Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 10 października 2003 r.
I PK 313/02
1. Zgodność układu zbiorowego pracy z bezwzględnie obowiązującymi
przepisami prawa nie ma charakteru bezwarunkowego i podlega ocenie z
punktu widzenia konstytucyjnego prawa (wolności) do rokowań zbiorowych
oraz konstytucyjnej zasady proporcjonalności.
2. Według art. 50 ust. 3 ustawy z dnia 8 września 2000 r. o komercjaliza-
cji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego "Polskie
Koleje Państwowe" (Dz.U. Nr 84, poz. 948 ze zm.) w związku z art. 9 § 2 k.p.,
pracownikowi, o którym mowa w § 6 Ponadzakładowego Układu Zbiorowego
Pracy dla pracowników przedsiębiorstwa państwowego "Polskie Koleje Pań-
stwowe" z dnia 4 stycznia 1999 r., przysługuje tylko jedno świadczenie z tytułu
rozwiązania stosunku pracy, to jest albo odszkodowanie z § 6 Układu, albo od-
prawa z art. 48 ustawy, z tym że odszkodowanie z § 6 Układu wypłaca się wów-
czas, gdy jest ono korzystniejsze dla pracownika niż odprawa określona w art.
48 ustawy.
Przewodniczący SSN Józef Iwulski, Sędziowie SN: Zbigniew Hajn (sprawoz-
dawca), Barbara Wagner.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 10 października 2003 r.
sprawy z powództwa Janusza L. przeciwko PKP SA Centrali Zakładu Gospodarowa-
nia Nieruchomościami w K. o odszkodowanie, na skutek kasacji powoda od wyroku
Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie z dnia 18
kwietnia 2002 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Powodowie Krystyna F. i Janusz L. wnieśli o zapłatę odpowiednio 8.908,66 zł i
9.728,17 zł z odsetkami, jako odszkodowania pieniężnego w wysokości 6-miesięcz-
2
nego wynagrodzenia w związku z rozwiązaniem umowy o pracę z przyczyn leżących
po stronie pracodawcy w terminie krótszym niż 1 miesiąc.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Rzeszowie wyrokiem z 5 lutego 2002 r. zasądził
na rzecz powodów Krystyny F. i Janusza L. odpowiednio 7.7460, 60 zł i 10.245 zł z
ustawowymi odsetkami od 28 grudnia 2000 r. do dnia zapłaty, tytułem odszkodowa-
nia. Sąd Rejonowy ustalił, że powodowie zostali zatrudnieni w pozwanym zakładzie
odpowiednio 15 października 1974 r. i 1 maja 1979 r. Rozwiązanie ich stosunków
pracy nastąpiło 28 grudnia 2000 r. za porozumieniem stron na wniosek powodów.
Powodowie pracowali u pozwanego przez ostatnie 10 lat na podstawie umów na
czas nieokreślony. W pozwanym zakładzie obowiązuje Ponadzakładowy Układ Zbio-
rowy Pracy dla pracowników przedsiębiorstwa państwowego „Polskie Koleje Pań-
stwowe z dnia 4 stycznia 1999 r. (powoływany dalej jako „UZP”). W § 6 tego układu
przewidziano, że jeżeli rozwiązanie stosunku pracy zawartego na czas nieokreślony
następuje z przyczyn leżących po stronie pracodawcy, określonych w art. 361
Kodek-
su pracy, a strony stosunku pracy ustalą wcześniejszy niż jeden miesiąc termin roz-
wiązania stosunku pracy, to pracownikowi przysługuje odszkodowanie w wysokości
sześciomiesięcznego wynagrodzenia, obliczonego jak za urlop wypoczynkowy. Poz-
wany odmówił powodom wypłaty tego odszkodowania, uzasadniając to treścią art. 50
ust. 3 ustawy z 8 września 2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji
przedsiębiorstwa państwowego „Polskie Koleje Państwowe” (Dz.U. Nr 84, poz. 948
ze zm.), która weszła w życie 27 października 2000 r.
