Pełny tekst orzeczenia

Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego
z dnia 24 kwietnia 2002 r.
III ZP 33/01
Przewodniczący Prezes SN Walerian Sanetra, Sędziowie SN: Katarzyna
Gonera, Kazimierz Jaśkowski, Roman Kuczyński, Zbigniew Myszka (sprawozdawca),
Barbara Wagner (współsprawozdawca), Andrzej Wasilewski.
Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Jana Szewczy-
ka, w sprawie z powództwa Stanisława K. przeciwko Kopalni Węgla Kamiennego „C.-
S.” Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w likwidacji w B. o nagrodę jubileuszo-
wą, po rozpoznaniu na posiedzeniu w dniu 24 kwietnia 2002 r. zagadnienia prawne-
go przekazanego przez Sąd Najwyższy postanowieniem z dnia 28 listopada 2001 r.
[...]
Czy wysokość nagrody jubileuszowej górnika korzystającego z urlopu górni-
czego, o którym mowa w art. 21 w związku z art. 20 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 26
listopada 1998 r. o dostosowaniu górnictwa węgla kamiennego do funkcjonowania w
warunkach gospodarki rynkowej oraz szczególnych uprawnieniach i zdaniach gmin
górniczych (Dz.U. Nr 162, poz. 1112 ze zm.) należy określać wyłącznie na podstawie
§ 8 rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 30 kwietnia 1999 r. w sprawie szcze-
gółowych zasad i trybu przyznawania oraz sposobu wykorzystania dotacji przezna-
czonych na finansowanie restrukturyzacji zatrudnienia, warunków, zasad i trybu
przyznawania, obliczania i wypłacania świadczeń z tytułu uprawnień osłonowych i
aktywizujących, wysokości minimalnych świadczeń i zasiłków socjalnych oraz szcze-
gółowych warunków powodujących cofnięcie lub czasowe wstrzymanie wypłaty przy-
znanej dotacji budżetowej (Dz.U. Nr 52, poz. 538 ze zm.) ?
p o d j ą ł uchwałę:
Do ustalania wysokości nagrody jubileuszowej górnika korzystającego z
urlopu górniczego, o którym mowa w art. 21 w związku z art. 20 ust. 1 pkt 1
ustawy z dnia 26 listopada 1998 r. o dostosowaniu górnictwa węgla kamienne-
2
go do funkcjonowania w warunkach gospodarki rynkowej oraz szczególnych
uprawnieniach i zadaniach gmin górniczych (Dz.U. Nr 162,m poz. 1112 ze zm.),
nie stosuje się § 8 rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 30 kwietnia 1999
r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu przyznawania oraz sposobu wyko-
rzystania dotacji przeznaczonych na finansowanie restrukturyzacji zatrudnie-
nia, warunków, zasad i trybu przyznawania, obliczania i wypłacania świadczeń
z tytułu uprawnień osłonowych i aktywizujących, wysokośc8i minimalnych
świadczeń i zasiłków socjalnych oraz szczegółowych warunków powodujących
cofnięcie lub czasowe wstrzymanie wypłaty przyznanej dotacji budżetowej
(Dz.U. Nr 52, poz. 538).
U z a s a d n i e n i e
Przekazane do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne, ujawniło się na tle nastę-
pującego stanu faktycznego. Zatrudniająca powoda pozwana KWK „C.S.” Spółka z
o.o. w likwidacji, w ramach przeprowadzanej restrukturyzacji zatrudnienia udzieliła
powodowi, na jego wniosek, urlopu górniczego od dnia 14 grudnia 1998 r. W dniu 31
lipca 1999 r., w trakcie wykorzystywania tego urlopu, powód osiągnął trzydziestoletni
okres zatrudnienia. Z tego tytułu pozwana wypłaciła mu nagrodę jubileuszową za 30
lat pracy w kwocie odpowiadającej jednomiesięcznemu świadczeniu socjalnemu.
Natomiast powód dochodzi wyrównania tego świadczenia do wysokości 300% pod-
stawy wymiaru określonej w Zakładowej Umowie Zbiorowej.
Stanowiska stron w spornej kwestii wynikają z przyjmowania odmiennych za-
łożeń co do podstawy prawnej nagrody jubileuszowej w okresie korzystania z urlopu
górniczego. Zdaniem powoda decydujące znaczenie ma trwanie stosunku pracy w
okresie wykorzystywania urlopu górniczego, a urlopowany górnik nie przestaje być
pracownikiem i korzysta z uprawnień wiążąco ukształtowanych w zakładowym ukła-
dzie zbiorowym pracy. Jego uprawnienie do nagrody jubileuszowej jest niezależne
od świadczenia socjalnego, co wyraźnie potwierdza art. 22 ust. 3 pkt 3 ustawy z dnia
26 listopada 1998 r. o dostosowaniu górnictwa węgla kamiennego do funkcjonowania
w warunkach gospodarski rynkowej oraz szczególnych uprawnieniach i zadaniach
gmin górniczych (Dz.U. Nr 162, poz. 1112 ze zm., powoływanej dalej jako ustawa z
26 listopada 1998 r. lub ustawa). Przesłanki otrzymania i wysokość nagrody jubileu-
szowej określa zakładowy układ zbiorowy pracy.
