Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 8 lutego 2002 r., II CKN 671/00
Zobowiązanie, którego przedmiotem jest świadczenie sumy pieniężnej
wyrażonej w walucie obcej, może być wykonane w złotych polskich.
Sędzia SN Elżbieta Skowrońska-Bocian (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Marian Kocon
Sędzia SN Zbigniew Kwaśniewski
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Wojciecha i Emilii małżonków S.
przeciwko Adamowi i Urszuli małżonkom T. o zapłatę, po rozpoznaniu w Izbie
Cywilnej w dniu 8 lutego 2002 r. na rozprawie kasacji powodów od wyroku Sądu
Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 30 marca 1999 r.
uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu w
Poznaniu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie
o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Zaskarżonym kasacją wyrokiem Sąd Apelacyjny w Poznaniu zmienił wyrok
Sądu pierwszej instancji i oddalił powództwo. W toku postępowania ustalono, że
powodowie w 1992 r. przekazali pozwanym małżonkom Adamowi i Urszuli T. kwotę
21 000 marek niemieckich, która – na ich żądanie – miała być zwrócona wraz z
odsetkami. Mimo zgłoszenia takiego żądania, powodowie nie uzyskali należnego im
świadczenia i wystąpili z powództwem o zapłatę równowartości 21 000 marek
niemieckich w złotych polskich według kursu z dnia wyrokowania.
Sąd Wojewódzki w Koninie wyrokiem z dnia 19 października 1998 r.
uwzględnił powództwo w przeważającej części, zasądzając na rzecz powodów
równowartość 17 000 marek niemieckich. Sąd ten przyjął, że część należnej kwoty
powodowie uzyskali w postaci wycieczki na Cypr, której koszty w wysokości 4 000
marek niemieckich ponieśli pozwani. Jednocześnie Sąd pierwszej instancji wskazał,
że strony łączyła umowa pożyczki, w której suma dłużna wyrażona została w
markach niemieckich, jednak z jej treści nie wynika obowiązek zwrotu w tej samej
walucie. Dopuszczalne jest zatem żądanie i zasądzenie równowartości sumy
dłużnej w złotych polskich. Jako podstawę swojego rozstrzygnięcia Sąd wskazał art.
358 k.c.
Uwzględniając apelację pozwanych, Sąd Apelacyjny z urzędu wziął pod
uwagę naruszenie art. 354 § 1 i art. 3581
§ 1 k.c. Uznał, że w sprawie zasadnicze
znaczenie ma określenie zobowiązania w markach niemieckich. Przedmiotem
zobowiązania była zatem kwota wyrażona w walucie obcej, a więc – zgodnie
z zasadą nominalizmu (art. 3581
§ 1 k.c.) – w tej walucie powinno nastąpić
spełnienie świadczenia. Powodom nie należało się świadczenie w złotych polskich
i ich żądanie, jako niezgodne z treścią umowy, nie mogło zostać uwzględnione.
Za niedopuszczalne uznał Sąd Apelacyjny przyjęcie przez Sąd pierwszej instancji
stanowiska, zgodnie z którym jeżeli strony nie umówiły się, w jakiej walucie
świadczenie ma zostać spełnione, oznacza to dopuszczalność zobowiązania
pozwanych do świadczenia w złotych polskich.
Kasacja powodów oparta została na obu podstawach określonych w art. 3931
k.p.c. W ramach podstawy naruszenia przepisów postępowania wskazano
naruszenie art. 378 § 2 k.p.c. „wobec orzeczenia w postępowaniu apelacyjnym co
do istoty sprawy wówczas, gdy Sąd pierwszej instancji nie rozpatrywał sprawy co
do rodzaju pieniądza, w którym roszczenie należało zasądzić – a więc istoty
sprawy”. W ramach podstawy z art. 3931
pkt 1 k.p.c. podniesiono naruszenie art.
358 w związku z art. 354 § 1 k.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W pierwszej kolejności należy odnieść się do zarzutu podniesionego
w ramach drugiej podstawy kasacyjnej. Jego treść sprowadza się do tego, że Sąd
Apelacyjny uchybił powinności uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania
sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji, mimo że sąd ten nie
rozpoznał istoty sprawy. Istota sprawy bowiem, zdaniem skarżących, wyraża się w
rodzaju pieniądza, w jakim należało zasądzić dochodzoną należność.
Poglądu tego nie sposób podzielić. W orzecznictwie przyjmuje się, że
nierozpoznanie istoty sprawy występuje, gdy sąd nie orzekł o roszczeniu będącym
przedmiotem powództwa. Wskazuje się, że nierozpoznanie istoty sprawy to
niezbadanie merytorycznej podstawy dochodzonego roszczenia (wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 23 września 1998 r., II CKN 895/97, "Biuletyn SN" 1999, nr 2,
s. 4), nierozpoznanie merytoryczne zgłoszonych w sprawie roszczeń (wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 16 lipca 1998 r., I CKN 804/97, nie publ.) lub zaniechanie przez
sąd pierwszej instancji zbadania materialnej (istotnej) podstawy żądania pozwu albo
całkowite pominięcie merytorycznych zarzutów pozwanego (wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 23 września 1998 r., II CKN 897/97, OSNC 1999, nr 1, poz.
