Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 21 września 2004 r.
II UK 42/04
Okres pracy nauczyciela za granicą w szkole przyzakładowej zagranicz-
nego pracodawcy, uznany za okres składkowy, nie jest okresem pracy wykony-
wanej w szczególnym charakterze w rozumieniu art. 88 ust. 1 ustawy z dnia 26
stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (jednolity tekst: Dz.U. z 2003 r. Nr 118, poz.
1112 ze zm.).
Przewodniczący SSN Krystyna Bednarczyk (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Jerzy Kwaśniewski, Maria Tyszel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 21 września 2004 r.
sprawy z wniosku Ottona R. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Od-
działowi w W. o emeryturę, na skutek kasacji wnioskodawcy od wyroku Sądu Apela-
cyjnego w Warszawie z dnia 24 września 2003 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 16 marca 1999 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w
W. odmówił przyznania wnioskodawcy Ottonowi R. prawa do emerytury nauczyciel-
skiej wobec braku wymaganego dwudziestoletniego okresu pracy nauczycielskiej.
W odwołaniu od tej decyzji wnioskodawca żądał uwzględnienia okresu pracy
w charakterze nauczyciela w szkole przyzakładowej w NRD od 2 kwietnia 1973 r. do
31 grudnia 1986 r.
Wyrokiem z dnia 16 stycznia 2002 r. [...] Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Warszawie oddalił odwołanie. Sąd ustalił, że wnioskodawca
(urodzony 5 marca 1946 r.) w dniu 9 grudnia 1971 r. podjął pracę w Fabryce Półprze-
wodników T. w W. na stanowisku konstruktora. Nie był nauczycielem szkoły przyza-
kładowej. Od dnia 1 kwietnia 1973 r. otrzymał urlop bezpłatny i w ramach organizo-
wanych wyjazdów polskich pracowników do pracy w VEB H. we Frankfurcie nad
2
Odrą zawarł umowę o pracę z pracodawcą niemieckim. Pozostawał w zatrudnieniu w
charakterze nauczyciela do 31 grudnia 1986 r. W okresie od września 1986 r. do
maja 1987 r. zaocznie uzupełniał wykształcenie pedagogiczne. Z dniem 15 marca
1987 r. został zatrudniony w Zespole Szkół Samochodowych w S. Sąd uznał, że wo-
bec braku wymaganego wieku wnioskodawca nie ma uprawnień do emerytury na
podstawie art. 27 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Fundu-
szu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.). Nie przysługuje mu
również emerytura na podstawie art. 88 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta
Nauczyciela (jednolity tekst: Dz.U. z 1997 r. Nr 56, poz. 357 ze zm.), gdyż nie wyka-
zał wymaganego stażu pracy nauczycielskiej. Okres pracy u zagranicznego praco-
dawcy nie może być uwzględniony. Chociaż wnioskodawca był zatrudniony jako na-
uczyciel, nie był objęty regulacją zawartą w Karcie Nauczyciela, nie wykonywał za-
tem pracy wymienionej w art. 1 tej ustawy.
Apelacja wnioskodawcy od tego wyroku została oddalona wyrokiem Sądu
Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie z dnia 24 wrze-
śnia 2003 r. [...]. Sąd Apelacyjny powołał się na przepis art. 32 ust. 3 pkt 5 ustawy o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych określający prawo do
emerytury - w wieku niższym od wymaganego - nauczycieli, wychowawców lub in-
nych pracowników pedagogicznych, wykonujących pracę nauczycielską wymienioną
w art. 1 Karty Nauczyciela. W przepisie tym wymieniono enumeratywnie szkoły,
przedszkola i inne placówki oświatowo wychowawcze, w których zatrudnieni nauczy-
ciele, wychowawcy i inni pracownicy pedagogiczni podlegają Karcie Nauczyciela.
