik ma możliwość rozwiązania stosun-
ku pracy bez wypowiedzenia za siedmiodniowym uprzedzeniem pracodawcy w ter-
minie jednego miesiąca od zawiadomienia pracownika o przejściu zakładu pracy, zaś
rozwiązanie stosunku pracy w tym trybie powoduje dla pracownika takie skutki, jakie
przepisy prawa wiążą z rozwiązaniem stosunku pracy przez pracodawcę za wypo-
wiedzeniem. Sąd Rejonowy wypowiedział pogląd, że w sytuacji gdy pracownik nie
wyraził zgody na podjęcie pracy w zakładzie przejmującym dotychczasowy zakład
pracy, nie przysługuje mu również odprawa pieniężna przewidziana w art. 1 ust. 1
ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracow-
nikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy. Zdaniem Sądu Rejo-
nowego, powodowi nie przysługiwało także odszkodowanie, którego domagał się z
uwagi na likwidację jego stanowiska pracy.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach wyrokiem z
dnia 19 kwietnia 2000 r. uwzględnił apelację powoda, opartą na dwóch zarzutach: po
pierwsze - to strona pozwana (a nie powód) rozwiązała umowę o pracę i po wtóre -
pismo powoda o odmowie zatrudnienia w spółce E. nie było prośbą o rozwiązanie
umowy o pracę na podstawie art. 231
§ 4 KP. Powodowi bowiem zależało tylko na
takim rozwiązaniu umowy o pracę, które dawałoby mu prawo do odprawy pieniężnej.
3
Sąd Okręgowy przyjął, że powód miał zamiar rozwiązania umowy o pracę,
zatem jego oświadczenie z dnia 7 lipca 1999 r. o treści: „Przyjąłem do wiadomości,
nie przyjmuję warunków” miało charakter uprzedzenia z art. 231
§ 4 KP. Według zaś
tego przepisu, gdy pracownik skorzysta z możliwości rozwiązania umowy o pracę za
siedmiodniowym uprzedzeniem, rozwiązanie to powoduje dla niego skutki, jakie
przepisy prawa wiążą z rozwiązaniem stosunku pracy przez pracodawcę, przy czym
do skutków tych należy zaliczyć prawo pracownika do otrzymania odprawy pienięż-
nej przewidzianej w razie rozwiązania stosunku pracy z przyczyn dotyczących praco-
dawcy, a także obowiązek pracodawcy rozwiązania umowy o pracę z zastosowa-
niem odpowiedniego okresu wypowiedzenia. Gdy chodzi o powoda, pracodawca po-
winien zastosować trzymiesięczny okres wypowiedzenia. Tak więc - w ocenie Sądu
Okręgowego - powodowi przysługuje zarówno odprawa pieniężna na podstawie art.
8 ust. 1 i 2 pkt 3 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. w wysokości trzymiesięcznego wy-
nagrodzenia za pracę (3 x 1.802,24 zł), jak i wynagrodzenie za trzymiesięczny okres
wypowiedzenia, którego pracodawca nie zastosował (3 x 1.802,24 zł). Dlatego też
stosownie do art. 386 § 1 KPC Sąd Okręgowy zmienił wyrok Sądu pierwszej instancji
w ten sposób, że zasądził od strony pozwanej na rzecz powoda kwotę 10.813,44 zł z
odsetkami ustawowymi od dnia 22 lipca 1999 r.
Powyższy wyrok zaskarżyła w całości kasacją strona pozwana, zarzucając
naruszenie prawa materialnego, polegające na błędnej wykładni art. 231
§ 4 i art. 45
§ 1 KP oraz art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach
rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu
pracy, jak również niewłaściwe zastosowanie tych przepisów w ustalonym w sprawie
stanie faktycznym. Wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku przez oddalenie rosz-
czeń powoda oraz o zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego według norm
przepisanych.
