III SW 56/03
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:14-11-2012
Pełny tekst orzeczenia
Uchwała z dnia 10 lipca 2003 r.
III SW 56/03
Niewłaściwe poprawienie (przerobienie) przez obwodową komisję do
spraw referendum w protokole głosowania w obwodzie liczby osób uprawnio-
nych do głosowania i liczby głosów ważnych oraz podanie różniących się od
siebie liczb otrzymanych przez tę komisję kart do głosowania w protokołach
sporządzanych po pierwszym i drugim dniu głosowania, poddaje w wątpliwość
rzetelność komisji i wiarygodność sporządzonego przez nią protokołu.
Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza (sprawozdawca), Sędziowie
SN: Beata Gudowska, Herbert Szurgacz.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 10 lipca 2003 r. sprawy z protestu re-
ferendalnego Feliksa S.
p o s t a n o w i ł przedstawić następującą opinię:
1. w obwodzie głosowania nr 13 w Ełku doszło do naruszenia art. 22 ust. 5
ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o referendum ogólnokrajowym (Dz.U. Nr 57, poz.
507 za zm.) przez uwzględnienie karty przedartej całkowicie w ustaleniu liczby kart
wyjętych z urny, co nie miało wpływu na wynik głosowania ani na wynik referendum,
2. w obwodzie nr 17 w Ełku doszło do naruszenia art. 25 ust. 1 ustawy
wymienionej w punkcie 1 przez sporządzenie trzech egzemplarzy protokołu
głosowania w obwodzie, z których jeden różnił się od pozostałych liczbą kart
otrzymanych przez komisję (przy czym podanie tej liczby nie należy do danych
podlegających wymienieniu w protokole zgodnie z art. 25 ust. 2 a naruszenie to nie
miało wpływu na wynik głosowania ani na wynik referendum,
3. w obwodzie nr 12 w Ełku doszło do naruszenia art. 32 ust. 2 pkt 2 i ust. 4a
ustawy wymienionej w pkt 1 przez niewłaściwe sporządzenie protokołu po pierwszym
dniu głosowania, polegające na sporządzeniu go w dwóch różniących się od siebie
egzemplarzach (różniły się one o 1 osobę w liczbie osób uprawnionych do głosowa-
nia), a protokół wywieszony nie zawierał informacji o liczbie niewykorzystanych kart
2
do głosowania, natomiast w protokole niewywieszonym liczbę tę podano błędnie, z
tym że naruszenia te nie miały wpływu na wynik głosowania ani na wynik referen-
dum,
4. w obwodzie nr 14 w Ełku doszło do naruszenia art. 25 ust. 2 pkt 1, 2 i 6
ustawy wymienionej w punkcie 1 przez dokonywanie niewłaściwych poprawek w
podaniu ustalonej liczby osób uprawnionych do głosowania i liczby głosów ważnych
oraz podaniu w protokołach sporządzonych po pierwszym i drugim dniu głosowania
różniących się od siebie danych dotyczących liczby kart do głosowania otrzymanych
przez Komisję Obwodową, co czyni wątpliwą prawdziwość wymienionej w protokole
głosowania liczby osób, którym wydano karty do głosowania; naruszenia te nie miały
wpływu na wynik referendum, mogły mieć jednakże wpływ na wynik głosowania w
obwodzie,
5. pozostałe zarzuty protestu nie są zasadne.
U z a s a d n i e n i e
Feliks S.i wniósł protest przeciwko ważności referendum zarzucając:
1. „naruszenie wynikających z art. 20 ust. 6 zasad drukowania kart do głoso-
wania oraz trybu przekazywania ich obwodowym komisjom polegające na dostępno-
ści kart do głosowania poza przewidzianym trybem przekazywania kart komisjom
obwodowym”. W związku z tym zarzutem stwierdził, że w protokole głosowania w
obwodzie nr 1 w Ełku podano, że wydano 487 kart a wyjęto z urny 488, zaznaczając,
że jedna z wyjętych kart nie posiadała pieczęci. Przypuszczalnie w obwodzie nr 13
jedna z kart (nieważna) też nie posiadała pieczęci, chociaż protokół nie zawiera żąd-
nych uwag. W obwodzie nr 17 otrzymano 1.200 kart, pozostało 548, a wydano 653,
czyli o jedną więcej niż otrzymano. W obwodzie nr 14 w pierwszym dniu głosowania
suma kart wydanych i pozostałych wyniosła 2.250, a w drugim dniu komisja rozliczyła
się z 2.270 kart, czyli o 20 więcej niż posiadała w pierwszym dniu. Analogicznie z po-
równania protokołów z pierwszego i drugiego dnia głosowania w obwodzie nr 12 wy-
nika, że w stosunku do pierwszego dnia głosowania przybyło 48 kart do głosowania,
2. popełnienie „przez niektórych członków komisji obwodowej nr 12 mieszczą-
cej się w Medycznym Studium Zawodowym przy ul. Bahrkego 2A w Ełku przestęp-
stwa przeciwko referendum polegającego na:
3
sporządzeniu dwóch różnych protokołów z pierwszego dnia głosowania, z któ-
rych jeden z niekompletnymi danymi został podany do wiadomości publicznej po-
przez wywieszenie go w dostępnym miejscu w lokalu komisji,
dokonaniu manipulacji z protokołami poprzez podpisywanie przez członków
komisji co najmniej dwóch protokołów przez kalkę przebitkową i uzupełnianiu innych
danych na podpisanych już protokółach”.