Sąd Rejonowy uznał, że łączne wystąpienie przesłanek z § 6 UZP, tj. bezter-
minowy czas trwania umowy o pracę, ustalenie przez strony wcześniejszego niż je-
den miesiąc okresu wypowiedzenia oraz przepracowanie u pozwanego ostatnich 10
lat, powoduje uzyskanie przez pracownika prawa do ubiegania się o świadczenie
wynikające z tego przepisu. Charakter tego świadczenia jest zbliżony do odszkodo-
wania z art. 361
k.p. Interpretując art. 50 ust. 3 ustawy o komercjalizacji, restruktury-
zacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego „Polskie Koleje Państwowe”, Sąd
Rejonowy uznał, że z pewnością ustawodawca nie miał na myśli rekompensaty lub
odszkodowania uregulowanego w układach zbiorowych pracy, czy też w innych ak-
tach stosowanych do pracowników PKP. Z tych względów Sąd Rejonowy zasądził na
rzecz powodów stosowne odszkodowania.
Apelację od wyroku Sądu Rejonowego złożył pozwany.
3
Sąd Okręgowy w wyroku z 7 maja 2002 r. uznał apelację za uzasadnioną i w
związku z tym zmienił zaskarżony wyrok Sądu Rejonowego i powództwo oddalił.
W szczególności Sąd Okręgowy uznał za uzasadniony zarzut naruszenia
przez Sąd Rejonowy art. 50 ust. 3 ustawy z 8 września 2000 r. o komercjalizacji, re-
strukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego „Polskie Koleje Pań-
stwowe”. Sąd ten wskazał, że zgodnie z art. 48 wyżej wymienionej ustawy pracow-
nicy, z którymi rozwiązanie stosunku pracy nastąpiło w latach 2000-2002 z przyczyn
dotyczących zakładu pracy, a którzy nie spełniają warunków umożliwiających uzy-
skanie prawa do emerytury, urlopu kolejowego lub świadczenia przedemerytalnego,
mają prawo do jednorazowej odprawy pieniężnej. Z kolei zgodnie z art. 50 ust. 3 tej
ustawy pracownikom tym nie przysługuje odprawa pieniężna określona w art. 8 ust. 1
ustawy z 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracowni-
kami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy, ani żadne inne świad-
czenie z tytułu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy.
Według Sądu Okręgowego pojęcie „inne świadczenia” z art. 50 ust. 3 ustawy z 8
września 2000 r. odnosi się właśnie do świadczeń wynikających z UZP dla Pracowni-
ków PKP, a szczególnie z § 6 tego układu. Wynika to stąd, że ustawa ta dotyczy
tylko pracowników PKP i w związku z tym odnosi się do przepisów dotyczących wła-
śnie tych pracowników, także przepisów zakładowych i ponadzakładowych układów
zbiorowych pracy. Brak jest przy tym innych przepisów powszechnie obowiązują-
cych, poza art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach
rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy, które przewidywałyby inne świad-
czenia w rozumieniu art. 50 ust. 3 ustawy z 8 września 2000 r. Sąd Rejonowy prze-
oczył, że art. 50 ust. 3 ustawy z 8 września 2000 r. wymienia jeszcze jedną przesłan-
kę uzyskania wskazanego w nim świadczenia, którą jest konieczność rozwiązania
stosunku pracy z przyczyn wymienionych w art. 361
k.p. W tej sytuacji konfrontacja §
6 UZP dla Pracowników PKP z treścią art. 50 ust. 3 ustawy z 8 września 2000 r.
wskazuje, że świadczenie wymienione w § 6 UZP jest właśnie „innym świadczeniem
z tytułu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy”, o którym
mowa w art. 50 ust. 3 wyżej wymienionej ustawy. Brak bowiem rozwiązania umowy z
przyczyn dotyczących zakładu pracy uniemożliwia uznanie za zasadne roszczenia
pracownika o odszkodowanie z § 6 UZP.
