Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 295/03
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 5 lutego 2004 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Teresa Flemming-Kulesza (przewodniczący,
sprawozdawca)
SSN Zbigniew Hajn
SSN Józef Iwulski
w sprawie z powództwa L. Z.
przeciwko Wojewódzkiemu Funduszowi Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
we W.
o wynagrodzenie,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 5 lutego 2004 r.,
kasacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w L.
z dnia 27 lutego 2003 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego
rozpoznania Sądowi Okręgowemu - Sądowi Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w L. pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 22 listopada 2002 r. Sąd Rejonowy w L. oddalił powództwo
L. Z. przeciwko Wojewódzkiemu Funduszowi Ochrony Środowiska i Gospodarki
Wodnej we W. o zasądzenie tytułem nagrody z zysku bilansowego za lata 1999 i
2000 kwoty w łącznej wysokości 14.379 zł wraz z odsetkami.
Sąd ten ustalił, że L. Z. był zatrudniony w Wojewódzkim Funduszu Ochrony
Środowiska i Gospodarki Wodnej w L. do 31 grudnia 1998 r. na stanowisku
inspektora, zaś od 1 stycznia 1999 r., z uwagi na włączenie tego Funduszu do
Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej we W., na
zasadzie art. 231
KP stał się pracownikiem pozwanego.
Sąd ustalił nadto, że obowiązujący w Wojewódzkim Funduszu Ochrony
Środowiska w L. regulamin wynagradzania „Zasady wynagradzania pracowników
Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w L.”,
określający, między innymi, tryb przyznawania i wypłacania nagród z zysku, w swej
pierwotnej treści w §5 ust. 2 stanowił, iż pracownik może uczestniczyć w nagrodach
z zysku bilansowego, jeżeli zostaną one określone w uchwale Rady Nadzorczej
Funduszu o jego podziale, bez sprecyzowania warunków i trybu przyznawania
nagród z zysku, która to kwestia pozostawiona była wyłącznej kompetencji Rady
Nadzorczej Funduszu. Po wprowadzeniu zmian, zgodnie z § 4 ust. 3 tych zasad w
brzmieniu obowiązującym od 7 października 1998 r. pracownik uczestniczył także w
nagrodach z zysku bilansowego. Wysokość nagród stanowił odpis wynoszący 10%
zysku bilansowego, nie więcej niż 25% zrealizowanych wynagrodzeń w roku
bilansowym odnoszonych do składników wymienionych w ust. 1 pkt 1-3 oraz w ust.
2, łącznie z wypłaconymi zasiłkami chorobowymi. Podziału ustalonej kwoty nagród
pomiędzy Zarząd a pracowników Biura dokonywało się według udziału tych grup
zatrudnionych w ogólnej kwocie wynagrodzeń (§ 4 ust. 5). Nagrody indywidualne w
ramach kwot wyliczonych według § 4 ust. 5 miały być ustalane dla pracowników
Biura Funduszu przez Zarząd Funduszu, zaś wypłat nagród należało dokonać po
przyjęciu przez Radę Nadzorczą Funduszu zweryfikowanego wyniku bilansowego(§
4 ust. 6 i 7). Wysokość nagród była zróżnicowana i zależała m.in. od stopnia
zaangażowania pracownika w pracę, rozmiaru jego absencji, zaś propozycje
3
przyznania konkretnemu pracownikowi w określonej wysokości nagrody składał
kierownik biura zarządowi, nie była określona górna granica. Do 1997 r.
postanowienia regulaminu wynagradzania były uzupełniane w drodze
opracowanego przez Kierownika Biura i zatwierdzonego przez radę nadzorczą
regulaminu przyznawania nagród z zysku. Regulaminem sprecyzowano m.in.
wysokość funduszu nagród z zysku bilansowego w danym roku, kategorie
pracowników uprawnionych do ich otrzymania, przesłanki decydujące o wysokości
nagród indywidualnych oraz kryteria pozbawienia prawa do nich prawa.
Na mocy uchwały Zarządu Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i
Gospodarki Wodnej w L. z dnia 18 marca 1998 r. nagrody z zysku bilansowego za
1997 rok przyznano pracownikom Biura Funduszu, którzy przepracowali w roku
bilansowym okres nie krótszy niż sześciomiesięczny. Wysokość tych nagród
określono na 25% wypłaconego w tym okresie wynagrodzenia, z wyłączeniem
wynagrodzenia z tytułu godzin nadliczbowych, zasiłków i wynagrodzeń za okres
choroby oraz za okres przebywania na płatnych urlopach okolicznościowych i
szkoleniowych.