3. popełnienie „przez niektóre komisje obwodowe w Ełku przestępstwa prze-
ciwko referendum polegającego na zmianie (poprawieniu) oryginalnych danych na
protokołach głosowania. Np. na wywieszonych protokołach komisji obwodowej nr 14
jw. i nr 18 mieszczącej się w Ełckim Centrum Kultury przy ul. Wojska Polskiego 47 w
Ełku poprawiono odpowiednio - ilość głosów ważnych i ilość głosów na Tak”.
Wnoszący protest domagał się komisyjnego sprawdzenia w jego obecności i
zaproszonych mężów zaufania zasad drukowania kart do głosowania oraz trybu ich
przekazywania komisjom obwodowym, komisyjnego sprawdzenia (także w jego
obecności i zaproszonych mężów zaufania) poprawności przebiegu i ustalenia wyni-
ków referendum „co najmniej w obwodach głosowania Nr 1, 12, 13, 14, 17 i 18 jw.”,
komisyjnego (również w jego obecności oraz zaproszonych mężów zaufania) spraw-
dzenia protokołów wszystkich pozostałych komisji na okoliczność poprawek i kopio-
wania istotnych fragmentów, a w przypadku potwierdzenia się sformułowanych w
proteście zarzutów, w szczególności podanych w punkcie 1, wniósł o unieważnienie
głosowania na obszarze objętym właściwością Komisarza Wyborczego w Olsztynie
oraz podjęcie postanowienia o przeprowadzeniu ponownego referendum. Do prote-
stu dołączył swoje oświadczenie, sporządzone przez siebie zestawienie danych z
protokołów głosowania w pierwszym i drugim dniu głosowania w obwodach w Ełku
oraz kopię protokołu czynności wykonanych przez Komisję Obwodową nr 12 po za-
kończeniu głosowania w pierwszym dniu referendum.
Uczestnik postępowania Przewodniczący Państwowej Komisji Wyborczej
stwierdził, że Państwowa Komisja Wyborcza nie otrzymała żadnych informacji na te-
mat nieprawidłowości związanych z przebiegiem głosowania i ustaleniem jego wyni-
ków na terenie właściwości Komisarza Wyborczego w Olsztynie, nie otrzymała też
informacji o jakichkolwiek zarzutach zgłoszonych przez mężów zaufania lub człon-
ków komisji obwodowych, dotyczących działalności wskazanych w proteście Komisji
Obwodowych. Stwierdził, że z dokumentacji będącej w posiadaniu Państwowej Ko-
misji Wyborczej wynika, że zarzuty postawione w proteście są bezzasadne. Jednak-
4
że „w przypadku potwierdzenia przez Sąd Najwyższy zasadności zarzutów” wniósł o
stwierdzenie, „że czyny te nie miały wpływu na wynik referendum”.
Uczestnik postępowania Prokurator Generalny wniósł - w przypadku niepo-
twierdzenia przedstawionych w proteście zarzutów - o wydanie opinii, że protest jest
bezzasadny, a w przypadku gdyby zarzuty zawarte w proteście potwierdziły się,
wniósł o przyjęcie, że ewentualnie stwierdzone naruszenia (czyny) nie miały wpływu
na wynik referendum.
Uczestnik postępowania Komisarz Wyborczy w Olsztynie podał, że Komisja nr
1 otrzymała faktycznie 901 a nie 900 kart do głosowania, a z urny wyjęto o jedną
więcej kartę „niż to wynikało z protokołu odbioru kart”. Jedna karta nie była opieczę-
towana (chodzi o pieczęć komisji obwodowej). Komisja błędnie uznała, że nieopie-
czętowana karta nie powinna być ujęta w liczbie otrzymanych kart i błędnie wypełniła
punkt 1 protokołu głosowania. Komisja nr 12 błędnie ustaliła ilość otrzymanych kart.
Komisja ta otrzymała faktycznie (pokwitowała odbiór ) 1.450 kart.
W komisji nr 13 nie podano w protokole, iż jedna karta była całkowicie
przedarta, najprawdopodobniej policzono tę kartę jako wyjętą z urny. W Komisji nr 14
są różnice w liczbie otrzymanych kart wymienionych w protokole. W Komisji nr 17 w
protokole przesłanym Komisarzowi podano liczbę 1.201 kart otrzymanych, a na sku-
tek omyłki w protokole podanym do publicznej wiadomości podano liczbę 1200.
Komisarz Wyborczy nadesłał protokoły głosowania z sześciu obwodów wymienio-
nych w proteście z wyjaśnieniami Przewodniczących i członków Komisji, protokoły
odbioru kart do głosowania i protokoły z czynności wykonanych po pierwszym dniu
głosowania.
Sąd Najwyższy przeprowadził ponadto dowód z przesłuchania wnoszącego
protest Feliksa S. na okoliczność zdarzeń opisanych w proteście. Wnoszący protest
zeznał, że opisane przez niego niezgodności i nieprawidłowości w protokołach upo-
ważniają go do wniosku, że karty do głosowania znajdowały się w rękach osób nie-
upoważnionych. W takich rękach mogła znaleźć się większa liczba kart do głosowa-
nia w referendum.
