Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 22 czerwca 2004 r.
II UK 404/03
Prawomocność wyroku wydanego w sprawie o rentę z tytułu niezdolno-
ści do pracy w związku z wypadkiem przy pracy nie stanowi przeszkody w po-
nownym rozpoznaniu sprawy o to świadczenie, jeżeli na podstawie art. 114
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpie-
czeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.) organ
rentowy wydał decyzję, od której ubezpieczony odwołał się do sądu.
Przewodniczący SSN Andrzej Kijowski, Sędziowie SN: Barbara Wagner
(sprawozdawca), Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 22 czerwca 2004 r.
sprawy z wniosku Jana P. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddzia-
łowi w C. o prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z wypadkiem
przy pracy, na skutek kasacji wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego w Kato-
wicach z dnia 5 marca 2003 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżone postanowienie i sprawę przekazał Sądowi Apelacyj-
nemu w Katowicach do ponownego rozpoznania z orzeczeniem o kosztach postępo-
wania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny w Katowicach wyrokiem z dnia 5 marca 2003 r. [...] zmienił
wyrok Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach z
dnia 11 grudnia 2001 r. [...], oddalający odwołanie Jana P. od decyzji Zakładu Ubez-
pieczeń Społecznych-Oddziału w C. z dnia 11 kwietnia 2001 r., odmawiającej apelu-
jącemu prawa do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy w związku z wy-
padkiem przy pracy, w ten sposób, że odwołanie odrzucił.
Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia faktyczne i ich
prawna ocena. Decyzją z dnia 3 października 1992 r. Zakład Ubezpieczeń Społecz-
2
nych-Oddział w C. odmówił Janowi P. prawa do renty inwalidzkiej w związku z wy-
padkiem przy pracy w dniu 9 marca 1992 r. Wyrokiem z dnia 25 września 1997 r. [...]
Sąd Apelacyjny w Katowicach oddalił apelację skarżącego od wyroku oddalającego
jego odwołanie od tej decyzji. W ocenie tego Sądu, zdarzenie z dnia 9 marca 1992 r.
było jedynie nagłym zaostrzeniem dolegliwości bólowych w przebiegu istniejącego od
kilku lat przewlekłego schorzenia i powodowało przejściową niezdolność do pracy
pod ziemią. Niezdolność do pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu spo-
wodowana została nie samym tym zdarzeniem, ale dalszym rozwojem i postępują-
cymi zmianami schorzenia samoistnego. Wyrokiem z dnia 5 lutego 1998 r. Sąd Ape-
lacyjny w Katowicach oddalił skargę Jana P. o wznowienie postępowania. Sąd Naj-
wyższy wyrokiem z dnia 20 listopada 1998 r., II UKN 315/98, oddalił kasację skarżą-
cego od tego wyroku. W uzasadnieniu orzeczenia Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że
brak jest podstaw do ponownego rozpatrywania sprawy o rentę wypadkową, bowiem
ta została już prawomocnie osądzona. Kolejną skargę Jana P. o wznowienie postę-
powania w sprawie o przyznanie prawa do renty inwalidzkiej w związku z wypadkiem
przy pracy Sąd Apelacyjny w Katowicach odrzucił postanowieniem z dnia 30 sierpnia
2002 r. [...]. W jego uzasadnieniu podniósł, że powołanie się na orzeczenie lekarza
orzecznika ZUS wydane ponad cztery lata po zakończeniu postępowania nie stanowi
podstawy wznowienia postępowania w trybie art. 403 § 2 k.p.c. Wskazał również na
uchybienie terminu do wznowienia postępowania.
Decyzją wszczynającą rozpoznawaną sprawę, wydaną w dniu 11 kwietnia
2001 r., Zakład Ubezpieczeń Społecznych po raz kolejny odmówił Janowi P. prawa
do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy
pracy. W ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych rozpoznał istotę sprawy, albowiem doszedł do wniosku, że wnioskodawca
nie spełnia warunków do przyznania prawa do dochodzonego świadczenia. Podzielił
również pogląd Sądu pierwszej instancji, że niezdolność do pracy Jana P. spowodo-
wana jest przyczynami ogólnymi, a nie skutkami wypadku przy pracy w 1992 r. Oko-
liczności te zostały ustalone uprzednio w prawomocnych orzeczeniach sądowych.
