Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 29 października 2003 r., III CZP 69/03
Sędzia SN Jan Górowski (przewodniczący)
Sędzia SN Teresa Bielska-Sobkowicz (sprawozdawca)
Sędzia SN Tadeusz Domińczyk
Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Zakładu Stolarki Budowlanej „S.", spółki
z o.o. w C. o wpis do rejestru, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu
jawnym w dniu 29 października 2003 r., przy udziale prokuratora Prokuratury
Krajowej Jana Szewczyka, zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd
Okręgowy w Toruniu postanowieniem z dnia 1 lipca 2003 r.:
"Czy pojęcie opłat, o których mowa w art. 31 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 27
sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób
niepełnosprawnych (Dz.U. Nr 123, poz. 776 ze zm.), obejmuje również opłaty
sądowe oraz opłaty za zamieszczenie ogłoszenia w Monitorze Sądowym i
Gospodarczym ?"
podjął uchwałę:
Zwolnienie od opłat, o których mowa w art. 31 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia
27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu
osób niepełnosprawnych (Dz.U. Nr 123, poz. 776 ze zm.), nie obejmuje opłat
sądowych ani ponoszonej w postępowaniu rejestrowym opłaty za
zamieszczenie ogłoszenia w Monitorze Sądowym i Gospodarczym.1
Uzasadnienie
Zarządzeniem z dnia 28 kwietnia 2003 r. przewodniczący wydziału zarządził
zwrot wniosku Zakładu Stolarki Budowlanej „S.” spółki z o.o. w C. o wpis do rejestru
przedsiębiorstw wzmianki o złożeniu sprawozdania finansowego. Zwrot wniosku
nastąpił ze względu na nieuiszczenie należnej opłaty sądowej oraz opłaty za
1
Analogiczne stanowisko Sąd Najwyższy zajął w uchwałach z dnia 26 listopada 2003 r.,
III CZP 79/03 oraz z dnia 2 grudnia 2003 r., III CZP 91/03, publikowanych pod poz. 194 i 195
tego zeszytu.
ogłoszenie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym. Zwracając wniosek
przewodniczący uznał, że zwolnienie od opłat, o których mowa w art. 31 ust. 1 pkt 2
ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz
zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. Nr 123, poz. 776 ze zm.), nie
obejmuje opłat sądowych oraz opłaty za ogłoszenie w Monitorze Sądowym i
Gospodarczym. Zgodnie zaś z art. 19 ust. 2 zdanie drugie ustawy z dnia 20 sierpnia
1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (jedn. tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 17, poz.
209 ze zm.), opłata sądowa oraz opłata za ogłoszenie powinna być uiszczona bez
wezwania, a w myśl art. 19 ust. 3 tej ustawy, wniosek złożony bez opłaty sądowej i
opłaty za ogłoszenie podlega zwrotowi.
Przy rozpoznawaniu zażalenia na powyższe zarządzenie Sąd Okręgowy w
Toruniu powziął poważną wątpliwość prawną przedstawioną w postanowieniu z
dnia 1 lipca 2003 r. Wątpliwość ta wynika z brzmienia art. 31 ust. 1 pkt 2 ustawy z
dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu
osób niepełnosprawnych, który stanowiąc, że prowadzący zakład pracy chronionej
lub zakład aktywności zawodowej zwolniony jest, w stosunku do tego zakładu, z
opłat, z wyjątkiem opłaty skarbowej, nie zawiera wprost odniesienia do opłat
sądowych ani do opłat za ogłoszenie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym.
Zawarte w nim ogólne sformułowanie „opłaty” może sugerować, że obejmuje także
opłaty sądowe, z drugiej strony jednak kwestia obowiązku ponoszenia opłat
sądowych wchodzących w skład kosztów sądowych regulowana jest odrębnie i
samodzielnie przez przepisy tworzące system kosztów sądowych. Wątpliwość
dotyczy również kwestii, czy opłata za ogłoszenie w Monitorze Sądowym i
Gospodarczym, nie będąca opłatą sądową, stanowi opłatę, o jakiej mowa w art. 31
ust. 1 pkt 2 wymienionej wyżej ustawy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wyjaśnienie przedstawionego zagadnienia prawnego wymaga
przeanalizowania wzajemnych relacji zachodzących pomiędzy uregulowaniem
prawnym kosztów sądowych w postępowaniu cywilnym a uregulowaniem prawnym
ulg i zwolnień od danin publicznych, zawartych w różnych przepisach prawnych,
m.in. w art. 31 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji
zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Koszty sądowe
uregulowane są przede wszystkim w ustawie z dnia 13 czerwca 1967 r. o kosztach
sądowych w sprawach cywilnych (jedn. tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 9, poz. 88 ze zm. –
dalej: "u.k.s.c."). Ustawa ta reguluje kwestię obowiązku ponoszenia kosztów
sądowych (art. 5 ust. 1), wprowadza wyjątki od tego obowiązku (art. 8-10) oraz
określa tryb i sposób postępowania w związku z uiszczaniem kosztów sądowych
(art. 15 i nast.). Ustawa o kosztach uzupełniająco odsyła (art. 28) do przepisów
kodeksu postępowania cywilnego, przede wszystkim do art. 111 i nast. k.p.c.
