Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 12 maja 2004 r.
I PK 610/03
Po nowelizacji art. 100 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie
wyższym (Dz.U. Nr 65, poz. 385 ze zm.), dokonanej ustawą z dnia 10 grudnia
1998 r. o zmianie ustaw: o zakładach opieki zdrowotnej, o zawodzie lekarza, o
zawodach pielęgniarki i położnej, o szkolnictwie wyższym oraz o zmianie nie-
których innych ustaw (Dz.U. Nr 162, poz. 1115), dla nauczyciela akademickiego
zatrudnionego w państwowej uczelni medycznej bezpośrednim źródłem praw i
obowiązków związanych z udzielaniem świadczeń zdrowotnych, w tym świad-
czeń udzielanych w ramach dyżurów lekarskich, jest umowa o pracę bądź
umowa zlecenia, zawarta między szpitalem klinicznym a nauczycielem akade-
mickim. Umowa ta jest źródłem odrębnego stosunku prawnego (stosunku
pracy lub cywilnoprawnego stosunku zlecenia), istniejącego obok podstawo-
wego stosunku służbowego wiążącego nauczyciela akademickiego z zatrudnia-
jącą go państwową uczelnią medyczną. Prawo do udzielania świadczeń zdro-
wotnych w formie dyżurów lekarskich i odpowiadający mu obowiązek praco-
dawcy (uczelni medycznej) dostarczenia możliwości ich udzielania, a w razie
niespełnienia tego obowiązku przez pracodawcę, prawo pracownika do wyna-
grodzenia z tytułu gotowości do świadczenia pracy oraz doznania przeszkód z
przyczyn leżących po stronie pracodawcy, nie jest elementem treści stosunku
służbowego między nauczycielem akademickim a uczelnią medyczną.
Przewodniczący SSN Barbara Wagner, Sędziowie SN: Zbigniew Hajn, Herbert
Szurgacz (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 12 maja 2004 r. sprawy z powództwa Zofii
S. przeciwko Akademii Medycznej w W. o odszkodowanie, na skutek kasacji powódki
od wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 5 czerwca 2003 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
2
U z a s a d n i e n i e
Zofia S. w pozwie skierowanym przeciwko Akademii Medycznej w W. wniosła
o zasądzenie kwoty 37.415,40 zł tytułem odszkodowania za utratę wynagrodzenia,
które uzyskałaby pełniąc dyżury lekarskie w okresie od sierpnia 1999 r. do kwietnia
2002 r. W piśmie procesowym powódka sprecyzowała ostatecznie swoje roszczenie
na kwotę 40.529,28 zł.
Strona pozwana wniosła o oddalenie powództwa.
Wyrokiem z dnia 11 marca 2003 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych we Wrocławiu zasądził od Akademii Medycznej w W. na rzecz powódki
kwotę 18.552,73 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 16 maja 2002 r. do dnia zapłaty,
oddalając powództwo w pozostałej części.
Sąd Okręgowy ustalił, że Zofia S. zatrudniona jest w Akademii Medycznej w
W. jako nauczyciel akademicki na podstawie mianowania na czas nieokreślony od
dnia 1 października 1974 r. Od 1 stycznia 1985 r. powódka zatrudniona była na pod-
stawie umowy o pracę w Katedrze i Klinice Chorób Wieku Dziecięcego w W. na
okres pozostawania nauczycielem akademickim w Akademii Medycznej w W., w za-
kresie świadczenia usług leczniczych. Powódka jako mianowany nauczyciel akade-
micki wykonywała zadania dydaktyczne lekarza i nauczyciela. Pełniła zadania w za-
kresie opieki zdrowotnej oraz odbywała dyżury zakładowe do 31 grudnia 1998 r. w
obecnym Dziecięcym Szpitalu Klinicznym (DSK). W okresie od 1 marca 1999 r. Zofia
S. była oddelegowana przez Akademię Medyczną do pracy w Katedrze i Klinice Pro-
pedeutyki Pediatrii Immunologicznej Wieku Rozwojowego Akademii Medycznej w W.
usytuowanej w Szpitalu Chorób Dziecięcych [...] w W. Po powrocie z oddelegowania
powódka nie została zatrudniona w DSK.
