Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 5 marca 2003 r., III CZP 98/02
Sędzia SN Gerard Bieniek (przewodniczący)
Sędzia SN Iwona Koper
Sędzia SN Tadeusz Żyznowski (sprawozdawca)
Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku wierzyciela Skarbu Państwa –
Naczelnika Urzędu Skarbowego w W. przeciwko dłużniczce Joannie K. o nakazanie
dłużnikowi wyjawienia majątku, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu
jawnym w dniu 5 marca 2003 r., przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej
Piotra Wiśniewskiego, zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd
Okręgowy w Krakowie postanowieniem z dnia 27 listopada 2002 r.:
"Czy w świetle art. 27 i art. 71 § 3 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o
postępowaniu egzekucyjnym w administracji (tekst jedn. Dz.U. z 1991 r. Nr 36, poz.
161 ze zm.) w brzmieniu ustalonym ustawą z dnia 6 września 2001 r. o zmianie
ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji oraz niektórych innych ustaw
(Dz.U. Nr 125, poz. 1368) oraz art. 914 § 2 k.p.c. do wniosku wierzyciela Skarbu
Państwa, działającego przez organ, który wydał administracyjny tytuł wykonawczy,
o nakazanie zobowiązanemu wyjawienia majątku, należy dołączyć wymieniony
wyżej tytuł wykonawczy zaopatrzony w sądową klauzulę wykonalności ?"
podjął uchwałę:
Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 20 lipca 1995 r., III CZP 90/95 (OSNC
1995, nr 12, poz. 171) zachowała aktualność pod rządem art. 71 ustawy z dnia
17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (jedn. tekst:
Dz.U. z 2002 r. Nr 110, poz. 968) w brzmieniu tego przepisu ustalonym ustawą
z dnia 6 września 2001 r. o zmianie ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w
administracji oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 125, poz. 1368).
Uzasadnienie
Urząd Skarbowy w W., powołując się na art. 71 § 1 ustawy z dnia 17 czerwca
1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (jedn. tekst: Dz.U. z 1991 r.
Nr 36, poz. 161 ze zm. – dalej: "u.p.e.a. jedn. tekst z 1991 r."), wnosił o nakazanie
zobowiązanej Joannie K. wyjawienia majątku, ponieważ dotychczas prowadzona
egzekucja administracyjna należności pieniężnych okazała się bezskuteczna.
Wnioskodawca wezwany w trybie art. 130 § 1 k.p.c. do złożenia tytułów
wykonawczych zaopatrzonych w sądową klauzulę wykonalności twierdził, że w
obowiązującym stanie prawnym nadanie sprawie biegu nie wymaga nadania
przedłożonym tytułom wykonawczym sądowej klauzuli wykonalności, gdyby
jednakże Sąd Rejonowy wyraził odmienne zapatrywanie, Urząd Skarbowy wnosił o
zawieszenie postępowania. Wobec bezskutecznego upływu terminu
Przewodniczący w Sądzie Rejonowym – stosownie do art. 130 § 2 k.p.c. – zwrócił
wniosek.
W zażaleniu na powyższe zarządzenie wnioskodawca zarzucił obrazę
przepisów prawa materialnego, tj. art. 71 § 3 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o
postępowaniu egzekucyjnym w administracji (jedn. tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 110,
poz. 968 ze zm. – dalej: "u.p.e.a. jedn. tekst z 2002 r."), i wnosił o uchylenie
zaskarżonego zarządzenia.
Rozpoznając zażalenie, Sąd Okręgowy powziął wątpliwość prawną
przytoczoną na wstępie uchwały, którą przedstawił Sądowi Najwyższemu do
rozstrzygnięcia na podstawie art. 390 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Stosownie do art. 71 § 1 u.p.e.a. jeżeli egzekucja administracyjna należności
pieniężnych staje się bezskuteczna, organ egzekucyjny lub wierzyciel może zwrócić
się do sądu o nakazanie zobowiązanemu wyjawienia majątku, zgodnie z przepisami
kodeksu postępowania cywilnego. Wystąpienie to ma charakter fakultatywny.
Podmiotami uprawnionymi do wystąpienia do sądu o nakazanie wyjawienia majątku
przez zobowiązanego są organ egzekucyjny oraz wierzyciel. Przepis ten formułuje
podstawę wystąpienia do sądu i łączy ją z momentem, w którym egzekucja
administracyjna należności pieniężnych okazała się bezskuteczna. Postępowanie
wszczęte na żądanie organu egzekucyjnego lub wierzyciela toczy się na zasadach i
w sposób przewidziany w przepisach kodeksu postępowania cywilnego
dotyczących wyjawienia majątku (art. 913 i nast. k.p.c.).
Instytucja wyjawienia majątku nabiera w ostatnim czasie szczególnego
znaczenia, co znajduje potwierdzenie zarówno w orzecznictwie sądowym, jak i
literaturze przedmiotu. Postępowanie o wyjawienie majątku pozwala wierzycielowi,
nawet przed wszczęciem postępowania egzekucyjnego, zorientować się w
możliwościach majątkowych dłużnika, czy posiada on mienie nadające się do
egzekucji oraz gdzie minie to się znajduje. W postępowaniu tym mogą być
zastosowane wobec dłużnika środki przymusu w celu zmuszenia go do wyjawienia
majątku, udzielenia wyjaśnień lub informacji.
