Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 13 października 2004 r.
II PK 41/04
Członek zarządu zakładowej organizacji związkowej zrzeszającej mniej-
szą liczbę pracowników od określonej w art. 251
ust. 1 ustawy z dnia 23 maja
1991 r. o związkach zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854
ze zm.), od dnia 1 stycznia 2003 r. nie korzysta z ochrony przewidzianej w art.
32 ust. 1 tej ustawy.
Przewodniczący SSN Krystyna Bednarczyk (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Beata Gudowska, Barbara Wagner.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 13 października 2004 r.
sprawy z powództwa Ireny B. przeciwko D. Centrum Rehabilitacji Spółce z o.o. w
K.G. o przywrócenie do pracy, na skutek kasacji powódki od wyroku Sądu Okręgo-
wego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Jeleniej Górze z dnia 27 listopada
2003 r. [...]
1. o d d a l i ł kasację,
2. nie obciążył powódki kosztami postępowania kasacyjnego na rzecz pozwa-
nego.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 24 lipca 2003 r. [...] Sąd Rejonowy w Zgorzelcu oddalił po-
wództwo Ireny B. przeciwko D. Centrum Rehabilitacji Spółce z o.o. w K.G. o uznanie
wypowiedzenia umowy o pracę za bezskuteczne. Sąd ustalił, że powódka była za-
trudniona u strony pozwanej od 1 sierpnia 1994 r. w charakterze lekarza anestezjolo-
ga. W maju 1997 r. u strony pozwanej została utworzona zakładowa organizacja
związkowa Związku Zawodowego Anestezjologów a powódka została jej przewodni-
czącą. Od roku 2000 powódka była jedynym członkiem zakładowej organizacji
związkowej. Statut Związku Zawodowego Anestezjologów przewidywał, że w uza-
sadnionych przypadkach zakładową organizację związkową może stanowić jeden
2
lekarz anestezjolog. W odpowiedzi na pismo pozwanej skierowane do Związku Za-
wodowego Anestezjologów Regionu D. we wrześniu 2002 r. przewodniczący tego
Związku odpowiedział, że powódka jest członkiem związku i opłaca składki człon-
kowskie. Pismem z dnia 16 kwietnia 2003 r. pozwany pracodawca zawiadomił prze-
wodniczącego Związku o zamiarze wypowiedzenia powódce umowy o pracę z po-
wodu zmian organizacyjnych. Pismo to zostało doręczone 22 kwietnia 2003 r. W dniu
29 kwietnia 2003 r. strona pozwana wypowiedziała powódce umowę o pracę, poda-
jąc jako przyczynę wypowiedzenia, wprowadzenie zmian organizacyjnych w związku
ze zmianami finansowania świadczeń medycznych. Miały one prowadzić do ograni-
czenia ilości świadczeń medycznych i w konsekwencji zmniejszenia zatrudnienia
lekarzy anestezjologów z czterech do trzech. Pismem z dnia 5 maja 2003 r. prze-
wodniczący związku poinformował pozwanego pracodawcę, że powódka pełni funk-
cję przewodniczącej zakładowej organizacji związkowej Związku Zawodowego Ane-
stezjologów a zakładowa organizacja związkowa przekształciła się w międzyzakła-
dową organizację związkową. Zgodnie z treścią art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 23 maja
1991 r. o związkach zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 757 ze
zm.), w brzmieniu obowiązującym przed 1 lipca 2003 r., pracodawca nie mógł bez
zgody zarządu zakładowej organizacji związkowej wypowiedzieć ani rozwiązać sto-
sunku pracy z pracownikiem będącym członkiem tego zarządu w czasie trwania
mandatu lub w okresie roku po jego wygaśnięciu. Nowelizacja ustawy dokonana
ustawą z dnia 26 lipca 2002 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz o zmianie niektó-
rych ustaw (Dz.U. Nr 135, poz. 1146) wprowadziła przepis art. 251
