Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 18 WRZEŚNIA 2002 R.
SNO 25/02
Zarządzenie przez prezesa sądu natychmiastowej przerwy w
czynnościach służbowych jest dopuszczalne również wobec sędziego,
któremu w następstwie wyrażenia zgody na pociągnięcie do
odpowiedzialności karnej sądowej został przedstawiony zarzut popełnienia
przestępstwa pozostającego w bezpośrednim związku z wykonywaniem
obowiązków służbowych. Taki rodzaj zarzutu w pełni usprawiedliwia
ocenę, że powaga sądu i zarazem istotne interesy służbowe przemawiają za
niezwłocznym odsunięciem obwinionego od wykonywania jego obowiązków
sędziowskich, które powinny być pełnione przez osobę wykazującą
nieskazitelny charakter (art. 61 § 1 pkt 2 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. –
Prawo o ustroju sądów powszechnych, Dz. U. Nr 98, poz. 1070 ze zm.).
Przewodniczący: sędzia SN Henryk Gradzik.
Sędziowie SN: Ewa Gaberle, Andrzej Kijowski (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny w Warszawie w sprawie sędziego
Sądu Rejonowego po rozpoznaniu zażalenia obrońcy sędziego na uchwałę Sądu
Apelacyjnego – Sądu Dyscyplinarnego z dnia 26 kwietnia 2002 r., sygn. akt (...)
p o s t a n o w i ł utrzymać w mocy zaskarżoną uchwałę.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny – Sąd Dyscyplinarny w dniu 26 kwietnia 2002 r. podjął
uchwałę, sygn. akt (...) o zawieszeniu sędziego Sądu Rejonowego w
2
czynnościach służbowych oraz o obniżeniu o 30 % na czas trwania tego
zawieszenia należnego jemu wynagrodzenia. W motywach tej uchwały Sąd
Dyscyplinarny podniósł w szczególności, że podziela racje, którymi kierował się
Prezes Sądu Rejonowego, zarządzając w dniu 5 kwietnia 2002 r.,
natychmiastową przerwę w czynnościach służbowych sędziego Sądu
Rejonowego. Oto bowiem Wyższy Sąd Dyscyplinarny uchwałą z dnia 17
stycznia 2002 r. utrzymał w mocy uchwałę Sądu Dyscyplinarnego pierwszej
instancji z dnia 26 października 2001 r., zezwalającą na pociągnięcie sędziego
do odpowiedzialności karnej za to, że w dniu 29 sierpnia 1997 r. w księdze
wieczystej nr KW (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy poświadczyła
nieprawdę co do tego, iż wpis hipoteki przymusowej na rzecz Banku
Depozytowo-Kredytowego SA (...) Oddział w A. na nieruchomości objętej tą
księgą został dokonany w dniu 21 sierpnia 1997 r., przez co działała na szkodę
współwłaścicieli spółki cywilnej „B.(...) – F. (...)” Janusza F. i Barbary K., tj. za
przestępstwo z art. 271 § 1 k.k. W związku z tym Prokurator Prokuratury
Rejonowej przedstawił sędziemu w dniu 4 kwietnia 2002 r. zarzut popełnienia
wskazanego przestępstwa sygn. akt (...).
W tych okolicznościach istnieją zdaniem Sądu Dyscyplinarnego przesłanki
do zawieszenia podejrzanej w czynnościach służbowych na podstawie art. 130 §
2 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych.
Wzgląd na powagę Sądu przemawia bowiem za tym, aby swoich obowiązków
służbowych nie wykonywał sędzia, na którym ciąży zarzut popełnienia
przestępstwa, zwłaszcza gdy przepis art. 61 § 1 Prawa o u.s.p. wymaga od
sędziów nieskazitelności charakteru. Aktualnie obowiązujące przepisy Prawa o
u.s.p. przewidują zresztą, że jeżeli sąd dyscyplinarny wydaje uchwałę
zezwalającą na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej sądowej, to z
urzędu zawiesza go w czynnościach służbowych (art. 129 § 2), obniżając mu
wysokość wynagrodzenia w granicach od 25 do 50 % (art. 129 § 3).
3
Zażalenie na powyższą uchwałę wniosła sędzia Sądu Rejonowego,
zarzucając naruszenie art. 103 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. – Prawo o
ustroju sądów powszechnych przez bezzasadne przyjęcie, że nakazywał on
zawieszenie sędziego w czynnościach służbowych, nieuprawnione zastosowanie
art. 129 § 2 i art. 130 § 2 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o u.s.p., gdyż
zgodnie z art. 204 § 1 tej ustawy i zasad prawa międzyczasowego należy w
przedmiotowej sprawie stosować przepis art. 103 dawnej ustawy z dnia 20
czerwca 1985 r., jak również przyjęcie w niezgodzie z art. 61 § 1 ustawy z dnia
27 lipca 2001 r., że „obwiniony sędzia nie spełnia wymogu nieskazitelnego
charakteru”. Ponadto skarżąca zarzuciła naruszenie „art. 5 § 2, 4 i 7 k.p.k.”
przez dokonanie oceny zgromadzonych dowodów niezgodnie z zasadami ich
swobodnej oceny, rozstrzyganie na niekorzyść obwinionego sędziego nie
dających się usunąć wątpliwości, jak też pogwałcenie domniemania niewinności
przez uznanie, że przedstawienie zarzutów jest wystarczającą przesłanką
zawieszenia sędziego w czynnościach służbowych. Na tej podstawie żaląca się
wniosła o uchylenie zaskarżonej uchwały.
