Pełny tekst orzeczenia

WYROK Z DNIA 1 WRZEŚNIA 2004 R.
SDI 37/04
Przewodniczący: sędzia SN Wiesław Kozielewicz (sprawozdawca).
Sędziowie SN: Halina Gordon-Krakowska, Wiesław Błuś.
Sąd Najwyższy – Izba Karna z udziałem Rzecznika Dyscyplinarnego
Wyższego Sądu Dyscyplinarnego oraz protokolanta w sprawie notariusza
obwinionego z art. 50 i 80 § 2 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o
notariacie (Dz. U. z 2002 r. Nr 42, poz. 369 ze zm.) po rozpoznaniu na
rozprawie w dniu 1 września 2004 r. kasacji, wniesionej przez obrońcę
obwinionego od orzeczenia Wyższego Sądu Dyscyplinarnego przy Krajowej
Radzie Notarialnej z dnia 10 maja 2004 r., sygn. akt (...) utrzymującego w mocy
orzeczenie Sądu Dyscyplinarnego Izby Notarialnej z dnia 19 września 2003 r.,
sygn. akt (...)
u c h y l i ł zaskarżone o r z e c z e n i e oraz poprzedzające je orzeczenie
Sądu Dyscyplinarnego Izby Notarialnej w części dotyczącej przypisanego czynu
opisanego pod pkt 4 i w tym zakresie sprawę obwinionego notariusza przekazał
Sądowi Dyscyplinarnemu Izby Notarialnej do ponownego rozpoznania.
U z a s a d n i e n i e
Wyższy Sąd Dyscyplinarny orzeczeniem z dnia 10 maja 2004 r. sygn. (...),
po rozpoznaniu odwołań: obwinionego notariusza i jego obrońcy adwokata,
utrzymał w mocy orzeczenie Sądu Dyscyplinarnego Izby Notarialnej z dnia 19
września 2003 r. sygn. (...). Tym ostatnim orzeczeniem (nazwanym wyrokiem)
uznano obwinionego winnym:
2
1. nie przesyłania w ustawowo określonym terminie wypisów aktów
notarialnych do właściwego Sądu prowadzącego księgi wieczyste, tj.
naruszenia art. 92 § 4 ustawy – Prawo o notariacie i wymierzono mu za to
karę pieniężną w wysokości 10 000 zł;
2. nie przekazywania w ustawowym terminie opłat i podatków pobieranych
przez notariusza w związku z dokonanymi czynnościami notarialnymi, tj.
naruszenia:
a) art.7 ustawy – Prawo o notariacie w zw. z § 7 ust.1 pkt 3 rozporządzenia
Ministra Finansów i Ministra Sprawiedliwości w sprawie poboru przez
notariusza podatku od spadków i darowizn, prowadzenia rejestru podatku
oraz trybu wykonywania przez notariusza czynności związanych z
poborem podatku;
b) § 4 ust. 1 pkt 5 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 5 grudnia 2000
r. w sprawie szczegółowych zasad poboru podatku od czynności cywilno-
prawnych;
c) § 13 ust. 1 pkt 3 lit. a rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 5 grudnia
2000 r. w sprawie sposobu pobierania zapłaty i zwrotu opłaty skarbowej
oraz sposobu prowadzenia rejestru opłaty;
d) § 4 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 27 sierpnia
2001 r. w sprawie pobierania przez notariusza opłat sądowych od
wniosków o wpis do księgi wieczystej
i za to wymierzono mu karę pieniężną w wysokości 10 000 zł;
3. „nagminności sporządzania aktów notarialnych poza kancelarią”, tj.
naruszenia art.3 ustawy – Prawo o notariacie i za to wymierzono mu karę
nagany;
4. wykonywania w ciągu jednego dnia znacznej ilości aktów notarialnych w
sposób naruszający art. 80 § 2 ustawy – Prawo o notariacie i za to
wymierzono mu karę pozbawienia prawa prowadzenia kancelarii;
3
5. nagminnego pobierania wynagrodzenia w wysokości 1 złoty, tj. naruszenia
art. 5 ustawy – Prawo o notariacie i za to wymierzono mu karę nagany;
6. nieprawidłowego udzielania zastępstw asesorem notarialnym, tj. naruszenia
art. 21 ustawy – Prawo o notariacie i za to wymierzono mu karę nagany.
