Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 9 grudnia 2003 r.
I PK 154/03
Prawomocne orzeczenie sądu przywracające pracownika do pracy,
oparte na stwierdzeniu naruszenia przepisów o wypowiadaniu, bez zbadania
jego merytorycznej zasadności, nie pozbawia pracodawcy możliwości ponow-
nego wypowiedzenia umowy z powołaniem się na te same przyczyny.
Przewodniczący SSN Katarzyna Gonera, Sędziowie SN: Krystyna
Bednarczyk, Herbert Szurgacz (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 9 grudnia 2003 r. sprawy
z powództwa Emila N. przeciwko Spółdzielni Pracy Zaopatrzenia Ogrodniczego i
Usług w T. o przywrócenie do pracy, na skutek kasacji strony pozwanej od wyroku
Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie z dnia 19
listopada 2002 r. [...]
z m i e n i ł zaskarżony wyrok w ten sposób, że oddalił apelację powoda od
wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Tarnowie z dnia 11 grudnia 2001 r. [...]
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 11 grudnia 2001 r. Sąd Rejonowy w Tarnowie oddalił po-
wództwo Emila N. o przywrócenie do pracy w Spółdzielni Pracy Zaopatrzenia Ogrod-
niczego i Usług w T. Sąd ustalił, że powód był zatrudniony u strony pozwanej od dnia
2 maja 1988 r. na stanowisku kierownika magazynu, na podstawie spółdzielczej
umowy o pracę. Prawomocnym wyrokiem Sądu Pracy w Tarnowie z dnia 9 kwietnia
2001 r. powód został przywrócony do pracy u strony pozwanej z powodu naruszenia
przez pracodawcę art. 4 ust. 1 i 4 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych
zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących
zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw. W wykonaniu wyroku przywracają-
cego powoda do pracy, pozwany wezwał powoda do pracy w dniu 23 kwietnia 2001
r. i wręczył mu ponowne wypowiedzenie umowy o pracę oraz powierzył mu na okres
2
do 31 maja 2001 r. stanowisko sprzedawcy w sklepie [...] przy ul. Ł. Jako przyczynę
wypowiedzenia wskazano trudną sytuację gospodarczą Spółdzielni, potwierdzoną
„ujemnym wynikiem finansowym” za rok obrotowy 2000 w kwocie 32.192,98 zł. Rada
Nadzorcza Spółdzielni podjęła w dniu 26 października 2000 r. uchwałę [...] w sprawie
zmniejszenia zatrudnienia z osiemnastu etatów do trzynastu. Strona pozwana w
pierwszym kwartale 2001 r. odnotowała stratę w kwocie 24.161,10 zł netto. Jej zo-
bowiązania na dzień 31 marca 2001 r. wyniosły 346.364,14 zł. Sytuacja Spółdzielni z
roku na rok ulegała pogorszeniu, sklepy nie przynosiły dochodów, a jedynymi zy-
skami były dochody z tytułu dzierżawy.
Powód został zwolniony z pracy w ramach zwolnień indywidualnych z przy-
czyn ekonomicznych. Zasadniczym kryterium wytypowania go do zwolnienia spośród
dwóch pracowników magazynu było nabycie przez niego prawa do zasiłku przede-
merytalnego. Sąd Rejonowy ustalił także, że powód nie pozostawał w konflikcie z
zarządem Spółdzielni. Powstał on dopiero wskutek wręczenia pierwszego wypowie-
dzenia.
Zdaniem Sądu, roszczenie powoda o przywrócenie do pracy nie zasługuje na
uwzględnienie. Stosownie do art. 187 ustawy z dnia 16 września 1982 r. - Prawo
spółdzielcze, istnieje możliwość rozwiązania spółdzielczej umowy o pracę w czasie
trwania członkostwa w razie zmniejszenia na podstawie uchwały rady spółdzielni
stanu zatrudnienia podyktowanego koniecznością gospodarczą. Powód został zwol-
niony z pracy w trybie art. 10 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasa-
dach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących za-
kładu pracy. Wcześniejsze wypowiedzenie mu umowy o pracę w ramach zwolnień
grupowych zostało dokonane z naruszeniem art. 4 tej ustawy, skutkiem czego było
przywrócenie powoda do pracy na poprzednich warunkach. Jednakże uchybienia
formalne dokonane przez pracodawcę przy tamtym wypowiedzeniu umowy o pracę
nie zmieniły faktu, że stanowisko powoda zostało zlikwidowane w ramach redukcji
etatów z przyczyn ekonomicznych. Zwolnienie pracownika w trybie art. 10 ustawy o
zwolnieniach grupowych musi być rozpatrywane w świetle art. 45 k.p., tj. czy jest ono
uzasadnione, zgodne z prawem oraz czy przyczyna wypowiedzenia jest prawdziwa i
konkretna. Powód, w przeciwieństwie do drugiego pracownika magazynu nabył
prawo do zasiłku przedemerytalnego. Przyjęte kryterium zwolnienia było słuszne,
powód nie został pozbawiony środków do życia. Sytuacja ekonomiczna uzasadniała
3
podjęcie uchwały o zmniejszeniu zatrudnienia. Wypowiedzenie powodowi umowy o
pracę było zatem zgodne z prawem i uzasadnione.