Za rok 1998 Rada Nadzorcza nie zatwierdziła regulaminu podziału nagród,
przyjęła jednak odpis z zysku w wysokości 25% wynagrodzeń i w takiej proporcji
pracownicy otrzymali nagrodę zysku wypłaconą w dwóch ratach: w listopadzie
1998 r. i kwietniu 1999 r.
W dniu 9 grudnia 1998 r. Rada Nadzorcza Funduszu podjęła uchwałę
zmieniającą zasady wynagradzania przekazując Radzie Nadzorczej kompetencje
do decydowania o przeznaczeniu kwot niewykorzystanych na wypłatę nagród
indywidualnych w ramach utworzonego funduszu nagród z zysku bilansowego.
Uchwałą Rady Nadzorczej Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i
Gospodarki Wodnej we W. zysk za 1999 r. i 2000 r. został przeznaczony na
zwiększenie funduszu statutowego. Powodowi przyznano natomiast nagrodę
roczną za rok 1999 w kwocie 4176 zł brutto oraz za rok 2000 w kwocie 100 zł
brutto. Nagrody uznaniowe strona pozwana traktowała jako zamiennik nagród z
zysku bilansowego i w związku z tym żaden z pracowników Funduszu nie otrzymał
za 1999 r. ani za rok 2000 świadczenia o nazwie „nagroda z zysku bilansowego”.
4
W dniu 19 marca 2000 r z powodu przejścia powoda na rentę strony
rozwiązały za porozumieniem stosunek pracy, przy czym do daty rozwiązania
umowy o pracę ani poprzedni ani aktualny pracodawca nie wypowiedział powodowi
warunków płacy.
W ocenie Sądu Rejonowego świadczenie „nagroda z zysku” przewidziane w
„Zasadach wynagradzania pracowników Wojewódzkiego Funduszu Ochrony
Środowiska i Gospodarki Wodnej w L.” miało charakter uznaniowy i zmiana
dokonana w dniu 7 października 1998 r. nie nadała mu charakteru „bezwzględnie
obligatoryjnego składnika wynagrodzenia”. Sąd ten uznał, iż nagroda z zysku
bilansowego nabiera charakteru roszczeniowego dopiero wtedy, gdy został
utworzony fundusz na wypłatę tych nagród. Sąd uznał, że przyczyną niewypłacenia
powodowi nagród z zysku bilansowego był fakt zastąpienia nagród z zysku
uznaniową nagrodą roczną i wypłatą tego świadczenia na rzecz pracowników, którą
to nagrodę otrzymał także powód. Sąd uznał nagrody roczne za ekwiwalent
niewypłaconych za 1999 i 2000 r. nagród z zysku. Nagrody roczne miały zastąpić
dotychczasowe nagrody z zysku a nie występować obok nich.
Zdaniem Sądu Rejonowego do daty rozwiązania łączącej strony umowy o
pracę nie zostało wyłączone uprawnienie rady nadzorczej do przeznaczenia zysku
na inne fundusze, z pominięciem funduszu nagród z zysku. O podziale zysku
decyduje uchwała rady nadzorczej Funduszu co znajduje odzwierciedlenie w treści
rozporządzenia Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z
dnia 29 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad gospodarki finansowej
Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (Dz.U. z 1999 r.
Nr 3, poz. 17).
Powód wniósł apelację od powyższego orzeczenia.
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w L. wyrokiem z
dnia 27 lutego 2003 r. oddalił apelację powoda.
Sąd ten, podobnie jak Sąd pierwszej instancji uznał, iż zasady
wynagradzania pracowników Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i
Gospodarki Wodnej w L. nie określają żadnych przesłanek warunkujących prawo
5
do nagrody z zysku bilansowego a nagroda ta w odróżnieniu od nagrody (premii)
regulaminowej ma wyłącznie uznaniowy charakter. Pracownik do czasu jej
przyznania nie może skutecznie dochodzić jej w sporze ze stosunku pracy.
Powołując orzecznictwo Sądu Najwyższego Sąd ten wskazał, iż premią
regulaminową (bez względu na nazwę) jest świadczenie uzależnione od spełnienia
określonych w regulaminie konkretnych przesłanek i niewystąpienia przesłanek
negatywnych. Nagroda będąca przedmiotem postępowania ma uznaniowy
charakter a zarówno przyznanie jej pracownikowi, jak i określenie wysokości
nagrody należało do zakresu swobodnego uznania pracodawcy.
