Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 27 lutego 2002 r., III CKN 38/01
Uprawnionym do zgłoszenia żądania przewidzianego w art. 10 ustawy z
dnia 16 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (jedn. tekst: Dz.U. z
2001 r. Nr 124, poz.1361 ze zm.) jest każdy kto, ma interes prawny w tym, aby
treść księgi wieczystej odpowiadała rzeczywistemu stanowi prawnemu.
Sędzia SN Jacek Gudowski (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Henryk Pietrzkowski
Sędzia SA Anna Owczarek
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Cecylii J. przeciwko Paulinie S. o
uzgodnienie treści księgi wieczystej, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 27 lutego 2002 r., kasacji powódki od wyroku Sądu Okręgowego w Tarnowie
z dnia 26 września 2000 r.
oddalił kasację i przyznał adwokat Ewie K.-Z., Kancelaria Adwokacka w W., od
Skarbu Państwa (Sądu Okręgowego w Tarnowie) kwotę 1000 zł tytułem kosztów
nieopłaconej pomocy prawnej, udzielonej z urzędu w postępowaniu kasacyjnym.
Uzasadnienie
Powódka Cecylia J. domagała się uzgodnienia z rzeczywistym stanem
prawnym treści księgi wieczystej nr (...), obejmującej nieruchomość składającą się z
działki nr 154 obrębu 78 o powierzchni 564 m2
, położonej w T.-K., przez
wykreślenie z działu II tej księgi pozwanej Pauliny S. i wpisanie – w jej miejsce, jako
właściciela – Skarbu Państwa. Podała, że podstawą wpisu pozwanej do księgi
wieczystej jako właścicielki była decyzja Prezydenta Miasta T. z dnia 20 maja
1980 r., nieważna z mocy prawa jako sprzeczna z ustawą z dnia 6 lipca 1972 r. o
terenach budownictwa jednorodzinnego i zagrodowego oraz o podziale
nieruchomości w miastach i osiedlach, co stwierdziło Samorządowe Kolegium
Odwoławcze. Swój interes w żądaniu uzgodnienia powódka wytłumaczyła
staraniami o zwrot części spornej nieruchomości, o który ubiega się u Wojewody T.
Sąd Rejonowy w Tarnowie wyrokiem z dnia 18 stycznia 2000 r. powództwo
oddalił, a Sąd Okręgowy w Tarnowie – orzeczeniem z dnia 26 września 2000 r. –
oddalił apelację powódki od tego wyroku. Zdaniem Sądu drugiej instancji, interes
prawny w wytoczeniu powództwa o uzgodnienie treści księgi wieczystej
z rzeczywistym stanem prawnym, której jest szczególnym rodzajem powództwa
o ustalenie, ma osoba, która bądź jest wpisana do księgi wieczystej, a jej prawo jest
bezpodstawnie ograniczone, bądź powinna być wpisana w miejsce osoby
ujawnionej w księdze bez podstawy prawnej. Tak więc, w ocenie Sądu
Okręgowego, ze skutecznym żądaniem uzgodnienia treści księgi wieczystej w
niniejszej sprawie mógłby wystąpić jedynie Skarb Państwa.
W kasacji – po wycofaniu zarzutów wypełniających podstawę drugą z art. 3931
k.p.c. – powódka, powołując podstawę pierwszą, zarzuciła naruszenie przez błędną
wykładnię art. 10 ustawy z dnia 16 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece
(Dz.U. Nr 19, poz. 147 ze zm.) oraz art. 189 k.p.c. w związku z art. 1, 3, 5
wymienionej ustawy, a także art. 2 i 8 ust. 1 i 2 Konstytucji, i wniosła o zmianę
zaskarżonego wyroku i uwzględnienie powództwa.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Problem prawny, jaki zogniskował się w postępowaniu kasacyjnym,
sprowadza się do rozstrzygnięcia, czy – jak przyjął Sąd Okręgowy – interes prawny
w wytoczeniu powództwa o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym
stanem prawnym, ma tylko osoba, która bądź jest wpisana do księgi wieczystej,
a jej prawo jest bezpodstawnie ograniczone, bądź powinna być wpisana w miejsce
osoby ujawnionej w księdze bez podstawy prawnej, czy też – co przedstawia
powódka w kasacji – każda osoba, która wykaże, że w wytoczeniu (dochodzeniu)
takiego powództwa ma interes prawny.
Przed przystąpieniem do rozstrzygnięcia tego zagadnienia należy
przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym w orzecznictwie poglądem, który zresztą
wyraził także Sąd Okręgowy, sprawa o usunięcie niezgodności między stanem
prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem
prawnym (art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 16 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i
hipotece, jedn. tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm. – dalej "u.k.w.h.")
jest z istoty swej odmianą sprawy o ustalenie prawa (art. 189 k.p.c.) (por. wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 10 października 1985 r., II CR 281/85, OSNCP 1986, nr
7-8, poz. 125).
Należy także przypomnieć, co uszło uwagi Sądów orzekających oraz
wnoszącej kasację, że zagadnienie, kto może żądać wszczęcia postępowania
o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, było już
przedmiotem rozstrzygnięć Sądu Najwyższego, chociaż nie były to rozstrzygnięcia
jednolite. W wyroku z dnia 11 kwietnia 1963 r., 2 CR 296/62 (OSNCP 1964, nr 3,
poz. 59) stwierdzono, bez szerszego zresztą uzasadnienia, że do zgłoszenia
takiego żądania uprawniona jest wyłącznie osoba, której prawo nie jest wpisane.
