Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 23 września 2004 r.
I PK 541/03
Odmowa poddania się kontrolnym badaniom lekarskim po długotrwałej
chorobie uzasadnia niedopuszczenie pracownika do pracy bez zachowania
prawa do wynagrodzenia, gdy wyłączną przyczyną tej odmowy są okoliczności
leżące po stronie pracownika.
Przewodniczący SSN Herbert Szurgacz, Sędziowie SN: Krystyna Bednarczyk,
Katarzyna Gonera (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 23 września 2004 r.
sprawy z powództwa Bożenny K. przeciwko Samodzielnemu Publicznemu Zespołowi
Zakładów Opieki Długoterminowej w A. o sprostowanie świadectwa pracy i zapłatę,
na skutek kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Suwałkach z dnia 12 czerwca 2003 r. [...]
1. u c h y l i ł zaskarżony wyrok w części oddalającej apelację strony pozwa-
nej od wyroku Sądu Rejonowego w Suwałkach z dnia 3 marca 2003 r. [...], w części
zasądzającej od strony pozwanej na rzecz powódki kwotę 8. 524, 39 zł (osiem tysię-
cy pięćset dwadzieścia cztery złote i trzydzieści dziewięć groszy) z odsetkami usta-
wowymi tytułem wynagrodzenia za pracę (punkt II) i w tym zakresie przekazał
sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu-Sądowi Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Suwałkach, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o
kosztach postępowania kasacyjnego;
2. o d d a l i ł kasację w pozostałej części.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Suwałkach wyrokiem
z dnia 3 marca 2003 r. [...] zasądził od pozwanego Samodzielnego Publicznego Ze-
społu Zakładów Opieki Długoterminowej w A. na rzecz powódki Bożenny K. kwotę
3.147,69 zł z ustawowymi odsetkami tytułem odszkodowania za niezgodne z prawem
2
rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia oraz kwotę 8.524,39 zł z ustawo-
wymi odsetkami tytułem wynagrodzenia za pracę (za gotowość świadczenia pracy)
za okres od 21 lutego 2002 r. do 26 października 2002 r. W pozostałym zakresie - co
do sprostowania świadectwa pracy, zasądzenia wynagrodzenia za pracę za okres od
18 grudnia 2001 r. do 20 lutego 2002 r. oraz zasądzenia odszkodowania za straty
moralne w kwocie 20.000 zł - powództwo zostało oddalone.
Sąd Rejonowy ustalił, że powódka w okresie od 18 grudnia 1978 r. do 31 maja
2000 r., a następnie od 10 października 2000 r. do 31 grudnia 2000 r. i od 1 stycznia
2001 r. do 31 sierpnia 2001 r. zatrudniona była w Samodzielnym Publicznym Zakła-
dzie Opieki Zdrowotnej w A., ostatnio na stanowisku starszej pielęgniarki na podsta-
wie umowy o pracę na czas nieokreślony. Z dniem 1 września 2001 r. stała się pra-
cownicą pozwanego Samodzielnego Publicznego Zespołu Zakładów Opieki Długo-
terminowej w A., w związku z przejściem zakładu pracy na innego pracodawcę na
podstawie art. 231
k.p. Spór powstały między powódką a pozwanym na tle przejścia
do innego pracodawcy rozstrzygnięty został wyrokiem Sądu Rejonowego w Suwał-
kach z 9 kwietnia 2002 r. [...] ustalającym, że od 1 września 2001 r. powódka stała
się pracownicą pozwanego. Wyrok ten uprawomocnił się 11 października 2002 r.
Sąd ustalił, że w okresie od 26 czerwca 2001 r. do 17 grudnia 2001 r. powódka prze-
bywała na zwolnieniu lekarskim. W związku z jego upływem złożyła w Zakładzie
Ubezpieczeń Społecznych wniosek o przedłużenie okresu wypłaty zasiłku chorobo-
wego. Wniosek ten został przekazany lekarzowi orzecznikowi ZUS, który wezwał
powódkę do osobistego stawienia się na badanie lekarskie w dniu 18 grudnia 2001 r.
