Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 17 lutego 2004 r., III CZP 118/03
Sędzia SN Jacek Gudowski (przewodniczący)
Sędzia SN Gerard Bieniek
Sędzia SN Jan Górowski (sprawozdawca)
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Zaawansowanych Technologii, sp. z o.o.
w P. przeciwko W. Zakładom Farmaceutycznym "B.-W." S.A. w M.G. o zapłatę, po
rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 17 lutego 2004 r.,
przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Piotra Wiśniewskiego, zagadnienia
prawnego przedstawionego przez Sąd Apelacyjny w Poznaniu postanowieniem z
dnia 27 listopada 2003 r.:
"Czy w wypadku, kiedy sprawa gospodarcza jest rozpoznawana w postępowaniu
upominawczym, po skutecznym wniesieniu sprzeciwu przez pozwanego konieczne
jest wyznaczenie rozprawy, zgodnie z postanowieniem art. 505 § 1 k.p.c., czy też –
w wypadku gdy zachodzą podstawy z art. 47917
k.p.c. – dopuszczalne jest
rozpoznawanie tej sprawy na posiedzeniu niejawnym ?"
podjął uchwałę:
W sprawach gospodarczych, w razie prawidłowego wniesienia sprzeciwu
od nakazu zapłaty, rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym jest
niedopuszczalne (art. 505 § 1 w związku z art. 47917
k.p.c.).
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w Poznaniu w dniu 13 marca 2002 r. wydał nakaz zapłaty
uwzględniający powództwo strony powodowej Zaawansowane Technologie, spółki
z o.o. w P. o zapłatę kwoty 305 000 zł. Strona pozwana W. Zakłady
Farmaceutyczne "B.-W." S.A. w M.G. w sprzeciwie wniosła o oddalenie powództwa
i podniosła, że dokumentem rozliczeniowym dotyczącym dochodzonej przez
powódkę należności jest faktura wystawiona cztery dni później niż faktura
dołączona do pozwu, z której wynika wierzytelność wzajemna w kwocie 300 000 zł,
i zgłosiła zarzut jej potrącenia.
W dniu 24 maja 2003 r. Sąd Okręgowy wydał na posiedzeniu niejawnym, na
podstawie art. 47917
k.p.c., wyrok, w którym zasądził od pozwanej na rzecz powódki
kwotę 5000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 6 listopada 2001 r. do dnia zapłaty i
oddalił powództwo w pozostałej części.
Sąd, z powołaniem się na art. 230 k.p.c., jako okoliczność niesporną przyjął, że
powódka miała wobec pozwanej wierzytelność o zapłatę kwoty 305 000 zł na
uruchomienie produkcji spirytusu odwodnionego. Wierzytelność ta została objęta
fakturą z dnia 29 października 2001 r., natomiast pozwanej przysługiwała wobec
powódki wierzytelność z tytułu uiszczonej w dniu 27 kwietnia 2001 r. nierozliczonej
zaliczki. Strona pozwana oświadczeniem woli zawartym w piśmie z dnia 6 grudnia
2001 r. dokonała potrącenia swej wierzytelności z dochodzoną w sprawie
należnością.
Sąd Okręgowy ocenił, że w wyniku potrącenia wierzytelności te umorzyły się
wzajemnie do wysokości 300 000 zł, co uzasadniało oddalenie powództwa w tej
części. Jako podstawę wydania wyroku na posiedzeniu niejawnym wskazał art.
47917
k.p.c.
Powódka zarzuciła w apelacji m.in. naruszenie tego przepisu, a w toku jej
rozpoznawania powstało zagadnienie prawne przytoczone w sentencji
postanowienia. (...)