Orzeczenie Wyższego Sądu Dyscyplinarnego w części dotyczącej
rozstrzygnięcia o karze odnośnie czynu z pkt 4 zaskarżył kasacją obrońca
obwinionego.
Na podstawie art. 63b ustawy – Prawo o notariacie zaskarżonemu
orzeczeniu zarzucił rażącą niewspółmierność kary wyrażającą się w
wymierzeniu obwinionemu notariuszowi kary pozbawienia prawa prowadzenia
kancelarii, która to kara została mu wymierzona za naruszenie art. 80 § 2 ustawy
– Prawo o notariacie, tj. za czyn określony w pkt 4 orzeczenia.
Podnosząc powyższy zarzut obrazy art. 80 § 2 ustawy – Prawo o notariacie
oraz zarzut oczywistego naruszenia art. 4, art. 7 i art. 424 k.p.k. w związku z art.
69 ustawy – Prawo o notariacie wniósł o zmianę zaskarżonego orzeczenia, w
części dotyczącej rozstrzygnięcia o karze za czyn określony w pkt 4 poprzez
zmniejszenie wymiaru kary, a mianowicie zastąpienie kary pozbawienia prawa
prowadzenia kancelarii karą nagany.
W wystąpieniu w toku rozprawy kasacyjnej obrońca wniósł alternatywnie o
uchylenie orzeczenia w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja zasługuje na uwzględnienie.
Czyniąc ustalenia odnoście czynu z pkt 4 Sąd Dyscyplinarny stwierdził, że
sprzeczna z prawem i rażąco naruszająca artykuł 80 § 2 Prawa o notariacie była
stosowana przez obwinionego praktyka równoczesnego odczytywania kilku
aktów notarialnych w taki sposób, że odczytywał wszystkim zgromadzonym
tzw. elementy wspólne, a następnie informował o treści elementów
4
indywidualnych. Zdaniem Sądu Dyscyplinarnego żaden z tak sporządzonych
aktów nie został odczytany w sposób wymagany przepisem artykułu 94 § 1 tej
ustawy. Nie do zaakceptowania jest według Sądu Dyscyplinarnego pogląd, że
wcześniejsze udostępnienie stronom projektu aktu i skonsultowanie z nimi
pojawiających się na tym etapie wątpliwości zwalnia notariusza od
rygorystycznego przestrzegania obowiązku odczytania każdego aktu
indywidualnie. Niezależnie bowiem od ilości konsultowanych ze stronami
projektów umowy i dokonanych w trakcie tych konsultacji uzgodnień, aktem
notarialnym staje się tylko ta wersja, która ostatecznie została im przez
notariusza (bądź jego zastępcę) odczytana i po upewnieniu się, że odpowiada
ona porządkowi prawnemu, nie narusza słusznych interesów stron i innych osób
jak też, że jest dla stron zrozumiała i odpowiada ich zamierzeniom, zostaje przez
nie przyjęta i podpisana.
Te względy zdecydowały, iż Sąd Dyscyplinarny uznał notariusza winnym
zaniedbania zawodowego polegającego na dokonywaniu czynności notarialnych
w ilości i warunkach uniemożliwiających zrealizowanie zasady obiektywizmu.
Z kolei Wyższy Sąd Dyscyplinarny odnosząc się do zarzutów zawartych w
odwołaniach podniósł, że zbiorowe odczytywanie aktów notarialnych dla
kilkunastu lub kilkudziesięciu osób przystępujących do czynności notarialnych
jest zdecydowanie sprzeczne z wymogami zawartymi w przepisie art. 94 § 1
ustawy – Prawo o notariacie. Przepis ten bowiem stanowi, że przed podpisaniem
aktu notarialnego notariusz zobowiązany jest każdorazowo upewnić się czy
osoby biorące udział w czynności, rozumieją treść i znaczenie aktu oraz, że akt
ten jest zgodny z ich wolą.
