Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 7 PAŹDZIERNIKA 2003 R.
V KK 39/03
Czynności wykonawcze przestępstwa określonego w art. 310 § 1
k.k., tj. podrobienie i przerobienie środka płatniczego, są skierowane przez
sprawcę do materialnych nośników, przy użyciu których wartości pieniężne
krążą w obrocie.
Karta płatnicza, jako elektroniczny instrument dostępu do środków
pieniężnych na odległość, umożliwiający elektroniczną identyfikację posia-
dacza niezbędną do dokonania zapłaty, jest „innym środkiem płatniczym” w
rozumieniu art. 310 § 1 k.k.
Przewodniczący: sędzia SN H. Gradzik (sprawozdawca).
Sędziowie: SN W. Błuś, SA (del. do SN) K. Cesarz.
Prokurator Prokuratury Krajowej: J. Gemra.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 7 października 2003 r., spra-
wy Michała S., oskarżonego z art. 310 § 2 k.k. w zw. z art. 12 k.k., z powo-
du kasacji, wniesionej przez obrońcę oskarżonego od wyroku Sądu Apela-
cyjnego w P. z dnia 23 kwietnia 2002 r., zmieniającego wyrok Sądu Okrę-
gowego w P. z dnia 27 lipca 2001 r.,
o d d a l i ł kasację (...).
2
U Z A S A D N I E N I E
Sąd Okręgowy w P., wyrokiem z dnia 27 lipca 2002 r., uznał Michała
S. za winnego tego, że w okresie od stycznia do dnia 2 marca 1999 r. w W.
i P., działając w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, w wykonaniu z góry
powziętego zamiaru, wspólnie i w porozumieniu z Markiem S., Pawłem G. i
Pawłem P. przerobił 11 kart płatniczych utraconych przez ich właścicieli, w
ten sposób, że przy użyciu stosownego urządzenia zmienił zamieszczony
w nich zapis magnetyczny na odpowiadający zapisowi znajdującemu się na
innych, czynnych kartach płatniczych – tj. przestępstwa z art. 310 § 1 k.k. w
zw. z art. 12 k.k., i skazał go za to na kary 5 lat pozbawienia wolności i 150
stawek dziennych grzywny, przyjmując wysokość jednej stawki na 50 zł.
Po rozpoznaniu apelacji, wniesionej przez obrońcę oskarżonego, Sąd
Apelacyjny w P. wyrokiem z dnia 23 kwietnia 2002 r. zmienił zaskarżony
wyrok w ten tylko sposób, że stosując nadzwyczajne złagodzenie kary na
podstawie art. 60 § 2 k.k., obniżył wymierzoną karę pozbawienia wolności
do 3 lat i 6 miesięcy.
W kasacji od prawomocnego wyroku Sądu odwoławczego, obrońca
Michała S. zarzucił rażące naruszenie przepisów prawa materialnego,
przez:
1. błędne uznanie, iż zachowanie oskarżonego wyczerpuje znamiona czy-
nu zabronionego, określonego w art. 310 § 1 k.k. – w wyniku nieuza-
sadnionego przyjęcia, iż karty płatnicze mają charakter środka płatni-
czego;
2. błędne uznanie, iż karta płatnicza jest przedmiotem wykonawczym
przestępstwa z art. 310 § 1 k.k. w sytuacji, gdy w rzeczywistości znajdu-
je się ona pod ochroną art. 270 § 1 k.k.;
3
3. nieuzasadnione przyjęcie, że karta płatnicza jest dokumentem banko-
wym płatnym w walucie polskiej – w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 9 usta-
wy z dnia 18 grudnia 1998 r. – Prawo dewizowe.
W konkluzji skarżący wniósł o uchylenie wyroków Sądu Apelacyjnego
i Sądu Okręgowego w P. oraz o przekazanie sprawy do ponownego rozpo-
znania przed Sądem pierwszej instancji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Istota wszystkich podniesionych w kasacji zarzutów obrazy przepisów
prawa materialnego sprowadza się do twierdzenia, że uznanie karty płatni-
czej za „inny środek płatniczy” w rozumieniu art. 310 § 1 k.k., stanowiło ra-
żące naruszenie tego przepisu przy kwalifikacji prawnej czynu przypisane-
go oskarżonemu. Do tej tylko kwestii ogranicza się zakres rozpoznania
wniesionej kasacji (art. 536 k.p.k.). Skarżący ma na uwadze, co prawda, że
przy użyciu karty płatniczej dokonuje się zapłat za towary i usługi, ale wy-
raża pogląd, iż ta właściwość karty nie jest wystarczająca do uznania jej za
środek płatniczy w znaczeniu, jakie w powołanym przepisie nadaje się te-
mu pojęciu. Autor kasacji utrzymuje, że karta płatnicza jest jedynie narzę-
dziem, swoistym kluczem dostępu umożliwiającym dokonywanie dyspozycji
środkami finansowymi zgromadzonymi na rachunku bankowym posiada-
cza, lecz „sama w sobie” nie ma charakteru środka płatniczego.
