Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 23 PAŹDZIERNIKA 2003 R.
IV KK 265/02
Osoba dokonująca z upoważnienia przewoźnika, na podstawie art.
33a ustawy z dnia 15 listopada 1984 r. – Prawo przewozowe (Dz. U. 2000
r. Nr 50, poz. 601 ze zm.), kontroli dokumentów przewozu osób lub bagażu
w środkach komunikacji publicznej należących do tego przewoźnika, utwo-
rzonego przez jednostkę samorządu terytorialnego ze środków publicz-
nych, w ramach prowadzonej gospodarki komunalnej w formie spółki prawa
handlowego, pełni funkcję publiczną w rozumieniu art. 228 § 1 k.k.
Przewodniczący: sędzia SN F. Tarnowski.
Sędziowie SN: W. Błuś (sprawozdawca), T. Grzegorczyk.
Prokuratora Prokuratury Krajowej: S. Szustakiewicz.
Sąd Najwyższy w sprawie Piotra M., oskarżonego z art. 228 § 1
k.k. i in., po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie w dniu 23 październi-
ka 2003 r. kasacji, wniesionej przez obrońcę oskarżonego od wyroku Sądu
Okręgowego w C. z dnia 15 lutego 2002 r., utrzymującego w mocy wyrok
Sądu Rejonowego w C. z dnia 26 lipca 2001 r.,
o d d a l i ł kasację (...).
Z u z a s a d n i e n i a :
Sąd Rejonowy w C. wyrokiem z dnia 26 lipca 2001 r. , uznał Piotra M.
za winnego tego, że „w dniu 15 listopada 2000 r. w C., działając wspólnie i
2
w porozumieniu z Przemysławem O., jako kontroler przewozów pasażer-
skich uprawniony do kontroli biletów, przyjął od Marty C. korzyść majątko-
wą w kwocie 20 zł w zamian za odstąpienie od ukarania za przejazd bez
ważnego biletu”, tj. popełnienia przestępstwa określonego w art. 228 § 1
k.k., i za to wymierzył mu karę 8 miesięcy pozbawienia wolności i grzywnę
w wysokości 60 stawek dziennych ustalając wartość jednej stawki na 10 zł.
Jednocześnie orzeczono środek karny w postaci zakazu zajmowania sta-
nowisk związanych z odpowiedzialnością materialną oraz zadaniami z za-
kresu administracji publicznej w instytucjach państwowych i samorządu te-
rytorialnego na okres trzech lat.
Tym samym orzeczeniem Piotr M. został uznany za winnego popeł-
nienia przestępstwa określonego w art. 197 § 1 k.k., i za to skazany na ka-
rę 3 lat pozbawienia wolności. Orzeczono również karę łączną w wysokości
3 lat i 8 miesięcy pozbawienia wolności.
Apelację od tego orzeczenia wniósł obrońca oskarżonego (...).
Wyrokiem Sądu Okręgowego w C. z dnia 15 lutego 2002 r., utrzyma-
no w mocy zaskarżone orzeczenie.
Kasację od wyroku sądu odwoławczego, w części dotyczącej utrzy-
mania wyroku Sądu Rejonowego w C. skazującego Piotra M. za przestęp-
stwo określone w art. 228 § 1 k.k., wniósł obrońca oskarżonego i zarzuca-
jąc rażące naruszenie prawa materialnego, a to art. 228 § 1 k.k., poprzez
przyjęcie, że Piotr M. w zamian za korzyść majątkową odstąpił od ukarania
Marty C. za przejazd bez ważnego biletu , mimo iż nie on dokonywał kon-
troli oraz że pełnił on funkcję publiczną w rozumieniu tego przepisu, wniósł
o uniewinnienie oskarżonego od popełnienia czynu określonego w art. 228
§ 1 k.k.
W odpowiedzi na kasację prokurator Prokuratury Okręgowej w C.
wniósł o uznanie kasacji za oczywiście bezzasadną i jej oddalenie na po-
siedzeniu bez udziału stron.
3
W toku rozprawy kasacyjnej prokurator Prokuratury Krajowej złożył
wniosek o oddalenie kasacji jako oczywiście bezzasadnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja obrońcy skazanego Piotra M. nie jest zasadna i jako taka
nie zasługuje na uwzględnienie.