3
Natomiast strona pozwana utrzymuje, iż ustawa z 26 listopada 1998 r. jest
źródłem uprawnień do nagrody jubileuszowej pracownika korzystającego z urlopu
górniczego, której wysokości nie określają postanowienia zakładowego układu zbio-
rowego, gdyż ta kwestia została uregulowana odrębnie w § 8 rozporządzenia Mini-
stra Gospodarki z dnia 30 kwietnia 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu
przyznawania oraz sposobu wykorzystania dotacji przeznaczonych na finansowanie
restrukturyzacji zatrudnienia, warunków, zasad i trybu przyznawania, obliczania i wy-
płacania świadczeń z tytułu uprawnień osłonowych i aktywizujących, wysokości mi-
nimalnych świadczeń i zasiłków socjalnych oraz szczegółowych warunków powodu-
jących cofnięcie lub czasowe wstrzymanie wypłaty przyznanej dotacji budżetowej
(Dz.U. Nr 52, poz. 538, powoływanego dalej jako rozporządzenie Ministra Gospo-
darki lub rozporządzenie z 30 kwietnia 1999 r.).
Uwzględniając roszczenie powoda Sądy meriti wykluczyły dopuszczalność
stosowania przepisów rozporządzenia Ministra Gospodarki, argumentując, że zgod-
nie z art. 9 § 2 KP (a contrario) - wiążące są korzystniejsze dla pracownika uregulo-
wania zakładowego układu zbiorowego. Ponadto ustawa z 26 listopada 1998 r. nie
zawierała „umocowania Ministra Gospodarki do samodzielnego określania zasad
wynagradzania pracowników górnictwa, w tym również do samodzielnego określenia
wysokości nagród jubileuszowych dla osób korzystających z urlopów górniczych”.
Nawet gdyby takie umocowanie miało wynikać z art. 35 tej ustawy, to i tak „wprowa-
dzenie w życie takiego zapisu wymagałoby uprzedniej zmiany przepisów układu
zbiorowego pracy - przez wyraźne rozróżnienie uprawnień do nagrody pracowników
wykonujących pracę oraz pracowników, którym udzielono urlopu górniczego, a na-
stępnie wypowiedzenie indywidualnych warunków pracy w części obejmującej wy-
sokość tego świadczenia (art. 24113
§ 2 KP)”. Sąd drugiej instancji odwołał się rów-
nież do stanowiska Ministra Gospodarki, który w piśmie skierowanym do Rzecznika
Praw Obywatelskich z dnia 5 marca 2000 r. wyjaśnił, że § 8 rozporządzenia z 30
kwietnia 1999 r. nie zwalnia pracodawcy z obowiązków realizacji świadczeń wynika-
jących z układu zbiorowego pracy.
W kasacji strona pozwana zarzuciła naruszenie § 8 ust. 1 rozporządzenia Mi-
nistra Gospodarki, który - w jej ocenie - stanowi wyłączne i bezwzględnie obowiązu-
jące źródło prawa określające wysokość nagrody jubileuszowej pracownika w okresie
korzystania z urlopu górniczego, co ma potwierdzać art. 1 ust. 1 pkt 2 zakładowego
układu zbiorowego pracy, stanowiący, że postanowień układowych nie stosuje się do
4
pracowników, których prawa i obowiązki regulują w sposób szczególny odrębne
przepisy.
Na tle takiego stanu sprawy, skład przekazujący do rozstrzygnięcia zagadnie-
nie prawne budzące poważne wątpliwości, w pierwszym rzędzie wskazał na naturę
szczególnej instytucji prawnej urlopów górniczych, które odpowiadają na socjalne
potrzeby górników w procesie restrukturyzacji branży węgla kamiennego. Skorzysta-
nie z tego urlopu nie powoduje wprawdzie ustania dotychczasowego stosunku pracy,
ale wprowadza radykalną zmianę jego treści. Urlopowany w ten sposób górnik nie
świadczy pracy, a ponadto zobowiązuje się do zakończenia więzi pracowniczej z
dniem zakończenia urlopu górniczego, który jest „swoistym pomostem między pracą
w poddanym restrukturyzacji przedsiębiorstwie górniczym a statusem emeryta”.