22).
Opisana wyżej sytuacja nie wystąpiła w rozpoznawanej sprawie, Sąd
pierwszej instancji orzekł bowiem o żądaniu powodów, badając materialną
podstawę żądania i ustosunkowując się do zarzutów podnoszonych przez
pozwanych. Rozstrzygnął także kwestię dopuszczalności spełnienia świadczenia
w złotych polskich, rozpoznał zatem istotę sprawy, nie naruszając, wbrew
stanowisku skarżących, art. 378 § 2 k.p.c. (w brzmieniu obowiązującym przed
dniem 1 lipca 2000 r.).
Odmiennie wypada natomiast ocena naruszenia przepisów prawa
materialnego. Przede wszystkim trzeba zauważyć, że istniejące między stronami
zobowiązanie pieniężne podlega zasadzie walutowości. Przewidziana
w obowiązującym w dacie zawarcia umowy Prawie dewizowym możliwość
udzielenia pożyczki w walucie obcej także wówczas, gdy żadna ze stron nie jest
podmiotem zagranicznym, nie oznacza, że także wykonanie zobowiązania
wykreowanego wskazaną umową musi nastąpić w takiej walucie. Istotna w tym
zakresie jest wola stron wynikająca z treści łączącego je stosunku prawnego.
W rozpoznawanej sprawie poza sporem jest, że strony nie określiły w umowie,
w jakiej walucie nastąpi spełnienie świadczenia na rzecz powodów. Sposób
wykonania zobowiązania powinien więc zostać ustalony przy wykorzystaniu
kryteriów wynikających z art. 354 § 1 k.c.
Według art. 354 § 1 k.c., zobowiązanie powinno być wykonane zgodnie z jego
treścią oraz w sposób odpowiadający jego celowi społeczno-gospodarczemu oraz
zasadom współżycia społecznego, a jeżeli istnieją w tym zakresie ustalone
zwyczaje – w sposób odpowiadający tym zwyczajom. Na treść zobowiązania
składają się uprawnienia i obowiązki, które powinny zostać określone wolą stron.
Wśród tych uprawnień i obowiązków niewątpliwie znajduje się także sposób
spełnienia świadczenia. Jeżeli z treści łączącego strony stosunku wynika obowiązek
spełnienia świadczenia pieniężnego, strony mogą także – w ramach
obowiązującego porządku prawnego – określić walutę, w której zobowiązanie ma
zostać wykonane. Brak takiego określenia wymaga sięgnięcia do kryteriów
wynikających z treści art. 354 § 1 k.c.
W powołanym przepisie ustawodawca odesłał do zasad współżycia
społecznego, społeczno-gospodarczego celu zobowiązania oraz ustalonych
zwyczajów (jeżeli istnieją w danym zakresie). Nie może budzić wątpliwości, że poza
kryteriami wyżej wskazanymi niezbędne jest także uwzględnienie obowiązującego
stanu prawnego. Do tych kryteriów sięgnął zresztą Sąd Najwyższy w powoływanym
przez Sąd Apelacyjny wyroku z dnia 12 grudnia 1997 r., II CKN 512/97 (OSNC
1998, nr 6, poz. 105), a także w uzasadnieniu wyroku z dnia 28 kwietnia 1998 r., II
CKN 712/97 (OSNC 1998, nr 11, poz. 187 ze sprost. w OSNC 1999, nr 1, s.102). W
tym miejscu niezbędne jest stwierdzenie, że wyrażonego w powołanych
orzeczeniach stanowiska Sądu Najwyższego nie można odnosić do rozpoznawanej
sprawy ze względu na odmienny stan faktyczny.
Uwzględniając wskazane wyżej kryteria, za trafny co do zasady należy uznać
wyrażony przez Sąd pierwszej instancji pogląd, zgodnie z którym brak wyraźnego
określenia w treści zobowiązania waluty, w jakiej ma zostać spełnione świadczenie
na rzecz wierzyciela, pozwala uwzględnić żądanie zapłaty w złotych polskich, mimo
że przedmiot zobowiązania określony został w walucie obcej. Za takim
stanowiskiem przemawia bowiem obowiązująca w prawie polskim zasada
walutowości (art. 358 § 1 k.c.). Wprawdzie zasada ta doznaje licznych wyjątków,
jednak nie można negować jej obowiązywania. Jeżeli zatem zobowiązanie
pieniężne istniejące pomiędzy osobami krajowymi ma zostać wykonane na
obszarze Rzeczypospolitej Polskiej, a nic innego nie wynika z treści zobowiązania
ani z obowiązujących przepisów, świadczenie powinno zostać spełnione w złotych
polskich. Stanowisko, że zobowiązanie, którego świadczeniem jest suma pieniężna
wyrażona w walucie obcej, może być wykonane przez świadczenie w złotych
polskich, zostało już wyrażone przez Sąd Najwyższy (zob. wyrok z dnia 18 stycznia
2001 r., V CKN 1840/00, OSNC 2001, nr 7-8, poz. 114). Powołaną w kasacji
powodów podstawę naruszenia prawa materialnego należy zatem uznać za na
usprawiedliwioną.
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji (art. 39313
§ 1 k.p.c.).