Sąd Najwyższy ustalił i rozważył, co następuje:
Zgodnie z art. 33 ust. 1 ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o referendum ogólno-
krajowym (Dz.U. Nr 57, poz. 507 ze zm.) przeciwko ważności referendum może być
5
wniesiony protest ze względu na zarzut dopuszczenia się przestępstwa przeciwko
referendum lub naruszenia przepisów tej ustawy dotyczących głosowania, ustalenia
wyników głosowania lub wyniku referendum. Zarzuty protestu wniesionego przez Fe-
liksa S. mieszczą się w ustawowo określonych podstawach protestu.
Sąd Najwyższy zawiadomił Prokuratora Generalnego o podniesieniu w prote-
ście zarzutów popełnienia przestępstwa przeciwko referendum. Natomiast w niniej-
szym postępowaniu poddał ocenie (w aspekcie zgodności z przepisami ustawy o re-
ferendum) przebieg głosowania i ustalania wyników głosowania w obwodach wymie-
nionych w proteście.
W obwodzie nr 1 nie doszło do nieprawidłowego sporządzenia protokołu gło-
sowania w obwodzie w części I „rozliczenie kart do głosowania”, wbrew temu co
stwierdził wnoszący protest i co sugerował uczestnik postępowania - Komisarz Wy-
borczy w Olsztynie. W protokole wpisano w rubryce 5 („liczba kart wyjętych z urny”)
liczbę 488, podczas gdy z rubryki 4 („liczba osób, którym wydano karty do głosowa-
nia - liczba podpisów w spisie”) wynika, że wydano 487 kart. Wyjęto zatem o jedną
kartę więcej, przy czym jedna z wyjętych kart nie była opatrzona pieczęcią komisji
obwodowej. Była to zatem karta nieważna (tak stanowi art. 23 ustawy o ogólnokrajo-
wym referendum). Działając zgodnie z art. 25 ust. 2 pkt 3 Komisja obwodowa wy-
mieniła 1 kartę w rubryce 6 („liczba kart nieważnych”) oraz omówiła w rubryce 13
przypuszczalną przyczynę różnicy między liczbą kart wydanych a wyjętych z urny,
podając, że „1 karta nie posiada pieczęci obwodowej komisji ds. referendum”. W
oświadczeniu Przewodniczącego i członka Komisji napisano, że prawdopodobnie
odebranych kart było 901 (a nie 900 - jak podano), z tym, że dwie skleiły się co spo-
wodowało niepoliczenie i nieopieczętowanie jednej z nich. Być może tak było, a za-
mieszczenie takiej próby wytłumaczenia różnicy w protokole mogłoby być poży-
teczne. Nie wiadomo jednak, czy tak było w rzeczywistości, bo możliwe są również
(teoretycznie) inne wytłumaczenia. Nie ma jednakże podstaw do postawienia zarzutu
naruszenia w obwodzie nr 1 w Ełku przepisów ustawy o referendum ogólnokrajowym
dotyczących głosowania lub ustalenia wyników głosowania, gdyż protokół odpowia-
dał wymaganiom z art. 25 ust. 2, a karta nieopieczętowana została prawidłowo po-
traktowana.
Nie jest jasny zarzut odnoszący się do obwodu nr 13. Przypuszczenie, że
karta uwidoczniona w protokole jako nieważna była pozbawiona pieczęci nie stanowi
sformułowania zarzutu. Protokół głosowania w tym obwodzie nie budzi zastrzeżeń.
6
Nie ma obowiązku (nie wynika on z przepisów ustawy) podania w protokole przyczyn
uznania karty za nieważną. Natomiast z wyjaśnień Przewodniczącej i zastępcy
Przewodniczącej Komisji wynika, że jedna z kart była całkowicie przedarta. Karta
taka nie podlega liczeniu ani jako ważna, ani nieważna (art. 22 ust. 5 ustawy o refe-
rendum), a zaistniała w tych okolicznościach różnica między liczbą kart wydanych a
wyjętych z urny (nieprzedartych) wymaga wyjaśnienia, co wynika z uchwały Pań-
stwowej Komisji Wyborczej z dnia 19 maja 2003 r. w sprawie wytycznych dla obwo-
dowych komisji do spraw referendum, dotyczących zadań i trybu przygotowania i
przeprowadzenia głosowania oraz sposobu wykonania czynności związanych z prze-
rwą w głosowaniu w referendum wyznaczonym na dzień 8 czerwca 2003 r. (M.P. Nr
27, poz. 383). Uwzględnienie karty przedartej w obliczeniach nie miało wpływu na
wynik głosowania w obwodzie ani na wynik referendum.
Podobnie w obwodzie nr 17 protokół głosowania nie budzi zastrzeżeń.