Ponadto żaląca się skierowała do Sądu Najwyższego – Sądu
Dyscyplinarnego w dniu 17 września 2002 r. pismo, nazwane „uzupełnieniem
zażalenia”, w którym stwierdziła w szczególności, że przepis art. 130 § 1 Prawa
o u.s.p. powinien być stosowany ze szczególną ostrożnością i tylko w
bezpośredniej reakcji na naganne zachowanie sędziego. Prezes Sądu
Rejonowego, jak też Sąd Apelacyjny – Sąd Dyscyplinarny nie mieli zatem
podstaw do zawieszenia skarżącej w pełnieniu służbowych obowiązków.
Sąd Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny zważył, co następuje:
Zażalenie okazało się bezzasadne. Niesporne jest, że zachowanie
stanowiące przedmiot zarzutu wobec sędziego miało miejsce pod rządem
przepisów ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. – Prawo o ustroju sądów
powszechnych. Zatem uchwała o wyrażeniu zgody na pociągnięcie sędziego do
odpowiedzialności karnej, podjęta w dniu 26 października 2001 r., na wniosek
4
zgłoszony przez Prokuratora Prokuratury Rejonowej., zapadła na podstawie art.
50 § 1 powołanej ustawy. Uchwała ta nie pociągnęła też za sobą zawieszenia w
pełnieniu czynności służbowych, które w świetle art. 103 § 1 ustawy miało
fakultatywny charakter.
Wyższy Sąd Dyscyplinarny, działający jako organ drugiej instancji, orzekł
w dniu 17 stycznia 2002 r. o utrzymaniu w mocy uchwały Sądu
Dyscyplinarnego pierwszej instancji. Wobec tego Zastępca Rzecznika
Dyscyplinarnego dla Okręgu Sądu Okręgowego postanowieniem z dnia 11
lutego 2002 r. zdecydował o wszczęciu przeciwko sędziemu postępowania
dyscyplinarnego, przedstawiając temu sędziemu w dniu 20 lutego 2002 r. zarzut
przewinienia dyscyplinarnego określonego w art. 107 § 1 ustawy z dnia 27 lipca
2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych. Postępowanie to z dniem 29
kwietnia 2002 r. zawiesił jednak do czasu prawomocnego zakończenia
postępowania karnego w sprawie o występek z art. 271 § 1 k.k.
Postępowanie dyscyplinarne zostało więc wszczęte po wejściu w życie
nowego Prawa o ustroju sądów powszechnych, co zresztą nie nastąpiło z dniem
31 grudnia 2001 r. – jak omyłkowo twierdzi wnosząca zażalenie – tylko w dniu
1 października 2001 r. W tym postępowaniu stosuje się zatem przepisy nowej
ustawy, co wynika z treści jej art. 204 § 1. Stanowi on bowiem, że w sprawach
przewinień dyscyplinarnych popełnionych przed wejściem w życie nowej
ustawy stosuje się jej przepisy, z zastrzeżeniem postanowień § 2 – 5,
dotyczących spraw wcześniej już wszczętych. Przepisy nowej ustawy stosuje się
tym bardziej do zawieszenia sędziego w pełnieniu czynności służbowych, gdyż
nie może ono być traktowane jako integralny składnik statusu sędziego
poddanego odpowiedzialności dyscyplinarnej.
Względna niezależność obu instytucji prawnych była w systematyce
poprzedniej ustawy podkreślona umieszczeniem ich w odrębnych rozdziałach (5
i 6) tego samego działu II, zatytułowanego „Sędziowie”. Natomiast w
identycznie zatytułowanym dziale II nowej ustawy przepisy o zawieszeniu w
5
pełnieniu czynności służbowych zostały zamieszczone w rozdziale 3 o
„odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów”, a poza tym ustawodawca
przewidział obligatoryjne zawieszenie w pełnieniu czynności służbowych (art.
129 § 2 – w razie zgody na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej
sądowej lub administracyjnej), jak też zawieszenie ex lege (art. 123 § 1 – w razie
orzeczenia dyscyplinarnej kary złożenia sędziego z urzędu, jeśli wcześniej nie
został zawieszony). Nie upoważnia to jednak do identyfikowania
odpowiedzialności dyscyplinarnej i zawieszenia w pełnieniu czynności
służbowych, które nawet po wszczęciu postępowania dyscyplinarnego pozostaje
co do zasady fakultatywne, a poza tym jest też możliwe nawet na relatywnie
długi okres przed wszczęciem postępowania dyscyplinarnego.