Jest oczywiste i wynika z preambuły Karty Nauczyciela, iż chodzi tu o instytucje,
organizacje i inne placówki ustanowione na podstawie polskich przepisów admini-
stracyjno-prawnych. Nieprawdziwe są twierdzenia skarżącego, powołującego się na
świadka U., iż do pracy tej został delegowany na podstawie polsko-niemieckiego
porozumienia stwierdzającego, że dla pracowników zatrudnionych w NRD zostaną
delegowani polscy nauczyciele i wychowawcy. Pracownik delegowany pozostaje
bowiem w stosunku pracy i w dyspozycji delegującego go zakładu pracy. Natomiast
wnioskodawca został urlopowany na okres trzech lat i nie pozostawał w dyspozycji
dotychczasowego zakładu pracy. Nie jest również prawdziwe twierdzenie, że bezpo-
średnimi przełożonymi wnioskodawcy byli pełnomocnicy wojewody - pracownicy
Urzędu Wojewódzkiego w G.W. Zgodnie z obowiązującymi przepisami i umową rzą-
dową między Polską i NRD zatrudnieni na terenie NRD mogli być obywatele polscy,
3
którzy uzyskali skierowanie do pracy Wydziału Zatrudnienia i Spraw Socjalnych od-
powiedniego Urzędu Wojewódzkiego. Wnioskodawca otrzymał skierowanie zgodnie
z tą procedurą, jednak nie oznacza to, że podlegał służbowo pracownikom Urzędu
Wojewódzkiego. Nie był on zatrudniony ani związany służbowo z L. Kuratorium
Oświaty w G.W., co wynika z pisma tego Kuratorium. Nie ma więc podstawy do
przyjęcia, że wnioskodawca wykonywał pracę nauczycielską, o której mowa w art. 1
Karty Nauczyciela.
Wyrok ten zaskarżył kasacją wnioskodawca i opierając ją na obu podstawach
wymienionych w art. 3931
k.p.c. wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekaza-
nie sprawy Sądowi Apelacyjnemu w Warszawie do ponownego rozpoznania, ewen-
tualnie o uchylenie także wyroku Sądu pierwszej instancji i przekazanie sprawy Są-
dowi Okręgowemu w Warszawie do ponownego rozpoznania, ewentualnie o zmianę
zaskarżonego wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy. Naruszenie prawa material-
nego polega na błędnej wykładni art. 32 ust. 3 pkt 5 ustawy o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z art. 1 i 88 Karty Nauczyciela i nie-
właściwym zastosowaniu tych przepisów w wyniku nieuwzględnienia art. 73a ustawy
z dnia 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu (jednolity
tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 6, poz. 56), art. 1 umowy o współpracy kulturalnej między
Rządem Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej a Rządem Niemieckiej Republiki Demo-
kratycznej z dnia 6 października 1964 r. (Dz.U. z 1965 r. Nr 24, poz. 157), art. 6
umowy między Rządem Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej a Rządem Niemieckiej
Republiki Demokratycznej o współpracy kulturalnej i naukowej z 5 czerwca 1980 r.
(Dz.U. z 1981 r. Nr 2, poz. 6) oraz art. 4 ust. 3, art. 6 ust. 1 i art. 7 umowy o współ-
pracy w dziedzinie polityki społecznej między Rządem Polskiej Rzeczpospolitej Lu-
dowej a Rządem Niemieckiej Republiki Demokratycznej z dnia 13 lipca 1957 r.
(Dz.U. z 1958 r. Nr 51, poz. 246), a także art. 88 ust. 1b Karty Nauczyciela. Błąd w
wykładni art. 1 Karty Nauczyciela polega na nieuzasadnionym stwierdzeniu, że w
żadnej kategorii podmiotów wymienionych w tym przepisie nie mieści się szkoła
przyzakładowa u zagranicznego pracodawcy, podczas gdy praca w tej szkole powin-
na być uznana za pracę nauczycielską w świetle art. 1 ust. 2 pkt 4. Jedynym argu-
mentem Sądu Apelacyjnego była treść preambuły do Karty Nauczyciela. Preambuła
nie wyraża jednak normy prawnej, a więc nie może być traktowana jako samodzielne
źródło praw i obowiązków. Dokonując interpretacji powołanego przepisu oba Sądy
nie uwzględniły wymienionych w kasacji przepisów prawa i postanowień umów mię-
4
dzyrządowych, zgodnie z którymi okresy zatrudnienia obywateli polskich w byłej
Niemieckiej Republice Demokratycznej przypadające przed dniem 1 grudnia 1991 r.
traktowane są jak okresy zatrudnienia w Państwie Polskim. Wprawdzie w umowach
tych brak jest wskazówek dotyczących uznawania szczególnego charakteru wyko-
nywanej pracy, jednak interpretacji należy dokonywać zgodnie z zasadami konstytu-
cyjnymi. Jedną z nich jest zasada równości wyrażona w art. 32 Konstytucji RP.