Analiza treści sformułowanego w skardze kasacyjnej zarzutu oraz
jego uzasadnienia prowadzi do wniosku, że tak naprawdę mamy do czy-
nienia z dwoma zarzutami. Pierwszy z nich, zarzucający rażące naruszenie
prawa materialnego „poprzez przyjęcie, iż skazany w zamian za korzyść
majątkową odstąpił od ukarania (...) za przejazd bez ważnego biletu, mimo,
że nie dokonywał kontroli”, pomija tak ważną okoliczność jak działanie
sprawcy wspólnie i w porozumieniu z innym kontrolerem, co ustalił Sąd Re-
jonowy w C., i zaaprobował sąd odwoławczy, ustosunkowując się do zarzu-
tów apelacyjnych. Tak więc jest to w swojej istocie zarzut kwestionujący
ustalenia faktyczne, co w świetle treści art. 523 § 1 k.p.k. nie może stano-
wić podstawy kasacji. Sąd Najwyższy mógłby jedynie sprawdzić czy doko-
nując ustaleń faktycznych sądy obu instancji nie dopuściły się rażącego
naruszenia przepisów postępowania , co mogłoby mieć wpływ na treść wy-
roku. Tak więc kontroli kasacyjnej podlegają nie same ustalenia faktyczne,
a sposób ich dokonania (por. wyrok SN z dnia 6 września 1996 r., II KKN
63/96, OSNKW 1997, z.1-2, poz. 11). A skoro tak, to wobec braku w skar-
dze kasacyjnej zarzutu rażącego naruszenia przepisów postępowania ,
materia odnosząca się do ustaleń faktycznych musiała pozostać poza roz-
ważaniami Sądu Najwyższego.
Drugi z zarzutów, kwestionujący pełnienie przez skazanego Piotra M.
funkcji publicznej w rozumieniu art. 228 § 1 k.k., również nie zasługuje na
uwzględnienie.
Autor kasacji podnosi w szczególności, że Piotr M. wykonywał obo-
wiązki kontrolera na podstawie umowy zlecenia zawartej ze spółką z o.o.
4
„T.”, która to zobowiązała się do prowadzenia kontroli biletów na podstawie
umowy z inną spółką, a mianowicie Miejskim Przedsiębiorstwem Komuni-
kacji, spółka z o.o. w C. Tak więc nie zostały spełnione warunki konieczne
dla publicznego charakteru pełnionej funkcji, określone w uchwale siedmiu
sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2001 r., I KZP 5/01
(OSNKW 2001, z. 9-10, poz. 71).
Poglądu tego, w realiach rozpoznawanej w postępowaniu kasacyj-
nym sprawy, nie można podzielić. Kodeks karny z 1997 r., podobnie jak
wcześniej obowiązujący Kodeks karny z 1969 r., nie z definiuje zawartego
w treści art. 228 § 1 k.k. ustawowego znamienia „pełnienia funkcji publicz-
nej”. Wyjaśnieniem tego pojęcia zajmował się już wcześniej wielokrotnie
Sąd Najwyższy, odnosząc się do konkretnych czynności wykonywanych
przez różnego rodzaju podmioty. I tak w wyroku z dnia 22 listopada 1999 r.,
II KKN 346/97, Sąd Najwyższy wywiódł, że „z uregulowanego ustawowo
uprawnienia diagnosty wpisywania w dowodzie rejestracyjnym pojazdu ko-
lejnego terminu badania technicznego (...) wynika, że w zakresie wykony-
wania tej czynności pełnił on funkcję publiczną przekazaną imiennym upo-
ważnieniem wojewody” (OSNKW 2000, z.1-2, poz.10).
Z kolei we wspomnianej już uchwale siedmiu sędziów SN z dnia 20 czerw-
ca 2001 r., I KZP 5/01, Sąd Najwyższy wskazał, że „pełnienie funkcji pu-
blicznej(...) obejmuje czynności ordynatora w publicznym zespole opieki
zdrowotnej, zarówno związane z administrowaniem, jak i udzielaniem
świadczeń zdrowotnych wymienionych w art.2 ustawy z dnia 5 grudnia
1996 r. o zawodzie lekarza oraz w art.3 ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o
zakładach opieki zdrowotnej – finansowanych ze środków publicznych”, a
w uchwale siedmiu sędziów SN z dnia 18 października 2001 r., I KZP 9/01,
Sąd Najwyższy uznał, że zarządzanie przedsiębiorstwem i reprezentowa-
nie go na zewnątrz przez dyrektora przedsiębiorstwa państwowego, zgod-
nie z treścią art.32 ust.1 ustawy z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębior-
5
stwach państwowych jest pełnieniem funkcji publicznej w rozumieniu art.