Przejście na urlop górniczy i pozycja prawna stron stosunku pracy w trakcie jego wy-
korzystywania zostały uregulowane w specjalnej ustawie, która powinna być trakto-
wana jako lex specialis w obszarze prawa pracy. Opierając się na takich założeniach
- „za przekonujące może być uznane stanowisko, iż źródłem uprawnienia do nagrody
jubileuszowej w okresie urlopu górniczego nie jest w tym wypadku układ zakładowy,
określający treść uprawnień pracownika, lecz odpowiedni przepis ustawy z 26 listo-
pada 1998 r. (por. art. 22 ust. 3 pkt 3)”. Nie usuwa to jednak poważnych wątpliwości
dotyczących relacji pomiędzy przepisami tej ustawy szczególnej a postanowieniami
zakładowego układu zbiorowego pracy, zwłaszcza że w ustawie „ustawodawca za-
pewnił otrzymywanie nagrody jubileuszowej, nie definiując tego pojęcia i nie określa-
jąc jakichkolwiek warunków przyznawania tego świadczenia”. O ile świadczenie so-
cjalne (art. 22 ust. 1 ustawy) jest oczywistym ekwiwalentem wynagrodzenia za pracę,
to - na tle skąpej regulacji z art. 22 ust. 3 pkt 3 ustawy z 26 listopada 1998 r. - „po-
wstaje zagadnienie, jaka jest treść zawartego w tym przepisie odesłania do instytucji
nagrody jubileuszowej”. Skoro wykorzystujący urlop górniczy w art. 22 ust. 3 ustawy
uzyskuje potwierdzenie „otrzymywania” nagrody jubileuszowej jako uprawnienia wy-
nikającego z trwającego stosunku pracy, „to niesformułowanie jakichkolwiek ele-
mentów uprawnienia do nagrody jubileuszowej nie może oznaczać nic innego - po-
przestając na gruncie regulacji ustawowej - jak odesłanie do obowiązujących w da-
nym stosunku pracy zasad wynikających z układu zakładowego”. Wykorzystywanie
regulacji układowych nie jest kwestionowane przez stronę pozwaną, która przyznaje
ich zastosowanie „w zakresie upływu 30 lat zatrudnienia jako podstawy przyznania
nagrody jubileuszowej”. Tak więc sporne zagadnienie ma w swym tle dwie różne ka-
5
tegorie źródeł prawa w odniesieniu do nagrody jubileuszowej w okresie urlopu górni-
czego. Powstaje wątpliwość co do należnej wysokości tego świadczenia, która zo-
stała określona nie w ustawie, ale w akcie wykonawczym (§ 8 rozporządzenia Mini-
stra Gospodarki), według którego określone nagrody, w tym nagroda jubileuszowa,
przysługują w wysokości miesięcznego świadczenia socjalnego, podczas gdy regula-
cja zakładowego układu zbiorowego pracy przewiduje, iż po 30 latach pracy przysłu-
guje nagroda jubileuszowa w wysokości 300% podstawy wymiaru. Pierwszeństwo
bezpośredniej i szczególnej konkretyzacji wysokości tego świadczenia należnego
pracownikowi korzystającemu z urlopu górniczego może wynikać z „ograniczenia
nagrody jubileuszowej dla pracownika, który nie pracuje, lecz w ramach urlopu górni-
czego ‘wyczekuje’ emerytury w tym okresie i nie otrzymuje wynagrodzenia za pracę,
lecz świadczenie socjalne (w niższej od wynagrodzenia wysokości). Ograniczenie
świadczeń ze stosunku pracy w okresie urlopu górniczego jest jedną z cech charak-
terystycznych tej instytucji. Uzasadnione jest także to, że wzorcem (podstawą odnie-
sienia) dla tych świadczeń staje się świadczenie socjalne, a nie wynagrodzenie za
pracę”. Brak ustawowego określenia wysokości nagrody jubileuszowej w ustawie z
16 listopada 1998 r. można tłumaczyć w ten sposób że „art. 22 ust. 3 pkt 3 tej ustawy
może być rozumiany jako zawierający odesłanie do nagrody jubileuszowej unormo-
wanej innymi przepisami”. Ponadto art. 35 ust. 1 pkt 3 ustawy zobowiązywał Ministra
Gospodarki do określenia warunków, zasad i trybu przyznawania, obliczania i wypła-
cenia świadczeń, w tym nagrody jubileuszowej, natomiast Minister ten w powołanym
rozporządzeniu z 30 kwietnia 1999 r. ograniczył się do określenia obniżonej wysoko-
ści nagrody jubileuszowej, pomijając inne warunki, zasady i tryb jej przyznawania.
Tymczasem w ustawie zapewniono otrzymywanie przez pracowników korzystających
z urlopów górniczych nagrody jubileuszowej bez określania „warunków jej zmniej-
szenia”, przeto obniżenie wysokości należnego świadczenia w drodze aktu wyko-
nawczego podlega krytycznej ocenie ze względu na konstytucyjną zasadę, że „upo-
ważnienie ustawy do jej wykonania rozporządzeniem powinno być szczegółowe i
powinno określać zakres spraw przekazanych do wykonania oraz wytyczne dotyczą-
ce treści aktu”. Problem niekonstytucyjności przedmiotowego uregulowania pozba-
wiony byłby znaczenia wówczas, gdyby przyjąć za Sądem drugiej instancji, iż ograni-
czenie wysokości nagrody jubileuszowej, wynikające z § 8 rozporządzenia Ministra
Gospodarki, odnosi się wyłącznie do sposobu finansowania tego świadczenia z do-
6
tacji budżetowej, nie zmierza natomiast do ograniczenia uprawnienia ze stosunku
pacy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rozstrzygnięcie przedstawionego zagadnienia prawnego wymaga rozważenia
szeregu kwestii prawnych wynikających z braku dostatecznej precyzji rozwiązań legi-
slacyjnych związanych z procesem restrukturyzacji górnictwa i zmniejszenia zatrud-
nienia w branży węgla kamiennego w Polsce. W pierwszym rzędzie należy ocenić
walor prawny instrumentów niezbędnych dla restrukturyzacji zatrudnienia w przed-
siębiorstwach górniczych (art. 1 pkt 3 ustawy). Są one objęte programem socjalnym
likwidowanej kopalni, który - zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy - powinien określać:
uprawnienia osłonowe i aktywizujące, o których mowa w art. 20, którymi zostaną ob-
jęci pracownicy likwidowanej kopalni, oraz sposób realizacji tych uprawnień przez
każdego pracownika, który utraci miejsce pracy w likwidowanej kopalni,
propozycje zatrudnienia pracowników likwidowanej kopalni: a) w podmiotach tworzo-
nych na bazie kopalni, b) poza górnictwem,
propozycje zatrudnienia w innej kopalni pracowników zatrudnionych pod ziemią, w
przypadku konieczności uzupełnienia załogi tej kopalni,
przewidywany koszt realizacji programu socjalnego oraz źródła jego finansowania.