Zgodnie z przyjętym w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego stanowiskiem, rów-
ność wobec prawa należy rozumieć tak, że wszystkie podmioty charakteryzujące się
daną cechą istotną w stopniu równym mają być traktowane równo. W przypadku
przyjęcia tezy, że uwzględnieniu podlegają wyłącznie okresy a nie charakter wyko-
nywanej pracy, mogłoby dojść do naruszenia tej zasady, ponieważ kategoria zawo-
dowa nauczycieli traktowana byłaby nierówno ze względu na fakt zatrudnienia w
kraju lub oddelegowania do pracy za granicą.
Jako naruszone przepisy postępowania zostały wskazane w kasacji przepisy
art. 233 § 1 w związku z art. 382 k.p.c. oraz art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1
k.p.c. Naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. polega na braku wszechstronnego rozważenia
materiału dowodowego, w szczególności niewskazaniu kryteriów oceny w przedmio-
cie uznania dowodu za wiarygodny. Dotyczy to uznania zeznań świadka U. za nie-
prawdziwe, bez podania uzasadnienia takiej oceny. Uzasadniając naruszenie art.
328 § 2 k.p.c. skarżący wywodzi, że „za surogat uzasadnienia nie może być uznany
wywód dotyczący oddelegowania pracownika do pracy w ramach istniejącego sto-
sunku pracy, ponieważ jest to problem ściśle prawny, wymagający rozważeń norma-
tywnych dotyczących prawnego charakteru delegacji. Nie wiadomo również dlaczego
Sąd Apelacyjny odmówił prawdziwości twierdzeniu, że bezpośrednimi przełożonymi
skarżącego byli pełnomocnicy wojewody, skoro wszelkie decyzje dotyczące pracow-
ników oddelegowanych zapadały na szczeblu centralnych organów państwowych i
im podlegają. Fakt pominięcia w rozważaniach prawnych regulacji umów międzyrzą-
dowych uzasadnia zarzut naruszenia obowiązku należytego wyjaśnienia podstawy
prawnej wraz przytoczeniem adekwatnych przepisów”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Naruszenie przepisów postępowania może być usprawiedliwioną podstawą
kasacji tylko wówczas, gdy uchybienie to mogło mieć wpływ na wynik sprawy (art.
5
3931
pkt 2 k.p.c.). Regułą jest, że uchybienia w zakresie niespełnienia warunków,
jakim zgodnie z art. 328 § 2 k.p.c. powinno odpowiadać uzasadnienie wyroku, nie
mają wpływu na wynik sprawy. Uzasadnienie sporządzane jest bowiem po wydaniu i
ogłoszeniu wyroku, kiedy wynik sprawy jest już przesądzony. Ewentualne uchybienia
w postaci przytoczenia w uzasadnieniu wyroku wadliwej podstawy prawnej, pominię-
cia takiej podstawy, czy też błędów w rozważaniach prawnych, mogą uzasadniać
zarzut naruszenia prawa materialnego, jeżeli ich wynikiem jest niezgodne z prawem
rozstrzygnięcie. Nie uzasadniają natomiast zarzutu naruszenia przepisów postępo-
wania. Podniesione w kasacji twierdzenia nie uzasadniają także zarzutu naruszenia
art. 233 § 1 w związku z art. 382 k.p.c. Sąd Apelacyjny nie uznał bowiem zeznań
świadka U. za niewiarygodne. W uzasadnieniu wyroku stwierdził, że „nieprawdziwe
są twierdzenia skarżącego, powołującego się na zeznania świadka U., iż do pracy tej
został delegowany”, używając przy ocenie twierdzeń wnioskodawcy a nie zeznań
świadka U. niezbyt odpowiedniego określenia „nieprawdziwe”. Nie chodziło bowiem o
ocenę zgodności z prawdą wskazywanych przez świadka U. i wnioskodawcę faktów,
lecz o ich ocenę prawną. Wynika to z dalszej części wywodu, w której Sąd stwierdza,
że „delegowanie”, na które powołuje się wnioskodawca, nie było skierowaniem do
wykonywania pracy u innego podmiotu z polecenia pracodawcy w ramach stosunku
pracy, lecz skierowaniem wydanym przez organ administracyjny poza stosunkiem
pracy. Są to rozważania w kategoriach prawnych a nie w kategoriach ustaleń fak-
tycznych i oceny wiarygodności dowodów. Tylko ta ostatnia kwestia jest zaś przed-
miotem regulacji art. 233 § 1 k.p.c.