Powódka w tym dniu stawiła się w B. na badanie przez lekarza konsultanta (psychia-
trę) oraz lekarza orzecznika ZUS, nie przychodząc jednocześnie tego dnia do pracy i
nie uprzedzając o swej nieobecności pracodawcy. Po przeprowadzeniu badania le-
karskiego lekarz orzecznik ZUS nie znalazł podstaw do przedłużenia powódce
okresu zasiłkowego. Decyzja w tym przedmiocie wpłynęła do pozwanego dopiero 15
października 2002 r. Również 18 grudnia 2001 r. powódka zgłosiła się do Poradni
Zdrowia Psychicznego w A., gdzie stwierdzono u niej zaostrzenie zespołu depresyj-
nego i skierowano do szpitala. W dniu 19 grudnia 2001 r. powódka nie stawiła się do
pracy, zaś 20 grudnia 2001 r. została przyjęta do szpitala, gdzie przebywała do 21
stycznia 2002 r., a następnie była niezdolna do pracy z powodu choroby do 20 lutego
2002 r. Zwolnienie lekarskie potwierdzające pobyt w szpitalu wpłynęło do pozwanego
10 października 2002 r. Przyczyny nieobecności powódki w pracy w dniu 18 grudnia
3
2001 r. były znane pozwanemu przed rozwiązaniem umowy o pracę, podobnie jak
fakt jej pobytu w szpitalu od 20 grudnia 2001 r. Bezpośrednio po ogłoszeniu przez
Sąd Rejonowy w Suwałkach wyroku z 9 kwietnia 2002 r. [...], a jeszcze przed jego
uprawomocnieniem się, powódka zgłaszała pozwanemu gotowość do pracy. Nie zo-
stała jednak dopuszczona do jej wykonywania. Pismem z 23 października 2002 r.,
doręczonym powódce 26 października 2002 r., pozwany rozwiązał z nią umowę o
pracę bez wypowiedzenia z powodu ciężkiego naruszenia podstawowych obowiąz-
ków pracowniczych (powołując się na art. 52 § 1 pkt 1 k.p.). Jako przyczynę natych-
miastowego zwolnienia z pracy wskazał nieusprawiedliwioną nieobecność powódki w
pracy w dniach 18 i 19 grudnia 2001 r.
W świetle powyższych ustaleń Sąd pierwszej instancji uznał za uzasadnione
żądanie powódki w zakresie zasądzenia odszkodowania za niezgodne z prawem
rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia oraz wynagrodzenia za okres pozo-
stawania w gotowości do świadczenia pracy od 21 lutego 2002 r. do 26 października
2002 r. Ustalając gotowość powódki do świadczenia pracy w tym okresie Sąd Rejo-
nowy oparł się na dowodzie z przesłuchania powódki, która konsekwentnie przez
całe postępowanie w sprawie o ustalenie istnienia stosunku pracy wskazywała, że
pozwany pracodawca negował istnienie stosunku pracy i nie dopuszczał powódki do
pracy, mimo że poczynając od 21 lutego 2002 r. była ona gotowa do jej świadczenia.
Jako podstawę prawną rozstrzygnięcia w tej części Sąd Rejonowy wskazał art. 81 §
1 k.p. Sąd stwierdził, że nie sposób potraktować jako ciężkie naruszenie podstawo-
wych obowiązków pracowniczych nieobecność powódki w pracy w dniach 18 i 19
grudnia 2001 r. Nieobecność w pracy 18 grudnia 2001 r. była spowodowana ko-
niecznością stawienia się powódki (mieszkającej w A.) na badania lekarskie wyzna-
czone przez lekarza orzecznika ZUS w B., zaś nieobecność w pracy następnego
dnia - 19 grudnia 2001 r. - miała związek ze skierowaniem powódki do szpitala, gdzie
przebywała od 20 grudnia 2001 r. O okolicznościach towarzyszących skierowaniu
powódki do szpitala pracodawca wiedział przed złożeniem oświadczenia o rozwiąza-
niu umowy o pracę bez wypowiedzenia. Oświadczenie to zostało złożone z rażącym
przekroczeniem terminu z art. 52 § 2 k.p., skoro o nieobecności powódki w pracy
pracodawca wiedział już w grudniu 2001 r., a oświadczenie o rozwiązaniu umowy o
pracę bez wypowiedzenia złożył dopiero w październiku 2002 r.
Od wyroku Sądu Rejonowego apelację wniósł pozwany pracodawca, doma-
gając się jego zmiany poprzez oddalenie powództwa w całości lub jego uchylenia i
4
przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji. Apelują-
cy zarzucił Sądowi Rejonowemu naruszenie art. 52 § 1 pkt 1 k.p. wskutek uznania,
że nieusprawiedliwiona nieobecność powódki w pracy nie stanowi ciężkiego naru-
szenia obowiązków pracowniczych, a nadto naruszenie art. 4a ust. 1 i 2 ustawy z
dnia 16 grudnia 1994 r. o negocjacyjnym systemie kształtowania przyrostu przecięt-
nych wynagrodzeń u przedsiębiorców oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1995
r. Nr 1, poz. 2 ze zm.) w wyniku przyjęcia, że przyrost przeciętnego miesięcznego
wynagrodzenia dotyczy wszystkich samodzielnych publicznych zakładów opieki
zdrowotnej. Dodatkowo zarzucił, że Sąd pierwszej instancji nie dokonał ustaleń co do
daty powzięcia przez pozwanego wiadomości o nieusprawiedliwionej nieobecności
powódki w pracy, a tym samym nie wyjaśnił wszystkich istotnych okoliczności mają-
cych wpływ na wynik sprawy. Kwestionował także ustalenie Sądu Rejonowego, że