Podano w nim, że Komisja otrzymała 1.201 kart i taką liczbę rozliczono w części I
protokołu. Nie jest jednak sporne, że w jednym z egzemplarzy protokołu omyłkowo
wpisano jako liczbę otrzymanych kart – 1.200 i ten egzemplarz wywieszono, spełnia-
jąc obowiązek wynikający z art. 25 ust. 7 podania wyników głosowania do publicznej
wiadomości. W tej sytuacji nie można jednak uznać, że Komisja naruszyła ten prze-
pis podając informację częściowo błędną, gdyż liczba kart otrzymanych nie należy do
danych objętych obowiązkiem umieszczenia w protokole. Naruszyła natomiast prze-
pis art. 25 ust. 1, z którego wynika obowiązek sporządzenia protokołu głosowania w
obwodzie w trzech egzemplarzach, a jest oczywiste, że poszczególne egzemplarze
protokołu nie mogą się różnić między sobą. Dodać można, że błędu nie zawierał
protokół sporządzony po pierwszym dniu głosowania. Opisane naruszenie nie miało
wpływu na wynik głosowania w obwodzie ani na wynik referendum.
W obwodzie nr 12 po pierwszym dniu głosowania sporządzono dwie wersje
protokołu, o którym mowa w art. 32 ust. 2 pkt 2, w obu wersjach dopuszczono się
nieprawidłowości. W wersji przekazanej Komisarzowi Wyborczemu błędnie określono
liczbę niewykorzystanych kart do głosowania. Ustalono ją nie przez przeliczenie (jak
wynika z oświadczenia Wiceprzewodniczącej Komisji), lecz przez odjęcie liczby wy-
danych kart, nawet nie od liczby kart otrzymanych, a od liczby osób uprawnionych do
głosowania. Natomiast protokół wywieszony w budynku w celu podania danych okre-
ślonych w art. 32 ust. 2 pkt 2 ustawy do publicznej wiadomości (obowiązek wywie-
szenia wynika z ust. 4a tego artykułu), nie zawierał w ogóle liczby niewykorzystanych
7
kart, a także odmiennie podano w nim liczbę osób uprawnionych do głosowania
(różnica wynosi - 1). W tych okolicznościach należy uznać, że w tym obwodzie do-
szło do niewłaściwego wykonania obowiązków Komisji po zakończeniu głosowania w
pierwszym dniu, czyli do naruszenia art. 32 ust. 2 pkt 2 i punkt 4a ustawy o referen-
dum ogólnokrajowym. Nie miało to natomiast wpływu na wynik głosowania w obwo-
dzie ani na wynik referendum.
Gdy chodzi o obwód nr 18, Sąd Najwyższy po zapoznaniu się z oryginałem
protokołu przekazanym Komisarzowi Wyborczemu i stanowiącym podstawę dalszych
obliczeń (ustalenia wyniku referendum), nie stwierdził w nim żadnych poprawek. Nie
potwierdził się zatem zarzut protestu dotyczący tego obwodu.
Potwierdziły się natomiast zarzuty dotyczące obwodu nr 14.
Komisja Obwodowa nr 14 otrzymała (według protokołu odbioru) 2250 kart do
głosowania. Taka też liczba wynika z podsumowania liczby kart wydanych w pierw-
szym dniu głosowania i liczby kart, które pozostały po tym dniu niewykorzystane.
Liczby te Komisja podała w protokole czynności wykonanych po zakończeniu głoso-
wania w pierwszym dniu głosowania (art. 32 ust. 2 pkt 2 i ust. 4a). Natomiast w pro-
tokole głosowania podano, że Komisja otrzymała 2270 kart. Ta liczba nie jest objęta
obowiązkową treścią protokołu głosowania w obwodzie wynikającą z art. 25 ust. 2
ustawy. Jednakże taką samą liczbę uzyskuje się przez zsumowanie liczby niewyko-
rzystanych kart do głosowania i osób, którym wydano karty. Wpisana liczba osób
uprawnionych do głosowania jest poprawiona w taki sposób, że nie jest jasne, czy
jest to liczba 2366 czy 2360. Podanie w protokole głosowania dwóch ostatnio wspo-
mnianych liczb stanowi ustawowy obowiązek komisji (art. 25 ust. 2 pkt 1 i 2). Wobec
stwierdzonych uchybień w protokole powstają wątpliwości, czy są to liczby praw-
dziwe. Poprawiono też (bez omówienia) liczbę głosów ważnych, i w tym przypadku
poprawka polega na przerabianiu cyfry „0” na „6” w taki sposób, że nie ma pełnej ja-
sności czy chodzi o liczbę 1350 czy 1356. W przedstawionych okolicznościach nale-
ży uznać, że w obwodzie nr 14 doszło do naruszenia art. 25 ust. 1, 2 i 6 ustawy o
referendum ogólnokrajowym. Waga i rodzaj uchybień wskazują na możliwość ich
wpływu na wynik głosowania w obwodzie. Ze względu na liczbę głosujących w tym
obwodzie (1359) nie ma najmniejszych podstaw do wyrażenia opinii, że naruszenie
przepisów ustawy miało wpływ na wynik referendum.
Przeprowadzone w toku postępowania w tej sprawie czynności nie dały żad-
nych podstaw do przypuszczenia (akcentowanego przez wnoszącego protest), że
8
karty do głosowania były dostępne dla osób nieuprawnionych. Wnoszący protest w
swych wnioskach bezpodstawnie domagał się podjęcia przez Sąd Najwyższy czyn-
ności, które wykraczają poza jego kompetencje określone w art. 80 ustawy z dnia 12
kwietnia 2001 r. - Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Se-
natu Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 46, poz. 499 ze zm.) w związku z art. 34
ust. 2 ustawy o referendum ogólnokrajowym.
Z tych wszystkich względów Sąd Najwyższy przedstawił opinię sformułowaną
w sentencji uchwały.