stanowiący, że
uprawnienia zakładowej organizacji związkowej przysługują organizacji zrzeszającej
10 członków, który to przepis wszedł w życie 1 stycznia 2003 r. Powódka powoływała
się na ochronę, o jakiej mowa w art. 11 ustawy zmieniającej. Przepis ten stanowi, że
pracownik objęty ochroną, o której mowa w art. 32 ustawy o związkach zawodowych,
nabytą na podstawie tych przepisów w brzmieniu obowiązującym przed dniem wej-
ścia w życie ustawy, podlega ochronie w okresie roku od dnia wejścia w życie art. 32
w brzmieniu nadanym ustawą. Przepis art. 32 w brzmieniu nadanym ustawą wszedł
w życie 1 lipca 2003 r. i określa liczbę pracowników, którzy podlegają szczególnej
ochronie. Regulacja przejściowa zawarta w art. 11 ustawy zmieniającej dotyczy tych
członków zarządu zakładowej organizacji związkowej, którzy w wyniku limitowania
liczby członków zarządu zakładowej organizacji związkowej prawo do ochrony utra-
cili. Przepis art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych, zarówno w dawnym, jak i
3
obecnym brzmieniu, nie wprowadza bezwzględnego zakazu wypowiadania lub roz-
wiązywania umów o pracę z działaczami związkowymi. Czynności tych pracodawca
nie może dokonywać bez zgody zarządu organizacji związkowej. Powódka nie mogła
korzystać z takiej ochrony, gdyż organizacja związkowa, do której należała, jako nie-
spełniająca wymogu określonego w art. 251
nie miała uprawnień zakładowej organi-
zacji związkowej i w dacie wypowiedzenia powódce umowy o pracę nie istniała. Wy-
powiadając powódce umowę o pracę, pracodawca nie naruszył przepisów o obo-
wiązku konsultacji związkowej.
Apelacja powódki od tego wyroku została oddalona wyrokiem Sądu Okręgo-
wego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Jeleniej Górze z dnia 27 październi-
ka 2003 r. [...]. Sąd Okręgowy podzielił pogląd prawny Sądu pierwszej instancji.
Stwierdził przy tym, że powódce wypowiedziano umowę o pracę z przyczyn określo-
nych w art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach roz-
wiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy
(jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 112, poz. 980 ze zm.). Pracodawca był obowiąza-
ny z mocy art. 10 ust. 3 tej ustawy zwrócić się do zakładowej organizacji związkowej
o zajęcie w ciągu 14 dni stanowiska w przedmiocie tego wypowiedzenia poprzez wy-
rażenie, bądź też nie, sprzeciwu. Warunkiem takiego zachowania pracodawcy było
istnienie w tym momencie zakładowej organizacji związkowej. Skoro organizacja
związkowa z mocy prawa nie istniała, brak było po stronie pracodawcy obiektywnej
możliwości spełnienia tego obowiązku. Pracodawca nie naruszył przepisu art. 30 ust.
1 i 2 ustawy o związkach zawodowych. W dniu wypowiedzenia umowy o pracę po-
wódka była członkiem Związku Zawodowego Anestezjologów. Była zatem zrzeszona
w związku zawodowym, który z mocy art. 30 § 1 był władny bronić jej praw i repre-
zentować jej interesy. Brak było po stronie pracodawcy obowiązku konsultowania
zamiaru wypowiedzenia powódce umowy o pracę w trybie art. 38 ust. 1 k.p. z innymi
organizacjami związkowymi. Nie można przyjąć po stronie pracodawcy nadużycia
prawa i naruszenia zasad współżycia społecznego (art. 8 k.p. w związku z art. 5 k.c.).
Taka sytuacja mogłaby być rozważana, gdyby powódka podważała zasadność wy-
powiedzenia, łącząc ten element z wykorzystaniem przez strony pozwanej luki praw-
nej w ochronie działaczy związkowych. Taka sytuacja w sprawie nie występuje.