niedopuszczenie powódki do pracy wynikało wyłącznie z przyczyn leżących po jego
stronie, podczas gdy w rzeczywistości nie było to możliwe z uwagi na nieprzedłoże-
nie przez powódkę zaświadczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań
do pracy na zajmowanym przez nią stanowisku (art. 229 § 4 k.p). Zwrócił uwagę na
to, że po długotrwałej niezdolności pracownika do pracy spowodowanej chorobą pra-
codawca ma prawo domagać się od pracownika przedstawienia aktualnego za-
świadczenia lekarskiego o zdolności do pracy, a nawet - zgodnie z art. 229 § 4 k.p. -
nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego
stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Suwałkach wyrokiem
z dnia 12 czerwca 2003 r. [...] oddalił apelację pozwanego. Sąd Okręgowy podzielił
stanowisko Sądu Rejonowego, że nieobecności powódki w pracy w dniach 18 i 19
grudnia 2001 r. nie można kwalifikować jako ciężkiego naruszenia obowiązków pra-
cowniczych, które mogłoby stanowić uzasadnioną przyczynę rozwiązania umowy o
pracę bez wypowiedzenia na podstawie art. 52 § 1 pkt 1 k.p. Sąd Okręgowy odwołał
się do poglądu Sądu Najwyższego, który w wyroku z 9 grudnia 1976 r., I PRN 111/76
(niepublikowany), stwierdził, że „w rozumieniu art. 52 § 1 pkt 1 k.p. ciężkie narusze-
nie przez pracownika podstawowych obowiązków pracowniczych zachodzi wówczas,
gdy jego działanie lub zaniechanie cechuje wina umyślna lub rażące niedbalstwo;
przy ocenie, czy miało miejsce takie właśnie zachowanie się pracownika, trzeba brać
pod uwagę wszelkie okoliczności mogące mieć wpływ na osąd o charakterze zawi-
nienia". W niniejszej sprawie powódka od początku pozostawania w stosunku pracy z
5
pozwanym (od 1 września 2001 r.) do dnia poprzedzającego jej nieusprawiedliwioną
nieobecność w pracy (do 17 grudnia 2001 r.) przebywała na zwolnieniu lekarskim, 18
grudnia 2001 r. nie stawiła się w pracy w związku z koniecznością poddania się ba-
daniu przez lekarza orzecznika ZUS w B. i jeszcze tego samego dnia otrzymała skie-
rowanie do szpitala, do którego przyjęta została 20 grudnia 2001 r. (o czym pozwany
wiedział w dacie składania oświadczenia o rozwiązaniu umowy o pracę bez wypo-
wiedzenia). W tych okolicznościach trudno uznać, że nieobecność powódki w pracy
w dniach 18 i 19 grudnia 2001 r. wynikała z umyślnego czy rażącego niedbalstwa lub
była w ogóle przez nią zawiniona. Sąd uznał, że stan zdrowia powódki - który po-
strzegać należy jako przyczynę natury obiektywnej, niezależną od jej woli - istotnie
uniemożliwiał jej stawienie się w tych dniach do pracy. Dlatego też, zdaniem Sądu
Okręgowego, Sąd pierwszej instancji zasadnie przyjął, że rozwiązanie z powódką
pismem z 23 października 2002 r. umowy o pracę w trybie art. 52 § 1 pkt 1 k.p. było
niezgodne z prawem. Sąd Okręgowy nie zgodził się również z zarzutem apelacji co
do braku ustaleń dotyczących daty powzięcia przez pozwanego wiadomości o nie-
usprawiedliwionej nieobecności powódki w pracy. Dokonując analizy materiału do-
wodowego zebranego w sprawie Sąd Rejonowy ustalił, że wiadomość taką pozwany
powziął już w grudniu 2001 r. Ustalenie to co do zasady Sąd Okręgowy podzielił. Za-
uważył jednak, że w chwili tej (czyli w grudniu 2001 r.), a faktycznie i później, bo do
11 października 2002 r., pozwany kwestionował to, że powódka jest jego pracownicą.
Przy takim założeniu, nawet posiadając informację o nieobecności powódki w pracy
w grudniu 2001 r., pozwany istotnie nie miał obowiązku prowadzenia wewnętrznego
postępowania sprawdzającego co do przyczyn tej nieobecności, w związku z czym
nie rozpoczął się wówczas dla niego bieg terminu określonego w art. 52 § 2 k.p.
Obowiązek ustalenia przyczyn nieobecności powódki w pracy w grudniu 2001 r. po-
wstał dopiero z datą uprawomocnienia się wyroku z 9 kwietnia 2002 r. ustalającego,
że powódka jest pracownicą pozwanego (co nastąpiło 11 października 2002 r.). Zda-
niem Sądu uznać należało, że postępowanie sprawdzające zakończyło się 15 paź-
dziernika 2002 r., kiedy to pozwany dysponował już zwolnieniami lekarskimi powódki
od 20 grudnia 2001 r. do 20 lutego 2002 r. i decyzją lekarza orzecznika ZUS wydaną
po przeprowadzeniu badania w dniu 18 grudnia 2001 r. Od tej daty dopiero, według
Sądu Okręgowego, można mówić o rozpoczęciu biegu terminu z art. 52 § 2 k.p. W
związku z tym, skoro pozwany pismo z oświadczeniem o rozwiązaniu umowy o pracę
doręczył powódce 26 października 2002 r., to należało uznać, że termin ten został
6
zachowany. Według Sądu nie miało to jednak znaczenia dla merytorycznego roz-
strzygnięcia sprawy, ponieważ niewątpliwie pozwany rozwiązał z powódką umowę o
pracę w sposób niezgodny z prawem, z naruszeniem art. 52 § 1 pkt 1 k.p.
