Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 19 września 2002 r.
I PKN 592/01
Wprowadzenie aneksem do umowy o pracę prawa pracownika do od-
prawy w razie rozwiązania stosunku pracy za wypowiedzeniem przez praco-
dawcę zasadniczo nie może być traktowane jako czynność prawna sprzeczna z
zasadami współżycia społecznego.
Przewodniczący SSN Andrzej Kijowski, Sędziowie SN: Józef Iwulski, Herbert
Szurgacz (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 19 września 2002 r.
sprawy z powództwa Andrzeja S. przeciwko Przedsiębiorstwu Instalacji Przemysło-
wych „I.” SA w B. o zapłatę, na skutek kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu
Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 9 sierpnia 2001 r. [..]
1. o d d a l i ł kasację;
2) zasądził od strony pozwanej na rzecz powoda koszty postępowania kasa-
cyjnego w kwocie 1.500 zł.
U z a s a d n i e n i e
Powód Andrzej S. wniósł o zasądzenie od pozwanego Przedsiębiorstwa In-
stalacji Przemysłowych „I.” S.A. w B. kwoty 62.594,22 zł tytułem odszkodowania za
niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia oraz kwoty
125.188,44 zł tytułem odprawy pieniężnej w związku z rozwiązaniem umowy o pracę.
Domagał się również sprostowania świadectwa pracy.
Wyrokiem z dnia 26 marca 2001 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Białymstoku zasądził na rzecz powoda łącznie kwotę 176.228,96 zł
tytułem odszkodowania za niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o pracę oraz
tytułem należnej odprawy w związku z rozwiązaniem stosunku pracy.
Powód pełnił funkcję prezesa zarządu pozwanej Spółki. Dnia 6 listopada 1999
r. rada nadzorcza odwołała powoda z funkcji prezesa i rozwiązała z nim stosunek
2
pracy na podstawie art. 52 § 1 pkt 1 k.p. z powodu naruszenia § 4 regulaminu pracy
zarządu przez prowadzenie bez wymaganej zgody działalności w innym podmiocie
gospodarczym, tj. zajmowania się interesami konkurencyjnymi oraz uczestniczenia w
spółce konkurencyjnej - spółce z o.o. „S.” (w charakterze członka władz - prezesa
zarządu). Zdaniem Sądu, działalność powoda w spółce „S.” nie stanowiła ciężkiego
naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych, ponieważ powód będąc
wspólnikiem i prezesem zarządu tej Spółki wprawdzie formalnie naruszył zakaz kon-
kurencji, jednak faktycznie działalność konkurencyjna stosunku do „I.” nie została
podjęta. Prawo powoda do odprawy wynika z uchwały rady nadzorczej z 30 czerwca
1999 r., która została włączona do umowy o pracę w formie aneksu. Rada nadzor-
cza, zgodnie z art. 16 statutu pozwanej Spółki posiada uprawnienia do ustalania za-
sad wynagradzania członków zarządu, co obejmuje także dodatkowe świadczenia
związane ze stosunkiem pracy.
W apelacji od powyższego wyroku strona pozwana wnosiła o oddalenie po-
wództwa w całości.
Wyrokiem z dnia 9 sierpnia 2001 r. Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Białymstoku oddalił apelację. Sąd w pełni podzielił ustalenia oraz ich
ocenę prawną dokonane przez Sąd Okręgowy. W zakresie prawa do odprawy Sąd
podkreślił, że treść umowy o pracę w tym zakresie jest dla pracownika korzystniejsza
od przepisów prawa pracy i zachowuje ważność na podstawie art. 18 k.p.