Kwestia dotycząca wymagań formalnych, jakie powinien spełniać wniosek o
wyjawienie majątku, stanowiła przedmiot wypowiedzi Sądu Najwyższego w uchwale
z dnia 20 lipca 1995 r., III CZP 90/95 (OSNC 1995, nr 12, poz. 171), stwierdzającej,
że do wniosku urzędu skarbowego, działającego na podstawie art. 71 § 1 u.p.e.a.
(jedn. tekst z 1991 r.) o nakazanie dłużnikowi wyjawienia majątku należy dołączyć
administracyjny tytuł wykonawczy opatrzony sądową klauzulą wykonalności (art.
914 § 2 k.p.c.). Uchwała ta stanowiła odpowiedź na przedstawione zagadnienie
prawne, czy w wypadku wniosku urzędu skarbowego działającego na podstawie art.
71 § 1 u.p.e.a. (jedn. tekst z 1991 r.) o nakazanie dłużnikowi wyjawienia majątku
„tytułem wykonawczym” w rozumieniu art. 914 § 2 k.p.c. jest administracyjny tytuł
wykonawczy dopiero po nadaniu mu sądowej klauzuli wykonalności.
Nowelizacja powołanej ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji,
dokonana ustawą z dnia 6 września 2001 r. (Dz.U. Nr 125, poz. 1368), zrodziła
nowe wątpliwości, na tle art. 71 § 3 tej ustawy, stanowiącego, że podstawą żądania
nakazania wyjawienia przez zobowiązanego majątku jest tytuł wykonawczy, o
którym mowa w art. 27, albo zarządzenie zabezpieczenia wydane na podstawie
przepisów działu IV ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. W
wydanej po nowelizacji omawianej ustawy uchwale z dnia 12 grudnia 2001 r.,
III CZP 70/01 (OSNC 2002, nr 10, poz. 116) Sąd Najwyższy stwierdził, że
niedołączenie przez wierzyciela tytułu wykonawczego do wniosku o wyjawienie
majątku stanowi brak formalny w rozumieniu art. 130 § 1 k.p.c. W uzasadnieniu
dokonano oceny prawnej wymagania załączenia do wniosku o wyjawienie majątku
tytułu wykonawczego (a także innych dokumentów określonych w art. 914 § 2
k.p.c.), kwalifikując je jako wymaganie formalne wniosku, którego niezachowanie
udaremnia wszczęcie postępowania i wyłącza merytoryczne rozpoznanie wniosku o
wyjawienie majątku. Obowiązek załączenia do wniosku tytułu wykonawczego ma
charakter bezwzględny. Odmienne zapatrywanie prowadziłoby do obejścia tego
wymagania przez złożenie tytułu wykonawczego dopiero w toku postępowania, co
naruszałoby obligatoryjny charakter unormowania zawartego w art. 914 § 2 k.p.c. i
nie pozwalałoby na ustalenie uprawnień wnioskodawcy do wystąpienia z
określonym żądaniem. Istnienie tytułu wykonawczego warunkuje legitymację
czynną wierzyciela w postępowaniu o wyjawienie majątku i uzasadnia także
obowiązek wyjawienia majątku.
Zasadnie Sąd Okręgowy stwierdził, że art. 71 § 1 u.p.e.a. (jedn. tekst z 1991
r.) odsyła do stosowania wprost przepisów kodeksu postępowania cywilnego w
sprawie wyjawienia majątku, w myśl zaś art. 914 § 2 k.p.c. do wniosku o nakazanie
dłużnikowi wyjawienia majątku należy dołączyć tytuł wykonawczy. Pojęcie to musi
być rozumiane zgodnie z tym znaczeniem, które nadają mu przepisy części drugiej
kodeksu postępowania cywilnego, dotyczące postępowania egzekucyjnego. Z
przepisów tych jednoznacznie wynika, że tytułem wykonawczym jest tytuł
egzekucyjny zaopatrzony w sądową klauzulę wykonalności. Zgodnie z art. 776
k.p.c., podstawą egzekucji, a więc również i wyjawienia majątku, jest tytuł
wykonawczy. Tytułem wykonawczym jest tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę
wykonalności. Wymienione przepisy kodeksu postępowania cywilnego nie uległy
zmianie po nowelizacji art. 71 u.p.e.a., dokonanej ustawą z dnia 6 września 2001 r.
Pozostały w mocy wszystkie szczegółowo rozbudowane wymagania przewidziane
w kodeksie postępowania cywilnego w odniesieniu do dokumentów, które wierzyciel
powinien zaoferować sądowi w celu uzyskania wyjawienia majątku. Zachowała
także aktualność powołana uchwała Sądu Najwyższego z dnia 29 lipca 1995 r.,
III CZP 90/95, wskazująca na konieczność dołączenia do wniosku o nakazanie
dłużnikowi wyjawienia majątku złożonego przez wierzyciela – Skarb Państwa,
działającego przez organ, który wydał administracyjny tytuł wykonawczy, tytułu
wykonawczego zaopatrzonego w sądową klauzulę wykonalności. (...)
Mając powyższe na względzie, Sąd Najwyższy rozstrzygnął przedstawione
zagadnienie prawne, jak w uchwale (art. 390 k.p.c.).