Za chybiony uznał Sąd Okręgowy zarzut apelacji, że niedopuszczenie powód-
ki do pracy po zakończeniu zwolnienia lekarskiego (od 21 lutego 2002 r.) do dnia
rozwiązania stosunku pracy (26 października 2002 r.) spowodowane było nieprzed-
łożeniem przez nią zaświadczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań
do pracy na zajmowanym stanowisku. Niedopuszczenie powódki do pracy wynikało
wyłącznie z przyczyn leżących po stronie pozwanego, który najpierw - przez większą
część okresu zatrudnienia powódki - negował istnienie stosunku pracy, bezpośrednio
po ogłoszeniu wyroku Sądu Rejonowego w Suwałkach z 9 kwietnia 2002 r. [...] nie
dopuścił jej do wykonywania pracy pomimo zgłoszenia przez nią gotowości do jej
wykonywania, a wreszcie rozwiązał z nią umowę o pracę w sposób niezgodny z
prawem. Sąd Okręgowy podkreślił, że w aktach osobowych powódki brak jest doku-
mentów potwierdzających fakt żądania przedłożenia przez nią stosownego zaświad-
czenia lekarskiego lub informacji, z których by wynikało, że powódka odmówiła pod-
dania się takiemu badaniu. Sąd Okręgowy nie znalazł też podstaw do uwzględnienia
zarzutu apelacji, że do powódki nie stosuje się art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994
r. o negocjacyjnym systemie kształtowania przyrostu przeciętnych wynagrodzeń u
przedsiębiorców oraz o zmianie niektórych ustaw.
Kasację od powyższego wyroku wniosła strona pozwana, zaskarżając wyrok
ten w całości. Kasację oparto na podstawach: 1) naruszenia prawa materialnego
przez: a) błędną wykładnię art. 52 § 1 pkt 1 k.p. wskutek błędnie ustalonego stanu
faktycznego, a następnie uznania, że nieusprawiedliwiona przez powódkę nieobec-
ność w pracy w wymiarze dwóch dni nie jest ciężkim naruszeniem podstawowych
obowiązków pracowniczych, b) niezastosowanie art. 6 k.c. w związku z art. 300 k.p.
poprzez uznanie za wiarygodne i słuszne twierdzeń powódki bez wskazania przez
nią dowodów potwierdzających jej gotowość do pracy, c) niezastosowanie art. 229 §
2 i 4 k.p. i przyjęcie, że zarzut apelacji jest chybiony w zakresie braku gotowości do
pracy powódki spowodowanej nieprzedłożeniem przez nią zaświadczenia lekar-
skiego, stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na zajmowanym stanowisku;
2) naruszenia przepisów postępowania, które mogło mieć istotny wpływ na wynik
sprawy, a mianowicie: a) art. 328 § 2 w związku z art. 391 k.p.c. przez niewskazanie i
niewyjaśnienie podstawy prawnej wyroku w części dotyczącej zasądzenia wynagro-
7
dzenia zarówno przez Sąd pierwszej, jak i drugiej instancji, b) art. 382 k.p.c. oraz 233
k.p.c. w związku z art. 391 k.p.c. przez znaczne przekroczenie swobodnej oceny do-
wodów w wyniku niewłaściwej oceny zebranego w sprawie materiału, pominięcie
istotnych okoliczności sprawy, co doprowadziło do zaakceptowania wadliwej oceny
dowodów Sądu pierwszej instancji w kwestii ustalenia, że powódka nie musiała
usprawiedliwiać swojej nieobecności w pracy w dniach 18 i 19 grudnia 2001 r., gdyż
w dniu 18 grudnia 2001 r. poddała się badaniom lekarza orzecznika w B., a w dniu
20 grudnia 2002 r. przyjęta została do szpitala oraz że powódka była gotowa do
pracy od dnia 20 lutego 2002 r., mimo braku jakichkolwiek dowodów potwierdzają-
cych tę okoliczność, c) art. 385 k.p.c. poprzez oddalenie apelacji, mimo że apelacja
była zasadna.
Jako okoliczności uzasadniające rozpoznanie kasacji skarżący wskazał wystę-
pujące w sprawie istotne zagadnienia prawne, a mianowicie: po pierwsze - czy zasą-
dzenie wynagrodzenia na podstawie art. 81 k.p. może opierać się na przesłance
związanej z przeszkodą uniemożliwiającą wykonywanie pracy przez pracownika z
przyczyn dotyczących zakładu pracy, polegającą na niedopuszczeniu pracownika do
pracy przez pracodawcę na mocy art. 229 § 4 k.p., czyli niedopuszczeniu pracownika
do pracy bez aktualnego orzeczenia lekarskiego po trwającej ponad sześć miesięcy
niezdolności do pracy; po drugie - czy może mieć zastosowanie art. 81 k.p., gdy
między pracownikiem a pracodawcą toczy się spór o ustalenie stosunku pracy w try-
bie art. 231
k.p., a pracownik nie świadczył pracy u tego pracodawcy najpierw z po-
wodu niezdolności do pracy, a następnie z powodu braku aktualnego orzeczenia le-
karskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na danym stanowisku,
także po ustaleniu przez sąd, że strony łączy stosunek pracy z mocy art. 231
k.p.
Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Są-
dowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania, ewentualnie o zmianę wyroku Sądu
Okręgowego poprzez oddalenie powództwa w całości.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja jest uzasadniona jedynie częściowo, a mianowicie w zakresie, w ja-
kim skarżący kwestionuje oddalenie przez Sąd Okręgowy apelacji strony pozwanej
od wyroku Sądu Rejonowego w Suwałkach w części zasądzającej od pozwanego
8
pracodawcy na rzecz powódki wynagrodzenie za pracę (a właściwie za gotowość
świadczenia pracy) w kwocie 8.524,39 zł z ustawowymi odsetkami.
Sąd Rejonowy wskazał, że podstawę prawną zasądzenia tej kwoty stanowi
art. 81 § 1 k.p., przyjmując jako podstawę faktyczną rozstrzygnięcia ustalenie, że w
okresie od 21 lutego 2002 r. (czyli od następnego dnia po zakończeniu zwolnienia
lekarskiego) do 26 października 2002 r. (czyli do dnia rozwiązania stosunku pracy)
powódka pozostawała w gotowości do pracy i wyłącznie z przyczyn leżących po
stronie pracodawcy nie była dopuszczana do pracy. Jednocześnie w ustaleniach
faktycznych Sądu Rejonowego znalazło się stwierdzenie, że powódka zgłosiła po-
zwanemu gotowość do pracy bezpośrednio po ogłoszeniu przez Sąd Pracy wyroku z
9 kwietnia 2002 r. w sprawie o ustalenie istnienia stosunku pracy. Sąd Okręgowy w
ogóle nie wskazał i nie wyjaśnił podstawy prawnej wyroku w części dotyczącej zasą-
dzenia na rzecz powódki wynagrodzenia za pracę (wynagrodzenia za gotowość
świadczenia pracy), chociaż w apelacji strony pozwanej od wyroku Sądu Rejono-
wego kwestia przyczyn niedopuszczenia powódki do pracy była wyraźnie podnoszo-
na. Pracodawca twierdził mianowicie, że powódka po raz pierwszy gotowość do
pracy zgłosiła 15 kwietnia 2002 r. (w piśmie skierowanym do dyrektora strony poz-
wanej, informującym go, że zgodnie z wyrokiem Sądu Pracy jest gotowa stawić się
do pracy), jednak bez aktualnego orzeczenia lekarskiego o stanie zdrowia wymaga-
nego przez pracodawcę w oparciu o art. 229 § 4 k.p.
W kasacji zaskarżonemu wyrokowi nie stawia się zarzutu naruszenia art. 81 §
1 k.p., ponieważ Sąd Okręgowy nie powołał tego przepisu jako podstawy prawnej
rozstrzygnięcia, jednak argumentacja strony skarżącej dotycząca zarówno narusze-
nia przepisów postępowania (co do naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art.
391 k.p.c. przez niewskazanie podstawy prawnej wyroku w części zasądzającej wy-
nagrodzenie za pracę oraz art. 382 k.p.c. i art. 233 § 1 k.p.c. w związku z art. 391
k.p.c. przez bezpodstawne przyjęcie, że powódka była gotowa do świadczenia pracy
poczynając od 21 lutego 2002 r., pomimo braku jakichkolwiek dowodów potwierdza-
jących tę okoliczność), jak i naruszenia prawa materialnego (co do naruszenia art. 6
k.c. w związku z art. 300 k.p. w wyniku niewskazania przez powódkę dowodów po-
twierdzających jej gotowość do pracy po 20 lutego 2002 r. oraz art. 229 § 2 i 4 k.p.
przez przyjęcie gotowości powódki do pracy mimo nieprzedłożenia przez nią za-
świadczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na zajmo-
wanym stanowisku), świadczy o tym, że w istocie strona pozwana kwestionuje zasą-
9
dzenie na rzecz powódki wynagrodzenia za gotowość do pracy w związku z niespeł-
nieniem (nieudowodnieniem spełnienia) przez nią przesłanek z art. 81 § 1 k.p.