Wynagrodzenie ryczałtowe za świadczenie usług leczniczych oraz wynagro-
dzenie za dyżury zakładowe powódka otrzymywała od DSK, zaś wynagrodzenie na-
uczyciela akademickiego od Akademii Medycznej.
Pismem z dnia 25 listopada 1998 r. p.o. Kierownika Kliniki Chorób Zakaźnych
Dzieci poinformowała powódkę, że w związku z nieetycznym postępowaniem po-
wódki w czasie pełnienia dyżurów w listopadzie 1998 r. nie wyraża zgody na pełnie-
nie przez Zofię S. dyżurów od 1 grudnia 1998 r. Sąd ustalił, że wyrokiem z dnia 7
czerwca 2001 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocła-
wiu zmienił wyrok Sądu Rejonowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we
3
Wrocławiu z dnia 21 stycznia 2001 r. w ten sposób, że ustalił, iż na Akademii Me-
dycznej w W. spoczywa obowiązek zapewnienia Zofii S. możliwości udzielenia
świadczeń zdrowotnych i zasądził kwotę 10.204,20 zł. W uzasadnieniu Sąd Okrę-
gowy podniósł, iż taki obowiązek ciążył na pozwanej z mocy art. 100 ustawy o szkol-
nictwie wyższym i na skutek jej zawinionego zachowania, które uniemożliwiło po-
wódce pełnienie dyżurów, poniosła ona szkodę w wysokości utraconego wynagro-
dzenia za te dyżury.
Strona pozwana wypłaciła powódce zasądzoną kwotę, ale nie umożliwiła peł-
nienia dyżurów. Powódka zgłaszała gotowość do pełnienia dyżurów.
W uzasadnieniu wyroku z dnia 11 marca 2003 r. Sąd Okręgowy podzielił po-
gląd Sądu Okręgowego zawarty w wyroku z dnia 7 czerwca 2001 r., iż to na stronie
pozwanej ciąży obowiązek zapewnienia powódce możliwości udzielenia świadczeń
zdrowotnych. Stworzone przez Akademię Medyczną w W. warunki pracy w dalszym
ciągu uniemożliwiały jej odbywanie dyżurów, mimo że w okresie od sierpnia 1999 r.
do kwietnia 2002 r. zgłaszała chęć ich pełnienia. Na skutek zawinionego postępowa-
nia strony pozwanej powódka poniosła szkodę w wysokości utraconego wynagro-
dzenia za dyżury. Sąd uznał, że przy wyliczaniu szkody należy brać pod uwagę
kwoty netto wynagrodzeń. Celem ustalenia wysokości należnego powódce odszko-
dowania za okres od sierpnia 1999 r. do kwietnia 2002 r. Sąd ustalił średnią ilość
dyżurów i średnią stawkę dyżurową
Wyrok zaskarżyły obie strony.
Powódka w apelacji zarzuciła naruszenie prawa materialnego polegające na
niezastosowaniu art. 80 zdanie drugie k.p. i art. 81 k.p. w związku z art. 124 ustawy o
szkolnictwie wyższym, ale subsydiarnym zastosowaniu art. 471 k.c. poprzez art. 300
k.p. oraz naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 217 § 1 i 2 k.p.c., wnosząc o
przeprowadzenie uzupełniającego postępowania dowodowego oraz o zmianę wy-
roku.
Pozwana w apelacji zarzuciła naruszenie prawa materialnego, w szczególno-
ści § 10 rozporządzenia Rady Ministrów z 27 grudnia 1974 r. w sprawie niektórych
obowiązków i uprawnień pracowników zatrudnionych w zakładach służby zdrowia
oraz art. 100 ustawy o szkolnictwie wyższym. Wniosła o zmianę wyroku i oddalenie
powództwa ewentualnie o jego uchylenie.