Podzielając rozważania Sądu pierwszej instancji Sąd Okręgowy stanął na
stanowisku, że zmiana regulaminu wynagradzania polegająca na zastąpieniu treści
„może uczestniczyć” sformułowaniem „uczestniczy także” nie ma wpływu na
charakter nagrody i jej uznaniowy charakter. Sąd uznał, iż zmieniony przepis należy
interpretować w ten sposób, że pracownik uczestniczy w nagrodach z zysku
bilansowego, o ile zostanie on utworzony (zgodnie z art. 88e ust. 1 i 8 pkt 7 i art. 88
g pkt 1 ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska) mając na uwadze to, iż
utworzenie takiego funduszu ma charakter fakultatywny, pozostawiony decyzji rady
nadzorczej. Sąd stwierdził, że nawet fakt utworzenia funduszu nagród z zysku nie
rodzi po stronie pracownika roszczenia o nagrodę z funduszu, zaś roszczeniowy jej
charakter powstaje dopiero z chwilą ustalenia na podstawie swobodnego uznania
pracodawcy indywidualnej nagrody lub, jak to miało miejsce do 1998 r. z chwilą
przyjęcia przez radę nadzorczą wojewódzkiego funduszu zasad ustalania
indywidualnych nagród z zysku bilansowego na każdy rok, określających przesłanki
warunkujące prawo do nagrody indywidualnej.
Sąd drugiej instancji wskazał, że wysokość nagród nie wynika z § 4 ust. 4
zasad wynagradzania, gdyż uzyskana pula środków jakie mogą być przeznaczone
na fundusz nagród z zysku, w przypadku utworzenia takiego funduszu, w
wysokości 10% odpisu z zysku bilansowego nie więcej niż 25% realizowanych
wynagrodzeń z zasiłkami chorobowymi, podlega podziałowi między zarząd i
pracowników stosownie do ich udziału w ogólnej kwocie wynagrodzeń (§ 4 ust. 5) i
dopiero po takim utworzeniu ogólnej puli środków na nagrody i wstępnym podziale
wysokość indywidualnych nagród ustalona jest przez zarząd funduszu dla
6
,pracowników biura i radę nadzorczą funduszu dla członków zarządu funduszu (§ 4
ust. 6) skutkiem czego o wysokości nagród decyduje zarząd funduszu i rada
nadzorcza a nie przesądza jej treść § 4 ust. 4 zasad wynagradzania.
Powód wniósł kasację od powyższego wyroku.
Podniósł w niej zarzuty naruszenia przepisów prawa materialnego tj.
postanowień „Zasad wynagradzania pracowników Wojewódzkiego Funduszu
Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w L.” - § 4 ust.1 pkt 6., § 4 ust. 3, 4, 5,
6, 7 i 9 przez błędną ich wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, polegające na
bezzasadnym przyjęciu, że nie zostały spełnione przesłanki do wypłaty
obligatoryjnej nagrody z zysku bilansowego za lata 1999-2000 dla powoda oraz, że
Radzie Nadzorczej przysługiwało uprawnienie do przekazania zysku za lata 1999-
2000 w całości na fundusz statutowy.
Zdaniem powoda samo słowo „nagroda” nie może przesądzać o jej
uznaniowym charakterze, gdyż umieszczona w akcie wewnątrzzakładowym,
uzależniona jedynie od zysku, jako bezwzględnego i wystarczającego warunku do
jej wypłaty jest, zdaniem powoda, szczególnym składnikiem wynagrodzenia
Podnosił także, iż zasady wynagradzania nie uprawniały Rady Nadzorczej
Funduszu do przeznaczenia zysku w całości na fundusz statutowy, powołując się w
tym zakresie na uchwałę Sądu Najwyższego z 24 czerwca 1998 r. „(II ZP OSNAP
1998/24/705)”. W kasacji powoływał orzecznictwo Sądu Najwyższego dotyczące
charakteru prawnego nagród z zysku na potwierdzenie tego, iż są one traktowane
jako wynagrodzenie za pracę (III PZP 41/84, III PZP 33/85).
Skarżonemu orzeczeniu powód zarzucał także naruszenie art. 9 §1 KP art.
42 § 1-3 KP w zw. z art. 772
KP i art. 24113
KP w zw. z art. 231
KP przez
pozbawienie powoda prawa do nagrody z zysku bilansowego, bez wypowiedzenia
powodowi warunków pracy i płacy.
Uznając za bezsporne przejęcie powoda w trybie art. 231
KP powód podnosił
w kasacji, iż do czasu wypowiedzenia warunków pracy i płacy pracodawcę wiążą
dotychczasowe warunki umów o pracę i powołując się na orzeczenie Sądu
Najwyższego wskazywał, iż prawo do nagrody z zakładowego funduszu nagród -
7
jako istotny element treści stosunku pracy - „przechodzi na nowego pracodawcę”
(uchwała z dnia 24 października 1997 r. III ZP 35/97)
Skarżący podnosił w związku z tym, że skoro prawo do nagrody z zysku
bilansowego stało się treścią umowy o pracę, to zmiana w tym zakresie jako
zmiana składnika wynagrodzenia powinna podlegać rygorom z art. 42 KP a zatem
powinny zostać wypowiedziane powodowi warunki pracy i płacy, gdyż zgodnie z
art. 772
§ 5 KP w zw. z art. 24113
KP w zw. z art. 231
KP przy zmianach zasad
wynagradzania stosuje się korzystniejsze dla pracownika uregulowania, zaś
postanowienia mniej korzystne wprowadza się do treści stosunku pracy w drodze
wypowiedzenia warunków pracy i płacy.