Podstawą prawną żądania wcześniejszej emerytury jest przepis art. 88 ust. 1
ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (obecnie jednolity tekst: Dz.U.
z 2003 r. Nr 118, poz. 1112 ze zm.). Zgodnie z tym przepisem nauczyciele, mający
trzydziestoletni okres zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy w szczególnym
charakterze, mogą - po rozwiązaniu na swój wniosek stosunku pracy - przejść na
emeryturę. Jednym z warunków jest określony okres pracy w szczególnym charakte-
rze, a definicja tego rodzaju pracy zawarta jest w art. 32 ust. 3 ustawy z dnia 17 grud-
nia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (obecnie
jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353). Przepis ten wymienia grupy pracow-
ników, uważanych za zatrudnionych w szczególnym charakterze, między innymi ( w
punkcie 5) nauczycieli, wychowawców lub innych pracowników pedagogicznych wy-
konujących pracę nauczycielską wymienioną w art. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982
6
r. - Karta Nauczyciela. Ten z kolei przepis w ust. 1 wymienia szkoły, przedszkola i
inne placówki działające na podstawie ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie
oświaty, zakłady działające na podstawie ustawy z dnia 26 października 1982 r. o
postępowaniu w sprawach nieletnich oraz placówki działające na podstawie ustawy z
dnia 29 listopada 1990 r. o pomocy społecznej. Nie tylko preambuła do ustawy, po-
wołująca się na rolę oświaty i wychowania w Rzeczypospolitej Polskiej, lecz także
wskazanie przepisów prawa polskiego jako podstawy działania szkół i innych pod-
miotów zatrudniających pracowników pedagogicznych, którzy wykonują pracę nau-
czycielską w rozumieniu Karty Nauczyciela, świadczą o tym, że za pracę nauczyciel-
ską uważa się pracę wykonywaną u polskich pracodawców. Wykonywanie pracy pe-
dagogicznej w szkołach na terenie innego państwa działających na podstawie prawa
obcego nie jest pracą nauczycielską w rozumieniu tego przepisu. Wnioskodawca nie
powołuje się w kasacji na tę regulację, lecz wskazuje przepis art. 2 ust. 1 pkt 4 Karty
Nauczyciela. Przepis ten wymienia jako nauczycieli pracowników zatrudnionych u
innych pracodawców, pełniących funkcję instruktorów praktycznej nauki zawodu, po-
siadających kwalifikacje określone dla nauczycieli praktycznej nauki zawodu oraz
wykonujących pracę dydaktyczną i wychowawczą w wymiarze przewidzianym dla
nauczycieli. Z określenia „instruktor praktycznej nauki zawodu” ze wskazaniem kwa-
lifikacji i rodzaju wykonywanej pracy wynika, że nie chodzi tu o nauczanie zawodu w
znaczeniu potocznym, lecz nauczanie takie musi mieć podstawę w przepisach
prawa. Podstawę taką stanowi ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty
(Dz.U. Nr 67, poz. 329 ze zm.). Zgodnie z art. 70 ust. 1 i 2 tej ustawy praktyczna na-
uka zawodu może odbywać się u pracodawców niebędących szkołami lub placów-
kami kształcenia na podstawie umowy zawartej pomiędzy szkołą a tym podmiotem.