Zdaniem Sądu drugiej instancji, wnioskodawca nie zgłasza żadnych nowych dowo-
dów, które byłyby nieznane Sądowi Apelacyjnemu [...]. Nie zachodzą również oko-
liczności uzasadniające wznowienie postępowania, albowiem szczegółowo omawiały
je Sąd Apelacyjny w sprawach [...], a także Sąd Najwyższy. W konsekwencji Sąd
3
uznał, że zachodzi powaga rzeczy osądzonej i zmienił zaskarżony wyrok Sądu Okrę-
gowego, odwołanie odrzucając.
Jan P. zaskarżył ten wyrok kasacją. Wskazując jako podstawy kasacji naru-
szenie prawa materialnego, a to: art. 18 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świad-
czeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. Nr 20, poz. 105
ze zm.) - poprzez niewłaściwe jego zastosowanie „w sytuacji gdy zdarzenie z dnia
9.03.1992 r. zostało przez ZUS uznane za wypadek przy pracy”, § 3 ust. 2 rozporzą-
dzenia Ministra Pracy, Płac i Spraw Socjalnych oraz Ministra Zdrowia i Opieki Spo-
łecznej z dnia 17 października 1975 r. w sprawie zasad i trybu orzekania o
uszczerbku na zdrowiu oraz wypłacania świadczeń z tytułu chorób zawodowych
(Dz.U. Nr 36, poz. 199) - poprzez jego niezastosowanie, „mimo, że zachodziły prze-
słanki do jego zastosowania w celu wykazania, że orzeczenie Lekarza Orzecznika
ZUS w sprawie procentowego uszczerbku na zdrowiu spowodowanego skutkami
wypadku zostało wydane po ustaleniu okoliczności i przyczyn wypadku”, oraz naru-
szenie przepisów postępowania, a to art.: 366 k.p.c. - poprzez przyjęcie, że zachodzi
powaga rzeczy osądzonej, „w sytuacji gdy ubezpieczony wystąpił bezpośrednio do
organu rentowego z wnioskiem o przyznanie prawa do renty z tytułu niezdolności do
pracy w związku z wypadkiem przy pracy i powołał się na nowe dowody mające
istotne znaczenie dla sprawy”, art. 114 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz.
1118 ze zm.), powoływanej dalej jako „ustawa”, oraz art. 399 - 416 k.p.c. - poprzez
zastosowanie tych przepisów Kodeksu postępowania cywilnego pomimo, że „wzno-
wienie postępowania w niniejszej sprawie, następuje w trybie art. 114 ust. 1 ustawy
[...], będącego przepisem szczególnym”, a w konsekwencji błędnym przyjęciu, że
zachodzi powaga rzeczy osądzonej, art. 233 § 1 k.p.c. w związku z art. 382 k.p.c. i
art. 391 § 1 k.p.c. - poprzez niewyjaśnienie „wszystkich okoliczności mających istotne
znaczenie w sprawie, a zwłaszcza oparcie wyroku na niepełnym materiale dowodo-
wym”, pełnomocnik wnioskodawcy wniósł o „zmianę zaskarżonego wyroku i orze-
czenie zgodnie z żądaniem odwołania, tj. przyznanie ubezpieczonemu prawa do
renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy pracy z
dnia 09.03.1992 r.”, ewentualnie o „uchylenie w całości zaskarżonego wyroku Sądu
Apelacyjnego w Katowicach oraz wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach i przeka-
zanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania” oraz o zasądzenie „od
organu rentowego na rzecz ubezpieczonego kosztów postępowania kasacyjnego
4
według norm przepisanych”. Jako okoliczność uzasadniającą rozpoznanie kasacji
wskazał konieczność rozstrzygnięcia następujących istotnych zagadnień prawnych:
1)„czy zachodzi powaga rzeczy osądzonej w rozumieniu art. 366 kpc, w sytuacji gdy
ubezpieczony wystąpił bezpośrednio do organu rentowego z wnioskiem o przyznanie
prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy pracy i
powołał się na nowe dowody mające istotne znaczenie dla sprawy, przywołując, iż
orzeczeniem Lekarza Orzecznika ZUS [...] ustalono 25 % długotrwałego uszczerbku
na zdrowiu spowodowanego skutkami wypadku w pracy, mimo że wcześniej sprawa
była rozpoznawana w trybie skargi o wznowienie postępowania i została przez Sąd
Apelacyjny oddalona”, 2) czy w „sytuacji gdy ubezpieczony występuje do organu
rentowego z wnioskiem o ponowne przyznanie prawa do renty z tytułu niezdolności
do pracy w związku z wypadkiem przy pracy i powołuje się na nowe dowody mające
istotne znaczenie dla sprawy stosuje się przepisy art. 399 - 416 kpc, czy art. 114 ust.
