Pełny tekst orzeczenia

UCHWAŁA Z DNIA 26 WRZEŚNIA 2002 R.
I KZP 20/02
Dopuszczalne jest orzeczenie na podstawie art. 42 § 1 k.k. zakazu
prowadzenia pojazdów określonego rodzaju, kierowanie którymi nie wyma-
ga posiadania uprawnień stwierdzonych dokumentem wydanym przez
upoważniony organ.
Przewodniczący: Prezes SN L. Paprzycki.
Sędziowie SN: P. Kalinowski, M. Sokołowski (sprawozdawca).
Zastępca Prokuratora Generalnego: R. Stefański.
Sąd Najwyższy w sprawie Jacka K., po rozpoznaniu, przekazanego
na podstawie art. 441 § 1 k.p.k. przez Sąd Okręgowy w S., postanowie-
niem z dnia 14 maja 2002 r., zagadnienia prawnego wymagającego za-
sadniczej wykładni ustawy:
„Czy użyte w przepisie art. 42 § 1 k.k. pojęcie zakaz prowadzenia po-
jazdów określonego rodzaju dotyczy tylko takich pojazdów, do pro-
wadzenia których konieczne jest posiadanie uprawnień stwierdzo-
nych dokumentem przez upoważniony organ, czy też dotyczy także
pojazdów, do prowadzenia których nie jest wymagane uprawnienie
stwierdzone dokumentem, np. roweru lub pojazdu zaprzęgowego?”
u c h w a l i ł udzielić odpowiedzi j a k w y ż e j.
2
U z a s a d n i e n i e
Przedstawione Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne wyłoniło
się na tle następującej sytuacji faktycznej:
Sąd Rejonowy w G., wyrokiem z dnia 25 lutego 2002 r., uznał Jacka
K. za winnego tego, że „w dniu 16 listopada 2001 r. w G. prowadził rower
będąc w stanie nietrzeźwości 1,358 mg/l, tj. 2,83 promila, to jest przestęp-
stwa określonego w art. 178a § 2 k.k., i za to skazał go na karę 8 miesięcy
ograniczenia wolności, a na podstawie art. 42 § 2 i § 1 k.k. orzekł wobec
oskarżonego zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych i po-
jazdów rowerowych na okres 2 lat”.
Prokurator wniósł apelację od tego orzeczenia, zarzucając obrazę
przepisu prawa materialnego, a to art. 42 § 1 k.k., przez błędne orzeczenie
zakazu prowadzenia pojazdów rowerowych w ruchu lądowym w sytuacji,
gdy tego rodzaju zakaz może dotyczyć wyłącznie pojazdów, do których
prowadzenia konieczne jest posiadanie uprawnień stwierdzonych przez
upoważniony organ, a obowiązujące prawo o ruchu drogowym nie wymaga
posiadania karty rowerowej od osób pełnoletnich.
Rozpoznając apelację Sąd Okręgowy w S. na podstawie art. 441 § 1
k.p.k. przekazał Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia przytoczone na
wstępie zagadnienie prawne. W uzasadnieniu postanowienia Sąd Okręgo-
wy wskazał na przeciwstawne w tej kwestii poglądy w literaturze oraz roz-
bieżności w orzecznictwie.
Rozstrzygając sprawę Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Stosownie do art. 42 § 1 k.k. sąd może orzec zakaz prowadzenia po-
jazdów określonego rodzaju w razie skazania osoby uczestniczącej w ru-
chu za przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji. Z przepisu
tego nie wynika, że zakaz może dotyczyć wyłącznie prowadzenia pojaz-
3
dów, do którymi kierowania konieczne jest posiadanie uprawnień stwier-
dzonych odpowiednim dokumentem.