Restrukturyzacji zatrudnienia w przedsiębiorstwach górniczych poświęcone są re-
gulacje zawarte w rozdziale 4 ustawy. Zgodnie z art. 20 ust. 1 ustawy - w okresie
restrukturyzacji zatrudnienia pracownikom nie posiadającym uprawnień emerytalnych
przysługują następujące uprawnienia: 1. osłonowe - urlop górniczy, 2. aktywizujące
na rynku pracy, 3. zasiłek socjalny, 4. jednorazowe bezpłatne szkolenie, 5. jednora-
zowa odprawa pieniężna, 6. jednorazowa odprawa bezwarunkowa, 7. pożyczka, 8.
bezpłatna pomoc doradcza.
Poszczególne świadczenia z tytułu uprawnień, o których mowa w ust. 1 pkt 1 i
pkt 2 lit. a-d, mogą być przyznane pracownikowi tylko jeden raz, na jego wniosek za
zgodą pracodawcy, jeżeli przed dniem złożenia wniosku nie korzystał z takich świad-
czeń, chyba że ustawa stanowi inaczej (art. 20 ust. 2 ustawy z 26 listopada 1998 r.).
Ponadto, według art. 20 ust. 5 ustawy, uprawnienia osłonowe i emerytalne nie ogra-
niczają uprawnień określonych ustawą z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych za-
sadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących za-
7
kładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.).
W przypadku nieskorzystania przez pracownika kopalni objętej całkowitą likwidacją z
uprawnień osłonowych i aktywizujących lub z propozycji zatrudnienia w czynnej ko-
palni, pracodawca rozwiązuje umowę o pracę na zasadach określonych w ustawie z
dnia 28 grudnia 1989 r. (art. 32 ustawy z 26 listopada 1998 r.) z pracownikiem pra-
cującym pod ziemią, któremu do uzyskania urlopu górniczego brakuje nie więcej niż
dwa lata.
Ogólne zasygnalizowanie tych regulacji normatywnych było konieczne dla
oceny charakteru prawnego spraw dotyczących pracowników likwidowanych zakła-
dów górniczych, które lokują się w domenie prawa pracy. Niewątpliwie należy je
traktować jako lex specialis w obszarze prawa pracy, skoro są to regulacje szcze-
gólne dotyczące wyłącznie pracowników zatrudnionych w górnictwie, a przeto od-
mienne od unormowań powszechnego prawa pracy. Trzeba jednak zwrócić uwagę
na charakterystyczny mechanizm możliwości nabywania tych szczególnych upraw-
nień osłonowych i socjalnych, które mogą być przyznane pracownikowi tylko jeden
raz, na jego wniosek i za zgodą pracodawcy. Moc wiążąca przepisów ustawy z 26
listopada 1998 r. odnoszących się do tych świadczeń, lokowanych w domenie prawa
pracy, nie wynika zatem z ich bezwzględnie obowiązującego charakteru prawnego,
skoro w istocie rzeczy mogą one regulować stosunki pomiędzy likwidowanym górni-
czym pracodawcą a jego pracownikami wyłącznie w drodze umowy stron stosunku
pracy, tj. na wniosek pracownika i za zgodą pracodawcy, który - w przypadku niesko-
rzystania przez pracownika kopalni objętej całkowitą likwidacją z uprawnień osłono-
wych lub aktywizujących - rozwiązuje umowę o pracę na zasadach określonych w
ustawie z 28 grudnia 1989 r. Pozwala to na wstępną konkluzję, że pomiędzy unor-
mowaniami prawa pracy zawartymi w ustawie z 28 listopada 1998 r. a powszechnym
ustawodawstwem pracy nie zachodzi relacja lex specialis derogat legi generali, ale
szczególne normy prawa pracy tej ustawy stanowią uzupełnienie normatywne zakła-
dowego lub branżowego prawa pracy, które na zasadzie osiągniętego porozumienia
pomiędzy likwidowanym górniczym pracodawcą a jego pracownikami mogą wiążąco
modyfikować ich wzajemne relacje, w tym stosunki pracy, w zakresie wyznaczonym
tą szczególną ustawą, mającą na celu dostosowanie górnictwa węgla kamiennego
do funkcjonowania w warunkach gospodarki rynkowej. Bez tej umownie osiągniętej
przez strony stosunku pracy modyfikacji jego treści przepisy ustawy nie oddziałują na
treść realizowanych stosunków pracy.
