Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 16 czerwca 2004 r., I CZ 48/04
Artykuł 6261
§ 2 k.p.c., jako przepis szczególny w stosunku do art. 510
k.p.c., reguluje wyczerpująco krąg uczestników postępowania
wieczystoksięgowego.
Sędzia SN Marian Kocon (przewodniczący)
Sędzia SN Elżbieta Skowrońska-Bocian (sprawozdawca)
Sędzia SA Zbigniew Cendrowski
Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Miasta Stołecznego W., Barbary Z.,
Mirosława B., Dariusza K., Agnieszki B. i Agaty K. przy uczestnictwie Spółdzielni
Pracy "S." w W. o wpis prawa własności budynku i prawa użytkowania wieczystego
gruntu, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 16
czerwca 2004 r. zażalenia uczestnika postępowania na postanowienie Sądu
Okręgowego w Warszawie z dnia 10 grudnia 2003 r.
oddalił zażalenie.
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 10 grudnia 2003 r. Sąd Okręgowy w Warszawie odmówił
Spółdzielni Pracy „S." w W. udziału w sprawie z wniosku m.st. W. i innych o
dokonanie wpisu w księdze wieczystej oraz odrzucił apelację tej Spółdzielni
wniesioną od postanowienia Sądu Rejonowego dla Warszawy-Mokotowa z dnia 18
lutego 2003 r.
W rozpoznawanej sprawie Gmina W.C. oddała działkę gruntu w użytkowanie
wieczyste i na podstawie zawartej umowy oraz znajdującego się w niej wniosku o
dokonanie wpisu, referendarz Sądu Rejonowego dla Warszawy-Mokotowa w dniu
11 października 2002 r. wpisał nabywców jako użytkowników wieczystych gruntu i
właścicieli znajdującego się na gruncie budynku. Skargę na to orzeczenie wniosła
Spółdzielnia Pracy "S.", zgłaszając wcześniej swój udział w sprawie.
Postanowieniem z dnia 18 lutego 2003 r. Sąd Rejonowy dla Warszawy-Mokotowa
utrzymał w mocy zaskarżony wpis.
W apelacji wniesionej przez Spółdzielnię Pracy „S." znalazło się wiele zarzutów
podważających prawidłowość dokonanego wpisu.
Sąd Okręgowy w pierwszej kolejności odniósł się do dopuszczalności wniesienia
apelacji przez Spółdzielnię Pracy „S.", a także do możliwości brania udziału przez
nią w postępowaniu wieczystoksięgowym. Spółdzielnia, zgłaszając swój udział w
sprawie, powołała się na interes prawny wynikający z zarządu nieruchomością w
dniu 5 grudnia 1990 r., który pozwalał jej nabyć z mocy prawa użytkowanie
wieczyste gruntu i własność znajdujących się na gruncie budynków (art. 2 ust. 1 i 2
ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i
wywłaszczaniu nieruchomości, Dz.U. Nr 79, poz. 464 ze zm. w brzmieniu ustalonym
ustawą z dnia 7 października 1992 r. zmieniającą ustawę o zmianie ustawy o
gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości, Dz.U. Nr 91, poz. 455).
Spółdzielnia odwołała się zatem do interesu w rozumieniu art. 510 § 1 k.p.c.
określającego krąg podmiotów mogących uczestniczyć w postępowaniu
nieprocesowym. Jednak, zdaniem Sądu Okręgowego, skarżąca pominęła treść art.
6261
§ 2 k.p.c., zgodnie z którym uczestnikami postępowania wieczystoksięgowego
oprócz wnioskodawcy są tylko te osoby, których prawa zostały wykreślone lub
obciążone bądź na rzecz których wpis ma nastąpić. Spółdzielnia nie należy do
żadnej z tych kategorii, a tym samym nie może być uczestnikiem postępowania, do
rozważenia pozostaje jednak kwestia możliwości zastosowania art. 510 k.p.c. do
postępowania wieczystoksięgowego.
Sąd odwołał się do stanowiska wyrażanego w doktrynie, zgodnie z którym art.
6261
§ 2 k.p.c. nie wyklucza możliwości wstąpienia do postępowania
wieczystoksięgowego innych zainteresowanych osób, a także do dokonanej przez
Sąd Najwyższy wykładni art. 546 § 1 k.p.c. i art. 46 ust. 1 ustawy z dnia 19 sierpnia
1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz.U. Nr 111, poz. 535 ze zm.). W obu
wskazanych przypadkach ustawodawca wyraźnie oznaczył krąg uczestników z
mocy prawa, jednak, zgodnie z przywołanym stanowiskiem, nie oznaczało to
wyeliminowania możliwości brania udziału w postępowaniu przez inne osoby
zainteresowane. Sąd Okręgowy nie podzielił jednak tego stanowiska wskazując, że
w art. 6261
§ 2 k.p.c. ustawodawca wyraźnie zakreślił granice podmiotowe
postępowania wieczystoksięgowego posługując się słowem „tylko". Wskazany
przepis zawiera zatem normę szczególną w stosunku do art. 510 k.p.c. W
konsekwencji Sąd Okręgowy odmówił Spółdzielni Pracy „S." udziału w sprawie i
odrzucił jej apelację.
W zażaleniu Spółdzielnia Pracy „S." zarzuciła naruszenie art. 6261
§ 2 oraz art.