W apelacji powód wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku przez przywrócenie
do pracy, ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego roz-
poznania Sądowi pierwszej instancji.
W uzasadnieniu apelacji powód zarzucił, że Sąd pierwszej instancji dokonał
błędnych i niepełnych ustaleń faktycznych. Bezzasadnie pominięty został „dowód” ze
zobowiązania strony pozwanej do przedstawienia wyliczenia, ile Spółdzielnia dopła-
cała miesięcznie do sklepu [...] przy ul. Ł. w T. Przeprowadzenie tego dowodu, jak
również wnikliwa analiza obsady kadrowej, wykazałyby złośliwy stosunek pracodaw-
cy do powoda. Bezzasadne było także pominięcie innych dowodów: z regulaminu
premiowania, co wykazałoby pomijanie powoda przy nagrodach w marcu i kwietniu
2001 r. i z fotografii na okoliczność wykazania, że w magazynie znajdował się obcy
towar. Powód bezskutecznie próbował wykazać w trakcie procesu, że prawdziwą
przyczyną zwolnienia go z pracy był konflikt ze stroną pozwaną związany z ujawnia-
niem przez powoda nieprawidłowości w Spółdzielni. Znamienne i ważne jest to, że
wypowiedzenie wręczono powodowi tego samego dnia, kiedy przywrócono go do
pracy w związku z wyrokiem Sądu Pracy z dnia 9 kwietnia 2001 r. Było to wypowie-
dzenie nieuzasadnione. Nadto skarżący zarzucił, że Sąd pierwszej instancji wnikliwie
badał sytuację materialno-życiową drugiego pracownika magazynu, a nie wziął pod
uwagę sytuacji powoda, który aktualnie otrzymuje zasiłek w kwocie 500 zł na utrzy-
manie 3-osobowej rodziny, a jego stan zdrowia w związku ze schorzeniami urolo-
gicznymi - pogarsza się.
Wyrokiem z dnia 19 listopada 2001 r. Sąd Okręgowy zmienił zaskarżony wy-
rok i przywrócił powoda do pracy u strony pozwanej.
Zdaniem Sądu Okręgowego, nie budzi wątpliwości, że przyczyny wypowiedze-
nia umów o pracę powodowi były tożsame, a różnica polegała jedynie na innym lite-
ralnym ujęciu przyczyny drugiego wypowiedzenia, po przywróceniu powoda do pracy
oraz na innym trybie zwolnienia: w pierwszym przypadku w ramach zwolnień grupo-
wych, w drugim w trybie zwolnień indywidualnych z przyczyn dotyczących pracodaw-
cy. Takie działanie pozwanego stanowiło obejście prawomocnego wyroku Sądu
Pracy w Tarnowie z dnia 9 kwietnia 2001 r. przywracającego powoda do pracy u
strony pozwanej. Sąd podkreślił, że dyspozycja art. 45 § 1 k.p. w jednakowy sposób
sankcjonuje wypowiedzenie nieuzasadnione, jak i wypowiedzenie dokonane z naru-
4
szeniem przepisów prawa o wypowiadaniu umów o pracę. Prawomocne orzeczenie
przywracające pracownika do pracy, oparte na stwierdzeniu naruszenia przepisów
prawa o wypowiadaniu umów o pracę, bez sądowego zbadania zasadności meryto-
rycznej przyczyn takiego wypowiedzenia, przekreśla znaczenie prawne i możliwość
powoływania się na tożsame przyczyny jako uzasadniające kolejne wypowiedzenie
pracownikowi umowy o pracę. Takie bowiem przyczyny stają się nieaktualne z uwagi
na prawomocne orzeczenie Sądu Pracy przywracające powoda do pracy u strony
pozwanej z powodu naruszenia art. 45 § 1 k.p. (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10
kwietnia 1997 r., I PKN 94/97, OSNAPiUS 1998 nr 4, poz. 115).