Wyrokiem z dnia 5 czerwca 2003 r. Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych we Wrocławiu zmienił zaskarżony wyrok w pkt I, III i IV oddalając po-
4
wództwo i zasądzając od powódki na rzecz strony pozwanej 1.500 zł tytułem zwrotu
kosztów procesu. Sąd Apelacyjny oddalił apelację powódki i zasądził od niej na rzecz
pozwanej kwotę 1.125 zł tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.
W uzasadnieniu wyroku Sąd Apelacyjny stwierdził, że stanowisko powódki, iż
prawo do odszkodowania za brak dyżurów zostało przesądzone wyrokiem Sądu
Okręgowego z dnia 7 czerwca 2001 r. [...] jest błędne, ponieważ w zakresie objętym
roszczeniem powódki doszło do zmiany stanu prawnego, mianowicie art. 100 ustawy
o szkolnictwie wyższym, a zasądzone tym wyrokiem roszczenie obejmowało okres
zamknięty. Roszczenie powódki nie ma oparcia w prawie, bowiem utraciła prawne
podstawę poprzednia zasada udzielania świadczeń zdrowotnych przez nauczycieli
akademickich w ramach tzw. społecznego systemu ochrony zdrowia, tj. w ramach
stosunku zatrudnienia z uczelnią medyczną. Sprawowanie opieki zdrowotnej nastę-
powało od tego okresu na podstawie odrębnego stosunku prawnego zawieranego już
samodzielnie ze szpitalem klinicznym. Utraciło również moc rozporządzenie z dnia
11 kwietnia 1991 r. w sprawie zasad wynagradzania nauczycieli akademickich za
sprawowanie opieki zdrowotnej oraz finansowania tej działalności (Dz.U. Nr 36, poz.
160). W związku z powyższymi zmianami w prawie ustał obowiązek pozwanej za-
pewnienia powódce dyżurów medycznych.
W kasacji od wyroku Sądu Apelacyjnego powódka zarzuciła naruszenie prawa
materialnego, tj. art. 100 ust. 1 i 1a ustawy o szkolnictwie wyższym, art. 80 zdanie
drugie i art. 81 § 1 k.p. oraz naruszenie przepisów postępowania - art. 316 § 1, 365 §
1 i 366 k.p.c. i wniosła o jego uchylenie oraz przekazanie sprawy do ponownego roz-
poznania Sądowi Apelacyjnemu we Wrocławiu. Zdaniem skarżącej w sprawie za-
chodzi powaga rzeczy osądzonej, wynikająca z prawomocnego wyroku Sądu Okrę-
gowego we Wrocławiu z dnia 6 czerwca 2001 r. Niezależnie od tego po stronie Aka-
demii Medycznej w W. istnieje obowiązek zapewnienia nauczycielowi akademickie-
mu udzielania świadczeń zdrowotnych. Do pojęcia udzielania świadczeń zdrowot-
nych wchodzą dyżury lekarskie. Realizacja wymienionego obowiązku jest elementem
treści stosunku pracy między nauczycielem akademickim a uczelnia medyczną. Jest
on realizowany w ramach klauzuli autonomicznej, przewidzianej art. 100 ust. 1a
ustawy o szkolnictwie wyższym. Powódka wykazywała gotowość do świadczenia
pracy w związku z czym jej roszczenia znajdują pełne oparcie w przepisach art. 80 i
81 k.p. w związku z art. 124 ustawy o szkolnictwie wyższym.