8
Taką koncepcję spełnia osłonowe uprawnienie do urlopu górniczego, który - w
wymiarze do lat pięciu - przysługuje pracownikowi zatrudnionemu pod ziemią u pra-
codawcy objętego Układem Zbiorowym Pracy, któremu ze względu na wiek, łączny
staż pracy lub staż pracy pod ziemią wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu
pracy brakuje nie więcej niż pięć lat do nabycia prawa do emerytury przed dniem 1
stycznia 2007 r. Korzystanie z tego uprawnienia jest dobrowolne, a urlop górniczy
może być przyznany na wniosek uprawnionego pracownika, po ustaleniu przez Za-
kład Ubezpieczeń Społecznych okresów uprawniających pracownika do emerytury
oraz okresu urlopu górniczego niezbędnego do nabycia uprawnień emerytalnych,
pod warunkiem złożenia przez pracownika pisemnego oświadczenia, iż wyraża
zgodę na rozwiązanie stosunku pracy z dniem zakończenia urlopu górniczego (art.
21 ust. 3 i 5 ustawy). Warto też mieć na uwadze, że pracownik korzystający z urlopu
górniczego nie może korzystać z innych uprawnień osłonowych i aktywizujących
określonych w ustawie (art. 21 ust. 6).
Wprawdzie źródłem omawianego pracowniczego „osłonowego” uprawnienia
do urlopu górniczego jest ustawa z 26 listopada 1998 r., to - na gruncie wyżej powo-
łanych regulacji - trzeba przyjąć, że objęty procedurami likwidacyjnymi pracodawca
górniczy, który wyraża zgodę na skorzystanie z ustawowych uprawnień osłonowych
lub aktywizujących na rynku pracy (art. 20 ust. 2 ustawy) - nie może odmówić prawa
do skorzystania z urlopu górniczego pracownikowi, który spełnił ustawowe warunki
do nabycia tego uprawnienia i wystąpił z wnioskiem o jego przyznanie. Przyznanie
tego świadczenia następuje jednak w istocie rzeczy w drodze porozumienia zmie-
niającego treść stosunku pracy na warunkach określonych w przepisach ustawy z
dnia 28 listopada 1998 r., z których wynika, że w okresie korzystania z urlopu górni-
czego pracownik otrzymuje świadczenie socjalne w wysokości 75% miesięcznego
ekwiwalentu pieniężnego obliczanego jak wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy, z
tym że do podstawy obliczania tego wynagrodzenia wlicza się wynagrodzenie za
pracę w godzinach nadliczbowych zgodnie z Kodeksem pracy (art. 22 ust. 1 i 2
ustawy). Ponadto, niezależnie od świadczenia socjalnego, korzystający z urlopu gór-
niczego otrzymuje deputat węglowy, nagrodę z okazji „Dnia Górnika” i dodatkową
nagrodę roczną, wynikające z rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 grudnia
1981 r. w sprawie szczególnych przywilejów dla pracowników górnictwa - Karta Gór-
nika (Dz.U. z 1982 r. Nr 2, poz. 13), nagrodę jubileuszową oraz ma prawo do korzy-
9
stania z uznaniowych świadczeń z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych (art.
22 ust. 3 ustawy).
Skorzystanie z urlopu górniczego nie powoduje przy tym ustania dotychcza-
sowego stosunku pracy, albowiem pracownik wyraża zgodę na jego rozwiązanie do-
piero z dniem zakończenia tego urlopu. W okresie korzystania z tego urlopu wystę-
pują akceptowane przez pracownika i pracodawcę, wyznaczone ustawą z 26 listopa-
da 1998 r., istotne modyfikacje praw i obowiązków stron stosunku pracy. Przede
wszystkim urlopowany górnik nie ma obowiązku świadczenia pracy i bez wyrażenia
zgody nie może być odwołany z urlopu górniczego, prowadzącego do ustania sto-
sunku pracy z dniem zakończenia urlopu, a pracodawca w okresie trwającego sto-
sunku pracy ma powinność spełniania świadczeń określonych w art. 22 ust. 1-3
ustawy. Trzeba zatem przyjąć, że to porozumienie „urlopowe” stron stosunku pracy
jest mechanizmem prawnym zmieniającym treść nadal trwającego stosunku pracy,
który w okresie urlopu górniczego jest realizowany według ustawowo określonych
warunków, zaakceptowanych przez pracownika przez złożenie wniosku urlopowego i
skorzystanie z urlopu górniczego (na warunkach określonych w ustawie) oraz przez
pracodawcę wyrażającego zgodę na urlopowanie górnika. Już to oznacza, że
umniejszenie pracowniczych świadczeń, jakie ustawa zagwarantowała górnikom ko-
rzystającym z urlopów górniczych, mogłoby nastąpić wyłącznie w drodze ustawowe-
go określenia niższej ich wysokości, co pracownik mógłby zaakceptować poprzez
złożenie wniosku o udzielenie urlopu górniczego.