Sąd Najwyższy w przytoczonym wyroku podkreślił, że inne stanowisko prze-
kreślałoby znaczenie i wagę prawomocnego wyroku sądowego o przywróceniu do
pracy, umożliwiając ponowne wypowiedzenie pracownikowi umowy o pracę z tożsa-
mych przyczyn. Sankcjonowałoby to tym samym zwolnienie pracodawcy od prze-
strzegania wymogów formalnych wypowiedzenia umowy o pracę i po przywróceniu
przez sąd pracownika do pracy z uwagi na uchybienia dotyczące zwolnień grupo-
wych, na zwolnienie indywidualne pozwalałoby pracodawcy. Oznacza to, iż w takim
wypadku ponowne wypowiedzenie powodowi umowy o pracę z tych samych przy-
czyn, wobec przywrócenia powoda do pracy na zasadzie art. 45 § 1 k.p. - było nie-
uzasadnione - w rozumieniu tego przepisu.
Kasacja pozwanej od powyższego wyroku została oparta na zarzucie naru-
szenia przepisów postępowania: art. 385, art. 386 § 1, art. 233 § 1 w związku z art.
391 § 1 i art. 382 k.p.c. oraz naruszenie prawa materialnego - art. 45 § 1 k.p., art. 8
k.p., art. 181 § 1 i art. 182 § 2 oraz art. 187 pkt 1 Prawa spółdzielczego. Skarżąca
wskazała na rozbieżność w orzecznictwie w przedmiocie dopuszczalności ponowne-
go wypowiedzenia umowy o pracę z tej samej przyczyny w sytuacji, kiedy wskutek
uchybień w trybie postępowania przy pierwszym wypowiedzeniu, pracownik został
przywrócony do pracy. Zdaniem skarżącego, prawidłowe jest stanowisko, że w przy-
padku, gdy pierwsze wypowiedzenie było wadliwe „formalnie", żadna norma prawa
pracy nie zabrania ponownego, niewadliwego wypowiedzenia umowy o pracę, jeśli
przyczyna wypowiedzenia jest konkretna, prawdziwa i uzasadnia rozwiązanie sto-
sunku pracy. Taka sytuacja miała miejsce w spornej sprawie.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:
5
Istota sprawy sprowadza się do odpowiedzi na pytanie, czy w sytuacji, kiedy w
związku z wypowiedzeniem umowy o pracę pracownik został przywrócony do pracy z
powodu naruszenia przepisów o trybie postępowania przy rozwiązywaniu umów o
pracę z przyczyn leżących po stronie pracodawcy (art. 4 ust. 4 ustawy o zwolnie-
niach grupowych z 1989 r.), bez zbadania przez sąd merytorycznej zasadności zwol-
nienia, pracodawca, wobec utrzymującej się nadal przyczyny uzasadniającej rozwią-
zanie umowy, może ponownie, z powołaniem się na tę przyczynę, wypowiedzieć
umowę o pracę. Sąd Okręgowy, powołując się na pogląd zawarty w uzasadnieniu
wyroku Sądu Najwyższego z dnia 10 kwietnia 1997 r. (I PKN 94/97, OSNAPiUS 1998
nr 4, poz. 115) przyjął, że orzeczenie przywracające pracownika do pracy, oparte na
stwierdzeniu naruszenia przepisów o wypowiadaniu umów o pracę bez sądowego
zbadania zasadności merytorycznej wypowiedzenia, przekreśla możliwość powołania
się przez pracodawcę na te same przyczyny przy ponownym wypowiedzeniu umowy
o pracę.
Sąd Najwyższy w składzie orzekającym odstępuje od stanowiska zajętego
przez Sąd Najwyższy w powołanym wyroku i wyraża pogląd, że prawomocne orze-
czenie przywracające pracownika do pracy, oparte na stwierdzeniu naruszenia prze-
pisów o wypowiadaniu umów o pracę, bez sądowego zbadania merytorycznej za-
sadności wypowiedzenia umowy o pracę, nie pozbawia pracodawcy możliwości po-
nownego wypowiedzenia umowy o pracę z powołaniem się na te same przyczyny.