1 ustawy”, a także 3) „czy wydanie przez Lekarza Orzecznika ZUS orzeczenia w
sprawie procentowego uszczerbku na zdrowiu spowodowanego skutkami wypadku
przy pracy [...] przesądza o uznaniu przez organ rentowy zdarzenia za wypadek przy
pracy, bez konieczności dalszego badania przesłanek niezbędnych do zaistnienia
wypadku przy pracy, czy też nie powoduje takich skutków i w konsekwencji wymaga
badania przesłanek z art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach
z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych”. W uzasadnieniu kasacji pełno-
mocnik Jana P. podniósł, że okoliczności stanowiące podstawę wyroku Sądu Apela-
cyjnego w Katowicach z dnia 25 września 1997 r. [...], uległy istotnej zmianie. Wywo-
dził, że skoro orzeczeniem lekarza orzecznika ZUS z dnia 27 listopada 2001 r. usta-
lono 25 % długotrwały uszczerbek na zdrowiu spowodowany wypadkiem przy pracy
w dniu 9 marca 1992 r., to organ rentowy uznał zdarzenie z tej daty za wypadek przy
pracy. Ponadto Jan P. został skierowany na badania prowadzone przez lekarza
orzecznika ZUS, a więc organ rentowy „musiał wcześniej stwierdzić, że zostały speł-
nione warunki wymagane do przyznania świadczenia”. Zdaniem pełnomocnika skar-
żącego, art. 114 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych „nie stoi na przeszkodzie ponownemu rozpo-
znaniu przez organ rentowy, na wniosek zainteresowanego, sprawy, w której prawo
do świadczeń zostało ustalone wyrokiem sądowym”. Nadto, Sąd niesłusznie utożsa-
mia postępowanie wszczęte odwołaniem z wcześniejszą skargą o wznowienie po-
stępowania. W sprawie ocenie podlegały okoliczności uzasadniające wznowienie
5
postępowania określone w art. 403 § 2 k.p.c. W toczącym się obecnie postępowaniu
sądy powinny stosować art. 114 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych, albowiem przepis ten korzysta z pierwszeństwa. W przy-
padku jego zastosowania, nie wymaga się wykazywania przed organem rentowym,
że „z okoliczności faktycznych lub dowodów podważających prawo do świadczenia
lub jego wysokości nie można było skorzystać w poprzednim postępowaniu”. Stosu-
jąc przepisy Kodeksu postępowania cywilnego Sądy nie badały nowych dowodów,
które pojawiły się już po wydaniu wyroku. Taką możliwość daje jedynie art. 114 ust. 1
ustawy. Odnosząc się do naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. w związku z art. 382 k.p.c. i
art. 391 § 1 k.p.c., pełnomocnik Jana P. twierdził, że Sądy wydały wyroki pomimo
niewyjaśnienia wszystkich okoliczności mających znaczenie dla rozstrzygnięcia
sprawy. W szczególności nie zbadały akt sprawy [...], gdyż z notatki sporządzonej
przez sekretarza sądowego wynika, że zostały one przekazane do Ministerstwa
Sprawiedliwości w dniu 16 lutego 2001 r. Ponadto, przedłożony przez skarżącego
dowód w postaci orzeczenia lekarza orzecznika ZUS nie został ujawniony na roz-
prawie apelacyjnej. Z analizy akt wynika bowiem, że załączniki dołączone do apelacji
„nie zostały wszyte do akt w taki sposób, by Sąd mógł zapoznać się z ich treścią,
lecz umieszczone w kopercie, na karcie 22”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przedmiotem zaskarżenia jest pomieszczone w wyroku postanowienie o od-
rzuceniu odwołania Jana P. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, odma-
wiającej przyznania prawa do renty wypadkowej. Zgodnie z art. 392 k.p.c., kasacja
przysługuje od wydanego przez sąd drugiej instancji postanowienia w przedmiocie
odrzucenia pozwu. Do odwołania od decyzji organu rentowego - czynności proceso-
wej wszczynającej postępowanie przed sądem w sprawach z zakresu ubezpieczeń
społecznych - stosuje się odpowiednio przepisy o pozwie. Należy więc dopuścić
możliwość wniesienia kasacji od wydanego przez sąd drugiej instancji postanowienia
odrzucającego odwołanie ubezpieczonego od decyzji organu rentowego.