========================================
III SW 56/03
Niewłaściwe poprawienie (przerobienie) przez obwodową komisję do
spraw referendum w protokole głosowania w obwodzie liczby osób uprawnio-
nych do głosowania i liczby głosów ważnych oraz podanie różniących się od
siebie liczb otrzymanych przez tę komisję kart do głosowania w protokołach
sporządzanych po pierwszym i drugim dniu głosowania, poddaje w wątpliwość
rzetelność komisji i wiarygodność sporządzonego przez nią protokołu.
Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza (sprawozdawca), Sędziowie
SN: Beata Gudowska, Herbert Szurgacz.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 10 lipca 2003 r. sprawy z protestu re-
ferendalnego Feliksa S.
p o s t a n o w i ł przedstawić następującą opinię:
1. w obwodzie głosowania nr 13 w Ełku doszło do naruszenia art. 22 ust. 5
ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o referendum ogólnokrajowym (Dz.U. Nr 57, poz.
507 za zm.) przez uwzględnienie karty przedartej całkowicie w ustaleniu liczby kart
wyjętych z urny, co nie miało wpływu na wynik głosowania ani na wynik referendum,
2. w obwodzie nr 17 w Ełku doszło do naruszenia art. 25 ust. 1 ustawy
wymienionej w punkcie 1 przez sporządzenie trzech egzemplarzy protokołu
głosowania w obwodzie, z których jeden różnił się od pozostałych liczbą kart
otrzymanych przez komisję (przy czym podanie tej liczby nie należy do danych
podlegających wymienieniu w protokole zgodnie z art. 25 ust. 2 a naruszenie to nie
miało wpływu na wynik głosowania ani na wynik referendum,
3. w obwodzie nr 12 w Ełku doszło do naruszenia art. 32 ust. 2 pkt 2 i ust. 4a
ustawy wymienionej w pkt 1 przez niewłaściwe sporządzenie protokołu po pierwszym
dniu głosowania, polegające na sporządzeniu go w dwóch różniących się od siebie
egzemplarzach (różniły się one o 1 osobę w liczbie osób uprawnionych do głosowa-
nia), a protokół wywieszony nie zawierał informacji o liczbie niewykorzystanych kart
2
do głosowania, natomiast w protokole niewywieszonym liczbę tę podano błędnie, z
tym że naruszenia te nie miały wpływu na wynik głosowania ani na wynik referen-
dum,
4. w obwodzie nr 14 w Ełku doszło do naruszenia art. 25 ust. 2 pkt 1, 2 i 6
ustawy wymienionej w punkcie 1 przez dokonywanie niewłaściwych poprawek w
podaniu ustalonej liczby osób uprawnionych do głosowania i liczby głosów ważnych
oraz podaniu w protokołach sporządzonych po pierwszym i drugim dniu głosowania
różniących się od siebie danych dotyczących liczby kart do głosowania otrzymanych
przez Komisję Obwodową, co czyni wątpliwą prawdziwość wymienionej w protokole
głosowania liczby osób, którym wydano karty do głosowania; naruszenia te nie miały
wpływu na wynik referendum, mogły mieć jednakże wpływ na wynik głosowania w
obwodzie,
5. pozostałe zarzuty protestu nie są zasadne.
U z a s a d n i e n i e
Feliks S.i wniósł protest przeciwko ważności referendum zarzucając:
1. „naruszenie wynikających z art. 20 ust. 6 zasad drukowania kart do głoso-
wania oraz trybu przekazywania ich obwodowym komisjom polegające na dostępno-
ści kart do głosowania poza przewidzianym trybem przekazywania kart komisjom
obwodowym”. W związku z tym zarzutem stwierdził, że w protokole głosowania w
obwodzie nr 1 w Ełku podano, że wydano 487 kart a wyjęto z urny 488, zaznaczając,
że jedna z wyjętych kart nie posiadała pieczęci. Przypuszczalnie w obwodzie nr 13
jedna z kart (nieważna) też nie posiadała pieczęci, chociaż protokół nie zawiera żąd-
nych uwag. W obwodzie nr 17 otrzymano 1.200 kart, pozostało 548, a wydano 653,
czyli o jedną więcej niż otrzymano. W obwodzie nr 14 w pierwszym dniu głosowania
suma kart wydanych i pozostałych wyniosła 2.250, a w drugim dniu komisja rozliczyła
się z 2.270 kart, czyli o 20 więcej niż posiadała w pierwszym dniu. Analogicznie z po-
równania protokołów z pierwszego i drugiego dnia głosowania w obwodzie nr 12 wy-
nika, że w stosunku do pierwszego dnia głosowania przybyło 48 kart do głosowania,
2. popełnienie „przez niektórych członków komisji obwodowej nr 12 mieszczą-
cej się w Medycznym Studium Zawodowym przy ul. Bahrkego 2A w Ełku przestęp-
stwa przeciwko referendum polegającego na:
3
sporządzeniu dwóch różnych protokołów z pierwszego dnia głosowania, z któ-
rych jeden z niekompletnymi danymi został podany do wiadomości publicznej po-
przez wywieszenie go w dostępnym miejscu w lokalu komisji,
dokonaniu manipulacji z protokołami poprzez podpisywanie przez członków
komisji co najmniej dwóch protokołów przez kalkę przebitkową i uzupełnianiu innych
danych na podpisanych już protokółach”.
