Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 26 WRZEŚNIA 2002 R.
I KZP 22/02
Jeżeli z dojdzie do złamania t zasady, że „ten sam czyn stanowić
może tylko jedno wykroczenie” i w różnych postępowaniach sprawca zo-
stanie prawomocnie ukarany za dwa lub więcej wykroczeń, zamiast za jed-
no wykroczenie wyczerpujące znamiona wykroczeń zawarte w dwóch lub
więcej przepisach ustawy, to wynikające z idei demokratycznego państwa
prawnego (art. 2 i 7 Konstytucji RP) przywrócenie stanu zgodnego z pra-
wem – możliwe w drodze umorzenia postępowania zakończonego orze-
czeniem, które uprawomocniło się później – powinno nastąpić w tej fazie, w
której zaistniało naruszenie prawa (a zatem w postępowaniu rozpoznaw-
czym, uruchomionym w wyniku nadzwyczajnego środka zaskarżenia, nie
zaś w postępowaniu wykonawczym).
Przewodniczący: sędzia SN S. Zabłocki.
Sędziowie SN: J. Kubiak (sprawozdawca), D. Rysińska.
Zastępca Prokuratora Generalnego: R. Stefański.
Sąd Najwyższy w sprawie Jacka D., po rozpoznaniu, przekazanego
na podstawie art. 441§1 k.p.k. przez Sąd Okręgowy w Świdnicy, postano-
wieniem z dnia 29 maja 2002 r., zagadnienia prawnego wymagającego za-
sadniczej wykładni ustawy:
„Czy w ramach postępowania wykonawczego, poprzez art. 15 § 1 k.k.w.
lub ewentualnie art. 13 k.k.w., można stosować zasady opisane w art. 9
kodeksu wykroczeń, jeżeli dotyczy to spraw rozpoznawanych odrębnie i
zakończonych orzeczeniami o ukaraniu, a znajdujących się w zbiegu prze-
pisów ustawy i zbiegu wykroczeń?”
p o s t a n o w i ł o d m ó w i ć udzielenia odpowiedzi.
2
U Z A S A D N I E N I E
Zagadnienie prawne przedstawione Sądowi Najwyższemu do roz-
strzygnięcia wyłoniło się na tle następującej sytuacji faktycznej:
W dniu 20 stycznia 2000 r. około godz. 0.30 w W. Jacek D., kierując
samochodem osobowym, nie zachował należytej ostrożności, wprowadził
pojazd w poślizg i uderzył w lampę uliczną, powodując zagrożenie bezpie-
czeństwa w ruchu drogowym. Zdarzenie to było przedmiotem dwóch po-
stępowań – przed Kolegium do Spraw Wykroczeń przy Sądzie Rejonowym
w W. i przed Sądem Rejonowym w W. Kolegium do Spraw Wykroczeń przy
Sądzie Rejonowym w W. po ustaleniu, że Jacek D. w chwili czynu znajdo-
wał się w stanie nietrzeźwości, orzeczeniem z dnia 5 kwietnia 2001 r. –
utrzymanym w mocy wyrokiem Sądu Rejonowego w W. z dnia 26 listopada
2001 r. – uznało go za winnego wykroczenia określonego w art. 86 § 2 k.w.