Wyrok ten zaskarżyła kasacją powódka i opierając ją na obu podstawach wy-
mienionych w art. 3931
k.p.c. wniosła o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy Są-
dowi Okręgowemu w Jeleniej Górze do ponownego rozpoznania, ewentualnie o
4
zmianę wyroku wraz z poprzedzającym go wyrokiem Sądu pierwszej instancji i
uwzględnienie żądania pozwu. Naruszenie prawa materialnego polega na błędnej
wykładni i niewłaściwym zastosowaniu art. 30 ust. 2 i 21
oraz art. 32 ustawy o związ-
kach zawodowych w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 26 lipca 2002 r. o zmianie
ustawy Kodeks pracy oraz zmianie niektórych innych ustaw, art. 11 i 14 tej ostatniej
ustawy w związku z art. 38 § 1 i art. 45 § 1 k.p., a także art. 8 k.p. w związku z art. 5
k.c. W uzasadnieniu tej podstawy kasacyjnej podniosła, że wprowadzenie z dniem 1
stycznia 2003 r. do ustawy o związkach zawodowych przepisu art. 251
, przy jedno-
czesnym pominięciu przepisów przejściowych dla szczególnej ochrony działaczy or-
ganizacji związkowych, które po tej dacie straciły byt, stworzyło dylemat polegający
na tym, że osoby, które korzystały z regulacji art. 30 ust. 2 i 21
ustawy związkowej
oraz z ochrony przewidzianej w art. 32 ust. 1 tej ustawy, zostały pozbawione jakiej-
kolwiek ochrony, nie tylko szczególnej dla działaczy związkowych lecz także ogólnej,
skoro pracodawca nie musiałby dokonywać żadnej konsultacji wymaganej przepisem
art. 38 k.p. Sąd Okręgowy dostrzegł tę lukę, lecz przyjął wariant skrajnie niekorzyst-
ny, to jest braku jakiejkolwiek ochrony prawnej. Poglądu tego nie można zaakcepto-
wać, choćby przez przyjęcie konstrukcji ochrony praw nabytych. Nie można także
aprobować czynności strony pozwanej, która postępowała tak, aby pozbawić powód-
kę należnej jej ochrony prawnej i o zamiarze wypowiedzenia umowy o pracę nie po-
wiadomiła żadnej zakładowej organizacji związkowej, lecz wysłała pismo do Zarządu
Regionu Związku Zawodowego Anestezjologów, wiedząc, że nie ma on ustawowych
uprawnień w zakresie konsultacji związkowej w sprawie indywidualnej. Działanie ta-
kie, jako obliczone na obejście prawa nie może korzystać z ochrony prawnej.
Jako procesową podstawę kasacji powódka wskazała naruszenie art. 378 § 1
k.p.c. w związku z art. 382 i art. 385 k.p.c. „polegające na niewłaściwym zbadaniu
zarzutów wywiedzionej apelacji, podczas gdy jej zarzuty i wnioski winny być
uwzględnione w całości”.
Po wniesieniu kasacji powódka złożyła wniosek o zawieszenie postępowania
kasacyjnego do czasu prawomocnego zakończenia wszczętego wcześniej postępo-
wania w sprawie z jej powództwa przeciwko pozwanemu o uznanie za bezskuteczne
wypowiedzenia zmieniającego warunki pracy i płacy.
Sąd Najwyższy nie znalazł podstaw do zawieszenia postępowania. W szcze-
gólności podstawy takiej nie daje przepis art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. przewidujący moż-
liwość zawieszenia postępowania, jeżeli rozstrzygnięcie sprawy zależy od wyniku in-
5
nego toczącego się postępowania cywilnego. Rozstrzygnięcie niniejszej sprawy nie
zależy bowiem od tego, czy wcześniejsze wypowiedzenie warunków pracy i płacy
zostanie uznane za bezskuteczne, czy też nie.
Odnosząc się do kasacji Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Bezzasadny jest zarzut naruszenia przepisów postępowania. Przepis art. 378
§ 1 k.p.c. stanowi, że sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji i
oznacza to, że w granicach apelacji sąd ocenia zasadność jej zarzutów i wniosków.