Powyższy wyrok w całości zaskarżył kasacją powód Janusz L., zarzucając mu
naruszenie:
4
- art. 48 i art. 50 ust. 3 ustawy z 8 września 2000 r. o komercjalizacji, restruktu-
ryzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego „Polskie Koleje Państwowe”, a
także art. 8 ustawy z 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z
pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy, polegające
na przyjęciu, że powodowi nie przysługuje odszkodowanie ani odprawa pieniężna
wynikające z § 6 UZP dla Pracowników PKP, ani też żadne inne świadczenia;
- § 6 UZP dla Pracowników PKP przez ustalenie, że prawo do odszkodowania
uzależnione jest od zaistnienia przesłanki wymienionej w art. 361
k.p., mimo że cha-
rakter spornego odszkodowania jest zbliżony do odszkodowania z tytułu skrócenia
okresu wypowiedzenia, uregulowanego w art. 361
k.p., które wypłacane jest nieza-
leżnie od odprawy pieniężnej i winno rekompensować pracownikowi utratę wynagro-
dzenia zagwarantowanego przez przepisy kodeksu pracy;
- art. 50 ust. 3 ustawy z 8 września 2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i
prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego „Polskie Koleje Państwowe”, przez
przyjęcie, że inne świadczenia dotyczą właśnie świadczeń obowiązujących u pozwa-
nego na podstawie UZP dla Pracowników PKP, pomimo że z ustawy wynika, iż
ustawodawca z pewnością miał na myśli rekompensatę lub odszkodowanie uregulo-
wane w porozumieniach zbiorowych, czy też innych aktach stosowanych do pracow-
ników PKP, należnych obok przysługującej pracownikom odprawy pieniężnej.
W uzasadnieniu kasacji skarżący podniósł, że celem odprawy z art. 8 ustawy z
28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosun-
ków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy jest zrekompensowanie każdemu
pracownikowi utraty stałego źródła utrzymania na skutek zwolnienia z pracy z przy-
czyn od pracownika niezależnych. Podobną funkcję spełnia odprawa z art. 49 ustawy
z 8 września 2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębior-
stwa państwowego „Polskie Koleje Państwowe”, z tym, że węższy jest krąg podmio-
tów uprawnionych do jej uzyskania. Natomiast celem odszkodowania z § 6 UZP dla
Pracowników PKP jest zrekompensowanie wynagrodzenia utraconego w wyniku
wcześniejszego rozwiązania stosunku pracy tylko długoletnim pracownikom zatrud-
nionym na czas nieokreślony, którzy dobrowolnie wyrażą zgodę na rozwiązanie sto-
sunku pracy we względnie krótkim terminie. Charakter tego świadczenia jest zbliżony
do odszkodowania z tytułu skrócenia okresu wypowiedzenia uregulowanego w „art.
56 (1) k.p.” (taki przepis wskazano w tekście kasacji), które wypłacane jest niezależ-
nie od odprawy pieniężnej i rekompensuje pracownikowi utratę wynagrodzenia za-
5
gwarantowanego przez odpowiednie przepisy Kodeksu pracy, tj. takie, które pracow-
nik uzyskałby w przypadku rozwiązania stosunku pracy w zwykłym trybie, przy za-
chowaniu pełnego okresu wypowiedzenia. Odszkodowanie z § 6 UZP dla Pracowni-
ków PKP ma na celu zachęcić pracowników do dobrowolnej rezygnacji z kontynuo-
wania stosunku pracy, a z drugiej strony ma ułatwić pracodawcy dokonywanie zwol-
nień grupowych poprzez ograniczenie liczby osób podlegających zwolnieniom w dro-
dze wypowiedzenia. Skarżący podkreśla także, że sama strona pozwana w wyja-
śnieniach przesyłanych do swoich jednostek wielokrotnie zwracała uwagę, że w
świetle art. 50 ust. 3 ustawy o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przed-
siębiorstwa państwowego „Polskie Koleje Państwowe” pracownikowi, który przepra-
cował 10 lat w przedsiębiorstwie PKP i, z którym rozwiązano umowę o pracę zawartą
na czas nieokreślony z przyczyn leżących po stronie pracodawcy w trybie porozu-
mienia stron, w uzgodnionym przez strony terminie krótszym niż 1 miesiąc, przysłu-
guje odszkodowanie, o którym mowa w § 6 ust. 1 UZP dla pracowników PKP.