Przepis ten stanowi, że pracownikowi przysługuje wynagrodzenie za czas
niewykonywania pracy, jeżeli był gotów do jej wykonywania, a doznał przeszkód z
przyczyn dotyczących pracodawcy. Z jego treści wynikają dwie przesłanki nabycia
przez pracownika prawa do wynagrodzenia za czas niewykonywania pracy: po
pierwsze - gotowość do jej wykonywania, po drugie - doznanie przeszkód z przyczyn
dotyczących pracodawcy (por. wyrok Sądu Najwyższego z 14 maja 1999 r., I PKN
60/99, OSNAPiUS 2000 nr 15, poz. 577). W rozpoznawanej sprawie ustalenia i
oceny wymagało zatem, po pierwsze - czy powódka doznała przeszkód w świadcze-
niu pracy ze strony pracodawcy, czy też nie została dopuszczona do wykonywania
pracy z przyczyn, które powinny obciążać ją samą, po drugie - czy była gotowa do
wykonywania pracy, a jeśli tak, to czy była gotowa do jej świadczenia przez cały
okres, za jaki zasądzone zostało na jej rzecz wynagrodzenie (od 21 lutego 2002 r. do
26 października 2002 r.). Ustalenia faktyczne obydwu Sądów dotyczące powyższych
okoliczności są niewystarczające do prawidłowego rozstrzygnięcia, a ocena prawna
ustalonych faktów - powierzchowna. Jeżeli nawet powódka doznała przeszkód w
świadczeniu pracy ze strony pracodawcy, co spełnia drugą z wymienionych przesła-
nek, to dotąd nie została wykazana w postępowaniu przed sądem gotowość powódki
do wykonywania pracy u strony pozwanej w całym okresie objętym sporem (a ściślej
- objętym wyrokiem Sądu Rejonowego w Suwałkach).
Cechami charakterystycznymi gotowości pracownika do wykonywania pracy
są: 1) zamiar wykonywania pracy, 2) faktyczna zdolność do świadczenia pracy, 3)
uzewnętrznienie gotowości do wykonywania pracy oraz 4) pozostawanie w dyspozy-
cji pracodawcy. Z ustaleń Sądu Okręgowego nie wynika, czy powódka nie tylko miała
zamiar wykonywania pracy, ale także uzewnętrzniała ten zamiar przez swoje zacho-
wanie, przede wszystkim zaś, czy posiadała faktyczną zdolność do świadczenia
pracy i czy pozostawała w dyspozycji pracodawcy. Przez pozostawanie w dyspozycji
pracodawcy, jako element gotowości do pracy w rozumieniu art. 81 § 1 k.p., należy
rozumieć stan, w którym pracownik może niezwłocznie na wezwanie pracodawcy
podjąć pracę. Pracownik pozostający w dyspozycji pracodawcy oczekuje na możli-
wość podjęcia pracy na terenie zakładu pracy lub w innym miejscu wskazanym przez
pracodawcę, ewentualnie w miejscu wskazanym przez siebie i podanym pracodaw-
cy, jeżeli pracodawca bezprawnie nie dopuszcza go do pracy. Z kolei faktyczna zdol-
10
ność do świadczenia pracy oznacza pełną zdolność fizyczną i psychiczną do wyko-
nywania obowiązków pracowniczych. W toku postępowania dowodowego Sądy obu
instancji nie badały, czy w okresie objętym sporem powódka była faktycznie zdolna
do świadczenia pracy. Przez faktyczną zdolność (gotowość) do świadczenia pracy
należy rozumieć stan, w którym pracownik jest fizycznie i psychicznie zdolny do wy-
konywania pracy, przy czym nie występują przeszkody do jej świadczenia, na przy-
kład w postaci niezdolności do pracy spowodowanej chorobą lub innymi przyczy-
nami. Powódka w toku postępowania nie podjęła próby wykazania tych przesłanek.
Odnośnie do pozostałych wymienionych warunków gotowości do pracy, to można
przyjąć, że co najmniej w piśmie z 15 kwietnia 2002 r. powódka wyraziła zamiar wy-
konywania pracy i uzewnętrzniła gotowość do jej wykonywania. Nie jest to jednak
wystarczające do przyjęcia spełnienia wszystkich przesłanek z art. 81 § 1 k.p. Po-
nadto, powódka powinna udowodnić, że miała zamiar wykonywania pracy i uze-
wnętrzniła ten zamiar także we wcześniejszym okresie, przed 15 kwietnia 2002 r.,
choćby przez wyraźne deklaracje gotowości do pracy składane pracodawcy. Sam
fakt prowadzenia procesu i podtrzymywania żądania ustalenia istnienia stosunku
pracy na czas nieokreślony oraz „przywrócenia do pracy” nie jest wystarczający w
świetle wymagań art. 81 § 1 k.p. Fakt ten dowodzi jedynie zamiaru podjęcia pracy po
uzyskaniu pozytywnego orzeczenia sądu, nie jest jednak równoznaczny z istnieniem
gotowości do pracy w okresie objętym sporem. Należy bowiem odróżnić przesłanki
uzyskania wynagrodzenia za czas gotowości do pracy w rozumieniu art. 81 § 1 k.p.
od przesłanek ustalenia, że pracownika wiąże z pracodawcą umowa o pracę na czas
nieokreślony, lub przesłanek przywrócenia go do pracy.