Wnoszący kasację rozumie ten przepis jako nakazujący sądowi uwzględnienie za-
rzutów i wniosków apelacji, które to rozumowanie jest sprzeczne z istotą instytucji
apelacji polegającej na kontroli orzeczenia sądu pierwszej instancji, przy zachowaniu
równości stron w zakresie prawa do obrony swoich interesów. Uznanie apelacji za
bezzasadną nie może być zwalczane zarzutem naruszenia wskazanych w kasacji
przepisów procesowych, a prawidłowość poglądu prawnego może być badana jedy-
nie w granicach zarzutów naruszenia prawa materialnego.
Powódka kwestionuje zgodność z prawem wypowiedzenia jej umowy o pracę
w sytuacji, gdy jako działacz związkowy korzystała z ochrony przed wypowiedzeniem
i powołuje się na to, że zmiana ustawy o związkach zawodowych dokonana ustawą z
dnia 26 lipca 2002 r. nie pozbawiła jej ochrony, z jakiej korzystała na zasadach obo-
wiązujących przed tą zmianą. Na uzasadnienie tej tezy przytacza przepisy art. 11 i
14 ustawy zmieniającej. Ten ostatni przepis jest przepisem końcowym określającym
datę wejścia w życie ustawy - trzy miesiące po jej ogłoszeniu (28 listopada 2002 r.) -
oraz datę wejścia w życie niektórych z jej przepisów, późniejszą niż data wejścia w
życie ustawy. I tak wprowadzony do ustawy o związkach zawodowych nowy przepis
art. 251
wchodził w życie z dniem 1 stycznia 2003 r., a zmieniony przepis art. 32 z
dniem 1 lipca 2003 r. Zmiana tego ostatniego przepisu polegała ogólnie rzecz biorąc
na tym, że ochronie przed wypowiedzeniem i rozwiązaniem umowy o pracę nie mieli
podlegać jak dotychczas wszyscy członkowie zarządu zakładowej organizacji związ-
kowej, lecz tylko niektórzy z jego członków. Przepis art. 11 ustawy zmieniającej sta-
nowi, że pracownik objęty ochroną nabytą na podstawie przepisów w brzmieniu obo-
wiązującym przed dniem wejścia ustawy w życie, podlega takiej ochronie w okresie
roku od dnia wejścia w życie art. 32 w brzmieniu nadanym ustawą. Przepis dotyczy
jedynie przedłużenia okresu ochrony działaczy związkowych w czasie obowiązywa-
6
nia art. 32 w nowym brzmieniu. Uregulowana w nim kwestia nie miała znaczenia przy
ocenie sytuacji powódki, skoro zostało uznane, że w dacie wypowiedzenia umowy o
pracę i do czasu jej rozwiązania powódka nie podlegała ochronie z art. 32 ustawy w
brzmieniu dotychczasowym. Z wywodów kasacji wynika, że skarżący nie żąda zasto-
sowania art. 11 ustawy zmieniającej wprost do powódki, lecz jego zdaniem analo-
giczny okres ochronny powinien obejmować działaczy organizacji związkowej, która
utraciła byt po wprowadzeniu przepisu art. 251
.