Z całości wywodu kasacji nietrudno dociec, jaką właściwość środka
płatniczego uważa skarżący za niezbędną, by można było go zaliczyć do
kategorii „innych środków płatniczych”, tj. przedmiotów czynności wyko-
nawczych przestępstwa stypizowanego w art. 310 § 1 k.k. Skoro bowiem
sformułowanie „inny środek płatniczy” następuje bezpośrednio po wyra-
zach „polski albo obcy pieniądz”, to należy wnosić, że tenże „inny środek”
powinien odpowiadać podstawowym cechom pieniądza, a więc być nie tyl-
ko „narzędziem” do płacenia, lecz także zawierać inkorporowaną wartość
pieniężną. Tej ostatniej właściwości karta płatnicza nie ma, a w akcie za-
4
płaty spełnia tylko instrumentalną, pośredniczącą rolę. Podążając dalszym
jeszcze tokiem rozumowania autora kasacji należałoby przyjąć, że przero-
bienie znaku pieniężnego na banknocie jest sfałszowaniem pieniądza dla-
tego, że pociąga za sobą zmianę (upozorowaną) wartości pieniężnej w nim
ucieleśnionej, a tym samym mogącą być wprowadzoną w obieg. Przero-
bienie natomiast karty płatniczej, polegające na zmianie zapisów na pasku
magnetycznym, identyfikujących wydawcę karty i upoważnionego posiada-
cza (art. 4 pkt 4 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe, Dz. U.
z 2000 r., Nr 72, poz. 665) nie wpływa na stan wartości pieniężnych pozo-
stających w obiegu. Dlatego właśnie przerobienie karty miałoby, zdaniem
obrońcy oskarżonego, stanowić wyłącznie fałsz materialny dokumentu (art.
270 § 1 k.k.), a nie przerobienie innego środka płatniczego, a w konse-
kwencji popełnienie czynu wyczerpującego znamiona przestępstwa okre-
ślonego w art. 310 § 1 k.k.
Tak prezentowana argumentacja obrońcy oskarżonego nie mogła być
uznana przez Sąd Najwyższy za trafną. Opiera się ona bowiem na nad-
miernie zawężonym rozumieniu pojęcia środków płatniczych, jako przed-
miotów czynności wykonawczych przestępstwa z art. 310 § 1 k.k., nie do
końca uwzględniającym zakres ochrony ustawowej. W doktrynie przyjmuje
się, że ochroną tego przepisu jest objęty niezakłócony i bezpieczny obrót
pieniędzmi, papierami wartościowymi i innymi, wymienionymi w nim doku-
mentami (red. A. Zolla: Kodeks karny. Komentarz. Część ogólna, Kraków,
1999, s. 504), czy też, w innym użyciu – zaufanie do środków płatniczych
niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania całego systemu gospodar-
czego (O. Górniok w: Kodeks karny. Komentarz, Gdańsk 2002/2003, s.
1252). Zatem przepis chroni, między innymi, środki płatnicze w ich szeroko
pojętej funkcji obiegowej spełnianej w obrocie gospodarczym. Ochrona nie
ogranicza się wyłącznie do zachowania stanu wartości pieniężnych będą-
cych w obiegu, lecz ma na względzie także prawidłowość, pewność i bez-
5
pieczeństwo obrotu tymi wartościami. Prawnie chronione dobro ma szerszy
zakres, niż wynikałoby to z założenia uczynionego w kasacji. Jest przy tym
oczywiste, że czynności wykonawcze przestępstwa określonego w art. 310
§ 1 k.k., tj. podrobienie i przerobienie środka płatniczego są skierowane
przez sprawcę do materialnych nośników, przy użyciu których wartości pie-
niężne krążą w obrocie, natomiast skutkiem działania jest z reguły zmiana
wyrażonej znakiem wartości pieniężnej, potwierdzającej prawo podmiotowe
do dokonywania zapłat. W odniesieniu do pieniądza gotówkowego mate-
rialnym nośnikiem wartości pieniężnej są banknoty i monety. Oznaczają
one cyfrowo wartość pieniężną, a przekazywane w obrocie, przenoszą tę
wartość na rzecz jego uczestników.