Trafnie podnosi skarżący w kasacji, że powódka powinna była przejawić inicja-
tywę dowodową w celu wykazania swojej gotowości do pracy w całym okresie obję-
tym żądaniem zasądzenia wynagrodzenia z tego tytułu, żądanie zapłaty w tym za-
kresie może być uwzględnione tylko w razie wykazania, że pozostawała ona w goto-
wości do pracy (art. 6 k.c. w związku z art. 300 k.c.). Zgodnie z zasadą kontradykto-
ryjności (sporności) postępowania cywilnego przygotowanie, gromadzenie i dostar-
czanie materiału procesowego należy do stron, a do sądu należy jedynie jego ocena
i wydanie na tej podstawie orzeczenia. W zakresie postępowania dowodowego za-
sada ta oznacza w szczególności, że strony są obowiązane wskazywać dowody dla
stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne (art. 232 zdanie pierwsze
k.p.c.), zaś sąd może, lecz nie musi, powołać dowód niewskazany przez stronę (art.
11
232 zdanie drugie k.p.c.). Zasady te znajdują zastosowanie także w postępowaniu w
sprawach z zakresu prawa pracy (por. wyroki Sądu Najwyższego: z 24 czerwca 1998
r., I PKN 194/98, OSNAPiUS 1999 nr 13, poz. 425 i z 16 grudnia 1997 r., II UKN
406/97, OSNAPiUS 1998 nr 21, poz. 643). Konieczne jest zatem ustalenie, w jaki
sposób - jakimi zachowaniami, działaniami, oświadczeniami - powódka deklarowała i
demonstrowała gotowość do pracy w rozumieniu art. 81 § 1 k.p. poczynając od 21
lutego 2002 r. Samo prowadzenie przez pracownika procesu o ustalenie istnienia
stosunku pracy, wobec kwestionowania tego przez pracodawcę, nie daje podstaw do
przyjęcia istnienia takiej gotowości. Z ustaleń obydwu Sądów wynika, że strona po-
zwana nie dopuszczała powódki do pracy po zakończeniu zwolnienia lekarskiego (od
21 lutego 2002 r.). Istotne jest zatem przeanalizowanie przyczyn tego stanu rzeczy -
czy niedopuszczanie powódki do pracy było podyktowane wyłącznie tym, że pozwa-
ny pracodawca kwestionował istnienie stosunku pracy, czy też innymi względami,
zwłaszcza koniecznością przedstawienia przez powódkę zaświadczenia o zdolności
do pracy po długotrwałej chorobie i leczeniu szpitalnym. Nie wiadomo bowiem, na
jakiej podstawie faktycznej (w oparciu o jakie dowody) Sąd Okręgowy uznał, że już z
dniem 21 lutego 2002 r. nastąpiło zgłoszenie przez powódkę gotowości do pracy w
znaczeniu wyżej opisanym. Okoliczność ta była kwestionowana przez stronę pozwa-
ną, a zatem wymagała przeprowadzenia dowodów. Sąd Okręgowy pominął przy tym
dowody przedstawione przez stronę pozwaną w postępowaniu apelacyjnym (doku-
menty dołączone do apelacji), nie odnosząc się do nich w jakikolwiek sposób, co na-
rusza art. 382 k.p.c.
Powódka przyznała, że otrzymała od pracodawcy pismo wzywające ją do zło-
żenia zaświadczenia lekarskiego o zdolności do pracy (przesłuchana w charakterze
strony). Zgodnie z art. 229 § 2 k.p., pracownik podlega okresowym badaniom lekar-
skim, a w przypadku niezdolności do pracy trwającej dłużej niż 30 dni, spowodowanej
chorobą, pracownik podlega ponadto kontrolnym badaniom lekarskim w celu ustale-
nia zdolności do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku. Z kolei zgod-
nie z art. 229 § 4 k.p., pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez ak-
tualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na
określonym stanowisku. Domaganie się przez pozwanego pracodawcę przedstawie-
nia przez powódkę aktualnego orzeczenia lekarskiego o stanie zdrowia po długo-
trwałej chorobie znajdowało usprawiedliwienie w powołanych przepisach. Obowiązek
pracodawcy skierowania na badania kontrolne po wyczerpaniu okresu zasiłku choro-
12
bowego dotyczy pracownika, który po upływie tego okresu stawił się do pracy i zgłosił
gotowość jej wykonywania (por. wyrok SN z 21 września 2001 r., I PKN 639/00,
OSNP 2003 nr 17, poz. 415). Odmowa poddania się takim badaniom uzasadnia nie-
dopuszczenie pracownika do pracy bez zachowania prawa do wynagrodzenia, gdy
jedyną przyczyną tej odmowy są okoliczności leżące po stronie pracownika.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy uznał kasację za częściowo uzasad-
nioną i w tej części orzekł na podstawie art. 393¹³ § 1 KPC.