Zdaniem Sądu Najwyższego, rozumowanie to jest nieuprawnione. Zgodnie z
art. 251
ust. 1 ustawy o związkach zawodowych w brzmieniu obowiązującym od 1
stycznia 2003 r. uprawnienia zakładowej organizacji związkowej przysługują organi-
zacji zrzeszającej co najmniej 10 pracowników. Od tej daty organizacje zrzeszające
w zakładzie pracy mniej niż dziesięciu pracowników nie przestały być zakładowymi
organizacjami związkowymi, lecz utraciły uprawnienia nadane im przepisami tej
ustawy i przepisami Kodeksu pracy. Takie organizacje są pozbawione wszelkiego
rodzaju uprawnień, jakie przepisy przewidują dla związków zawodowych działających
na szczeblu zakładowym, zarówno w zakresie prawa do rokowań, jak i w zakresie
zajmowania stanowiska w indywidualnych sprawach ze stosunku pracy. Pracodawca
nie ma zatem obowiązku współdziałania z taką organizacją, wynikającego z art. 30
ust. 21
ustawy o związkach zawodowych, organizacja taka nie reprezentuje jej człon-
ków w rozumieniu art. 38 k.p., a członkowie zarządu tej organizacji nie korzystają z
ochrony przewidzianej w art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych. Ustawo-
dawca nie uznał za celowe wprowadzenia dodatkowego okresu ochronnego dla
członków i działaczy zakładowej organizacji związkowej, która po dniu wejścia w ży-
cie art. 251
wprawdzie nie utraciła bytu (jak się nieprawidłowo określa w uzasadnieniu
zaskarżonego wyroku i w kasacji), lecz utraciła uprawnienia związkowe. Okres od
ogłoszenia ustawy (28 sierpnia 2002 r.) do wejścia omawianego przepisu w życie był
wystarczająco długi, aby członkowie takiej organizacji, przy braku szans powiększe-
nia jej liczebności, mogli zrezygnować z członkowstwa i skorzystać z możliwości re-
prezentowania ich przez inną organizację związkową. Na podstawie art. 251
ust. 2
zakładowa organizacja związkowa przedstawia pracodawcy co kwartał - według
stanu na ostatni dzień kwartału - w terminie do 10 dnia miesiąca następującego po
tym kwartale, informację o liczbie jej członków. Także ten przepis obowiązuje od dnia
1 stycznia 2003 r., z tym że po raz pierwszy informację o liczbie członków zakładowe
organizacje związkowe musiały złożyć do dnia 10 kwietnia 2003 r. Z treści powoła-
7
nych przepisów nie wynika, aby członkowie zarządu organizacji związkowych, które z
uwagi na kryterium liczebności utraciły uprawnienia związkowe, zachowali ochronę
działaczy związkowych po utracie tych uprawnień. W związku z tym członek zarządu
zakładowej organizacji związkowej zrzeszającej mniejszą od wymaganej przepisem
art. 251
ust. 1 ustawy o związkach zawodowych liczbę pracowników od dnia 1 stycz-
nia 2003 r. nie korzysta z ochrony przewidzianej w art. 32 ust. 1 tej ustawy.
Drugi z podniesionych w kasacji zarzutów naruszenia prawa materialnego
sprowadza się do tego, że nawet przy przyjęciu utraty uprawnień związkowych przez
organizację, do której należała powódka, zachowała ona uprawnienia przysługujące
każdemu pracownikowi, którym odpowiadał obowiązek pracodawcy skonsultowania
się z zakładową organizacją związkową na podstawie art. 38 § 1 k.p., po uprzednim
ustaleniu na podstawie art. 30 ust. 2 i 21
ustawy o związkach zawodowych organiza-
cji związkowej, która ma powódkę reprezentować. Zarzut ten nie jest słuszny. Zgod-
nie z art. 30 ust. 2 ustawy o związkach zawodowych pracownik niezrzeszony w
związku zawodowym może wskazać do obrony swych praw pracowniczych zakłado-
wą organizację związkową, jeżeli ta organizacja uprzednio wyraziła taką zgodę. W
wypadku niewskazania przez pracownika organizacji związkowej lub braku jej zgody
pracodawca jest zwolniony z obowiązku konsultacji ze związkami zawodowymi w
indywidualnych sprawach ze stosunku pracy tego pracownika. Z kolei art. 30 ust. 21
stanowi, że w indywidualnych sprawach ze stosunku pracy, w których przepisy prawa
pracy zobowiązują pracodawcę do współdziałania z zakładową organizacją związko-
wą, pracodawca jest obowiązany zwrócić się do tej organizacji o informację o pra-