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 201 § 1 zdanie pierwsze i drugie w związku z art. 13 § 2 k.p.c., sąd
powinien z urzędu rozpoznać sprawę w postępowaniu odrębnym niezależnie od
woli stron, jeżeli odpowiada ona kryteriom wyznaczającym zakres przedmiotowy
danego postępowania odrębnego. Ponadto przepisy określające rodzaj spraw
rozpoznawanych w poszczególnych postępowaniach odrębnych mają, z wyjątkiem
art. 4841
§ 2 k.p.c., charakter imperatywny (por. art. 425, 453, 459, 4791
§ 1, art.
498 § 1 i art. 5051
in principio k.p.c.). Jedynie w wypadku postępowania
uproszczonego sąd może odstąpić od stosowania przepisów regulujących to
postępowanie, jeżeli spełnione są przesłanki określone w art. 5057
k.p.c.
Należy przyjąć, że ustawodawca, regulując postępowania odrębne jako
postępowania obligatoryjne, i określając ich zakresy przedmiotowe w sposób
powodujący ich krzyżowanie się, zdecydował, iż jedna sprawa cywilna może lub
powinna być rozpoznawana jednocześnie według przepisów dotyczących różnych
postępowań odrębnych, jeżeli należy do zakresów przedmiotowych tych
postępowań (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 14 grudnia 2001 r., III CZP
67/01, "Prokuratura i Prawo" 2002, nr 6, poz. 38). Przy łącznym stosowaniu w
jednej sprawie przepisów regulujących różne postępowania odrębne mogą
powstawać kolizje i rozbieżności, które – jak wyjaśniono w judykaturze – trzeba
rozwiązywać doraźnie (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2001 r.,
III CZP 61/01, OSNC 2002, nr 5, poz. 62).
Pogląd o dopuszczalności wydania na podstawie art. 47917
k.p.c. wyroku na
posiedzeniu niejawnym przez sąd rozpoznający sprawę gospodarczą na skutek
wniesienia sprzeciwu od nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu
upominawczym, pomimo obowiązywania art. 505 § 1 k.p.c., mógłby zostać oparty
na twierdzeniu, że stosowanie obu tych przepisów w jednej sprawie powinno
uwzględniać aspekt czasowy, a więc odnosić się do przebiegu postępowania, który
implikuje określona kolejność czynności procesowych sądu i stron w postępowaniu
upominawczym oraz w postępowaniu w sprawach gospodarczych.
Artykuł 47917
k.p.c. zezwala sądowi rozpoznającemu sprawę gospodarczą na
wydanie wyroku na posiedzeniu niejawnym, jeżeli są spełnione wymagania w nim
określone przed rozpoczęciem rozprawy. Z kolei przepis art. 505 § 1 k.p.c. stanowi,
że w wypadku prawidłowego wniesienia sprzeciwu nakaz zapłaty wydany w
postępowaniu upominawczym traci moc, a przewodniczący wyznacza rozprawę.
Można więc twierdzić, że skoro nakaz zapłaty wydawany jest w postępowaniu
upominawczym na posiedzeniu niejawnym bez uprzedniego doręczenia pozwu
pozwanemu, które następuje dopiero wraz z nakazem (por. art. 502 § 2 k.p.c.), po
czym pozwany wnosi sprzeciw od nakazu, to nadal występuje taki stan rzeczy,
jakby jeszcze nie nastąpiło rozpoczęcie rozprawy. W efekcie możliwe byłoby
zastosowanie art. 47917
k.p.c. po wniesieniu przez pozwanego sprzeciwu od nakazu
zapłaty wydanego w postępowaniu upominawczym. W tej sytuacji art. 505 § 1 k.p.c.
oznaczałby jedynie to, że gdy sąd uzna, iż nie ma podstaw do wydania wyroku na
posiedzeniu niejawnym, przewodniczący powinien wyznaczyć rozprawę celem
wydania orzeczenia merytorycznego.