Bezzasadna jest natomiast kasacja w części kwestionującej zasądzenie na
rzecz powódki odszkodowania za niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o pracę
bez wypowiedzenia. Podstawą uwzględnienia powództwa (i oddalenia apelacji strony
pozwanej) w tej części było stwierdzenie, że zachowanie powódki, polegające na
nieusprawiedliwionej nieobecności w pracy w dniach 18 i 19 grudnia 2001 r., nie wy-
pełnia znamion ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych, a
zatem rozwiązanie z nią umowy o pracę na podstawie art. 52 § 1 pkt 1 k.p. z tej
przyczyny naruszyło wskazany przepis. Nie ma racji skarżący, gdy twierdzi, że Sądy
obu instancji z naruszeniem art. 233 § 1 k.p.c. przyjęły, iż powódka nie musiała
usprawiedliwić swojej nieobecności w pracy w tych dniach. Takiej tezy w wywodach
Sądów obu instancji nie sposób się doszukać. Oczywiście, pracownik ma obowiązek
usprawiedliwienia swojej nieobecności w pracy. Może to uczynić w różny sposób.
Powódka takie usprawiedliwienie przedstawiła, zanim doszło do rozwiązania z nią
umowy o pracę bez wypowiedzenia. Być może miało to miejsce stosunkowo późno
(w październiku 2002 r.), ale przecież pozwany pracodawca aż do uprawomocnienia
się wyroku ustalającego istnienie między stronami stosunku pracy (co nastąpiło 11
października 2002 r.) kwestionował to, że powódka jest jego pracownicą. Usprawie-
dliwienie nieobecności w pracy z powodu niezdolności do pracy spowodowanej cho-
robą może w szczególnych sytuacjach przybrać różną postać, niekoniecznie zwol-
nienia lekarskiego. Faktem jest, że powódka nie przedstawiła zwolnienia lekarskiego
stwierdzającego niezdolność do pracy w dniach 18 i 19 grudnia 2001 r., ale w wyso-
kim stopniu uprawdopodobniła - powołaniem się na inne okoliczności - że w tych
dniach nie była zdolna do świadczenia pracy. W dniu 18 grudnia 2001 r., po sze-
ściomiesięcznej niezdolności do pracy spowodowanej chorobą, poddała się bada-
niom przez lekarza orzecznika ZUS w B., a następnie tego samego dnia od lekarza z
Poradni Zdrowia Psychicznego w A. otrzymała skierowanie do szpitala, w którym
była hospitalizowana od 20 grudnia 2001 r. do 21 stycznia 2002 r., po czym jeszcze
13
przez miesiąc - do 20 lutego 2002 r. - była niezdolna do pracy, co stwierdzało za-
świadczenie lekarskie. Powołane przez Sądy obu instancji okoliczności faktyczne
pozwalały na ustalenie, mimo braku zaświadczenia lekarskiego, że powódka w
dniach 18 i 19 grudnia 2002 r. nie była zdolna do świadczenia pracy, a zatem jej nie-
obecność w pracy w tych dniach nie może być potraktowana jako ciężkie naruszenie
podstawowych obowiązków pracowniczych. Były to dwa dni po sześciomiesięcznej
niezdolności do pracy (od 26 czerwca 2001 r. do 17 grudnia 2001 r.) i przed kolejną
dwumiesięczną niezdolnością do pracy (od 20 grudnia 2001 r. do 20 lutego 2002 r.).
Pozwanemu pracodawcy te okoliczności były znane - przed zwolnieniem powódki z
pracy znał treść decyzji lekarza orzecznika ZUS z 18 grudnia 2001 r., wiedział o tym,
że powódka przebywała w szpitalu od 20 grudnia 2001 r. (zwolnienie lekarskie
stwierdzające pobyt powódki w szpitalu wpłynęło do pozwanego 10 stycznia 2002 r.),
a zatem twierdzenie skarżącego o braku ze strony powódki jakiejkolwiek próby
usprawiedliwienia nieobecności w pracy w tych dniach, co powinno być zakwalifiko-
wane jako rażące niedbalstwo, nie uwzględnia tych okoliczności, przyznanych przez
skarżącego. Przed rozwiązaniem umowy o pracę strony prowadziły korespondencję
dotyczącą usprawiedliwienia nieobecności powódki w pracy w tych dniach; powódka
w styczniu 2002 r. złożyła nawet podanie o udzielenie jej urlopu wypoczynkowego w
dniach 18 i 19 grudnia 2001 r. (o czym wspomina skarżący w uzasadnieniu kasacji),
co jednoznacznie świadczy o tym, że starała się - tak jak potrafiła - usprawiedliwić
nieobecność w pracy w tym czasie. W istocie skarżący prezentuje pogląd, że jedy-
nym “dowodem” poinformowania pracodawcy o niemożliwości podjęcia pracy w
dniach 18 i 19 grudnia 2001 r. powinno być złożenie przez powódkę zaświadczenia
lekarskiego o niezdolności do pracy obejmujące te dwa dni. Tymczasem “dowodem”
na tę okoliczność może być każde działanie, oświadczenie, zachowanie się powódki,
które miało na celu przekazanie pracodawcy informacji o tym, co było przeszkodą w
świadczeniu przez nią pracy w dniach 18 i 19 grudnia 2001 r.
Z tych przyczyn kasacja w części dotyczącej odszkodowania za niezgodne z
prawem rozwiązanie umowy o pracę jako pozbawiona uzasadnionych podstaw pod-
legała oddaleniu z mocy art. 393¹² k.p.c.
========================================