cownikach korzystających z jej obrony. Z treści tego ostatniego przepisu wnoszący
kasację wyciąga wniosek, że obowiązkiem pracodawcy było zwrócenie się o infor-
mację do działających w zakładzie pracy organizacji związkowych i skonsultowanie
wypowiedzenia umowy o pracę z tą organizacją, która zgodzi się reprezentować po-
wódkę. W rzeczywistości w stosunku do powódki taki obowiązek po stronie praco-
dawcy nie istniał. W dacie wypowiedzenia umowy o pracę pracodawca wiedział o
tym, że powódka jest członkiem Związku Zawodowego Anestezjologów, co wynikało
z wymiany pism między pracodawcą a władzami tego związku we wrześniu 2002 r. i
z pisma z maja 2003 r. potwierdzającego, że przynależność związkowa powódki nie
uległa zmianie. Powódka nie należała zatem do kręgu pracowników niezrzeszonych
w związku zawodowym, o których mowa w art. 30 ust. 2 i w jej przypadku pracodaw-
ca nie miał obowiązku zwracania się o informację na podstawie art. 30 ust. 21
. W po-
8
dobnej kwestii Sąd Najwyższy wypowiedział się w wyroku z dnia 11 stycznia 2001 r.,
I PKN 186/00 (OSNAPiUS 2002 nr 18, poz. 428). Wyraził w nim pogląd, że na praco-
dawcy nie ciąży obowiązek zwrócenia się o informację o pracowniku korzystającym z
obrony, jeżeli z uwagi na brak u tego pracodawcy zakładowej organizacji związkowej
związku zawodowego, do którego ten pracownik należy, nie jest on reprezentowany
przez taką organizację. Sprawa dotyczyła pracownika będącego członkiem ogólno-
krajowej organizacji związkowej, która nie miała swoich struktur w zakładzie zatrud-
niającym tego pracownika. W uzasadnieniu tego wyroku Sąd Najwyższy stwierdził,
że skoro pracownik nie jest reprezentowany przez zakładową organizację związkową
dlatego że jego związek zawodowy takiej organizacji w jego zakładzie pracy nie po-
siada, a jednocześnie z uwagi na jego przynależność do tego związku wykluczona
jest możliwość reprezentowania go przez zakładową organizację związkową innego
związku zawodowego, to pracodawca nie jest zobowiązany do przeprowadzenia
konsultacji w trybie art. 38 k.p., gdyż nie ma z kim prowadzić takiej konsultacji. Sta-
nowisko to jest aktualne także w niniejszej sprawie, w której związek zawodowy, do
którego należała powódka, wprawdzie miał swoją organizację u pozwanego praco-
dawcy, jednak ta organizacja nie miała uprawnień związkowych, w tym także upraw-
nień do konsultacji w trybie art. 38 k.p. Pracodawca powódki, niezależnie od tego,
czy organizacja związkowa złożyła wymaganą art. 251
ust. 2 ustawy o związkach
zawodowych informację, czy też nie, znał liczbę członków tej organizacji i wiedział o
utracie przez nią uprawnień związkowych. Wobec braku takich uprawnień pozwany
nie miał obowiązku konsultowania wypowiedzenia umowy o pracę z organizacją, do
której należała powódka. Był też zwolniony z obowiązku konsultowania wypowiedze-
nia z innymi organizacjami związkowymi. Nie można zatem twierdzić, że dokonanie
wypowiedzenia bez konsultacji z art. 38 k.p. było niezgodne z prawem. W konse-
kwencji wyrok oddalający powództwo oparte na podstawie niezgodności z prawem
wypowiedzenia umowy o pracę nie narusza art. 45 § 1 k.p.
Pozwany zawiadomił o zamiarze wypowiedzenia powódce umowy o pracę Za-
rząd Regionu Związku Zawodowego Anestezjologów niepotrzebnie, gdyż przepis art.
38 k.p. nie przewiduje takiej procedury. Jednak podjęcie próby konsultacji, do której
pracodawca nie był zobowiązany, nie może być traktowane jako „obliczone na obej-
ście prawa”, jak to się twierdzi w kasacji. W tym przypadku nie można mówić o nad-
użyciu prawa, zatem ostatni zarzut dotyczący naruszenia art. 8 k.p. okazał się rów-
nież nieuzasadniony.
9
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy w oparciu o przepis art. 39312
k.p.c. oddalił
kasację jako pozbawioną usprawiedliwionych podstaw.
Na podstawie art. 102 k.p.c. odstąpiono od obciążenia powódki kosztami po-
stępowania.
========================================