Z kolei w uzasadnieniu wyroku z dnia 30 listopada 1971 r., II CR 525/71 (OSNCP
1972, nr 5, poz. 96) Sąd Najwyższy uznał, że uprawnionym do zgłoszenia żądania
przewidzianego w art. 23 dekretu z dnia 11 października 1946 r. – Prawo rzeczowe
(Dz.U. Nr 57, poz. 319, obecnie: art. 10 u.k.w.h.) jest w zasadzie ten, komu
przysługuje prawo nie wpisane do księgi wieczystej, a poza tym każdy, kto ma
interes prawny w tym, aby prawo innej osoby zostało wpisane do księgi wieczystej.
W konsekwencji, osoba żądająca uzgodnienia treści księgi wieczystej
z rzeczywistym stanem prawnym powinna wykazać, że przysługuje jej prawo, które
wymaga wpisu w księdze wieczystej, a ponadto, gdy żądającym jest osoba
zainteresowana w uzgodnieniu, że ma interes prawny uzasadniający dokonanie
wpisu przysługującego osobie uprawnionej.
Sąd Najwyższy rozpoznający kasację w niniejszej sprawie podziela
stanowisko zajęte w wyroku z dnia 30 listopada 1982 r., ponieważ nie powinno
budzić wątpliwości, że skoro powództwo o uzgodnienie treści księgi wieczystej z
rzeczywistym stanem prawnym jest, czego nikt nie kwestionuje, odmianą
powództwa o ustalenie stosunku prawnego lub prawa, to – stosownie do art. 189
k.p.c. – uzgodnienia takiego (ustalenia) może żądać każda osoba mająca w tym
interes prawny. Przykładowo, wierzyciel, który w drodze egzekucji dokonał zajęcia
prawa dłużnika, będzie miał interes prawny w tym, aby to prawo zostało wpisane do
księgi wieczystej, albo – jak w sprawie niniejszej – interes prawny w ujawnieniu
właściciela nieruchomości (Skarbu Państwa) może mieć osoba, która zamierza
domagać się wydania (zwrotu) tej nieruchomości, twierdząc, że aktualny wpis
właściciela do księgi wieczystej nastąpił na podstawie nieważnej decyzji organu
administracji państwowej. Tak więc uzasadniony jest pogląd, że uprawnionym do
zgłoszenia żądania przewidzianego w art. 10 u.k.w.h. jest każdy, kto ma interes
prawny w tym, aby treść księgi wieczystej odpowiadała rzeczywistemu stanowi
prawnemu.
Należy zatem uznać, nie przesądzając, oczywiście, czy twierdzenia powódki
są uzasadnione, że stanowisko Sądu Okręgowego odmawiające jej a limine
legitymacji do wystąpienia z żądaniem uzgodnienia treści księgi wieczystej
z rzeczywistym stanem prawnym, z tym uzasadnieniem, że legitymację tę ma
wyłącznie Skarb Państwa, a więc domniemany właściciel, nie może być uznane za
prawidłowe.
Mimo uznania podstawy kasacyjnej podniesionej przez powódkę za
usprawiedliwioną, kasacja nie może być jednak uwzględniona. Jest tak dlatego, że
jakkolwiek – o czym była mowa – sprawa o uzgodnienie treści księgi wieczystej
z rzeczywistym stanem prawnym jest odmianą sprawy o ustalenie prawa lub
stosunku prawnego, to jednak ma charakter szczególny, który wyraża się w tym, że
celem postępowania jest doprowadzenie księgi wieczystej do jej rzeczywistego,
a więc aktualnego w dacie orzekania, stanu prawnego. Wymaga to wzięcia udziału
w sprawie nie tylko tych osób, które są wpisane w dziale drugim księgi wieczystej,
ale także innych osób, których uprawnienia z tytułu własności nie zostały – bez
względu na przyczynę – ujawnione (art. 72 § 2 k.p.c.) (por. orzeczenie Sądu
Najwyższego z dnia 4 lipca 1960 r., 1 CR 347/60, OSN 1962, nr 4, poz. 126 oraz
wyroki Sądu Najwyższego z dnia 23 grudnia 1988 r., III CRN 434/88, OSNCP 1991,
nr 1, poz. 12 i z dnia 17 kwietnia 1998 r. II CKN 695/97, nie publ.).
W sprawie niniejszej powódka pozwała jedynie Paulinę S., osobę wpisaną do
księgi, której prawa są przez nią kwestionowane, nie pozwała natomiast Skarbu
Państwa, a więc osoby, która – według jej twierdzeń – powinna być wpisana do
księgi wieczystej jako aktualny, rzeczywisty właściciel. Jest przy tym poza wszelką
dyskusją, że powództwo mogłoby być uwzględnione tylko przy udziale w sprawie
Skarbu Państwa, niezależnie od tego, że Skarb Państwa powinien mieć stworzoną
procesową płaszczyznę do zaprezentowania swojego stanowiska co do żądania
powódki i zarzutów pozwanej Pauliny S. Skoro zatem, w układzie personalnym, jaki
w sprawie zaistniał, żądanie powódki nie miało szans na uwzględnienie, przy
wzięciu pod rozwagę faktu, że skarżąca nie podniosła stosownych zarzutów w
ramach podstawy drugiej z art. 3931
k.p.c., zaskarżony wyrok, mimo błędnego
uzasadnienia, należało uznać za odpowiadający prawu.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji (art. 39312
k.p.c.).