W art. 70 ust. 4 zawarte jest upoważnienie dla ministra właściwego do spraw oświaty
i wychowania do określenia w drodze rozporządzenia, warunków i trybu organizowa-
nia praktycznej nauki zawodu oraz kwalifikacji wymaganych od osób prowadzących
praktyczną naukę zawodu i przysługujących im uprawnień. Kwestie te reguluje roz-
porządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 1 lipca 2002 r. w sprawie
praktycznej nauki zawodu (Dz.U. Nr 113, poz. 988). W poprzednim stanie prawnym
obowiązującym w dacie zgłoszenia wniosku były one regulowane rozporządzeniem
Rady Ministrów z dnia 11 grudnia 1992 r. w sprawie organizowania i finansowania
praktycznej nauki zawodu, praw i obowiązków podmiotów organizujących tę naukę
oraz uczniów odbywających praktyczną naukę zawodu (Dz.U Nr 97, poz. 479 ze
7
zm.). Zgodnie z § 9 tego rozporządzenia zajęcia praktyczne organizowane z
uczniami w zakładach pracy prowadzą instruktorzy praktycznej nauki zawodu, którzy
powinni spełniać wymagania kwalifikacyjne określone dla nauczycieli lub posiadać
kwalifikacje zawodowe co najmniej mistrza w zawodzie, którego będą nauczać i
przygotowanie pedagogiczne uzyskane w wyniku ukończenia kursu pedagogicznego
organizowanego zgodnie z przepisami w sprawie zasad podnoszenia kwalifikacji do-
rosłych. Praca instruktora nauki zawodu, o której mowa w art. 1 ust. 2 pkt 4 Karty
Nauczyciela, może być wprawdzie wykonywana u innych pracodawców niż szkoły i
placówki wychowawcze, jednak musi być wykonywana w warunkach określonych
polskimi przepisami prawa i nie odpowiada tym warunkom zatrudnienie u zagranicz-
nych pracodawców. Niezależnie od tego omawiana podstawa prawna nie odpowiada
stanowi faktycznemu sprawy. Wnioskodawca nie twierdzi bowiem, że jego praca po-
legała na nauczaniu w zakładzie produkcyjnym zawodu uczniów szkoły zawodowej,
lecz według popartych dokumentami twierdzeń pracował on jako nauczyciel w
szkole.
Powołany w kasacji przepis art. 73a ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r. o za-
trudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu stanowi, że okresy zatrudnienia obywateli
polskich w byłej Niemieckiej Republice Demokratycznej i w byłej Czechosłowackiej
Republice Socjalistycznej na podstawie umów i porozumień międzynarodowych,
przypadające przed dniem 1 grudnia 1991 r. traktowane są jak okresy zatrudnienia w
Państwie Polskim w zakresie uprawnień pracowniczych oraz w rozumieniu przepisów
o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin, o ubezpieczeniu społecznym
oraz o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Przepis
ten zastąpił postanowienia w zawartych z wymienionymi w nim państwami porozu-
mieniach i umowach międzynarodowych. Dotyczy to także umów międzyrządowych
wymienionych w kasacji. Okresy wykonywania pracy w Niemieckiej Republice De-
mokratycznej są okresami zatrudnienia w rozumieniu przepisów o zaopatrzeniu eme-
rytalnym tylko w przypadku, gdy praca była wykonywana na warunkach określonych
w tych umowach, między innymi na podstawie skierowania wydanego przez właści-
wy organ administracji państwowej. Okoliczność, że wnioskodawca wykonywał pracę
na takich warunkach, została ustalona w zaskarżonym wyroku. Zgodnie z powoła-
nymi umowami pracodawcą skierowanego do pracy pracownika był podmiot zagra-
niczny i wnioskodawca nie przeczy, że zatrudniał go niemiecki zakład pracy. Nie
zmienia tego faktu powoływanie się na to, że „bezpośrednimi przełożonymi skarżą-
8
cego byli pełnomocnicy wojewody”. Jeżeli nawet istniała jakaś podległość, to nie
dotyczyła ona stosunku pracy w rozumieniu art. 22 § 1 k.p. Fakt, że wnioskodawca
wykonywał pracę za granicą na podstawie omówionych aktów prawnych, daje pod-
stawę do uznania okresu zatrudnienia za okres składkowy w rozumieniu art. 6 ust. 2
ustawy o emeryturach i rentach. W aktach tych nie ma jednak regulacji pozwalającej
na uznanie pracy pedagogicznej wykonywanej u zagranicznych pracodawców za
pracę w szczególnym charakterze.