W okresie korzystania z urlopu górniczego urlopowany górnik nie wykonuje
pracy, ale pozostaje w górniczym stosunku pracy, a ponadto urlop górniczy traktuje
się na równi z okresami pracy górniczej uprawniającymi do nabycia uprawnień eme-
rytalnych (art. 21 ust. 4 ustawy). Ta ostatnia regulacja, zrównująca okresy urlopów
górniczych z okresami pracy górniczej uprawniającymi do nabycia uprawnień eme-
rytalnych, pozwala uzupełnić bezwzględnie obowiązujące normy prawa ubezpieczeń
społecznych, które expressis verbis nie znają instytucji urlopów górniczych i okresów
przebywania na tego rodzaju urlopach nie traktowały jako okresy ubezpieczenia. Ten
ustawowy zabieg legislacyjny w żadnym razie nie uzasadnia twierdzeń pracodawcy,
że okres urlopu górniczego jest szczególnym okresem urlopu „bezpłatnego”, podczas
którego dochodzi do zawieszenia prawa i obowiązków stron stosunku pracy, a przeto
nie jest okresem trwania stosunku pracy i „nie ma on znaczenia dla uprawnień pra-
cowniczych, a jedynie dla uprawnień emerytalnych”. Tymczasem stosunek pracy jest
10
kontynuowany, tyle że w akceptowanych przez strony granicach określonych przez
normy art. 22 ustawy, skoro ustaje dopiero z dniem zakończenia „płatnego” urlopu
górniczego, na co górnik wyraża uprzednią zgodę na piśmie, która jest ustawowym
warunkiem przyznania mu prawa do tego urlopu (art. 21 ust. 5 ustawy).
Podstawowe znaczenie dla rozstrzygnięcie przedstawionego zagadnienia
prawnego ma wykładnia art. 22 ust. 3 pkt 3 ustawy z 26 listopada 1998 r., z którego
wynika, że korzystający z urlopu górniczego, niezależnie od świadczenia socjalnego,
otrzymuje między innymi nagrodę jubileuszową. Powołana regulacja normatywna
potwierdza uprawnienie do nagrody jubileuszowej z trwającego stosunku pracy urlo-
powanego górnika, nie formułując żadnych odrębności co do przesłanek, zasad na-
bywania i wysokości tego uprawnienia w okresie korzystania z urlopu górniczego.
Mając na uwadze ogólne zasady przyznawania tego świadczenia pracownikom z
wieloletnim stażem zatrudnienia, z reguły co pięć lat od osiągnięcia 20 letniego stażu
pracy, a także fakt, iż wymiar urlopu górniczego nie może przekroczyć pięciu lat, to
stwierdzić można, że w okresie tego urlopu uprawnienie urlopowanego górnika do
nagrody jubileuszowej wystąpi nie więcej niż jeden raz. Brak określenia przesłanek i
zasad nabywania nagrody jubileuszowej w omawianej regulacji ustawy z 26 listopada
1998 r., a także w przepisach wykonawczych do niej, uzasadnia stanowisko, iż te
wyznaczniki nabywania prawa do omawianego uprawnienia regulują dotychczasowe
niezmienione zakładowe (lub branżowe) unormowania płacowe. Jest to zresztą nie-
sporne w przedmiotowej sprawie, albowiem pozwany pracodawca kwestionuje zwią-
zanie go postanowieniami zakładowego układu zbiorowego pracy wyłącznie co do
wysokości należnej pracownikowi nagrody jubileuszowej, która jakoby ma wiążąco
wynikać z § 8 rozporządzenia Ministra Gospodarki. Trzeba wyraźnie podkreślić, że
ustawodawca, potwierdzając prawo korzystającego z urlopu górniczego do nagrody
jubileuszowej (art. 22 ust. 3 pkt 3 ustawy), władny był ustanowić rozmaite norma-
tywne modyfikacje dotyczące przesłanek nabycia tego świadczenia oraz jego wyso-
kości. Skoro z możliwości tych nie skorzystał i nie ustanowił w ustawie z 26 listopada
1998 r. przesłanek i zasad ustalania wysokości nagrody jubileuszowej, to pozostawił
te kwestie normatywnemu prymatowi zakładowych regulacji płacowych, co potwier-
dza art. 9 § 2 KP przywoływany przez Sądy meriti w rozpoznawanej sprawie.
Wprawdzie urlop górniczy nie jest instytucją przewidzianą w obowiązującym u strony
pozwanej układzie zbiorowym pracy, ale równocześnie brak jakichkolwiek podstaw
do twierdzenia, że pracownicy korzystający z tych urlopów nie podlegają zakłado-
11
wym regulacjom układowym. W szczególności nie daje takich możliwości brzmienie
art. 1 ust. 1 pkt 2 obowiązującej u strony pozwanej zakładowej umowy zbiorowej
pracy, przewidujące, że do pracowników objętych układem, których prawa i obowiąz-
ki regulują w sposób szczególny odrębne przepisy, postanowienia układu stosuje się
wyłącznie w zakresie nieuregulowanym tymi przepisami, jeżeli zważyć, że art. 2 pkt 9
przez „odrębne przepisy” rozumie „obowiązujące przed dniem wejścia w życie Zakła-
dowego Układu Zbiorowego Pracy - postanowienia Kodeksu Pracy wraz z prze-
pisami wykonawczymi”. Również katalog podmiotowych wyłączeń w części dotyczą-
cej zasad wynagradzania pracowników, zawarty w art. 1 ust. 2 zakładowej umowy
zbiorowej pracy, nie wymienia pracowników korzystających z urlopów górniczych, co
uzasadnia twierdzenie, że są oni objęci zakładowymi postanowieniami płacowymi za-
wartymi w tej umowie. Spod oddziaływania tych postanowień nie wyłączyły ich także
przepisy ustawy z 26 listopada 1998 r. Powyższe oznacza zatem, że akt wykonaw-
czy do tej ustawy nie mógł modyfikować regulacji ustawowych, w tym reguły zawartej
w art. 9 § 2 KP, która potwierdza prymat oddziaływania korzystniejszych dla pracow-
ników górnictwa układowych regulacji płacowych.