Zauważyć należy, że ustawa z dnia 10 grudnia 1959 r. o zwalczaniu
alkoholizmu w art. 31 posługiwała się pojęciem „utraty prawa prowadzenia
pojazdów mechanicznych” (§ 1) oraz „zakazu nadania takiego uprawnie-
nia” (§ 6) – wiążąc tym samym orzekanie kary dodatkowej z koniecznością
posiadania formalnie potwierdzonych uprawnień do prowadzenia pojaz-
dów. Jednakże już kodeks karny z 1969 r. przyjął inną konstrukcję, wpro-
wadzając w art. 38 pkt 4 i art. 43 karę dodatkową „zakazu prowadzenia po-
jazdów mechanicznych”. Możliwość stosowania tej kary dodatkowej okre-
ślał zatem rodzaj pojazdu, a nie konieczność posiadania formalnych
uprawnień do prowadzenia danego pojazdu. Po nowelizacji tych przepisów
ustawą z dnia 10 maja 1985 r. o zmianie niektórych przepisów prawa kar-
nego i prawa o wykroczeniach (Dz. U. Nr 23, poz. 100) omawiana kara do-
datkowa obejmowała „zakaz prowadzenia pojazdó
w mechanicznych lub innych pojazdów”. O ile zakaz prowadzenia po-
jazdów mechanicznych z istoty łączył się z pozbawieniem bądź zakazem
nadania stosownych uprawnień, to zakaz prowadzenia „innych pojazdów”
nie musiał wywoływać takich skutków. Mimo to ustawodawca nie ograniczył
zakresu „innych pojazdów” do tych tylko, których prowadzenie wymaga po-
siadania uprawnień stwierdzonych przez odpowiedni organ.
Kodeks karny z 1997 r. ustanowił środek karny w postaci „zakazu
prowadzenia pojazdów” (art. 39 pkt 3), dopuszczając fakultatywne stoso-
wanie tego środka do „pojazdów określonego rodzaju”. Pojęcia te należy
uznać za tożsame z użytymi w kodeksie karnym z 1969 r. po nowelizacji z
1985 r.
Wykładnia językowa nakazuje zatem przyjąć, że przy orzekaniu za-
kazu prowadzenia pojazdów określonego rodzaju bez znaczenia jest fakt,
4
czy do kierowania nimi wymagane jest posiadanie stosownego uprawnie-
nia.
Jest faktem, że w praktyce orzekanie kary dodatkowej bądź środka
karnego przewidzianych w art. 38 pkt 4 k.k. z 1969 r. i art. 39 pkt 3 k.k. z
1997 r., ograniczało się do zakazów prowadzenia tych pojazdów, których
prowadzenie wymagało posiadania formalnie stwierdzonych uprawnień, a
to pojazdów mechanicznych oraz motorowerów, rowerów i pojazdów za-
przęgowych. Ustawa z dnia 1 lutego 1983 r. – Prawo o ruchu drogowym
(Dz. U. Nr 6, poz. 35 ze zm.) stanowiła bowiem, że „kierować pojazdem
może osoba, która ponadto ma do tego uprawnienia stwierdzone odpo-
wiednim dokumentem” (art. 68 ust. 2), a w art. 75 określała te niezbędne
dokumenty, wymieniając kartę rowerową, kartę motorowerową oraz kartę
woźnicy. Obowiązek posiadania takiego dokumentu dotyczył wszystkich
osób, z wyjątkiem tych, które miały prawo jazdy.
Ten stan prawny uległ zmianie z dniem 1 lipca 1999 r. – to jest z
dniem wejścia w życie przepisów art. 87, 96 i 97 ustawy z dnia 20 czerwca
1997 r. – Prawo o ruchu drogowym (Dz. U. Nr 98, poz. 602 ze zm.). Zgod-
nie z tymi przepisami „nie wymaga się uprawnienia do kierowania rowerem,
motorowerem lub pojazdem zaprzęgowym od osoby, która ukończyła 18
lat”, natomiast osoby, które nie ukończyły tego wieku, powinny legitymo-
wać się kartą rowerową, kartą motorowerową lub prawem jazdy. Zauważyć
jednak należy, że Prawo o ruchu drogowym w art. 2 pkt 31 nie ogranicza
pojęcia „pojazdu” do pojazdów, których prowadzenie wymaga formalnie
stwierdzonych uprawnień, stanowiąc, że oznacza ono „środek transporto-
wy przeznaczony do poruszania się po drodze oraz maszynę lub urządze-
nie do tego przystosowane”.
W literaturze wyrażany jest pogląd, że te zmiany prawa o ruchu dro-
gowym nakazują ograniczenie zakresu przedmiotowego zakazu, o jakim
mowa w art. 42 § 1 k.k. Celem tego zakazu jest niedopuszczenie do pro-
5
wadzenia pojazdów określonego rodzaju przez osoby, które kierując nimi
stwarzają zagrożenie bezpieczeństwa w ruchu. Zagrożenie takie wynika
zarówno z postawy kierującego, jak i właściwości pojazdu. Skoro nie jest
wymagane uprawnienie do prowadzenia pewnych pojazdów, to z faktu te-
go wynika, że ustawodawca uznał, iż kierowanie takimi pojazdami nie sta-
nowi poważniejszego zagrożenia. Nie ma zatem uzasadnienia celowościo-
wego orzekanie zakazu prowadzenia takich pojazdów.