Wreszcie, art. 44 u.k.s.c. stanowi, że przepisy dotyczące kosztów sądowych
znajdujące się w innych aktach prawnych zachowują moc jedynie wtedy, gdy mają
charakter przepisów szczególnych. Chodzi tu o takie przepisy, których brzmienie
wyraźnie odnosi się do kosztów sądowych.
Już w uchwale z dnia 26 listopada 1992 r., III CZP 143/92 (OSNC 1993, nr 5,
poz. 78) Sąd Najwyższy wskazał na odrębność i samodzielność systemu kosztów
sądowych oraz na fakt, że przepisy dotyczące kosztów sądowych zawarte w innych
aktach prawnych mają charakter szczególny i z tego względu poddawane być
muszą wykładni ścisłej. W wielu ustawach regulujących rozmaite dziedziny zawarto
przepisy dotyczące zwolnienia od kosztów sądowych lub tylko opłat sądowych.
Tytułem przykładu wskazać można art. 90 ustawy z dnia 27 września 1990 r. o
wyborze Prezydenta RP (jedn. tekst: Dz.U. z 2000 r. Nr 47, poz. 544 ze zm.) lub art.
86 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (jedn. tekst: Dz.U. z
2001 r. Nr 142, poz. 1592 ze zm.). W przepisach tych wyraźnie oznaczono, że
postępowanie w wymienionych w nich sprawach jest wolne od opłat sądowych.
Uregulowania te, dotyczące konkretnych kategorii spraw, są szczególne w stosunku
do przepisów ustawy o kosztach sądowych i z tego względu również zaliczane są
do przepisów o kosztach sądowych.
Powstaje pytanie, jak z tego punktu widzenia należy ocenić art. 31 ust. 1 pkt 2
ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz
zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Zgodnie z tym przepisem, prowadzący
zakład pracy chronionej lub zakład aktywności zawodowej w stosunku do tego
zakładu zwolniony jest z opłat, z wyjątkiem opłaty skarbowej. Jak widać, w przepisie
tym nie użyto sformułowania „koszty sądowe” lub „opłaty sądowe”. Ogólne
sformułowanie dotyczące zwolnienia od „opłat” mogłoby sugerować, że chodzi tu o
wszelkie opłaty – z wyjątkiem wyraźnie wyłączonej opłaty skarbowej – a więc także
o opłaty sądowe. Takiego stanowiska jednak przyjąć nie można. Trzeba wskazać,
jak trafnie zauważył Sąd Okręgowy, że sama systematyka ustawy takiego
stanowiska nie uzasadnia. W innych jej przepisach mowa jest wyraźnie o kosztach i
opłatach sądowych. W art. 6c ust. 8 ustawa stanowi, że postępowanie w sprawie
odwołań od orzeczeń wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o
niepełnosprawności jest wolne od „kosztów i opłat sądowych”, podobnie – w art. 55
jest mowa o tym, że dochodzenie zwrotu środków finansowych Państwowego
Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych zwolnione jest z „opłat i kosztów
sądowych, w tym egzekucyjnych”. Przepis art. 31 ust. 1 pkt 2 nie obejmuje tak
wyraźnie wskazanych kosztów sądowych ani stanowiących ich składnik opłat
sądowych. Postulat wewnętrznej zgodności ustawy nie pozwala uznać, aby art. 31
ust. 1 pkt 2, w przeciwieństwie do art. 6c ust. 8 i art. 55, dotyczył kosztów lub opłat
sądowych. Należy zatem uznać, że zwolnienie od opłat, o jakim mowa w art. 31 ust.
1 pkt 2 ustawy, dotyczy należności publicznych innych niż opłaty sądowe. Nie
można też uznać, by uregulowanie zawarte w tym przepisie miało charakter
szczególny w stosunku do ustawy o kosztach sądowych (art. 44), a tylko wtedy
mogłoby wyłączyć jej działanie.