510 k.p.c., a także art. 45 ust. 2 Konstytucji, polemizując z wykładnią art. 6261
§ 2
k.p.c. oraz wskazując na naruszenie konstytucyjnego prawa do sądu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Artykuły 6261
-62613
k.p.c. zostały wprowadzone ustawą z dnia 11 maja 2001 r. o
zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece, ustawy – Kodeks postępowania
cywilnego, ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz ustawy –
Prawo o notariacie (Dz.U. Nr 63, poz. 635). Nowe uregulowanie postępowania
wieczystoksięgowego miało na celu usprawnienie tego postępowania oraz jego
sformalizowanie. Temu celowi służy m.in. ograniczenie kręgu podmiotów mogących
uczestniczyć w postępowaniu wieczystoksięgowym. W poprzednio obowiązującym
stanie prawnym, w którym do postępowania wieczystoksięgowego znajdowały
zastosowanie przepisy regulujące postępowanie nieprocesowe w zakresie, w
którym nie zostały zmodyfikowane w ustawie o księgach wieczystych i hipotece
(por. nieobowiązujący art. 37 ustawy), stosowanie art. 510 k.p.c. dla określenia
kręgu podmiotów postępowania wieczystoksięgowego nie budziło wątpliwości.
Podnoszono jednak wówczas, że krąg ten został zakreślony zbyt szeroko, co
prowadzi do spowolnienia toku postępowania. Wskazywano także na ograniczoną
kognicję sądu wieczystoksięgowego, której nie sprzyjał zbyt szeroki krąg
uczestników postępowania.
W obowiązującym stanie prawnym utrzymana została zasada, że postępowanie
wieczystoksięgowe toczy się w trybie nieprocesowym, według przepisów
normujących postępowanie w sprawach z zakresu prawa rzeczowego, o ile art.
6261
-62613
k.p.c. nie stanowią inaczej.
Takie odmienne uregulowanie zawarte zostało w art. 6261
§ 2 k.p.c., którego
treść jest jednoznaczna. Uczestnikami postępowania wieczystoksięgowego mogą
być wyłącznie wnioskodawca, osoby, których prawa mają zostać wykreślone lub
obciążone, oraz osoby, na rzecz których wpis ma nastąpić. Użycie słowa "tylko",
zgodnie z jego językowym rozumieniem, oznacza zwężenie kręgu podmiotów
jedynie do wskazanych w treści przepisu. Konsekwentnie należy zatem przyjąć, jak
trafnie uczynił Sąd Okręgowy, że art. 6261
§ 2 k.p.c. jest przepisem szczególnym w
stosunku do art. 510 k.p.c. i eliminuje możliwość jego stosowania w postępowaniu
wieczystoksięgowym.
W literaturze rzeczywiście, jak trafnie wskazał Sąd Okręgowy, prezentowane jest
stanowisko odmienne, zgodnie z którym w art. 6261
§ 2 k.p.c. ustawodawca określił,
kto jest ex lege uczestnikiem postępowania wieczystoksięgowego, natomiast art.
510 k.p.c. reguluje sytuację osoby zainteresowanej w sprawie, która nie jest, lecz
może stać się uczestnikiem postępowania. Przy takiej wykładni art. 6261
§ 2 k.p.c.
nie wyłącza stosowania art. 510 k.p.c., lecz stanowi jedynie jego dopełnienie.
Podnosi się, że za taką wykładnią przemawia wzgląd na potrzebę ochrony
interesów osoby, której prawa mogłyby zostać dotknięte wpisem, a która, nie będąc
wnioskodawcą, osobą, której prawa zostały wykreślone lub obciążone, bądź osobą,
na rzecz której wpis ma nastąpić, nie mogłaby wziąć udziału w toczącym się
postępowaniu wieczystoksięgowym. Podawany jest przykład wierzyciela
hipotecznego, który nie będzie zawiadamiany (wobec treści art. 62610
§ 1 k.p.c. w
związku z art. 6261
§ 2 k.p.c.) o wpisie służebności gruntowej zmniejszającej
wartość nieruchomości obciążonej hipoteką.
Wskazywane względy, mimo ich niewątpliwej wagi, nie stanowią wystarczającej
podstawy do zanegowania rezultatów gramatycznej wykładni art. 6261
§ 2 k.p.c. Jak
wskazano wyżej, ograniczenie kręgu podmiotów mogących brać udział w
postępowaniu wieczystoksięgowym miało usprawnić to postępowanie. W
sprzeczności z założonym celem zmian pozostawać będzie wykładnia prowadząca
do swoistego „przywrócenia" stanu prawnego obowiązującego przed wejściem w
życie ustawy z dnia 11 maja 2001 r. o zmianie ustawy o księgach wieczystych i
hipotece, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, ustawy o kosztach sądowych
w sprawach cywilnych oraz ustawy – Prawo o notariacie (Dz.U. Nr 63, poz. 635).
Ponadto szeroki krąg uczestników postępowania wieczystoksięgowego może
kolidować z ograniczoną kognicją sądu wieczystoksięgowego. Praktyka wskazuje,
że często uczestnicy takiego postępowania, zainteresowani w sprawie, podnosili
zarzuty, które nie mogły być badane ze względu na wspomniane ograniczenia
kognicji sądu wieczystoksięgowego.
Nie jest także trafne odwołanie się do uregulowań zawartych w art. 546 k.p.c.
oraz art. 46 ust. 1 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego. Stylizacja
wymienionych przepisów przemawia przeciwko odnoszeniu wyników ich wykładni
do art. 6261
§ 2 k.p.c.; został w nich zakreślony krąg podmiotów stających się
uczestnikami postępowania z mocy prawa, bez konieczności przejawiania
jakiejkolwiek aktywności. Treść art. 6261
§ 2 k.p.c. została sformułowana w sposób
jednoznacznie wskazujący na intencję ograniczenia kręgu uczestników
postępowania wieczystoksięgowego.
Z tych względów Sąd Najwyższy oddalił zażalenie (art. 39318
w związku z art.
397 i 385 k.p.c.).