228 § 1 k.k. (OSNKW 2001, z.11-12, poz.87). Również czynności wykony-
wane przez prezesa zarządu spółdzielni mieszkaniowej na podstawie art.
55 § 1 ustawy z dnia 16 września 1982 r. – Prawo spółdzielcze, które wiążą
się z dysponowaniem środkami publicznymi stanowią pełnienie funkcji pu-
blicznej w rozumieniu art. 228 § 1 k.k. (por. uchwałę siedmiu sędziów SN z
dnia 28 marca 2002 r., I KZP 35/01, OSNKW 2002, z.5-6, poz.29 oraz wy-
rok SN z dnia 19 czerwca 2002 r., V KKN 195/00, LEX nr 54415). I wresz-
cie pracownicy zakładu energetycznego, zarówno w okresie obowiązywa-
nia ustawy z dnia 6 kwietnia 1984 r. o gospodarce energetycznej jak i ak-
tualnie obowiązującej ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energe-
tyczne, którzy dokonują kontroli legalności poboru energii lub podejmują
decyzje zmierzające do ściągnięcia należności od odbiorcy, któremu przy-
pisano nielegalny pobór, pełnili funkcję publiczną (por. postanowienie SN z
dnia 15 listopada 2002 r., OSNKW 2003, z.1-2, poz.10). Analiza przedsta-
wionych orzeczeń pozwala na określenie kryteriów jakimi należy się kiero-
wać odpowiadając na pytanie jak rozumieć występujące w art.228 § 1 k.k.
pojęcie „pełnienie funkcji publicznej”. Kryteriami tymi są wykonywanie przez
określony podmiot czynności na podstawie przepisów ustawy oraz realizo-
wanie ich z wykorzystaniem środków publicznych (wszystkie podkreślenia
SN).
Odnosząc powyższe kryteria do sprawy będącej przedmiotem kasacji
należy w pierwszej kolejności ustalić status prawny Miejskiego Przedsię-
biorstwa Komunikacyjnego w C., spółki z o.o. oraz charakter powiązań
między tą spółka a innymi podmiotami wykonującymi czynności związane z
zadaniami jednostek samorządu terytorialnego.
Miasto, zgodnie z treścią art. 91 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o
samorządzie powiatowym (Dz. U. 2001, Nr 142, poz.1592 ze zm.) jest mia-
stem na prawach powiatu. W związku z tym wykonuje określone ustawami
6
zadania publiczne w zakresie, między innymi, transportu zbiorowego (art. 4
ust.1 pkt 6 tej ustawy o samorządzie powiatowym). Wykonywanie tych za-
dań może polegać na prowadzeniu przez jednostkę samorządu terytorial-
nego gospodarki komunalnej obejmującej w szczególności zadania o cha-
rakterze użyteczności publicznej, których celem jest bieżące i nieprzerwane
zaspokajanie zbiorowych potrzeb ludności w drodze świadczenia usług
powszechnie dostępnych. Wspomniana gospodarka komunalna może być
prowadzona również w formie spółki prawa handlowego (por. art.1 i 2
ustawy z dnia 20 grudnia 1996 r. o gospodarce komunalnej, Dz. U. 1997,
Nr 9, poz. 43 ze zm.). Taką zaś spółką jest, zgodnie z obowiązującym w
momencie zakładania spółki rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospoli-
tej z dnia 27 czerwca 1934 r. – Kodeks handlowy (Dz. U. Nr 57, poz. 502
ze zm.), spółka z ograniczoną odpowiedzialnością.
Nie ulega zatem najmniejszej wątpliwości, że powołanie Miejskiego
Przedsiębiorstwa Komunikacyjnego w C., spółka z o.o. nastąpiło w wyko-
naniu przepisów powołanych wyżej ustaw, nakładających na samorząd te-
rytorialny obowiązek wykonywania zadań z zakresu zapewnienia członkom
lokalnej społeczności transportu zbiorowego.
W tym miejscu należy zauważyć, że wszystkie udziały w kapitale za-
kładowym w/w spółki objęło miasto C. na prawach powiatu. Udziały te zo-
stały pokryte bądź gotówką, bądź też wkładem niepieniężnym w postaci
ruchomości, wartości niematerialnych i prawnych oraz nieruchomości.