Strona pozwana zaskarżyła wyrok kasacją w części oddalającej apelację od
wyroku Sądu pierwszej instancji, zasądzającego na rzecz powoda kwotę 117.512,64
zł., zarzucając wyrokowi naruszenie prawa materialnego, mianowicie art. 16 statutu
PIP „I.”, art. 80 i 9 k.p. oraz art. 18 k.p., a także art. 58 § 2 i § 3 w związku z art. 300
k.p. Zdaniem skarżącej, rada nadzorcza wprowadzając do umowy o pracę powoda
klauzulę przewidującą, po pierwsze, w przypadku rozwiązania umowy o pracę z za-
chowaniem 3-miesięcznego wypowiedzenia zwolnienie z obowiązku świadczenia
pracy w okresie wypowiedzenia, i po drugie, prawo do 6-miesięcznej odprawy po
upływie okresu wypowiedzenia – „działała sprzecznie z prawem”. Odprawa po upły-
wie okresu wypowiedzenia nie jest wynagrodzeniem za pracę i rada nadzorcza nie
miała kompetencji do przyznawania świadczenia, które nie stanowi wynagrodzenia
za pracę. Ponadto, nie każde postanowienie umowy o pracę korzystniejsze dla pra-
cowników może zostać uznane za wiążące z punktu widzenia innych przepisów
prawa pracy, zwłaszcza zasady prawa do godziwego wynagrodzenia.
3
W odpowiedzi na kasację strona powodowa wniosła o jej oddalenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przedmiotem zaskarżenia kasacją jest prawo powoda do odprawy pieniężnej
w związku z rozwiązaniem stosunku pracy. Kasacja strony pozwanej w tym zakresie
nie zawiera usprawiedliwionych podstaw.
Zgodnie z art. 374 Kodeksu handlowego, w umowach między spółką a człon-
kami zarządu, tudzież w sporach z nimi spółkę reprezentuje rada nadzorcza lub peł-
nomocnicy, powołani uchwałą walnego zgromadzenia. Przez umowy w rozumieniu
tego przepisu należy rozumieć wszelkie stosunki prawne łączące spółkę i członka
zarządu bez względu na źródło ich powstania. Należą tu również umowy o pracę
oraz aneksy do umów o pracę. Statut pozwanej Spółki w art. 16 powtarza regułę wy-
rażoną art. 374 k.h. Treść stosunków pracy członków zarządu w spółkach akcyjnych
kształtowana jest przez przepisy Kodeksu handlowego, przepisy Kodeksu pracy oraz
inne przepisy prawa pracy, a ponadto postanowieniami umowy o pracę i aneksami
do tych umów. Umową o pracę, zgodnie z ogólną regułą wyrażoną w art. 18 k.p.,
można wprowadzać do treści stosunku pracy postanowienia (świadczenia) korzyst-
niejsze niż zawarte w przepisach prawa pracy, można nią wprowadzać do treści
stosunku pracy również świadczenia nieprzewidziane w przepisach prawa pracy
bądź to w ogóle, bądź też dla danej grupy pracowników. Tym ostatnim rodzajem
świadczenia jest odprawa w związku ustaniem stosunku pracy z przyczyn dotyczą-
cych pracodawcy - Spółki. Świadczenie to jest zresztą rozpowszechnione w stosun-
kach pracy osób zajmujących stanowiska w organach osób prawnych. Argument
kasacji, upatrującej w normie art. 9 k.p. zakazu wprowadzenia umową o pracę
(aneksem do tej umowy) świadczenia w postaci odprawy w związku z ustaniem sto-
sunku pracy jest bezzasadny. Art. 9 k.p. określa, co składa się na prawo pracy w
znaczeniu źródeł prawa pracy, nie ogranicza on możliwości kształtowania treści sto-
sunku pracy w drodze umowy o pracę, oczywiście z zastrzeżeniem art. 18 k.p., który
zezwala na odstąpienie od przepisów prawa pracy jedynie jeśli jest to korzystniejsze
dla pracownika.