W uzasadnieniu tego stanowiska warto na wstępie zwrócić uwagę, że w nieco
późniejszym orzeczeniu aniżeli przytoczone powyżej stanowisko, a mianowicie w
wyroku z dnia 14 maja 1999 r. (I PKN 57/99, OSNAPiUS 2000 nr 15, poz. 576) Sąd
Najwyższy nie odnosząc się do orzeczenia z 10 kwietnia 1997 r. i nie uzasadniając
swojego stanowiska stwierdził już, że naruszenie przez pracodawcę przepisów „for-
malnych" obowiązujących przy dokonywaniu zwolnień grupowych, nie pozbawia go
możliwości ponownego wypowiedzenia - w sposób prawidłowy - umowy o pracę.
Rozważając wymienioną kwestię należy podkreślić, że art. 45 § 1 k.p. wymie-
nia dwa rodzaje wadliwości rozwiązania umowy o pracę za wypowiedzeniem, które
mają odrębny charakter i każda z nich stanowi samodzielną podstawę ubezskutecz-
nienia wypowiedzenia, względnie przywrócenia do pracy albo zasądzenie odszko-
dowania. Wynika to z wyraźnego brzmienia powołanego przepisu: „w razie ustalenia,
że wypowiedzenie umowy o pracę zawartej na czas nie określony jest nieuzasadnio-
ne lub narusza przepisy o wypowiadaniu umów o pracę, sąd pracy - stosownie do
6
żądania pracownika - orzeka o bezskuteczności wypowiedzenia, a jeżeli umowa ule-
gła już rozwiązaniu - o przywróceniu pracownika do pracy na poprzednich warunkach
albo o odszkodowaniu". Z art. 45 § 1 k.p. ani z innych przepisów o wypowiadaniu
umów o pracę nie wynika, że prawomocne orzeczenie o bezskuteczności wypowie-
dzenia umowy o pracę, oparte na naruszeniu przepisów o wypowiadaniu umów o
pracę w tym trybie, bez sądowego zbadania merytorycznych przyczyn wypowiedze-
nia, miałoby przekreślać „znaczenie prawne i możliwość powoływania tych samych
przyczyn jako uzasadnienia kolejnego wypowiedzenia umowy o pracę", jak to przyjął
Sąd Najwyższy w powołanym orzeczeniu z dnia 10 kwietnia 1997 r. Nie przekonuje
również wyrażone w tym wyroku stwierdzenie, że przyczyny te „stają się nieaktualne
z uwagi na prawomocne orzeczenie bezskuteczności wypowiedzenia, które miały
uzasadniać". Przepisy Kodeksu pracy nie dają podstaw do przyjęcia mechanizmu
prawnego, według którego prawomocne orzeczenie o bezskuteczności wypowiedze-
nia oparte wyłącznie o niedochowanie wymogów dotyczących trybu skutkuje „nieak-
tualnością" przyczyny wypowiedzenia. Mechanizmu takiego nie przewidują też
ogólne zasady dokonywania czynności prawnych zamieszczone w Kodeksie cywil-
nym. Wreszcie, konsekwencji takiej nie można by też wyprowadzać z ogólnych za-
sad procesu cywilnego, a mianowicie z zasady powagi rzeczy osądzonej. Stosownie
do art. 366 k.p.c., wyrok ma powagę rzeczy osądzonej tylko co do tego, co w
związku z podstawą sporu stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia, a ponadto tylko mię-
dzy tymi samymi stronami. Orzeczenie sądu o bezskuteczności wypowiedzenia
(przywróceniu do pracy albo odszkodowaniu) oparte wyłącznie o niedochowanie
wymogów dotyczących trybu wypowiedzenia umowy, nie rozciąga się na przyczyny
wypowiedzenia, które nie wchodzą tym samym do podstawy faktycznej rozstrzygnię-
cia.
W rozpoznawanej sprawie podstawa do zwolnienia z pracy za wypowiedze-
niem w postaci uchwały rady spółdzielni o konieczności zmniejszenia stanu zatrud-
nienia podyktowanego koniecznością gospodarczą występowała nie tylko w momen-
cie wypowiedzenia umowy o pracę spółdzielczą po raz pierwszy, ale występowała
nadal po przywróceniu powoda do pracy i stanowiła przyczynę ponownego wypowie-
dzenia umowy o pracę.
Z przytoczonych motywów, w oparciu o art. 39315
k.p.c. orzeczono jak w sen-
tencji wyroku.
========================================