Skarżący wniósł w kasacji o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości odno-
śnie do powoda Janusza L. i przekazanie sprawy Sądowi drugiej instancji do ponow-
nego rozpoznania przy uwzględnieniu kosztów postępowania kasacyjnego jako czę-
ści procesu ewentualnie o zmianę zaskarżonego wyroku w całości i zasądzenie na
rzecz powoda od strony pozwanej 10.245 zł brutto z ustawowymi odsetkami od 28
grudnia 2000 r. oraz o zasądzenie kosztów procesu według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Kasacja nie jest zasadna. Bezpodstawne są zawarte w niej zarzuty, dotyczące
naruszenia przez Sąd Okręgowy przepisów prawa materialnego. Nietrafna jest doko-
nana przez skarżącego interpretacja § 6 ust. 1 Ponadzakładowego Układu Zbioro-
wego Pracy dla pracowników Przedsiębiorstwa Państwowego „Polskie Koleje Pań-
stwowe” oraz art. 48, art. 49 i art. 50 ustawy z 8 września 2000 r. o komercjalizacji,
restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego „Polskie Koleje Pań-
stwowe” (cyt. dalej jako „ustawa”) i art. 8 ustawy z 28 grudnia 1989 r. o szczególnych
zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących
zakładu pracy i ocena związku zachodzącego między tymi przepisami.
Paragraf 6 ust. 1 UZP stanowi, że „jeżeli rozwiązanie z pracownikiem stosun-
ku pracy zawartego na czas nie określony następuje z przyczyn leżących po stronie
6
pracodawcy, określonych w art. 361
Kodeksu pracy, a strony stosunku pracy ustalą
wcześniejszy niż jeden miesiąc termin rozwiązania stosunku pracy, to pracownikowi
przysługuje odszkodowanie w wysokości sześciomiesięcznego wynagrodzenia, obli-
czonego jak za urlop wypoczynkowy”. W § 6 ust. 2 układ ten stanowi, że „odszkodo-
wanie, o którym mowa w ustępie 1 przysługuje pracownikowi, który przepracował w
przedsiębiorstwie PKP nieprzerwanie co najmniej ostatnie 10 lat”. Z kolei według
ustawy, w brzmieniu obowiązującym przed jej zmianą wprowadzoną ustawą z dnia
28 marca 2003 r. o zmianie ustawy o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji
przedsiębiorstwa państwowego „Polskie Koleje Państwowe” oraz o zmianie ustawy o
gospodarce nieruchomościami (Dz.U Nr 80, poz. 720), która weszła w życie 25 maja
2003 r., pracownicy, z którymi rozwiązanie stosunku pracy nastąpiło w latach 2000-
2002 z przyczyn dotyczących zakładu pracy w PKP lub PKP S.A. oraz innych wy-
mienionych w ustawie zakładach pracy, a którzy niespełniali warunków umożliwiający
uzyskanie prawa do emerytury, urlopu kolejowego lub świadczenia przedemerytal-
nego, uzyskują prawo do jednorazowej odprawy pieniężnej (art. 48). Wysokość tej
odprawy wynosi 30.000 zł lub 20.000 zł zależnie od stopy bezrobocia w powiecie, w
którym pracownik ma miejsce zamieszkania (art. 49). Jednorazową odprawę pie-
niężną otrzymuje pracownik, który był zatrudniony u pracodawców określonych w art.