Skarżący przyznaje w kasacji, że we wskazanych przez niego umowach mię-
dzyrządowych brak jest pozytywnego zapisu pozwalającego na uznanie za pracę
nauczycielską pracy wykonywanej za granicą i powołuje się na wyrażoną w art. 32
Konstytucji RP zasadę równości wobec prawa. Ponieważ przepisy regulujące upraw-
nienia do wcześniejszej emerytury mają charakter wyjątkowy w stosunku do ogól-
nych przepisów, traktujących w zakresie prawa do emerytury jednakowo wszystkie
osoby mające określony wiek i okres ubezpieczenia, nie można skutecznie odwoły-
wać się do zasady równości, jeżeli nie zostały spełnione wszystkie warunki wymie-
nione w tych przepisach. Jednym z warunków uznania pracy za wykonywaną w
szczególnym charakterze, określonych w art. 32 ust. 3 ustawy o emeryturach i ren-
tach, jest wykonywanie pracy u pracodawców działających na zasadach określonych
w przepisach prawa polskiego, przytoczonych w ustawie lub w rozporządzeniu wyko-
nawczym, do którego odsyła przepis art. 32 ust. 4. Na przykład przepis art. 32 ust. 3
pkt 1, uznający za pracowników zatrudnionych w szczególnym charakterze pracow-
ników kontroli państwowej, dotyczy tylko pracowników Najwyższej Izby Kontroli, na-
tomiast nie dotyczy pracowników wykonujących funkcje kontrolne u innych praco-
dawców. Podobna regulacja występuje w pozostałych punktach, w tym także w
punkcie 5 dotyczącym tylko nauczycieli wykonujących pracę wymienioną w art. 1
Karty Nauczyciela, a niedotyczącym pracowników wykonujących pracę nauczyciel-
ską na innych zasadach. Wykonywanie pracy w szczególnym charakterze dotyczy
tych pracowników, których charakter pracy określają ustawy a nie tylko postanowie-
nia umów o pracę i rodzaj powierzonych przez pracodawcę obowiązków. Jest to re-
gulacja odmienna od dotyczącej wykonywania pracy w szczególnych warunkach,
które przy spełnieniu określonych wymogów również uprawnia do wcześniejszej
emerytury na podstawie art. 32 ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach i rentach. Uprawnie-
nie to przysługuje w przypadku wykonywania pracy w warunkach szkodliwych i
uciążliwych, przy czym stanowiska pracy wykonywanej w takich warunkach wymie-
9
nione są w przepisach wykonawczych. O uznaniu pracy za wykonywaną w szczegól-
nych warunkach decyduje jej szkodliwość lub uciążliwość na stanowisku powierzo-
nym przez pracodawcę. W tym przypadku uzależnienie uznania pracy za wykonywa-
ną w szczególnych warunkach od usytuowania pracodawcy w systemie obowiązują-
cym w dacie wprowadzenia przepisów dotyczących obniżonego wieku emerytalnego
zaprzecza zasadzie równości. Zostało to stwierdzone wyrokiem Trybunału Konstytu-
cyjnego z dnia 14 czerwca 2004 r., P 17/03 (Dz.U. Nr 144, poz. 1530), którym za
niezgodne z art. 2 i 32 Konstytucji zostały uznane przepisy art. 32 ust. 2 i ust. 4a
ustawy o emeryturach i rentach uzależniające uznanie za pracę wykonywaną w
szczególnych warunkach od zatrudnienia w podmiotach, w których obowiązują wy-
kazy stanowisk ustalone na podstawie przepisów dotychczasowych. Sąd Najwyższy
zastosował tę samą zasadę przy ocenie pracy wykonywanej u zagranicznych praco-
dawców. W wyroku z dnia 5 marca 2003 r., II UK 196/02 (OSNP 2004 nr 8, poz. 144)
stwierdził, że do okresu pracy w szczególnych warunkach wlicza się okresy wykony-
wania za granicą u zagranicznych pracodawców prac wymienionych w wykazach,
jeżeli są one uznane za okresy składkowe w rozumieniu art. 6 ustawy o emeryturach
i rentach. Jednakże zasada ta nie może być stosowana przy ocenie wykonywania
pracy w szczególnym charakterze, gdyż zakwalifikowanie takiej pracy nie jest uza-
leżnione od warunków, lecz od zasad jej wykonywania określonych przepisami
prawa obowiązującymi w państwie polskim.