Zdaniem Sądu Najwyższego, takie rozumowanie jest uzasadnione,
ale tylko w zakresie celowości stosowania omawianego zakazu w konkret-
nych wypadkach. Niewątpliwie omawiane unormowanie stanowi tutaj bar-
dzo istotną wskazówkę interpretacyjną, nakazującą stosowanie tego środ-
ka w wyjątkowo uzasadnionych sytuacjach. Nie ma jednak podstaw, aby
tego rodzaju wykładnia celowościowa uzyskała pierwszeństwo przed wy-
kładnią językową i doprowadziła, wbrew tej ostatniej, do normatywnego
ograniczenia zakazu prowadzenia „pojazdów określonego rodzaju”.
Wykładnia taka prowadziłaby zresztą do skutków nie dających się
zaaprobować. Stosownie do art. 96 Prawa o ruchu drogowym, osoba, która
nie ukończyła 18 lat, powinna legitymować się kartą rowerową lub motoro-
werową albo prawem jazdy, aby móc kierować rowerem, motorowerem lub
pojazdem zaprzęgowym. Karty rowerowe i motorowerowe wydaje dyrektor
szkoły (art. 97 ust. 2 i 2a Prawa o ruchu drogowym). Orzeczenie środka
karnego w postaci zakazu prowadzenia pojazdów określonego rodzaju in-
nych niż mechaniczne ograniczałoby się zatem do osób nie mających
ukończonych 18 lat. Byłoby to rozwiązanie rażąco nieracjonalne.
W literaturze podnoszony jest także dalszy argument przemawiający
przeciwko dopuszczalności orzekania zakazu prowadzenia pojazdu, którym
kierowanie nie wymaga stwierdzonych uprawnień, związany z postępowa-
niem wykonawczym. Stosownie do art. 182 k.k.w., w razie orzeczenia za-
kazu prowadzenia pojazdów, sąd przesyła odpis wyroku odpowiedniemu
6
organowi administracji rządowej lub samorządu terytorialnego właściwemu
dla miejsca zamieszkania skazanego. Przepisy rozporządzenia Ministra
Infrastruktury z dnia 14 grudnia 2001 r. w sprawie wydawania uprawnień
do kierowania pojazdami (Dz. U. Nr 150, poz. 1680) z natury rzeczy nie re-
gulują ewidencjonowania zakazów prowadzenia pojazdów, którymi kiero-
wanie nie wymaga stwierdzonych uprawnień. Tak więc nie ma organu, któ-
ry mógłby skutecznie egzekwować taki zakaz.
Argument ten nie jest jednak wystarczający, aby uznać za niedo-
puszczalne orzekanie omawianego zakazu. Zauważyć należy, że w iden-
tyczny sposób wykonywane są orzeczenia zakazu zajmowania określone-
go stanowiska lub wykonywania określonego zawodu (art. 180 k.k.w.) oraz
zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej (art. 181 k.k.w.).
Trudności z egzekwowaniem wszystkich tych zakazów są więc zbliżone, co
nie oznacza, iż należy zrezygnować z dopuszczenia stosowania takich
środków karnych.
Zauważyć też należy, że w Krajowym Rejestrze Karnym gromadzone
są także dane o osobach, wobec których orzeczone zostały środki karne
(art. 12 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 24 maja 2000 r. o Krajowym Rejestrze
Karnym, Dz. U. Nr 50, poz. 580 ze zm.). Tak więc jest możliwe uzyskanie
informacji o orzeczonym zakazie prowadzenia pojazdów innych niż me-
chaniczne. Zgodnie zaś z art. 244 k.k., niestosowanie się do orzeczonego
przez sąd zakazu prowadzenia pojazdów jest występkiem zagrożonym ka-
rą pozbawienia wolności do lat 3. Powinno to ograniczać lekceważenie
orzeczonego zakazu prowadzenia pojazdów niemechanicznych.
Z przedstawionych względów Sąd Najwyższy uchwalił udzielić odpo-
wiedzi jak na wstępie.