Wbrew odmiennemu twierdzeniu pełnomocnika skarżącego, jest okolicznością
bezsporną, że 9 marca 1992 r. Jan P. uległ wypadkowi przy pracy. Spór tyczy jego
prawa do renty z tego tytułu. Postępowanie w tej sprawie ma bogatą historię. Po raz
pierwszy Zakład Ubezpieczeń Społecznych odmówił przyznania skarżącemu sporne-
6
go świadczenia decyzją z 10 października 1992 r., ustaliwszy, że wypadek przy
pracy spowodował wprawdzie długotrwały, wynoszący 25%, uszczerbek na zdrowiu,
ale nie miał żadnych ujemnych następstw w zakresie zdolności poszkodowanego do
pracy. Postępowanie zostało zakończone wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Katowi-
cach z dnia 25 września 1997 r. [...]. Sąd ten w sprawie o wznowienie postępowania
oddalił skargę Jana P. wyrokiem z dnia 5 lutego 1998 r., od którego kasację oddalił
Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia 20 listopada 1998 r., II UKN 315/98. Kolejną jego
skargę o wznowienie postępowania z 13 sierpnia 2002 r. Sąd Apelacyjny w Katowi-
cach odrzucił postanowieniem z dnia 30 sierpnia 2002 r. [...].
Prawomocny wyrok korzysta z powagi rzeczy osądzonej (art. 366 k.p.c.).
Oznacza to, że nie jest dopuszczalne ponowne rozpoznanie sprawy między tymi sa-
mymi stronami o te same roszczenia, o których w nim rozstrzygnięto (art. 379 pkt 3
k.p.c.). Postępowanie sądowe zakończone prawomocnym wyrokiem może być
wznowione z przyczyn i na zasadach określonych w art. 399 - 416 k.p.c. Skarga o
wznowienie postępowania w rozpoznawanej sprawie mogłaby dotyczyć ewentualne
postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Kato-
wicach z 25 września 1997 r. [...]. Była ona rozpoznana i orzeczono o niej wyrokiem
z 5 lutego 1998 r. Zgodnie z art. 416 k.p.c. „niedopuszczalne jest dalsze wznowienie
postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem wydanym na skutek skargi
o wznowienie”. Każdą następną skargę o wznowienie postępowania należałoby więc
odrzucić. Tak też uczynił Sąd Apelacyjny postanowieniem z 30 sierpnia 2002 r.
Postępowanie, w którym zapadło zaskarżone kasacją orzeczenie nie zostało
wszczęte wskutek skargi Jana P. o wznowienie, lecz w rezultacie jego odwołania od
decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z 11 kwietnia 2001 r., ponownie odma-
wiającej prawa do renty wypadkowej. Decyzje organu rentowego, inaczej niż wyroki
sądów, nie korzystają z powagi rzeczy osądzonej. Odmiennie też ukształtowana zo-
stała ich prawomocność i wzruszalność. Do wznowienia postępowania w sprawach
świadczeń z ubezpieczenia rentowego stosuje się art. 114 ustawy, zgodnie z którym
prawo do świadczeń lub ich wysokość ulega ponownemu ustaleniu na wniosek
osoby zainteresowanej lub z urzędu, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji zostaną
przedłożone nowe dowody lub ujawniono okoliczności istniejące przed wydaniem tej
decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość. Postępowa-
nie w sprawie o rentę z tytułu niezdolności do pracy wskutek wypadku przy pracy
może więc być wznawiane przed organem rentowym wielokrotnie, w każdym czasie,
7
jeżeli zaistnieją okoliczności przewidziane w art. 114 ust. 1 ustawy. Kończy je wyda-
nie decyzji, bo w takiej formie orzekają organy rentowe. Od każdej zaś decyzji orga-
nu rentowego służy ubezpieczonemu odwołanie do sądu. Dlatego prawomocny wy-
rok wydany w sprawie odmowy przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy w
związku z wypadkiem przy pracy nie zamyka poszkodowanemu drogi do ponownego
złożenia wniosku o to świadczenie.
Zgodnie z art. 114 ustawy, Zakład Ubezpieczeń Społecznych ponownie oce-
niał prawo Jana P. do renty z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem
przy pracy z 9 marca 1992 r., kończąc rozpoznanie jego wniosku wydaniem decyzji
zaskarżonej odwołaniem. Decyzja ta rozstrzyga o żądaniach skarżącego uwzględ-
niając stan rzeczy istniejący w chwili jej wydania. W tej sprawie nie zapadł zatem
prawomocny wyrok. Odwołanie powinno być rozpoznane merytorycznie przez Sądy
obu instancji.
Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy, stosownie do art. 39313
k.p.c.
w związku z art. 361 k.p.c., orzekł jak w sentencji.
========================================