3. popełnienie „przez niektóre komisje obwodowe w Ełku przestępstwa prze-
ciwko referendum polegającego na zmianie (poprawieniu) oryginalnych danych na
protokołach głosowania. Np. na wywieszonych protokołach komisji obwodowej nr 14
jw. i nr 18 mieszczącej się w Ełckim Centrum Kultury przy ul. Wojska Polskiego 47 w
Ełku poprawiono odpowiednio - ilość głosów ważnych i ilość głosów na Tak”.
Wnoszący protest domagał się komisyjnego sprawdzenia w jego obecności i
zaproszonych mężów zaufania zasad drukowania kart do głosowania oraz trybu ich
przekazywania komisjom obwodowym, komisyjnego sprawdzenia (także w jego
obecności i zaproszonych mężów zaufania) poprawności przebiegu i ustalenia wyni-
ków referendum „co najmniej w obwodach głosowania Nr 1, 12, 13, 14, 17 i 18 jw.”,
komisyjnego (również w jego obecności oraz zaproszonych mężów zaufania) spraw-
dzenia protokołów wszystkich pozostałych komisji na okoliczność poprawek i kopio-
wania istotnych fragmentów, a w przypadku potwierdzenia się sformułowanych w
proteście zarzutów, w szczególności podanych w punkcie 1, wniósł o unieważnienie
głosowania na obszarze objętym właściwością Komisarza Wyborczego w Olsztynie
oraz podjęcie postanowienia o przeprowadzeniu ponownego referendum. Do prote-
stu dołączył swoje oświadczenie, sporządzone przez siebie zestawienie danych z
protokołów głosowania w pierwszym i drugim dniu głosowania w obwodach w Ełku
oraz kopię protokołu czynności wykonanych przez Komisję Obwodową nr 12 po za-
kończeniu głosowania w pierwszym dniu referendum.
Uczestnik postępowania Przewodniczący Państwowej Komisji Wyborczej
stwierdził, że Państwowa Komisja Wyborcza nie otrzymała żadnych informacji na te-
mat nieprawidłowości związanych z przebiegiem głosowania i ustaleniem jego wyni-
ków na terenie właściwości Komisarza Wyborczego w Olsztynie, nie otrzymała też
informacji o jakichkolwiek zarzutach zgłoszonych przez mężów zaufania lub człon-
ków komisji obwodowych, dotyczących działalności wskazanych w proteście Komisji
Obwodowych. Stwierdził, że z dokumentacji będącej w posiadaniu Państwowej Ko-
misji Wyborczej wynika, że zarzuty postawione w proteście są bezzasadne. Jednak-
4
że „w przypadku potwierdzenia przez Sąd Najwyższy zasadności zarzutów” wniósł o
stwierdzenie, „że czyny te nie miały wpływu na wynik referendum”.
Uczestnik postępowania Prokurator Generalny wniósł - w przypadku niepo-
twierdzenia przedstawionych w proteście zarzutów - o wydanie opinii, że protest jest
bezzasadny, a w przypadku gdyby zarzuty zawarte w proteście potwierdziły się,
wniósł o przyjęcie, że ewentualnie stwierdzone naruszenia (czyny) nie miały wpływu
na wynik referendum.
Uczestnik postępowania Komisarz Wyborczy w Olsztynie podał, że Komisja nr
1 otrzymała faktycznie 901 a nie 900 kart do głosowania, a z urny wyjęto o jedną
więcej kartę „niż to wynikało z protokołu odbioru kart”. Jedna karta nie była opieczę-
towana (chodzi o pieczęć komisji obwodowej). Komisja błędnie uznała, że nieopie-
czętowana karta nie powinna być ujęta w liczbie otrzymanych kart i błędnie wypełniła
punkt 1 protokołu głosowania. Komisja nr 12 błędnie ustaliła ilość otrzymanych kart.
Komisja ta otrzymała faktycznie (pokwitowała odbiór ) 1.450 kart.
W komisji nr 13 nie podano w protokole, iż jedna karta była całkowicie
przedarta, najprawdopodobniej policzono tę kartę jako wyjętą z urny. W Komisji nr 14
są różnice w liczbie otrzymanych kart wymienionych w protokole. W Komisji nr 17 w
protokole przesłanym Komisarzowi podano liczbę 1.201 kart otrzymanych, a na sku-
tek omyłki w protokole podanym do publicznej wiadomości podano liczbę 1200.
Komisarz Wyborczy nadesłał protokoły głosowania z sześciu obwodów wymienio-
nych w proteście z wyjaśnieniami Przewodniczących i członków Komisji, protokoły
odbioru kart do głosowania i protokoły z czynności wykonanych po pierwszym dniu
głosowania.
Sąd Najwyższy przeprowadził ponadto dowód z przesłuchania wnoszącego
protest Feliksa S. na okoliczność zdarzeń opisanych w proteście. Wnoszący protest
zeznał, że opisane przez niego niezgodności i nieprawidłowości w protokołach upo-
ważniają go do wniosku, że karty do głosowania znajdowały się w rękach osób nie-
upoważnionych. W takich rękach mogła znaleźć się większa liczba kart do głosowa-
nia w referendum.