48 ustawy, łącznie i nieprzerwanie co najmniej 5 lat, niezależnie od formy stosunku
pracy przed dniem wypowiedzenia lub rozwiązania stosunku pracy z przyczyn doty-
czących zakładu pracy (art. 50 ust. 1). Odprawa ta nie przysługuje jednak pracowni-
kom w okolicznościach, o których mowa w art. 8 ust. 3 ustawy z dnia 28 grudnia
1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z
przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (art. 50 ust. 2).
Ponadto pracownikom wskazanym w art. 48 ustawy, nie przysługuje odprawa pie-
niężna określona w art. 8 ust. 1 wymienionej ustawy o szczególnych zasadach roz-
wiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy
ani żadne inne świadczenie z tytułu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn dotyczą-
cych zakładu pracy (art. 50 ust. 3).
Treść art. 50 ust. 3 jednoznacznie wskazuje, że pojęcie „inne świadczenie z
tytułu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy” obejmuje
wszelkie przewidziane w przepisach prawa świadczenia z tytułu rozwiązania stosun-
ku pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy. Ustawodawca wyraził swą wolę w
tej kwestii w sposób niezwykle kategoryczny (nie przysługuje odprawa..., ani żadne
7
inne świadczenie...). Nie budzi również wątpliwości, że odszkodowanie z § 6 UZP
jest świadczeniem z tytułu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn dotyczących za-
kładu pracy w rozumieniu art. 50 ust. 3 ustawy. Wniosek taki wynika wprost z literal-
nego brzmienia § 6 UZP in initio („jeżeli rozwiązanie z pracownikiem stosunku pracy
zawartego na czas nie określony następuje z przyczyn leżących po stronie praco-
dawcy, określonych w art. 361
k.p.”). Nie podważa go to, że wypłata odszkodowania
została uzależniona od zgody pracownika na wcześniejsze, niż wynikające z normal-
nego okresu wypowiedzenia, rozwiązanie stosunku pracy. Paragraf 6 UZP nie sta-
nowi o odszkodowaniu za wcześniejsze rozwiązanie stosunku pracy, lecz po prostu o
odszkodowaniu. Świadczenie to przysługuje tylko pracownikom, którzy przepracowali
w PKP co najmniej 10 lat, a nie wszystkim, którzy zgodzili się na wcześniejsze odej-
ście z zakładu. Wysokość odszkodowania nie została powiązana z długością okresu
wypowiedzenia, ustalonego przez § 7 UZP w wymiarze wyższym niż kodeksowy,
jeżeli rozwiązanie umowy następuje z przyczyn dotyczących pracodawcy określo-
nych w ustawie z 28 grudnia 1989 r. Wszystkie te okoliczności wskazują, że rozwa-
żane świadczenie nie jest rekompensatą za wcześniejsze rozwiązanie stosunku
pracy, lecz szczególnym świadczeniem należnym w przypadku rozwiązania stosunku
pracy, uzależnionym między innymi od zgody na wcześniejsze, niż wynikałoby to z
zastosowania wypowiedzenia, zakończenie zatrudnienia. Można stwierdzić, że
zgodnie z art. 50 ust. 3 ustawy pracownikowi objętemu hipotezą tego przepisu nie
przysługuje, żadne inne świadczenie z tytułu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn
dotyczących zakładu pracy, niż jednorazowa odprawa pieniężna z art. 48, w tym
również takie, które jednocześnie, jak odszkodowanie z § 6 UZP, zostało uzależnio-
ne od zgody pracownika na wcześniejsze odejście z zakładu. Trafnie również wska-
zał Sąd Okręgowy, że poza § 6 UZP nie ma innych przepisów, oprócz art. 8 ust. 1
ustawy o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy,
które przewidywałyby inne świadczenia w rozumieniu art. 50 ust. 3 ustawy. Zgodnie z
wolą ustawodawcy jednorazowa oprawa pieniężna z art. 48 ustawy jest więc świad-
czeniem przysługującym w każdym przypadku rozwiązania stosunku pracy w oko-
licznościach określonych w tym przepisie, w tym także w przypadku rozwiązania sto-
sunku pracy, o którym stanowi § 6 UZP. W związku z tym Sąd Najwyższy w pełni
akceptuje pogląd wyrażony w uchwale z 16 kwietnia 2003 r., III PZP 4/03, w której
Sąd Najwyższy stwierdził, że „odszkodowanie przewidziane w § 6 Ponadzakładowe-
go Układu Zbiorowego Pracy dla pracowników przedsiębiorstwa państwowego „Pol-
8
skie Koleje Państwowe” z dnia 4 stycznia 1999 r. w brzmieniu z dnia 1 stycznia 2000
r., jest innym świadczeniem z tytułu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn dotyczą-
cych zakładu pracy w rozumieniu art. 50 ust. 3 ustawy z dnia 8 września 2000 r. o
komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego „Pol-
skie Koleje Państwowe” (Dz.U. Nr 84, poz. 948 ze zm.)”. Sąd Najwyższy w obecnym
składzie zgadza się także w pełni z argumentacją wspierającą cytowane wyżej twier-
dzenie zawarte w przytoczonej uchwale.
Powyższe ustalenie nie przesądza jednak samo przez się, że powodowi nie
przysługuje odszkodowanie z § 6 UZP. Rozstrzygnięcie tej kwestii wymaga rozważe-
nia charakteru omawianych przepisów i relacji między nimi. W uzasadnieniu powoła-
nej wyżej uchwały z 16 kwietnia 2003 r., III PZP 4/03, Sąd Najwyższy przyjął, że art.
50 ust. 3 ma charakter normy ściśle bezwzględnie obowiązującej i tym samym należy
do norm, które nie zezwalają na odstępstwa od nich w prawie autonomicznym, a
sprzeczne z nimi postanowienia prawa autonomicznego nie mają mocy prawnej.
Wobec tego art. 50 ust. 3 ustawy wyłączył stosowanie § 6 UZP. Ponadto, odwołując
się do wykładni funkcjonalnej i systemowej, Sąd Najwyższy stwierdził, że odszkodo-
wanie z § 6 UZP stanowi szczególne świadczenie z tytułu rozwiązania stosunku
pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy i ustawodawca, wydając ustawę o ko-
mercjalizacji PKP niewątpliwie miał świadomość jego obowiązywania. W takiej sytua-
cji akceptacja przyznania dwukrotnie świadczenia z tego samego tytułu wymagałaby
wyraźnego przepisu ustawy lub, co najmniej, niezajęcia stanowiska w tej kwestii, tym
bardziej, że jednorazowa odprawa została ukształtowana korzystniej niż odszkodo-
wanie z § 6 UZP. Tymczasem ustawodawca zdecydowanie wyłączył w art. 50 ust. 3
ustawy możliwość zbiegu świadczeń z tytułu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn
dotyczących zakładu pracy.