Przy ustalaniu wysokości nagrody jubileuszowej, do której uprawnienie po-
twierdza art. 22 ust. 3 pkt 3 ustawy z 26 listopada 1998 r., należy mieć na uwadze
następujące okoliczności: 1) skoro z urlopu górniczego może skorzystać górnik za-
trudniony pod ziemią jedynie u pracodawcy objętego układem zbiorowym pracy, to
szczególne pracownicze regulacje tej ustawy, która nie zawiera innych odniesień do
regulacji układowych, nie mogą być postrzegane jako derogujące wiążącą moc po-
stanowień układów zbiorowych pracy w zakresie pracowniczych uprawnień potwier-
dzonych w art. 22 ustawy, w tym prawa do określonej wymaganym stażem zatrud-
nienia wysokości nagrody jubileuszowej; 2) żaden przepis ustawy z 26 listopada
1998 r. nie ogranicza (nie pomniejsza) wysokości należnej urlopowanemu górnikowi
nagrody jubileuszowej, tak jak ma to miejsce w przypadku świadczenia socjalnego,
stanowiącego ograniczony ekwiwalent wynagrodzenia za pracę urlopowanego gór-
nika (art. 22 ust. 1 ustawy). Tylko wyraźne ustawowe ograniczenie wysokości należ-
nej urlopowanemu górnikowi nagrody jubileuszowej, które zaakceptowałby on przez
złożenie wniosku o urlop górniczy, prowadziłoby do porozumienia zmieniającego za-
kładowe unormowania płacowe dotyczące wysokości tego świadczenia. Na gruncie
powszechnie akceptowanych reguł wymaganych do skutecznej zmiany istotnych wa-
runków treści stosunku pracy (wypowiedzenie lub porozumienie zmieniające) bez-
12
podstawne byłoby stosowanie domniemania w kwestii legalności ewentualnego
ograniczenia uprawnień płacowych ze stosunku pracy, dla których podstawą wyli-
czenia jest wynagrodzenie za pracę, tylko z tego, że wzorcem odniesienia dla tych
świadczeń i obliczenia ich wysokości mogłoby być zaakceptowane przez urlopowa-
nego górnika świadczenie socjalne przysługujące w wysokości 75% miesięcznego
ekwiwalentu pieniężnego obliczanego jak wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy; 3)
żaden przepis ustawy z 26 listopada 1998 r. w odniesieniu do nagrody jubileuszowej
nie deroguje mocy wiążącej korzystniejszych postanowień zakładowej umowy
zbiorowej pracy, która zachowuje obowiązujący walor prawny ze względu na norma-
tywną wymowę art. 9 § 2 KP; 4) z uwagi na to, że o wysokości należnej pracowniko-
wi nagrody jubileuszowej decydują dwa powiązane ze sobą elementy, tj. długoletni,
określony staż pracy, który wyznacza procentową wielokrotność (wielkość) podstawy
wymiaru należnego świadczenia, ograniczenie wysokości nagrody jubileuszowej
wymagałoby ustawowego określenia jednej należnej jego wysokości, akceptowanej
przez górnika, która obowiązywałaby bez względu na osiągnięty i określony w prze-
pisach płacowych kolejny wymiar wieloletniego stażu zatrudnienia uprawniający do
tego świadczenia w okresie urlopu górniczego. Konieczne byłoby zatem wyraźne
ustawowe unormowanie, którego de lege lata brakuje, że nagroda jubileuszowa
przysługuje w jednej wysokości (miesięcznego świadczenia socjalnego) wszystkim
urlopowanym górnikom, bez względu na osiągnięty przez nich w tym okresie kolejny
rozmiar wieloletniego stażu pracy uprawniający do jej uzyskania w określonej pro-
centowej wielkości podstawy wymiaru; 5) § 8 rozporządzenia Ministra Gospodarki z
30 kwietnia 1999 r., który stanowił, iż określone nagrody, w tym nagroda jubileuszo-
wa, przysługują w wysokości miesięcznego świadczenia socjalnego, nie przesądza o
należnej urlopowanemu górnikowi wysokości nagrody jubileuszowej, ale wyznacza
kwotę dotacji budżetowej na finansowanie restrukturyzacji zatrudnienia przysługują-
cej pracodawcy z przeznaczeniem na wykonanie ustawowo potwierdzonego obo-
wiązku wypłaty nagrody jubileuszowej. Za prawidłowością takiego stanowiska prze-
mawiają następujące argumenty. Podstawą wydania rozporządzenia wykonawczego,
którego zastosowanie było rozważane w przedmiotowej sprawie, jest art. 35 ust. 1
ustawy z 26 listopada 1998 r., stanowiący, że minister właściwy do spraw gospodar-
ki, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw finansów publicznych i mini-
strem właściwym do spraw pracy, określi, w drodze rozporządzenia: 1) szczegółowe
zasady i tryb przyznawania oraz sposób wykorzystania dotacji przeznaczonych na
13
finansowanie restrukturyzacji zatrudnienia; 2) warunki, zasady i tryb przyznawania,
obliczania i wypłacania świadczeń; 3) wysokość minimalnych świadczeń i zasiłków
socjalnych; 4) szczegółowe warunki powodujące cofnięcie lub czasowe wstrzymanie
wypłaty przyznanej dotacji budżetowej.