Na rzecz stanowiska o dopuszczalności wydania wyroku na posiedzeniu
niejawnym na podstawie art. 47917
k.p.c. po wniesieniu sprzeciwu od nakazu
zapłaty, można też wskazać, że wniesienie tego środka powoduje utratę mocy
orzeczenia w zaskarżonej części (art. 505 § 2 k.p.c.). Po wniesieniu sprzeciwu w
sprawie gospodarczej stan sprawy przedstawia się podobnie jak w sytuacji, w której
sąd w postępowaniu upominawczym nie wydał nakazu zapłaty, a pozwany –
realizując swój obowiązek wynikający z art. 47914
§ 1 k.p.c. – złożył odpowiedź na
pozew.
Trzeba jednak pamiętać, że Sąd Najwyższy, dopuszczając w uchwale z dnia 14
grudnia 2001 r., III CZP 67/01, stosowanie art. 47917
k.p.c. w sprawie gospodarczej
należącej jednocześnie do postępowania uproszczonego, wywiódł takie stanowisko
stąd, że przepisy o postępowaniu uproszczonym nie regulują dopuszczalności
merytorycznego rozpoznania sprawy na posiedzeniu niejawnym, a odnoszą się
jedynie do rozpoznania sprawy na rozprawie, wobec czego w tym zakresie
wyprzedzają je przepisy o postępowaniu w sprawach gospodarczych (art. 47917
i
47918
§ 2 k.p.c.). W relacjach między postępowaniem w sprawach gospodarczych i
postępowaniem upominawczym sytuacja taka jednak nie zachodzi, bo przepisy o
postępowaniu upominawczym uwzględniają wypadki, w których możliwe jest
wydanie orzeczenia merytorycznego na posiedzeniu niejawnym (por. art. 498 § 2
k.p.c.).
Niezależnie od tego występują poważne argumenty przemawiające za tym, aby
w ramach wzajemnej relacji między art. 505 § 1 i art. 47917
k.p.c. pierwszeństwo
przyznać przepisowi art. 505 § 1, który ma zastosowanie na określonym etapie
postępowania w konkretnym układzie podjętych czynności procesowych, a
mianowicie, po wniesieniu sprzeciwu od nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu
upominawczym. Brzmienie tego przepisu wyraźnie wskazuje, że w takiej sytuacji na
przewodniczącym spoczywa obowiązek wyznaczenia rozprawy. Według tego
przepisu, przewodniczący zarządza doręczenie powodowi sprzeciwu wniesionego
przez pozwanego „razem z wezwaniem na rozprawę”. Nie można więc w sposób
uzasadniony twierdzić, że art. 505 § 1 k.p.c. pozostawia margines czasowy na to,
aby po wniesieniu sprzeciwu od nakazu zapłaty, a przed wyznaczeniem rozprawy
mogło dojść do ewentualnego wydania wyroku na posiedzeniu niejawnym.
Należy także zwrócić uwagę, że artykuł 47917
k.p.c. stanowi wyjątek od zasady,
iż wyrok zapada po przeprowadzeniu rozprawy i jej zamknięciu (art. 316 § 1 k.p.c.),
a tym samym wprowadza wyjątek od zasady jawności postępowania sądowego,
wyrażonej w art. 45 ust. 1 Konstytucji. Z tego względu przepis ten powinien być
wykładany restrykcyjnie i nie należy rozszerzać zawartego w nim unormowania na
wypadki wyraźnie nim nie objęte lub wątpliwe. W końcu należy zauważyć, że w
projektowanych zmianach kodeksu postępowania cywilnego (druk sejmowy 965)1
zawarta jest zmiana treści art. 47917
k.p.c., polegająca na propozycji, aby wydanie
wyroku na posiedzeniu niejawnym było dopuszczalne tylko wtedy, gdy pozwany
uznał powództwo. W związku z tym obowiązujące unormowanie powinno być
interpretowane w tym samym kierunku.
Z przytoczonych względów Sąd Najwyższy rozstrzygnął przedstawione
zagadnienie prawne, jak w uchwale (art. 390 § 1 k.p.c.).
1
Por. art. 1 pkt 71 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego
oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 172, poz. 1804).