Zdaniem strony pozwanej, błędny jest pogląd Sądu Okręgowego, że skutki,
jakie wynikają dla pracownika z rozwiązania stosunku pracy na podstawie art. 231
§ 4
KP, obejmują prawo pracownika do odszkodowania przewidzianego w art. 45 § 1 KP
oraz odprawy, o której stanowi art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. Zasto-
sowanie wymienionych przepisów mogłoby mieć bowiem miejsce wtedy, gdyby pra-
codawca rozwiązał umowę o pracę w sposób niezgodny z prawem oraz gdyby ist-
niały przyczyny określone w art. 1 ust. 1 wskazanej ustawy. Tymczasem w przed-
miotowej sprawie żadna z tych przesłanek nie wystąpiła, wobec czego zasądzenie
4
na rzecz powoda odprawy pieniężnej i wynagrodzenia za okres wypowiedzenia
umowy było bezpodstawne.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przepis art. 231
§ 3 KP stanowi, że w razie przejścia zakładu pracy lub jego
części na innego pracodawcę, dotychczasowy pracodawca jest obowiązany nie-
zwłocznie zawiadomić o tym pracowników na piśmie, w terminie poprzedzającym
dokonanie tych zmian. Stosownie natomiast do art. 231
§ 4 KP pracownik może w
terminie jednego miesiąca od chwili wymienionego zawiadomienia rozwiązać stosu-
nek pracy bez wypowiedzenia. Wymagane jest tylko, by uprzedził o tym pracodawcę
7 dni wcześniej. W takim wypadku rozwiązanie umowy o pracę powoduje dla pra-
cownika takie skutki, jakie przepisy prawa pracy wiążą z rozwiązaniem stosunku
pracy przez pracodawcę za wypowiedzeniem. Z powyższej regulacji wypływają więc
dwa następujące wnioski: po pierwsze - pracodawca ma obowiązek niezwłocznie
zawiadomić pracowników na piśmie o przejściu zakładu pracy lub jego części na in-
nego pracodawcę i poinformować o wynikających z tego skutkach dla przejmowa-
nych pracowników w zakresie ich stosunków pracy oraz po wtóre - pracownik ma
prawo rozwiązać stosunek pracy bez wypowiedzenia, uprzedzając tylko o tym 7 dni
wcześniej, a konsekwencją prawną jego decyzji jest to, że uważa się, iż stosunek
pracy rozwiązał pracodawca za wypowiedzeniem.
Trafny jest zarzut strony pozwanej przypisujący Sądowi Okręgowemu błędną
wykładnię art. 231
§ 4 KP. Sąd ten bezzasadnie bowiem przyjął, że w razie spełnienia
się warunków przewidzianych w tym przepisie, pracodawca ma obowiązek dokonać
wypowiedzenia umowy temu pracownikowi, który złożył oświadczenie o rozwiązaniu
umowy o pracę za siedmiodniowym uprzedzeniem, a w wypadku zaniechania tego -
ma obowiązek zapłacić mu wynagrodzenie za okres wypowiedzenia. Tymczasem z
art. 231
§ 4 KP wynika, że to pracownik składa pracodawcy oświadczenie o rozwią-
zaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia, w wyniku którego umowa o pracę rozwią-
zuje się, natomiast w drodze fikcji prawnej wprowadzonej do tego przepisu uważa
się, że skutki prawne powyższego rozwiązania są takie, jakie byłyby, gdyby praco-
dawca wypowiedział umowę o pracę. Znaczenie rozważanej regulacji polega więc na
zapewnieniu pracownikowi uprawnień, jakie wynikają lub mogą wyniknąć dla pra-
cowników z rozwiązania przez pracodawcę umowy o pracę za wypowiedzeniem. Nie
5
oznacza jednak, że na pracodawcy ciąży obowiązek dokonania wypowiedzenia i za-
płaty wynagrodzenia za okres wypowiedzenia. Zatem w ustalonym stanie faktycznym
sprawy zasądzenie przez Sąd Okręgowy na rzecz powoda wynagrodzenia odpowia-
dającego swoją wysokością trzymiesięcznemu okresowi wypowiedzenia nastąpiło
bez podstawy prawnej. Podstawy takiej nie stwarza bowiem art. 231
§ 4 KP, nato-
miast innej podstawy nie wskazał Sąd Okręgowy.
Kwestia rodzaju skutków wynikających dla pracownika z rozwiązania przez
niego umowy o pracę za siedmiodniowym uprzedzeniem była już poruszana w
orzecznictwie. I tak, w wyroku z dnia 2 sierpnia 2000 r., I PKN 747/99 (OSNAPiUS
2000 r. nr 4, poz. 86) Sąd Najwyższy przyjął, że pracownikowi, który w związku z
przejściem zakładu pracy na innego pracodawcę skorzystał z możliwości rozwiązania
stosunku pracy bez wypowiedzenia, a jedynie zastosował siedmiodniowe uprzedze-
nie (art. 231
§ 4 KP), nie przysługuje ani wynagrodzenie za okres wypowiedzenia, ani
odszkodowanie. Przepis art. 231
§ 4 KP wyraźnie bowiem stanowi, że jest to rozwią-
zanie umowy o pracę bez wypowiedzenia. Zatem pracownik nie nabywa ani prawa
do wynagrodzenia, ani do odszkodowania za utratę wynagrodzenia (por. także
uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 10 października 2000 r., III ZP 24/00, OSNAPiUS
2001 r. nr 3, poz. 63).
Z przedstawionych względów Sąd Najwyższy uznał, że kasacja strony pozwa-
nej w części dotyczącej rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego o wynagrodzeniu powoda
za okres wypowiedzenia jest słuszna. Dlatego też na podstawie art. 39315
KPC
zmienił w tej części zaskarżony wyrok w ten sposób, że oddalił apelację powoda od
wyroku Sądu Rejonowego w Kielcach z dnia 6 grudnia 1999 r.