Sąd Najwyższy ustalił i rozważył, co następuje:
Zgodnie z art. 33 ust. 1 ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o referendum ogólno-
krajowym (Dz.U. Nr 57, poz. 507 ze zm.) przeciwko ważności referendum może być
5
wniesiony protest ze względu na zarzut dopuszczenia się przestępstwa przeciwko
referendum lub naruszenia przepisów tej ustawy dotyczących głosowania, ustalenia
wyników głosowania lub wyniku referendum. Zarzuty protestu wniesionego przez Fe-
liksa S. mieszczą się w ustawowo określonych podstawach protestu.
Sąd Najwyższy zawiadomił Prokuratora Generalnego o podniesieniu w prote-
ście zarzutów popełnienia przestępstwa przeciwko referendum. Natomiast w niniej-
szym postępowaniu poddał ocenie (w aspekcie zgodności z przepisami ustawy o re-
ferendum) przebieg głosowania i ustalania wyników głosowania w obwodach wymie-
nionych w proteście.
W obwodzie nr 1 nie doszło do nieprawidłowego sporządzenia protokołu gło-
sowania w obwodzie w części I „rozliczenie kart do głosowania”, wbrew temu co
stwierdził wnoszący protest i co sugerował uczestnik postępowania - Komisarz Wy-
borczy w Olsztynie. W protokole wpisano w rubryce 5 („liczba kart wyjętych z urny”)
liczbę 488, podczas gdy z rubryki 4 („liczba osób, którym wydano karty do głosowa-
nia - liczba podpisów w spisie”) wynika, że wydano 487 kart. Wyjęto zatem o jedną
kartę więcej, przy czym jedna z wyjętych kart nie była opatrzona pieczęcią komisji
obwodowej. Była to zatem karta nieważna (tak stanowi art. 23 ustawy o ogólnokrajo-
wym referendum). Działając zgodnie z art. 25 ust. 2 pkt 3 Komisja obwodowa wy-
mieniła 1 kartę w rubryce 6 („liczba kart nieważnych”) oraz omówiła w rubryce 13
przypuszczalną przyczynę różnicy między liczbą kart wydanych a wyjętych z urny,
podając, że „1 karta nie posiada pieczęci obwodowej komisji ds. referendum”. W
oświadczeniu Przewodniczącego i członka Komisji napisano, że prawdopodobnie
odebranych kart było 901 (a nie 900 - jak podano), z tym, że dwie skleiły się co spo-
wodowało niepoliczenie i nieopieczętowanie jednej z nich. Być może tak było, a za-
mieszczenie takiej próby wytłumaczenia różnicy w protokole mogłoby być poży-
teczne. Nie wiadomo jednak, czy tak było w rzeczywistości, bo możliwe są również
(teoretycznie) inne wytłumaczenia. Nie ma jednakże podstaw do postawienia zarzutu
naruszenia w obwodzie nr 1 w Ełku przepisów ustawy o referendum ogólnokrajowym
dotyczących głosowania lub ustalenia wyników głosowania, gdyż protokół odpowia-
dał wymaganiom z art. 25 ust. 2, a karta nieopieczętowana została prawidłowo po-
traktowana.
Nie jest jasny zarzut odnoszący się do obwodu nr 13. Przypuszczenie, że
karta uwidoczniona w protokole jako nieważna była pozbawiona pieczęci nie stanowi
sformułowania zarzutu. Protokół głosowania w tym obwodzie nie budzi zastrzeżeń.
6
Nie ma obowiązku (nie wynika on z przepisów ustawy) podania w protokole przyczyn
uznania karty za nieważną. Natomiast z wyjaśnień Przewodniczącej i zastępcy
Przewodniczącej Komisji wynika, że jedna z kart była całkowicie przedarta. Karta
taka nie podlega liczeniu ani jako ważna, ani nieważna (art. 22 ust. 5 ustawy o refe-
rendum), a zaistniała w tych okolicznościach różnica między liczbą kart wydanych a
wyjętych z urny (nieprzedartych) wymaga wyjaśnienia, co wynika z uchwały Pań-
stwowej Komisji Wyborczej z dnia 19 maja 2003 r. w sprawie wytycznych dla obwo-
dowych komisji do spraw referendum, dotyczących zadań i trybu przygotowania i
przeprowadzenia głosowania oraz sposobu wykonania czynności związanych z prze-
rwą w głosowaniu w referendum wyznaczonym na dzień 8 czerwca 2003 r. (M.P. Nr
27, poz. 383). Uwzględnienie karty przedartej w obliczeniach nie miało wpływu na
wynik głosowania w obwodzie ani na wynik referendum.
Podobnie w obwodzie nr 17 protokół głosowania nie budzi zastrzeżeń.
Podano w nim, że Komisja otrzymała 1.201 kart i taką liczbę rozliczono w części I
protokołu. Nie jest jednak sporne, że w jednym z egzemplarzy protokołu omyłkowo
wpisano jako liczbę otrzymanych kart – 1.200 i ten egzemplarz wywieszono, spełnia-
jąc obowiązek wynikający z art. 25 ust. 7 podania wyników głosowania do publicznej
wiadomości. W tej sytuacji nie można jednak uznać, że Komisja naruszyła ten prze-
pis podając informację częściowo błędną, gdyż liczba kart otrzymanych nie należy do
danych objętych obowiązkiem umieszczenia w protokole. Naruszyła natomiast prze-
pis art. 25 ust. 1, z którego wynika obowiązek sporządzenia protokołu głosowania w
obwodzie w trzech egzemplarzach, a jest oczywiste, że poszczególne egzemplarze
protokołu nie mogą się różnić między sobą. Dodać można, że błędu nie zawierał
protokół sporządzony po pierwszym dniu głosowania. Opisane naruszenie nie miało
wpływu na wynik głosowania w obwodzie ani na wynik referendum.