Nie są również zasadne zarzuty kasacji o tym, że warunki przyznania odprawy
są sprzeczne z art. 80 k.p. Świadczenie w postaci odprawy w związku z ustaniem
stosunku pracy nie jest wynagrodzeniem za pracę, ani „rodzajem” wynagrodzenia za
4
pracę, jak twierdzi kasacja. Odprawa nie posiada prawnych cech wynagrodzenia za
pracę, które jest obowiązkowym świadczeniem przypadającym w zamian za świad-
czoną pracę (w znaczeniu faktycznym) oraz okoliczności prawnie równoważne
świadczeniu pracy (wynagrodzenie za czas choroby, urlopu wypoczynkowego). Jest
to świadczenie szczególne, stanowiące swoiste umowne „odszkodowanie” za utratę
miejsca pracy z przyczyn dotyczących pracodawcy. Z tego powodu nie jest trafne
kwestionowanie w kasacji dopuszczalności stosowania odprawy z punktu widzenia
przepisów o wynagrodzeniu za pracę, mianowicie art. 80 k.p., że wynagrodzenie
przysługuje za pracę wykonaną oraz art. 13 k.p., przewidującego, że pracownik ma
prawo do godziwego wynagrodzenia za pracę w związku z czym przyznanie świad-
czenia bez pełnienia pracy „czyli za nic” - jak ujmuje to kasacja - należy ocenić jako
niegodziwe. Nie trzeba też szerzej uzasadniać, że stosunek pracy nie jest rodzajem
zobowiązania opartego o ścisłe zasady ekwiwalentności świadczeń stron tego sto-
sunku. Argumentacja kasacji, odwołująca się do aksjologii prawa cywilnego (prawa
zobowiązań), nie może być przenoszona wprost do stosunków pracy. Należy nato-
miast podkreślić, że umowny stosunek pracy ma charakter dobrowolny, na zasadzie
swobodnych uzgodnień stron mogą być wprowadzane do jego treści między innymi
odprawy oraz postanowienia zwalniające pracownika od świadczenia pracy w okre-
sie wypowiedzenia umowy, jak miało to miejsce w przypadku powoda. Ich moc
prawna mogłaby być kwestionowana w aspekcie wad oświadczenia woli, czego ka-
sacja nie czyni. Zarzut kasacji nieważności postanowienia umowy o prawie do od-
prawy z powodu sprzeczności z art. 58 § 2 i 3 k.c. (w istocie skarżącemu chodzi wy-
łącznie o naruszenie § 2 art. 58 k.c.) nie zasługuje na uwzględnienie. Wprowadzenie
aneksem do umowy o pracę prawa do odprawy w związku z rozwiązaniem stosunku
pracy przez stronę powodową za wypowiedzeniem, nie odbiega od standardów
przyjmowanych w gospodarce rynkowej w stosunku do osób pełniących funkcję or-
ganów osób prawnych i w warunkach tej gospodarki, niosącej duże ryzyko utraty
pracy (co prawodawca akceptuje przewidując możliwość odwołania członka zarządu
spółki w każdej chwili - art. 197, art. 367 k.h.), zasadniczo nie może być traktowane
jako naruszające zasady współżycia społecznego. W orzeczeniu z dnia 7 sierpnia
2001 r. (I PKN 563/00, OSP 2002 nr 1, poz. 9) Sąd Najwyższy stwierdził, że ważność
postanowień umowy o pracę dotyczących wynagrodzenia i innych świadczeń zwią-
zanych z pracą może być w zakładach sfery publicznej oceniona przez pryzmat za-
sad współżycia społecznego jako nieważna w części przekraczającej granice „godzi-
5
wości” (art. 58 § 2 k.c. w związku z art. 13 i 18 k.p.). Kasacja strony pozwanej, poza
zarzutem, że odprawa jest świadczeniem „za nic” nie dostarcza argumentów, które
uzasadniałyby odmienną ocenę wprowadzenia do umowy o pracę powoda prawa do
odprawy w wysokości 6-miesięcznego wynagrodzenia.
Z przytoczonych motywów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39312
k.p.c.
orzekł jak w sentencji wyroku.
========================================