W ustalonym stanie faktycznym sprawy nie było natomiast podstaw do roz-
strzygnięcia o prawie powoda do odprawy pieniężnej przewidzianej w art. 8 ust. 1
ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracow-
nikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie nie-
których ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.). Przepis ten bowiem stanowi, że
wymieniona odprawa przysługuje pracownikowi, z którym stosunek pracy został roz-
wiązany z przyczyn wskazanych w art. 1 ustawy. Wyraźnie więc uzależnia prawo do
powyższego świadczenia od rozwiązania stosunku pracy z powodu zmniejszenia
zatrudnienia z przyczyn ekonomicznych lub w związku ze zmianami organizacyjnymi,
produkcyjnymi albo technologicznymi, jeżeli zmiany te wywołują konieczność rozwią-
zania stosunków pracy w ustawowo określonym czasie oraz z określoną w przepisie
6
liczbą (grupą) pracowników. Sąd Okręgowy wywiódł natomiast prawo powoda do
odprawy pieniężnej tylko z treści przepisu art. 231
§ 4 zdanie drugie KP, według któ-
rego rozwiązanie stosunku pracy w trybie art. 231
§ 4 zdanie pierwsze KP jest dla
pracownika w skutkach równoznaczne z rozwiązaniem stosunku pracy przez praco-
dawcę za wypowiedzeniem, co ze względu na całość uregulowania zawartego w
wymienionej ustawie było niewystarczające. Oprócz bowiem sposobu rozwiązania z
pracownikiem stosunku pracy, przepis art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r.,
wymaga jeszcze istnienia określonych w nim przyczyn, które doprowadziły do
zmniejszenia zatrudnienia i rozwiązania z pracownikiem umowy o pracę. Tę zaś
kwestię pominął zupełnie Sąd Okręgowy przy dokonywaniu oceny prawa powoda do
odprawy. Tym samym trafny okazał się zarzut strony pozwanej, że Sąd drugiej in-
stancji naruszył przepis art. 8 ust. 1 w związku z art. 1 ust. 1 ustawy wskutek jego
zastosowania w niedostatecznie zbadanych i ustalonych okolicznościach sprawy.
W uzasadnieniu wyroku z dnia 25 maja 2000 r., I PKN 647/99 (OSNAPiUS
2001 r. nr 21, poz. 644) Sąd Najwyższy wyjaśnił, że przy ocenie prawa do odprawy
nie można tracić z pola widzenia tego, że sformułowanie art. 231
§ 4 zdanie drugie
KP, wyrażające się w słowach: „rozwiązanie stosunku pracy w tym trybie powoduje
dla pracownika skutki”, nie upoważnia do wniosku, iż sposób rozwiązania stosunku
pracy ulega zmianie. W dalszym ciągu bowiem „stroną rozwiązującą stosunek pracy
jest i pozostaje pracownik”. Jest to - zdaniem Sądu Najwyższego - okoliczność
istotna z punktu widzenia stosowania art. 8 ust. 1 ustawy o zwolnieniach grupowych.
Również w wyroku z dnia 2 lutego 2001 r., I PKN 228/00 (OSNAPiUS wkładka 2001
r. nr 16, poz. 8) Sąd Najwyższy powiązał prawo do odprawy pracownika, który roz-
wiązał stosunek pracy w trybie art. 231
§ 4 KP, z przesłankami nabycia prawa do tej
odprawy określonymi w art. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. Skoro bowiem utrwa-
lone orzecznictwo dopuszcza stosowanie wymienionej ustawy do rozwiązania
umowy o pracę w wyniku odmowy przyjęcia przez pracownika nowych warunków
pracy i płacy wtedy, gdy nieprzyjęcie zaproponowanych warunków było dla pracow-
nika „wyraźnie” niedogodne, zaś propozycja nowych warunków nosiła ze strony pra-
codawcy cechy szykany, to rozwiązanie przez pracownika umowy o pracę na pod-
stawie art. 231
§ 4 KP także nie wyklucza nabycia prawa do odprawy pieniężnej z art.
8 ustawy o zwolnieniach grupowych, jeżeli zostały spełnione przesłanki określone w
ustawie, zwłaszcza zaś wtedy, gdy wyłączną przyczyną złożenia przez pracownika
oświadczenia woli były zmiany wymienione w art. 1 tej ustawy, a równocześnie na-
7
stępowało zmniejszenie zatrudnienia, które motywowało pracownika do złożenia
określonego oświadczenia woli (por. także wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 paź-
dziernika 1999 r., I PKN 283/99, OSNAPiUS 2001 r. nr 3, poz. 72).
Z przedstawionych argumentów oraz kierunku wykładni art. 231
§ 4 KP w
związku z art. 1 i art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. wynika więc, że ode-
rwanie przez Sąd Okręgowy prawa do odprawy pieniężnej od przesłanek wymienio-
nych w art. 1 tej ustawy było błędne. Powyższa ocena uzasadnia zatem wniosek, że
kasacja pozwanej spółki w części kwestionującej zasądzenie na rzecz powoda od-
prawy okazała się zasadna. Spowodowało to uchylenie zaskarżonego wyroku w tej
części i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania, sto-
sownie do art. 39313
§ 1 KPC.
Z tych wszystkich względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji wyroku.
========================================