Przepis art. 32 ust. 2 pkt 5 ustawy o emeryturach i rentach, do którego odwo-
łuje się przepis art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela, nie pozwala na uznanie pracy dy-
daktycznej wykonywanej za granicą za pracę wykonywaną w szczególnym charakte-
rze. Natomiast podstawę taką daje przepis art. 88 ust. 1b, który stanowi, że do
okresu 20 lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze zalicza się także okres
skierowania, na podstawie odrębnych przepisów, do pracy pedagogicznej za granicą.
Przepisy odrębne, o których tutaj mowa, to przepisy zarządzenia Ministra Edukacji
Narodowej z dnia 12 listopada 1992 r. w sprawie zasad i warunków kierowania za
granicę uczniów w celu kształcenia i nauczycieli w celu doskonalenia (M.P. Nr 37,
poz. 275) i rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 27 marca
2002 r. w sprawie zasad organizowania kształcenia dzieci obywateli polskich czaso-
wo przebywających za granicą, wspomagania nauczania historii, geografii i języka
polskiego wśród Polonii oraz zakresu świadczeń przysługującym nauczycielom pol-
skim skierowanym w tym celu do pracy za granicą (Dz.U. Nr 44, poz. 409). Przepis
10
art. 88 ust.1b, obowiązujący od 21 października 2001 r., został wprowadzony ustawą
z dnia 23 sierpnia 2001 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty, ustawy - Przepisy
wprowadzające reformę ustroju szkolnego, ustawy - Karta Nauczyciela oraz niektó-
rych innych ustaw (Dz.U. Nr 111, poz. 1194). Wprowadzenie tego przepisu oznacza,
że dotychczas obowiązująca regulacja (art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela i art. 32 ust.2
pkt 5 ustawy o emeryturach i rentach) nie dawała podstawy do uznania pracy nau-
czyciela za granicą za pracę wykonywaną w szczególnym charakterze. Po wejściu
przepisu w życie możliwe jest uwzględnienie okresu pracy wykonywanej na warun-
kach w nim określonych, czyli po uprzednim skierowaniu przez polskie władze
oświatowe w trybie wymaganym odrębnymi przepisami do pracy pedagogicznej za
granicą.
Sąd pierwszej instancji siłą rzeczy nie oceniał skierowania wnioskodawcy do
pracy pod kątem spełnienia omawianych warunków, skoro wyrokował przed wej-
ściem w życie ustawy zmieniającej Kartę Nauczyciela. Natomiast Sąd Apelacyjny nie
miał potrzeby dokonywania takiej oceny, gdyż wprowadzenie tego przepisu nie zmie-
nia sytuacji wnioskodawcy. Prawo do emerytury powstaje bowiem z dniem spełnienia
wszystkich warunków (art. 100 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach), przy czym
warunki te muszą być spełnione jednocześnie. Warunki określone w art. 88 ust. 1
Karty Nauczyciela to posiadanie statusu nauczyciela, rozwiązanie umowy o pracę na
swój wniosek oraz posiadanie wymaganego okresu zatrudnienia i okresu pracy w
szczególnych warunkach. Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego wyrażonym
w wyroku z dnia 20 listopada 2001 r., II UKN 626/00 (OSNP 2003 nr 16, poz. 390),
warunki dotyczące okresów zatrudnienia i pracy w szczególnym charakterze muszą
być spełnione do dnia ustania stosunku pracy nauczyciela. W dacie rozwiązania sto-
sunku pracy z wnioskodawcą (18 lipca 2001 r.) przepis art. 88 ust. 1b jeszcze nie
obowiązywał. Skoro nie było podstawy prawnej do uznania pracy wykonywanej za
granicą za pracę w szczególnym charakterze, w dniu rozwiązania stosunku pracy
warunek posiadania okresu takiej pracy nie został spełniony. Z kolei w dniu wejścia
przepisu w życie wnioskodawca nie spełniał warunku posiadania statusu nauczycie-
la. Wnioskodawca nie nabył prawa do emerytury, gdyż uznany za okres składkowy
okres pracy w charakterze nauczyciela za granicą, w szkole przyzakładowej zagra-
nicznego pracodawcy, nie jest okresem pracy wykonywanej w szczególnym charak-
terze w rozumieniu art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela. Zarzuty naruszenia prawa mate-
rialnego okazały się więc nieuzasadnione.
11
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy w oparciu o przepis art. 39312
k.p.c. oddalił
kasację jako pozbawioną usprawiedliwionych podstaw.
========================================