Oznacza to, że powołanie spółki nastąpiło z wykorzystaniem środków pu-
blicznych w celu realizacji zadań jednostki samorządu terytorialnego, co
pozostaje w zgodzie z przepisami art. 3 ust.1, art. .4,art. 5 pkt 1 oraz art.
111 ust.2 ustawy z dnia 26 listopada 1998 r. o finansach publicznych (Dz.
U. 2003, Nr 15, poz.148 ze zm.).
Wykonywanie zadań związanych z zapewnieniem transportu publicz-
nego przez podmiot prawa handlowego jakim jest MPK spółka z o.o. w C.,
7
którego jedynym właścicielem pozostaje jednostka samorządu terytorialne-
go, odbywa się na podstawie przepisów ustawy z dnia 15 listopada 1984 r.
– Prawo przewozowe (Dz. U. 2000, Nr 50, poz.601 ze zm.). Ustawa ta na-
kłada na przewoźnika, w rozpoznawanej sprawie – MPK, sp. z o.o. w C.,
szereg praw i obowiązków związanych z przewozem osób i rzeczy. Jed-
nym z określonych w tym akcie prawnym uprawnień jest dokonywanie kon-
troli dokumentów przewozu osób lub bagażu. Czynność tę może wykony-
wać, zgodnie z treścią art. 33a tej ustawy, przewoźnik lub osoba przez nie-
go upoważniona. Tak więc powołany przepis zezwala wprawdzie przewoź-
nikowi na przeniesienie swoich uprawnień na inną osobę, jednak nie ozna-
cza to przecież, że osoba ta działa we własnym imieniu i na swoją rzecz.
Wskazuje na to ewidentnie treść art. 33a ust.1 i 2 ustawy – Prawo przewo-
zowe, określając warunki jakie musi spełniać osoba dokonująca kontroli. I
tak osoba ta musi legitymować się identyfikatorem umieszczonym w wi-
docznym miejscu, zawierającym: nazwę przewoźnika, numer identyfikacyj-
ny osoby dokonującej kontroli, zdjęcie kontrolującego, zakres upoważnie-
nia, okres ważności i wreszcie pieczęć oraz podpis wystawcy, którym jest
przewoźnik.
W sprawie będącej przedmiotem kasacji przewoźnik zawarł umowę
zlecenia ze spółką z o.o. „T.” w R., mocą której zlecił zleceniobiorcy prowa-
dzenie kontroli biletowej i pobieranie należności oraz opłat dodatkowych w
środkach komunikacji miejskiej. Umowa ta zobowiązywała do prowadzenia
kontroli zgodnie z przepisami ustawy – Prawo przewozowe i wydanych na
jej podstawie aktów wykonawczych oraz uchwały Rady Miasta C. z dnia 31
maja 1999 r. w sprawie sposobu ustalania opłat dodatkowych. W umowie
tej zleceniodawca ponadto zastrzegł sobie prawo zmiany decyzji zlecenio-
biorcy w przedmiocie poboru opłaty dodatkowej, włącznie z jej anulowa-
niem. Decyzja zleceniodawcy w tym zakresie była ostateczna. Tak więc,
wprawdzie kontrolerzy biletów byli zatrudnieni przez firmę „T.”, to jednak
8
dokonując kontroli dokumentów przewozu osób lub bagażu (biletów) w
środkach transportu będących własnością MPK w C., działali jako osoby
upoważnione przez przewoźnika, nie zaś spółkę z o.o. „Tom-Gab” w R.
Reasumując, należy stwierdzić, że osoba dokonująca z upoważnienia
przewoźnika, na podstawie art. 33a ustawy – Prawo przewozowe, kontroli
dokumentów przewozu osób lub bagażu w środkach komunikacji publicz-
nej należących do tego przewoźnika, utworzonego przez jednostkę samo-
rządu terytorialnego ze środków publicznych, w ramach prowadzonej go-
spodarki komunalnej w formie spółki prawa handlowego, pełni funkcję pu-
bliczną w rozumieniu art. 228 § 1 k.k.
W tej sytuacji brak jest podstaw do kwestionowania rozstrzygnięcia
zawartego w wyroku sądu pierwszej instancji, zaaprobowanego w toku
kontroli instancyjnej przez Sąd Okręgowy w C., co czyni postawiony w ka-
sacji zarzut obrazy prawa materialnego, a to art. 228 § 1 k.k., niezasadnym
i z tych powodów Sąd Najwyższy orzekł o jej oddaleniu.