Z dotychczasowych rozważań wynika, że jako podstawa zawieszenia
skarżącej w pełnieniu służbowych obowiązków w grę wchodziły przepisy nowej
ustawy. Chybiony jest zatem zarzut, że tę podstawę mógłby co najwyżej
stanowić art. 103 § 1 ustawy z 1985 r. Zarzut ten jest zresztą również
niekonsekwentny, gdyż odpowiednikiem przepisów art. 130 § 1 i § 2 nowej
ustawy, na podstawie których najpierw pracodawca zarządził natychmiastową
przerwę w pełnieniu czynności służbowych, a następnie Sąd Dyscyplinarny
pierwszej instancji podjął uchwałę o zawieszeniu skarżącej w wykonywaniu
obowiązków służbowych, nie były w starej ustawie przepisy art. 103 § 1 i § 2,
tylko przepisy art. 104 § 1 i § 2. W porównaniu z tymi ostatnimi przepisami jest
nowa regulacja korzystniejsza dla sędziów, bowiem do miesiąca ogranicza moc
zarządzenia o odsunięciu od pełnienia obowiązków służbowych.
Powoływanie się wyłącznie na przepis art. 103 dawnej ustawy można by
więc zrozumieć tylko przy założeniu, mającym zresztą oparcie w treści tzw.
„uzupełnienia zażalenia”, że skarżąca w istocie twierdzi, iż przepisy art. 130 § 1
i § 2 nowej ustawy (podobnie art. 104 § 1 i § 2 ustawy z 1985 r.) ze względu na
znaczny upływ czasu od popełnienia zarzucanego jej deliktu nie znajdują wobec
niej w ogóle zastosowania. Pogląd ten jest jednak zasadny tylko w odniesieniu
6
do pierwszej sytuacji mieszczącej się w zakresie zastosowania art. 130 § 1
nowej ustawy (art. 104 § 1 ustawy z 1985 r.), to znaczy zatrzymania sędziego z
powodu schwytania na gorącym uczynku popełnienia przestępstwa. Druga
przesłanka zastosowania powołanego przepisu aktualizuje się natomiast wtedy,
gdy „ze względu na rodzaj czynu dokonanego przez sędziego powaga sądu lub
istotne interesy służbowe wymagają natychmiastowego odsunięcia go od
wykonywania obowiązków służbowych”. Cytowana przesłanka jest
sformułowana wyraźnie szerzej niż pierwsza, a poza tym oddzielona od niej
spójnikiem alternatywy rozłącznej („albo”), co przemawia przeciw tezie o
dopuszczalności jej stosowania jedynie w bezpośredniej reakcji na określony
delikt sędziego.
Innymi słowy, zarządzenie przez prezesa sądu natychmiastowej przerwy w
czynnościach służbowych jest dopuszczalne – jak w przedmiotowej sprawie –
również wobec sędziego, któremu w następstwie wyrażenia zgody na
pociągnięcie do odpowiedzialności karnej sądowej został przedstawiony zarzut
popełnienia przestępstwa pozostającego w bezpośrednim związku z
wykonywaniem obowiązków służbowych. Taki rodzaj zarzutu w pełni
usprawiedliwia ocenę, że powaga sądu i zarazem istotne interesy służbowe
przemawiają za niezwłocznym odsunięciem obwinionego od wykonywania jego
obowiązków sędziowskich, które powinny być pełnione przez osobę
wykazującą nieskazitelny charakter (art. 61 § 1 pkt 2 ustawy). W konsekwencji
należy zatem stwierdzić, że prezes Sądu Rejonowego działał w granicach
kompetencji przyznanej mu w art. 130 § 1 ustawy, co po stronie Sądu
Apelacyjnego – Sądu Dyscyplinarnego zaktualizowało obowiązek kontroli
przewidzianej w art. 130 § 2 ustawy, przy czym podjęta w ramach tej kontroli
uchwała o zawieszeniu skarżącej w czynnościach służbowych nie narusza
powołanych przepisów. Obniżenie wynagrodzenia stanowi zgodnie z art. 129 §
3 ustawy automatyczne następstwo samego zawieszenia, zaś skala tego
obniżenia (o 30 %) jest dostosowana do okoliczności przedmiotowej sprawy.
7
Wysunięte przez skarżącą zarzuty naruszenia prawa materialnego są więc
chybione. Natomiast zarzuty naruszenia prawa procesowego zostały w
nieczytelny sposób odniesione do „art. 5 § 2 , 4 i 7 k.p.k.”, a poza tym są one
nieadekwatne do przesłanek wydania zaskarżonej uchwały. Sąd Dyscyplinarny
pierwszej instancji nie prowadził bowiem postępowania dowodowego w sprawie
zarzutu popełnienia przestępstwa, ani też nie oceniał zasadności samego tego
podejrzenia (było to już przedmiotem dwuinstancyjnego postępowania w
sprawie wyrażenia zgody na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej
sądowej), tylko zajmował się istnieniem przesłanek zawieszenia sędziego w
pełnieniu obowiązków służbowych. W tym zaś względzie prawnie relewantna
jest nie tyle – podnoszona w zażaleniu – strona podmiotowa, ile przedmiotowa
strona jej zachowania.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny orzekł jak
w sentencji.