W obwodzie nr 12 po pierwszym dniu głosowania sporządzono dwie wersje
protokołu, o którym mowa w art. 32 ust. 2 pkt 2, w obu wersjach dopuszczono się
nieprawidłowości. W wersji przekazanej Komisarzowi Wyborczemu błędnie określono
liczbę niewykorzystanych kart do głosowania. Ustalono ją nie przez przeliczenie (jak
wynika z oświadczenia Wiceprzewodniczącej Komisji), lecz przez odjęcie liczby wy-
danych kart, nawet nie od liczby kart otrzymanych, a od liczby osób uprawnionych do
głosowania. Natomiast protokół wywieszony w budynku w celu podania danych okre-
ślonych w art. 32 ust. 2 pkt 2 ustawy do publicznej wiadomości (obowiązek wywie-
szenia wynika z ust. 4a tego artykułu), nie zawierał w ogóle liczby niewykorzystanych
7
kart, a także odmiennie podano w nim liczbę osób uprawnionych do głosowania
(różnica wynosi - 1). W tych okolicznościach należy uznać, że w tym obwodzie do-
szło do niewłaściwego wykonania obowiązków Komisji po zakończeniu głosowania w
pierwszym dniu, czyli do naruszenia art. 32 ust. 2 pkt 2 i punkt 4a ustawy o referen-
dum ogólnokrajowym. Nie miało to natomiast wpływu na wynik głosowania w obwo-
dzie ani na wynik referendum.
Gdy chodzi o obwód nr 18, Sąd Najwyższy po zapoznaniu się z oryginałem
protokołu przekazanym Komisarzowi Wyborczemu i stanowiącym podstawę dalszych
obliczeń (ustalenia wyniku referendum), nie stwierdził w nim żadnych poprawek. Nie
potwierdził się zatem zarzut protestu dotyczący tego obwodu.
Potwierdziły się natomiast zarzuty dotyczące obwodu nr 14.
Komisja Obwodowa nr 14 otrzymała (według protokołu odbioru) 2250 kart do
głosowania. Taka też liczba wynika z podsumowania liczby kart wydanych w pierw-
szym dniu głosowania i liczby kart, które pozostały po tym dniu niewykorzystane.
Liczby te Komisja podała w protokole czynności wykonanych po zakończeniu głoso-
wania w pierwszym dniu głosowania (art. 32 ust. 2 pkt 2 i ust. 4a). Natomiast w pro-
tokole głosowania podano, że Komisja otrzymała 2270 kart. Ta liczba nie jest objęta
obowiązkową treścią protokołu głosowania w obwodzie wynikającą z art. 25 ust. 2
ustawy. Jednakże taką samą liczbę uzyskuje się przez zsumowanie liczby niewyko-
rzystanych kart do głosowania i osób, którym wydano karty. Wpisana liczba osób
uprawnionych do głosowania jest poprawiona w taki sposób, że nie jest jasne, czy
jest to liczba 2366 czy 2360. Podanie w protokole głosowania dwóch ostatnio wspo-
mnianych liczb stanowi ustawowy obowiązek komisji (art. 25 ust. 2 pkt 1 i 2). Wobec
stwierdzonych uchybień w protokole powstają wątpliwości, czy są to liczby praw-
dziwe. Poprawiono też (bez omówienia) liczbę głosów ważnych, i w tym przypadku
poprawka polega na przerabianiu cyfry „0” na „6” w taki sposób, że nie ma pełnej ja-
sności czy chodzi o liczbę 1350 czy 1356. W przedstawionych okolicznościach nale-
ży uznać, że w obwodzie nr 14 doszło do naruszenia art. 25 ust. 1, 2 i 6 ustawy o
referendum ogólnokrajowym. Waga i rodzaj uchybień wskazują na możliwość ich
wpływu na wynik głosowania w obwodzie. Ze względu na liczbę głosujących w tym
obwodzie (1359) nie ma najmniejszych podstaw do wyrażenia opinii, że naruszenie
przepisów ustawy miało wpływ na wynik referendum.
Przeprowadzone w toku postępowania w tej sprawie czynności nie dały żad-
nych podstaw do przypuszczenia (akcentowanego przez wnoszącego protest), że
8
karty do głosowania były dostępne dla osób nieuprawnionych. Wnoszący protest w
swych wnioskach bezpodstawnie domagał się podjęcia przez Sąd Najwyższy czyn-
ności, które wykraczają poza jego kompetencje określone w art. 80 ustawy z dnia 12
kwietnia 2001 r. - Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Se-
natu Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 46, poz. 499 ze zm.) w związku z art. 34
ust. 2 ustawy o referendum ogólnokrajowym.
Z tych wszystkich względów Sąd Najwyższy przedstawił opinię sformułowaną
w sentencji uchwały.
========================================