Wydane na podstawie tej delegacji rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia
30 kwietnia 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu przyznawania oraz spo-
sobu wykorzystania dotacji przeznaczonych na finansowanie restrukturyzacji zatrud-
nienia, warunków, zasad i trybu przyznawania, obliczania i wypłacania świadczeń z
tytułu uprawnień osłonowych i aktywizujących, wysokości minimalnych świadczeń i
zasiłków socjalnych oraz szczegółowych warunków powodujących cofnięcie lub cza-
sowe wstrzymanie wypłaty przyznanej dotacji budżetowej (Dz.U. Nr 52, poz. 530 ze
zm.), które nie sygnalizuje osiągniętego porozumienia z innymi właściwymi ministra-
mi, w unormowaniu § 8, stanowiącym - iż nagrody, o których mowa w § 1 pkt 6 (w
tym nagroda jubileuszowa), przysługują w wysokości miesięcznego świadczenia so-
cjalnego - należy interpretować w granicach udzielonej delegacji ustawowej i przyję-
tym zakresie przedmiotowym tego aktu wykonawczego. Określenie w tym przepisie
wysokości nagród, w tym nagrody jubileuszowej (przysługujących w wysokości mie-
sięcznego świadczenia socjalnego), które nie mają charakteru świadczeń osłono-
wych lub aktywizujących przewidzianych w rozdziale 4 ustawy z 26 listopada 1998 r.,
zachowuje bezwzględnie obowiązujący walor prawny wyłącznie jako wyznaczenie
wielkości (wysokości) dotacji ustalanych w ustawach budżetowych na restrukturyza-
cję zatrudnienia w górnictwie, przeznaczonych na finansowanie nagród określonych
w art. 22 ust. 3 ustawy z dnia 26 listopada 1998 r. i w § 1 pkt 6 rozporządzenia Mini-
stra Gospodarki. Za takim rozumieniem § 8 tego rozporządzenia przemawia jego
zawartość normatywna bezpośrednio nawiązująca do pracowniczych świadczeń, na
które przysługuje wsparcie z dotacji budżetowych. Warto przecież zauważyć, że
środki finansowe na restrukturyzację zatrudnienia zapewnia przedsiębiorstwo górni-
cze - wykorzystując w tym celu nie tylko dotacje z budżetu państwa, ale także inne
źródła finansowania (art. 18 ustawy). Te inne źródła finansowania, w tym własne
środki przedsiębiorstw górniczych, powinny być spożytkowane na zapewnienie urlo-
powanym górnikom nagród jubileuszowych w pełnej należnej im wysokości.
Jeżeli zatem żadne przepisy ustawy nie zwalniają pracodawcy z obowiązku
pełnej realizacji ustawowo potwierdzonego uprawnienia urlopowanego górnika do
nagrody jubileuszowej (art. 22 ust. 3 pkt 3 ustawy), a przepisy rozporządzenia Mini-
14
stra Gospodarki ograniczają jedynie wysokość należnej pracodawcy dotacji na po-
krycie tego rodzaju świadczeń, to nie ma podstaw prawnych do umniejszenia wyso-
kości nagród jubileuszowych przysługujących pracownikom korzystającym z urlopów
górniczych. Takie rozumienie granic delegacji ustawowej zawartej w art. 35 ust. 1
ustawy z 26 listopada 1998 r. i określenia wysokości ustawowo potwierdzonych
uprawnień do pracowniczych świadczeń, w tym do nagrody jubileuszowej, przyjął
Minister Gospodarki w § 1 rozporządzenia z 30 kwietnia 1999 r., który wskazuje na
jakie cele może być przeznaczone wsparcie z dotacji budżetowych. Taką koncepcję
dotacji przeznaczonych na nagrody jubileuszowe Ministerstwo Gospodarki prezento-
wało w pisemnych wyjaśnieniach do problemów zgłaszanych przez przedsiębiorstwa
górnicze, a także w pisemnej korespondencji tego Ministerstwa prowadzonej z
Rzecznikiem Praw Obywatelskich, wskazując, że wielkość dotacji przysługujących
przedsiębiorstwom górniczych na wsparcie sfinansowania tych świadczeń nie zwal-
nia pracodawców z obowiązku ich realizacji w oparciu o postanowienia zakładowych
układów zbiorowych pracy. W takich okolicznościach sprawy trudno oczekiwać, aby
sądy pracy przyjmowały odmienne rozumienie granic skorzystania z delegacji usta-
wowej od przyjętych przez samego ustawodawcę wykonawczego. Wreszcie należy
też wskazać na zakres przedmiotowy oraz unormowania zawarte w § 1 pkt 6 w
związku z § 10 - aktualnie obowiązującego rozporządzenia Ministra Gospodarki z
dnia 25 maja 2001 r. w sprawie dotacji przeznaczonych na finansowanie restruktury-
zacji zatrudnienia - Dz.U. Nr 56, poz. 586), które jednoznacznie ograniczyły materię
wykonawczą wyłącznie do uregulowania wysokości dotacji przeznaczanych na te
cele.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy rozstrzygnął jak w sentencji.
========================================