5
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzut kasacji naruszenia powagi rzeczy osądzonej wynikającej z wyroku
Sądu Okręgowego we Wrocławiu z dnia 7 czerwca 2001 r. [...] nie zasługuje na
uwzględnienie. Przy określaniu granic powagi rzeczy osądzonej, poza podstawą
faktyczną roszczenia, istotna rola przypada jego podstawie prawnej. Sąd Apelacyjny
trafnie podkreślił, że w tym zakresie doszło do zmian, które dotyczą samej podstawy
prawnej rozstrzygnięcia. Mianowicie ustawa z dnia 10 grudnia 1998 r. o zmianie
ustaw: o zakładach opieki zdrowotnej, o zawodzie lekarza, o zawodach pielęgniarki i
położnej, o szkolnictwie wyższym oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr
162, poz. 1115) został zmieniony art. 100 ustawy o szkolnictwie wyższym w przed-
miocie udziału nauczyciela akademickiego zatrudnionego w uczelni medycznej w
sprawowaniu opieki zdrowotnej oraz podstawy prawnej tego udziału. Trafnie również
podkreślił Sąd Apelacyjny, że roszczenie zasądzone wymienionym wyrokiem obej-
mowało okres zamknięty.
Zmiana stanu prawnego doprowadziła do powstania w istotnych elementach
nowej sytuacji prawnej w przedmiocie udzielania świadczeń zdrowotnych przez nau-
czycieli akademickich zatrudnionych w uczelniach medycznych. Nowelą z dnia 10
grudnia 1998 r. (Dz.U. Nr 162, poz. 1115) w dotychczasowym sformułowaniu art. 100
ust. 1 ustawy o szkolnictwie wyższym, że nauczyciele akademiccy zatrudnieni w
uczelniach medycznych uczestniczą w sprawowaniu opieki zdrowotnej w ramach
społecznego systemu ochrony zdrowia poprzez wykonywanie zadań dydaktycznych i
badawczych w powiązaniu z udzieleniem świadczeń zdrowotnych w szpitalach kli-
nicznych uczelni lub oddziałach innych szpitali udostępnianych uczelniom na zasa-
dach określonych w przepisach o zakładach opieki zdrowotnej, wprowadzono zmianę
polegającą na pominięciu zwrotu o sprawowaniu opieki zdrowotnej w ramach spo-
łecznego systemu ochrony zdrowia. Istotniejsze było równoczesne dodanie do art.
100 ustępu 1a, według którego nauczyciele akademiccy zatrudnieni w uczelniach
medycznych „są zatrudniani na podstawie umowy o pracę albo umowy cywilnopraw-
nej na udzielanie świadczeń zdrowotnych, zawartej ze szpitalem klinicznym albo in-
nym zakładem opieki zdrowotnej (szpitalem)”. Nie można w tym kontekście pominąć
również odpowiednich unormowań ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach
opieki zdrowotnej (Dz.U. Nr 91, poz. 408 ze zm.). Według art. 43e tej ustawy, szpital
może udostępniać państwowej uczelni medycznej oddział szpitalny („oddział klinicz-
6
ny”) na potrzeby wykonywania zadań dydaktycznych i badawczych w powiązaniu z
udzielaniem świadczeń zdrowotnych. Udostępnienie oddziału klinicznego następuje
na podstawie umowy cywilnoprawnej zawartej przez kierownika zakładu opieki zdro-
wotnej (szpitala) z państwową uczelnią medyczną. Zawarcie takiej umowy wymaga
zgody organu, który utworzył zakład opieki zdrowotnej (szpital), przy czym udostęp-
nienie oddziału klinicznego nie może ograniczyć dostępności świadczeń zdrowotnych
określonych w statucie publicznego zakładu opieki zdrowotnej (szpitala).
Z przytoczonych unormowań wynika, po pierwsze, że w zakresie udostępnia-
nia państwowej uczelni medycznej oddziału klinicznego na potrzeby wykonywania
zadań dydaktycznych i badawczych w powiązaniu z udzielaniem świadczeń zdro-
wotnych, mimo iż udostępnianie to następuje na podstawie umowy cywilnoprawnej,
zakład opieki zdrowotnej ma pozycję silniejszą w tym znaczeniu, że nie ma on praw-
nego obowiązku udostępniania oddziału szpitalnego i że udostępnienie to następuje
pod warunkiem nieograniczenia wskutek tego dostępności świadczeń zdrowotnych.