Sąd Najwyższy w obecnym składzie podziela pogląd, że art. 50 ust. 3 ustawy
ma charakter ściśle bezwzględnie obowiązujący oraz że przepis ten wyłącza możli-
wość zbiegu świadczeń z tytułu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn dotyczących
zakładu pracy. Zgodnie z poglądami części przedstawicieli doktryny prawa pracy
układ zbiorowy pracy nie może odstępować od bezwzględnie obowiązujących prze-
pisów prawa także na korzyść pracownika. Taki pogląd wyraził także Trybunał Kon-
stytucyjny w wyroku z 23 października 2001, K 22/01 (OTK 2001 nr 7, poz. 215) w
którym ogólnie stwierdził, bez uzasadniania swojego stanowiska, że „układy nie
mogą regulować spraw unormowanych przez bezwzględnie obowiązujące przepisy
9
prawa pracy.”. Wyrażane są jednak poglądy, że układ zbiorowy pracy może wprowa-
dzać odstępstwa od wszystkich przepisów prawa pracy określających warunki, jakim
ma odpowiadać treść stosunku pracy, pod jednym warunkiem, a mianowicie, by nie
były to uregulowania mniej korzystne dla pracowników. Dotyczy to także tych norm
prawa pracy, które z punktu widzenia umowy o pracę mają charakter ściśle bez-
względnie obowiązujący. Wskazuje się także, że niedopuszczalność odstępstw w
układzie zbiorowym pracy od norm bezwzględnie obowiązujących została wyraźnie
odniesiona w art. 240 § 2 k.p. jedynie do tak zwanej „trzeciej części układu zbioro-
wego”, a nie do postanowień normatywnych, określających warunki, jakim powinna
odpowiadać treść stosunku pracy, a więc określających prawa i obowiązki stron tego
stosunku.
Uzasadnienie dla dopuszczenia w pewnych przypadkach odstępstw w ukła-
dzie zbiorowym pracy od bezwzględnie obowiązujących przepisów ustawowych
można widzieć między innymi w wolności rokowań zbiorowych. W tym kontekście
należy przypomnieć wyrok z 7 grudnia 1999 r., I PKN 438/99 (OSNAPiUS 2000 nr
12, poz. 475 z glosą aprobującą L. Florka. OSP 2000 nr 11, poz. 174), w którym Sąd
Najwyższy przyjął, że „postanowienia układu zbiorowego pracy zmieniające na ko-
rzyść pracowników zasady szczególnej ochrony przed rozwiązaniem stosunku pracy
są ważne (prawnie skuteczne). Przepis art. 240 § 3 pkt 1 k.p. jest sprzeczny z art. 59
Konstytucji oraz postanowieniami ratyfikowanej Konwencji Nr 87 Międzynarodowej
Organizacji Pracy dotyczącej wolności związkowej i ochrony praw związkowych,
przyjętej w San Francisco dnia 9 lipca 1948 r. (Dz.U. z 1958 r. Nr 29, poz. 125)”. W
orzeczeniu tym Sąd Najwyższy podważył moc obowiązującą dawnego art. 240 § 3
pkt. 1 k.p., który był przepisem bezwzględnie obowiązującym, ponieważ przepis ten
był sprzeczny art. 59 Konstytucji RP i konwencją 87 MOP, stwierdzając m.in., że
prawo do rokowań zbiorowych może być ograniczone tylko zgodnie z zasadą propor-
cjonalności z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP. Warto też wskazać stanowisko Trybunału
Konstytucyjnego wyrażone w wyroku z 18 listopada 2002 r., K 37/01 (OTK-A 2002,
nr 6, poz. 82), w którym uznał, że art. 59 nie zakazuje ustawodawcy ustanawiania
ograniczeń dotyczących treści zawieranych układów zbiorowych, pod warunkiem, że
ograniczenia te są niezbędne dla realizacji innych wartości konstytucyjnych.
Wynika stąd, że wymóg zgodności układu zbiorowego pracy z bezwzględnie
obowiązującymi przepisami prawa nie ma charakteru bezwarunkowego. Dopusz-
czalność reglamentowania treści układów na tej drodze musi bowiem być kontrolo-
10
wana z punktu widzenia jej zgodności z konstytucyjnym prawem (wolnością) do ro-
kowań zbiorowych oraz jej zgodności z konstytucyjną zasadą proporcjonalności.