Kasacja zawiera wniosek o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku przez
uwzględnienie powództwa oraz o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego w
postępowaniu kasacyjnym w kwocie 1.500 zł.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:
Kasacja ma usprawiedliwione podstawy:
Nie zasługuje na aprobatę wykładnia regulaminu wynagradzania („Zasad
wynagradzania pracowników Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i
Gospodarki Wodnej w L.”) dokonana w zaskarżonym wyroku. Sąd Okręgowy
nadmierną wagę przywiązał do nazwy świadczenia a zbyt małą do dokonanej 7
października 1998 r. zmiany „Zasad”. Nazwa świadczenia pracowniczego –
„nagroda” nie przesądza o jego uznaniowym charakterze. Charakter świadczenia
wynika z jego cech i przesłanek jego nabycia. Sporna „nagroda z zysku”, według
postanowień regulaminu wynagradzania, stanowiącego źródło prawa pracy, była
świadczeniem należnym pracownikowi po spełnieniu tylko jednej przesłanki:
wypracowaniu zysku. Taki sens ma dokonana zmiana w treści przepisu
oznaczonego jako § 4 ust. 3. Zmiana ta była istotna, dotychczas pracownik mógł
uczestniczyć w nagrodach z zysku bilansowego, a po jej wprowadzeniu
zagwarantowano każdemu pracownikowi „uczestnictwo”, czyli prawo do nagrody z
zysku. Ta gwarancja ustanowiona w regulaminie wynagradzania oznaczała też
8
nałożenie na pracodawcę obowiązku utworzenia funduszu nagród z zysku w razie
wypracowania zysku. W regulaminie określona została też wysokość (wielkość)
odpisu na ten fundusz: miał on wynosić 10% zysku bilansowego, nie więcej jednak
niż 25% zrealizowanych wynagrodzeń w roku bilansowym, odnoszonych do
składników wymienionych w ust. 1 pkt 1-3 oraz w ust. 2 § 4 łącznie z wypłaconymi
zasiłkami chorobowymi. Pozostałe działania pracodawcy (jego Rady i Zarządu),
zmierzające do podziału funduszu między zarząd i pracowników Biura oraz między
poszczególnych pracowników, dotyczyły jedynie określenia wysokości nagrody, a
nie prawa do jej otrzymania. Te okoliczności prowadzą do wniosku, że sporne
świadczenie ze stosunku pracy było w istocie rzeczy nie nagrodą lecz rodzajem
premii, dodatkowym składnikiem wynagrodzenia za pracę, do którego roszczenie
powstawało w razie wypracowania zysku, płatnego zasadniczo (wymagalnego) w
okresach rocznych.
Skoro nagroda z zysku była w istocie składnikiem wynagrodzenia, stanowiła
„warunek płacy” w rozumieniu art. 42 k.p. Po dokonanej w 1998 r. zmianie
regulaminu wynagradzania prawo do tej nagrody stało się elementem treści
stosunku pracy każdego pracownika Wojewódzkiego Funduszu Ochrony
Środowiska i Gospodarki Wodnej w L. Treść ta nie uległa zmianie po
przekształceniu podmiotowym po stronie pracodawcy, które nastąpiło 1 stycznia
1999 r. Nowy pracodawca (strona pozwana) był związany – z mocy art. 23 1
tymi
postanowieniami regulaminu wynagradzania, które odnosiły się do omawianej
nagrody. Od związania mógł się uwolnić tylko przy zastosowaniu wypowiedzenia
zmieniającego (art. 42 k.p.), czego jednak nie uczynił w stosunku do powoda.
Roszczenie powoda jest zatem usprawiedliwione co do zasady. Dla
ustalenia jego wysokości może być konieczne sięgnięcie do reguł z art. 322 k.p.c, a
także rozważenie charakteru nagrody rocznej wypłaconej powodowi za 1999 i 2000
rok.
Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym tę sprawę podziela , analogiczne
do przedstawionego wyżej, stanowisko wyrażone w wyroku z dnia 25 lipca 2003 r. I
PK 301/02 (dotychczas niepublikowanym)
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji, na mocy art. 39313
§
1 k.p.c.
9