Powyższy warunek nie może być spełniony w sytuacji zbiorowego od-
czytywania aktu notarialnego, po którym następuje jedynie składanie podpisów
osób będących stronami aktu notarialnego. W warunkach zbiorowego
odczytywania aktów notarialnych nie ma warunków do należytego
zabezpieczenia praw i słusznych interesów stron oraz innych osób dla których
5
czynność ta może powodować skutki prawne. Wymóg ten jest jednoznacznie
określony w art. 80 § 2 ustawy – Prawo o notariacie. Zbiorowe odczytywanie
aktów notarialnych stanowi obejście tego przepisu, co w konsekwencji musi
skutkować odpowiedzialność notariusza, nie tylko etyczną na płaszczyźnie
Kodeksu Etyki Notariusza, ale również dyscyplinarną. Orzeczonej zaś za czyn
opisany z pkt 4 kary dyscyplinarnej w postaci pozbawienia obwinionego prawa
prowadzenia kancelarii notarialnej nie można uznać za rażąco surową i
niesprawiedliwą – cyt. „albowiem działaniem swym obwiniony podważał
powagę czynności notarialnych i naruszył autorytet notariusza jako osoby,
któremu Państwo zleciło określony zakres władzy”.
Z zaprezentowanych wyżej rozważań Sądów Dyscyplinarnych wynika, że
o ile Sąd pierwszej instancji dopatrywał się w czynie obwinionego opisanym w
pkt 4 naruszenia wymogu z art. 80 § 2 ustawy – Prawo o notariacie, to Sąd
drugiej instancji rozpoznając środki odwoławcze wniesione przecież na korzyść
obwinionego, poczynił niekorzystne ustalenia, gdyż dopatrzył się też naruszenia
tym czynem normy z art. 94 § 1 ustawy – Prawo o notariacie, czego przecież w
zaskarżonym odwołaniami orzeczeniu nie przypisano (por. pkt 4 orzeczenia
Sądu Dyscyplinarnego, gdzie przypisano naruszenie jedynie art. 80 § 2 ustawy –
Prawo o notariacie).
Poza sporem jest, że konsekwencją obowiązku nałożonego na notariusza w
art. 80 § 2 ustawy – Prawo o notariacie jest zobowiązanie notariusza do
przedstawienia stronom czynności wszystkich konsekwencji ich dokonania (por.
A. Redelbach, Prawo o notariacie. Komentarz, Toruń – Poznań 2002, s. 205). W
realiach niniejszej sprawy odnośnie czynu z pkt 4 nie dokonano ustaleń, czy
zastosowane przez obwinionego środki w postaci konsultowania ze stronami
projektów aktów notarialnych, sporządzonych z ich udziałem, zabezpieczało w
wystarczającym stopniu ich prawa i słuszne interesy. Nie ustalono przecież czy
strony umów, które zostały sporządzone przez obwinionego w dniu 24
6
października 2002 r. zgłaszały jakiekolwiek zastrzeżenia, co do treści
sporządzonych tego dnia aktów notarialnych.
Niewystarczające jest też uzasadnienie orzeczenia w części dotyczącej kary
wymierzonej obwinionemu za czyn z pkt 4. Trafnie zwraca na to uwagę
skarżący, podnosząc nadto słusznie, iż kara dyscyplinarna musi być
współmierna i odpowiadać społecznemu poczuciu sprawiedliwości – cyt.
„natomiast w przedmiotowej sprawie zostały prawomocnie orzeczone kary
znacznie łagodniejsze za znacznie poważniejsze przewinienia”.
Ponownie rozpoznając sprawę Sąd Dyscyplinarny Izby Notarialnej
powinien poczynić dokładne ustalenia odnośnie czynu z pkt 4 w kontekście
oceny stopnia szkodliwości tego rodzaju konkretnego zachowania obwinionego.
W przypadku przyjęcia, że ten czyn wyczerpuje znamiona przewinienia
dyscyplinarnego należy w uzasadnieniu orzeczenia, w części dotyczącej kary,
podać jakie okoliczności i dlaczego uznano za obciążające, a jakie za łagodzące.
Wskazać też w jaki sposób te poszczególne okoliczności kształtują karę, jaki
mają wpływ na jej wymiar i dlaczego orzeczono karę taką, a nie inną.
Kierując się przedstawionymi wyżej względami Sąd Najwyższy orzekł, jak
w wyroku.