Stanowisko to znajduje dodatkowo uzasadnienie w tym, że art. 59 ust. 2 w związku z
ust. 4 Konstytucji RP nie ogranicza wolności rokowań i nie przewiduje innych ograni-
czeń tej wolności, niż wynikające z wiążących Rzeczpospolitą Polską umów między-
narodowych. Przyjęcie innego stanowiska oznaczałoby, że ustawodawca mógłby
zawsze, w drodze przepisów bezwzględnie obowiązujących, ograniczyć wolność ro-
kowań - wolność kształtowania treści układu albo ex ante - uniemożliwiając określo-
ną regulację układową - albo ex post - przekreślając wyniki rokowań zbiorowych.
Wychodząc z takich założeń można stwierdzić, iż treść konstytucyjnej zasady pro-
porcjonalności nie uzasadnia wniosku, że art. 50 ust. 3 ustawy mógł pozbawić mocy
obowiązującej regulację zawartą w § 6 UZP. Ograniczenia w zakresie korzystania z
konstytucyjnych wolności i praw mogą bowiem być ustanawiane, zgodnie z tą zasa-
dą, tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla
jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdro-
wia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie
mogą naruszać istoty wolności i praw. Żadna z tych okoliczności nie uzasadnia, zda-
niem Sądu Najwyższego, ograniczenia wolności rokowań w odniesieniu do ich wy-
niku zawartego w treści § 6 UZP.
Skoro więc § 6 UZP zachowuje moc obowiązującą i skoro, zarówno ten prze-
pis, jak i art. 48 ustawy, regulują świadczenia przysługujące w przypadku rozwiąza-
nia stosunku pracy, to o tym, które z tych unormowań należy zastosować w konkret-
nej sytuacji należy rozstrzygnąć odwołując się do zasady korzystności wynikającej z
art. 9 § 2 k.p. W rozważanym przypadku porównanie korzystności dla pracownika
może dotyczyć tylko sytuacji objętych hipotezami, zarówno § 6 UZP, jak i art. 48
ustawy, to jest rozwiązania stosunku pracy z przyczyn leżących po stronie praco-
dawcy, w których strony ustaliły „wcześniejszy” niż jeden miesiąc termin rozwiązania
stosunku pracy, a pracownik przepracował w przedsiębiorstwie PKP nieprzerwanie
co najmniej ostatnie 10 lat.
Powyższa wykładnia prowadzi do wniosku, że zgodnie z art. 50 ust. 3 ustawy
w związku z art. 9 § 2 k.p. pracownikowi, o którym mowa w § 6 UZP, przysługuje
tylko jedno świadczenie z tytułu rozwiązania stosunku pracy, to jest albo odszkodo-
wanie z § 6 UZP albo odprawa z art. 48 ustawy, z tym, że odszkodowanie z § 6 UZP
wypłaca się wówczas, gdy jest ono korzystniejsze dla pracownika niż odprawa okre-
11
ślona w art. 48 ustawy. Wybór między art. 48 ustawy a § 6 UZP zależy zatem od
oceny, która z tych regulacji jest korzystniejsza dla pracownika. Należy stwierdzić, że
w niektórych przypadkach, zależnie od wysokości wynagrodzenia, odszkodowanie z
§ 6 UZP może być korzystniejsze dla pracownika. Jak jednak wynika z okoliczności
niniejszej sprawy, odszkodowanie przysługujące powodowi na podstawie § 6 UZP
wynosiłoby 10.245 zł natomiast jednorazowa odprawa z art. 49 ustawy wynosi co
najmniej 20.000 zł. Jednorazowa odprawa jest zatem świadczeniem niewątpliwie
korzystniejszym, nawet przy uwzględnieniu faktu, że jej wypłata pozbawiła powoda
prawa do odprawy z art. 8 ustawy z 28 grudnia 1989 r. Zgodnie z zasadą korzystno-
ści, do powoda należało zatem zastosować art. 48 ustawy.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł, na podstawie art. 39312
k.p.c.,
jak w sentencji.
========================================