Po drugie, z unormowań tych wynika, że dla nauczyciela akademickiego zatrudnio-
nego w państwowej uczelni medycznej bezpośrednim źródłem praw i obowiązków
związanych z udzielaniem świadczeń zdrowotnych, w tym świadczeń udzielanych w
ramach dyżurów lekarskich, jest umowa o pracę bądź umowa zlecenia zawarta mię-
dzy oddziałem klinicznym a nauczycielem akademickim zatrudnionym w uczelni me-
dycznej. Umowa ta jest źródłem odrębnego stosunku prawnego w postaci stosunku
pracy lub cywilnoprawnego stosunku zlecenia, istniejącego obok podstawowego sto-
sunku służbowego wiążącego nauczyciela akademickiego z zatrudniającą go pań-
stwową uczelnią medyczną. Nie ma prawnego zakazu pozostawania nauczyciela
akademickiego w drugim stosunku pracy (zlecenia). Wyrażony w kasacji pogląd
skarżącego, że elementem treści stosunku służbowego między nauczycielem aka-
demickim a uczelnią medyczną jest prawo pracownika do udzielania świadczeń
zdrowotnych w formie dyżurów lekarskich i odpowiadający mu obowiązek praco-
dawcy (uczelni medycznej) dostarczenia możliwości ich udzielania, a w razie nie-
spełnienia tego obowiązku przez pracodawcę prawo pracownika do wynagrodzenia z
tytułu gotowości do świadczenia pracy oraz doznania przeszkód z przyczyn leżących
po stronie pracodawcy, nie ma oparcia w obowiązującym prawie. Nie jest trafna
konstrukcja klauzuli autonomicznej poszerzającej treść istniejącego stosunku pracy
(służbowego), ponieważ klauzula taka (umowne porozumienie, umowa) w świetle
7
obowiązującego prawa mogłaby zostać zawarta tylko między nauczycielem akade-
mickim a szpitalem, a nie między nauczycielem a uczelnią medyczną.
Można dodać, że na uczelni medycznej ciąży obowiązek prowadzenia badań
naukowych i przygotowania kandydatów do samodzielnej pracy badawczej (art. 3
ust. 2 ustawy szkolnictwie wyższym), z czym może wiązać się potrzeba zapewnienia
udziału nauczyciela udzielaniu świadczeń zdrowotnych w oddziałach klinicznych..
Brak aktywnej postawy uczelni w przedmiocie zabezpieczenia udziału nauczycieli
akademickich w zakresie udzielania świadczeń zdrowotnych może mieć znaczenie
np. przy okresowej ocenie nauczycieli, zaś postępowanie pracodawcy zawierające
znamiona dyskryminacji nauczyciela mogłoby zostać ocenione nawet jako czyn nie-
dozwolony i stać się podstawą odpowiedzialności odszkodowawczej. Obowiązujące
przepisy nie stwarzają natomiast podstawy do domagania się przez nauczyciela
akademickiego od uczelni medycznej dostarczenia dodatkowego zatrudnienia w
szpitalu klinicznym albo innym zakładzie opieki zdrowotnej w skonkretyzowanej for-
mie dyżuru lekarskiego, a w razie ich niedostarczenia nauczycielowi - żądania od-
szkodowania w wysokości wynagrodzenia, które pracownik uzyskałby pełniąc dy-
żury, względnie wynagrodzenia z tytułu gotowości pracownika do pełnienia dyżurów
lekarskich.
Z przytoczonych motywów, na podstawie art. 39312
k.p.c. orzeczono jak w
sentencji wyroku.
========================================