i na podstawie art. 86 § 2 i 3 k.w. wymierzyło mu karę 500 zł grzywny oraz
zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych na okres 6 miesięcy. Nato-
miast Sąd Rejonowy, do którego skierowany został akt oskarżenia o popeł-
nienie przez Jacka D. występku określonego w art. 178a k.k., wyrokiem z
dnia 19 listopada 2001 r. uznał go za winnego wykroczenia określonego w
art. 87 § 1 k.w. i na podstawie tego przepisu oraz § 3 art. 87 k.w. wymierzył
mu karę 600 zł grzywny oraz zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych
na okres roku. W trakcie postępowania wykonawczego obrońca ukaranego
złożył wniosek o uznanie grzywny i środka karnego, w sprawie rozpozna-
wanej przez Kolegium do Spraw Wykroczeń, za wykonane, ponieważ za to
samo zdarzenie Jacek D. został już ukarany przez Sąd Rejonowy zarówno
surowszą karą grzywny, jak i dłuższym zakazem prowadzenia pojazdów
mechanicznych. Postanowieniem z dnia 26 marca 2002 r. Sąd Rejonowy w
W. nie uwzględnił wniosku obrońcy ukaranego. Na postanowienie to złożył
zażalenie obrońca, zarzucając naruszenie prawa, polegające na wykona-
niu oddzielnie kary grzywny oraz środków karnych za jeden i ten sam czyn,
3
i w konsekwencji wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia przez
uznanie orzeczonego przez Kolegium do Spraw Wykroczeń środka karne-
go oraz grzywny za wykonane.
Sąd Okręgowy w Ś. doszedł do wniosku, że wyłoniło się zagadnienie
prawne wymagające zasadniczej wykładni ustawy, albowiem w relacjono-
wanym układzie spraw nastąpił zbieg przepisów ustawy i zbieg wykroczeń,
czego konsekwencją powinno być – zgodnie z art. 9 k.w. – zastosowanie
przepisu przewidującego surowszą karę. Ponieważ jednak z przyczyn
obiektywnych obie sprawy Jacka D. dotyczące tego samego zdarzenia
rozpoznano odrębnie, niemożliwe było wymierzenie mu tylko jednej kary i
jednego środka karnego. Pozostawało zatem oddzielne wykonanie orze-
czeń o ukaraniu, które byłoby sprzeczne z zasadą, że za jeden czyn należy
wymierzyć tylko jedną karę. Budziło to tym większe wątpliwości, że wobec
braku w prawie wykroczeń przepisów o karze łącznej i wyroku łącznym,
suma kar i środków karnych, orzeczonych w odrębnych postępowaniach,
mogłaby przekroczyć górną granicę sankcji przewidzianą za czyn zagrożo-
ny karą surowszą. Według Sądu odwoławczego, możliwe są dwa wyjścia z
tej sytuacji. Pierwsze, to uznanie w ramach wykładni rozszerzającej, że art.
9 k.w. ma również zastosowanie w wypadku spraw dotyczących tego sa-
mego zdarzenia, ale rozpoznanych odrębnie, czego konsekwencją byłoby
umorzenie postępowania wykonawczego (na podstawie art. 15 § 1 k.k.w.)
w tej sprawie, w której orzeczono łagodniejszą karę lub środek karny. Dru-
gie wyjście, to zastosowanie art. 13 k.k.w. Różna interpretacja zasad doty-
czących zbiegu przepisów ustawy i zbiegu wykroczeń wymaga, zdaniem
Sądu Okręgowego, zasadniczej wykładni w tym przedmiocie.
Przedstawiciel Prokuratury Krajowej wniósł o odmowę podjęcia
uchwały, gdyż zagadnienie prawne nie spełnia warunków przewidzianych
w art. 441 § 1 k.p.k.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
4
Kodeks wykroczeń w art. 9 § 1 wyraża – choć nie tak bezpośrednio,
jak art. 11 § 1 k.k. – zasadę że „ten sam czyn stanowić może tylko jedno
wykroczenie” (zob. A. Marek: Prawo wykroczeń, Warszawa 2001, s. 67;
M. Bojarski, W. Radecki: Kodeks wykroczeń. Komentarz, Warszawa 1998,
s. 37; J. Wojciechowski: Kodeks wykroczeń. Komentarz. Orzecznictwo,
Warszawa 1999, s.18), a jednocześnie statuuje tzw. eliminacyjny zbieg
przepisów ustawy, zgodnie z którym w razie wyczerpania jednym czynem
znamion wykroczeń określonych w dwóch lub więcej przepisach ustawy
następuje redukcja naruszonych przepisów do tego z nich, który przewidu-
je najsurowszą karę, co nie stoi na przeszkodzie orzeczeniu środków kar-
nych na podstawie innych naruszonych przepisów. Jeżeli zatem dojdzie do
złamania tej zasady i w różnych postępowaniach sprawca zostanie pra-
womocnie ukarany za dwa lub więcej wykroczeń, zamiast za jedno wykro-
czenie wyczerpujące znamiona wykroczeń zawarte w dwóch lub więcej
przepisach ustawy, to wynikające z idei demokratycznego państwa praw-
nego (art. 2 i 7 Konstytucji RP) przywrócenie stanu zgodnego z prawem –
możliwe w drodze umorzenia postępowania zakończonego orzeczeniem,
które uprawomocniło się później – powinno nastąpić w tej fazie, w której
zaistniało naruszenie prawa (a zatem w postępowaniu rozpoznawczym
uruchomionym w wyniku nadzwyczajnego środka zaskarżenia, nie zaś w
postępowaniu wykonawczym).