W przytoczonej uchwale z dnia 26 listopada 1992 r. Sąd Najwyższy uznał, że
zwolnienie od niepodatkowych należności budżetowych nie obejmuje opłat
sądowych. Rozważania Sądu Najwyższego dotyczące wykładni art. 20 poprzednio
obowiązującej ustawy z dnia 9 maja 1991 r. o zatrudnianiu i rehabilitacji zawodowej
osób niepełnosprawnych (Dz.U. Nr 45, poz. 201 ze zm.), który był odpowiednikiem
obecnego art. 31 ustawy, koncentrowały się wokół kwestii systemowego
uregulowania reżimu kosztów sądowych w sprawach cywilnych i funkcji, jakie
koszty te pełnią. Przedstawione w tej uchwale stanowisko zachowuje aktualność w
obecnym brzmieniu ustawy, która w art. 31 ust. 1 pkt 2 zastąpiła użyte w art. 20
poprzednio obowiązującej ustawy określenie „niepodatkowe należności budżetowe”
określeniem „opłaty, z wyjątkiem opłaty skarbowej”.
Nie można uznać, aby ta zmiana mogła wpłynąć na rozumienie charakteru i
funkcji opłat sądowych. Opłaty sądowe pełnią w pewnym zakresie rolę daniny
publicznej i podobnie jak inne opłaty zasilają budżet państwa. Ich funkcja, jak
wskazał Sąd Najwyższy jest jednak szersza, nie służy tylko celom fiskalnym, lecz
przede wszystkim zapewnieniu sądom możliwości właściwego wykonywania zadań
w dziedzinie udzielania ochrony prawnej. Trzeba też dodać, że nowa ustawa o
rehabilitacji nie zmieniła w żadnym zakresie ustawy o kosztach. Niezmieniony
pozostał przepis art. 44, dopuszczający w zakresie kosztów sądowych stosowanie
tylko takich przepisów zawartych w innych aktach prawnych, które wprost odnoszą
się do tych kosztów. Przepis art. 31 ust. 1 pkt 2 omawianej ustawy, jak wyżej
stwierdzono, wprost i wyraźnie do kosztów sądowych się nie odnosi. Zwolnienie od
opłat, o jakich mowa w tym przepisie, nie obejmuje więc opłat sądowych.
Wątpliwość zgłoszona przez Sąd Okręgowy dotyczy też kwestii, czy art. 31
ust. 1 pkt 2 ustawy o rehabilitacji obejmuje opłaty za ogłoszenie w Monitorze
Sądowym i Gospodarczym, skoro opłata takie nie należą do opłat sądowych.
Zdaniem Sądu, należy je zaliczyć do kategorii opłat należnych innym osobom (art. 4
pkt 3 u.k.s.c.).
Jak wynika z art. 2 u.k.s.c., koszty sądowe obejmują opłaty sądowe i zwrot
wydatków. Opłat sądowych dotyczy dział II ustawy o kosztach sądowych. Opłaty te
obejmują wpis i opłaty kancelaryjne, trafnie zatem Sąd Okręgowy uznał, że opłata
za ogłoszenie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym do kategorii opłat sądowych
nie należy. Nie jest to jednak również wydatek należny innym osobom i instytucjom,
o jakim mowa w art. 4 pkt 3 u.k.s.c., w przepisie tym chodzi bowiem o takie opłaty,
które przysługują osobom lub instytucjom uczestniczącym w postępowaniu i
podejmującym w nim określone czynności wynikające z ustawy bądź z obowiązku
nałożonego przez sąd (np. opłata należna bankom za udzielenie sądowi informacji
dotyczącej wkładów oszczędnościowych osób fizycznych). Jak wynika z art. 4 pkt 6
u.k.s.c., do wydatków zalicza się natomiast koszty ogłoszeń. Ustawa nie precyzuje,
o jakie ogłoszenia chodzi, należy zatem przyjąć, że pojęcie to obejmuje wszelkie
ogłoszenia, jakie mogą (bądź muszą) być dokonywane w toku postępowania
cywilnego. Do takich ogłoszeń należy ogłoszenie w Monitorze Sądowym i
Gospodarczym, dokonywane na podstawie art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 20 sierpnia
1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym, zgodnie zaś z art. 19 ust. 2 zdanie drugie
tej ustawy, obowiązek uiszczenia opłaty za ogłoszenie w Monitorze powstaje z
chwilą wszczęcia postępowania o wpis do Krajowego Rejestru Sądowego, jeśli
dokonywany wpis podlega ogłoszeniu. Opłata za ogłoszenie zatem stanowi w
postępowaniu rejestrowym wydatek, o jakim mowa w art. 4 pkt 6 u.k.s.c. Tym
samym nie należy do opłat, których dotyczy art. 31 ust. 1 pkt 2 ustawy o
rehabilitacji.
Powyższe rozważania uzasadniają wniosek, że zwolnienie od opłat, o których
mowa w art. 31 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji
zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, nie obejmuje
opłat sądowych ani ponoszonej w postępowaniu rejestrowym opłaty za
zamieszczenie ogłoszenia w Monitorze Sądowym i Gospodarczym, o czym
orzeczono, jak w uchwale (art. 390 k.p.c.).