Obok pieniądza gotówkowego funkcjonuje w obrocie także pieniądz
elektroniczny, jako wartość stanowiąca elektroniczny odpowiednik znaków
pieniężnych, przechowywana na elektronicznych nośnikach informacji (art.
4 pkt 5 ustawy – Prawo bankowe). Elektroniczny znak pieniężny stanowi
zarazem nośnik sumy pieniężnej (W. Srokosz: Istota prawna pieniądza
elektronicznego – Prawo bankowe 2002 z.12 s. 67). Pieniądz elektronicz-
ny jest przedmiotem rozliczeń bezgotówkowych, które przeprowadza się
również przy użyciu elektronicznych nośników informacji, w tym kartą płat-
niczą (art. 63 ust. 1 i 3 ustawy – Prawo bankowe).
Istotnie, przerobienie karty płatniczej, samo przez się nie prowadzi do
zmiany stanu wartości pieniężnej zapisanej na nośniku elektronicznym. Po-
lega bowiem, jak w okolicznościach niniejszej sprawy, na usunięciu danych
wpisanych na ścieżce magnetycznej karty i naniesieniu na niej, przy użyciu
specjalnego narzędzia, danych identyfikujących posiadacza innej karty, po-
zostającej aktualnie w użyciu. Taki był właśnie mechanizm działania oskar-
żonego Michała S. i współdziałających z nim osób. Przez przerobienie kart
oskarżony uzyskiwał realną możliwość zadysponowania pieniądzem elek-
tronicznym przechowywanym na rachunkach posiadaczy autentycznych
6
kart. Jako władający przerobionymi kartami mógł on dokonywać zapłaty
wartością pieniężną należącą prawnie do innych osób. Działanie oskarżo-
nego, skierowane do kart, jako instrumentów zapłaty, godziło w efekcie w
prawo do wartości pieniężnej, przysługującej posiadaczom kart autentycz-
nych na podstawie umów z bankami, które wydały te karty. Naruszało więc
dobro objęte ochroną przewidzianą w art. 310 § 1 k.k., tj. bezpieczeństwo
obrotu pieniądzem elektronicznym.
Uprawniona jest zatem konkluzja, że karta płatnicza, jako elektro-
niczny instrument dostępu do środków pieniężnych na odległość, umożli-
wiający elektroniczną identyfikację posiadacza niezbędną do dokonania
zapłaty, jest „innym środkiem płatniczym” w rozumieniu art. 310 § 1 k.k.
Pogląd zbieżny z tą konstatacją wyrażono w piśmiennictwie (J. Skorupka:
Karta płatnicza jako przedmiot czynności wykonawczych przestępstwa z
art. 310 § 1 k.k. – Prok. i Pr. 2001, nr 7-8, s. 63.
Już tylko na marginesie trzeba zauważyć, że całkowicie bezzasadny
jest zarzut naruszenia przepisu art. 2 ust. 1 pkt 9, obowiązującej w czasie
orzekania, ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. Prawo dewizowe (Dz. U. Nr
160, poz. 1063 ze zm.), zawierającego określenie krajowych środków płat-
niczych. Unormowania zamieszczone w prawie dewizowym mają autono-
miczny charakter, a ich przedmiotem i celem jest regulacja obrotu dewizo-
wego. Z faktu, że ustawa ta uznaje za krajowe środki płatnicze będące w
kraju prawnym środkiem płatniczym (waluta polska), a nie wymienia elek-
tronicznych instrumentów, nie można wnioskować, iż ogranicza ona zakres
ochrony prawnokarnej przewidzianej w art. 310 § 1 k.k. Kryminalizacja fał-
szerstwa środków płatniczych, obejmująca szeroko pojęty przedmiot
ochrony, ma charakter kompleksowy. Nie pomija pieniądza elektroniczne-
go, który w swojej funkcji płatniczej jest tożsamy z pieniądzem gotówko-
wym, lecz dla jej realizacji wymaga użycia papierowych bądź elektronicz-
7
nych nośników informacji, w tym także kart płatniczych (art. 63 ust. 1 i 3
ustawy – Prawo bankowe).
Wobec bezzasadności zarzutów podniesionych w kasacji i braku
podstaw wskazanych w art. 536 k.p.k., obligujących do rozpoznania kasacji
w szerszym zakresie – Sąd Najwyższy orzekł o jej oddaleniu.