Już tylko ten wywód byłby wystarczający do odmowy udzielenia od-
powiedzi, a to ze względu na brak związku między rozpoznawaniem przez
Sąd Okręgowy środka odwoławczego a zagadnieniem prawnym wymaga-
jącym zasadniczej wykładni ustawy (art. 441 § 1 k.p.k.).
Trudno też nie zauważyć, że w obowiązującym stanie prawnym nie
zachodzi konieczność zasadniczej wykładni kodeksu karnego wykonaw-
czego, gdyż treść przepisów art. 13 k.k.w. i art. 15 k.k.w. jest jednoznaczna
i nie nasuwa wątpliwości co do tego, iż nie mogą one stanowić podstawy
stosowania w postępowaniu wykonawczym art. 9 § 1 k.w. Ten ostatni
5
przepis zamieszczony jest w rozdziale I kodeksu wykroczeń pt. „Zasady
odpowiedzialności”, a więc ma zastosowanie w postępowaniu rozpoznaw-
czym, a nie wykonawczym. Jego stosowaniu w postępowaniu wykonaw-
czym sprzeciwia się też konstrukcja art. 1 § 2 k.k.w. oraz art. 48 k.w. Arty-
kuł 1 § 2 k.k.w. w kwestiach w nim nie uregulowanych odsyła do odpo-
wiedniego stosowania wyłącznie ustawy procesowej (kodeksu postępowa-
nia karnego), nie zaś materialnej (kodeksu karnego lub kodeksu wykro-
czeń). Z kolei art. 48 k.w. nakazuje – jako zasadę - stosowanie przepisów
części ogólnej kodeksu wykroczeń, ale tylko „do wykroczeń przewidzianych
w innych ustawach”, a taką ustawą przewidującą wykroczenia nie jest ko-
deks karny wykonawczy.
Wykładnia rozszerzająca art. 15 § 1 k.k.w., bądź art. 13 § 1 k.k.w. ,
która – jak to sugeruje Sąd Okręgowy – pozwalałaby na umorzenie postę-
powania wykonawczego w sprawie, w której orzeczono łagodniejszą karę
lub środek karny za wykroczenie lub na wyjaśnienie w tym kierunku wątpli-
wości co do wykonania orzeczenia o ukaraniu, byłaby w istocie wykładnią
praeter legem, gdyż prowadziłaby do zmian w orzeczeniach, których na tej
drodze dokonywać nie wolno (por. Z. Hołda, K. Postulski: Kodeks karny
wykonawczy. Komentarz, Gdańsk 1998, s. 59 i nast.; S. Pawela: Kodeks
karny wykonawczy. Praktyczny komentarz, Warszawa 1999, s. 68 i nast.;
S. Lelental: Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, wyd. 2, Warszawa
2001, s. 87 i nast.; T. Szymanowski, Z. Świda: Kodeks karny wykonawczy.
Komentarz, Warszawa 1998, s. 42 i nast.).
Z tych względów Sąd Najwyższy odmówił udzielenia odpowiedzi na
przedstawione pytanie prawne.