Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 21 października 2004 r.
I PK 676/03
Od dnia 15 października 2003 r., to jest od wejścia w życie wyroku Trybu-
nału Konstytucyjnego z dnia 7 kwietnia 2003 r., P 7/02 (Dz.U. Nr 63, poz. 590;
OTK-A 2003 nr 4, poz. 29), pracownicy będący członkami komisji rewizyjnej za-
kładowej organizacji związkowej nie są objęci ochroną, o której mowa w art. 32
ust. 1 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (jednolity tekst:
Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854 ze zm.).
Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Roman
Kuczyński, Andrzej Wróbel (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 21 października 2004 r.
sprawy z powództwa Hieronima S. przeciwko Krajowej Spółce Cukrowej SA w T.
Oddział „Cukrownia K.” w S.N. o przywrócenie do pracy, na skutek kasacji powoda
od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie z
dnia 23 września 2003 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Hieronim S. był zatrudniony w Cukrowni „K." SA w S.N. na podstawie umowy
o pracę na czas nieokreślony, ostatnio jako mistrz w dziale mechanizacji zewnętrz-
nej. Do jego obowiązków należało między innymi nadzorowanie pracy dwóch brygad,
składających się łącznie z 15 osób. Za pracę w odległych nieraz punktach odbioru
buraka pracownikom tym przysługiwały delegacje służbowe. Za przepracowane tam
nadgodziny otrzymywali wolne dni (płatne). Powód nie przebywał stale ze wszystkimi
podległymi mu pracownikami, gdyż dwie brygady zwykle pracowały w dwu różnych
rejonach plantacyjnych.
Nad brygadami czuwali brygadziści, podczas gdy powód nadzorował ich
pracę. Bezpośrednim przełożonym powoda był kierownik działu Tomasz S. W prak-
2
tyce sposób rozliczania delegacji działu mechanizacji odbywał się w ten sposób, iż
powód pobierał z księgowości pozwanego druki polecenia wyjazdu służbowego dla
delegowanych pracowników i rozdawał im je lub sam przechowywał. Na koniec każ-
dego miesiąca wypełniał je stosownie do liczby przepracowanych dni. Zatrudnieni w
rejonach plantacyjnych inspektorzy dokonywali potwierdzeń bez sprawdzenia czy
istotnie dana osoba pracowała tego dnia „na punkcie”, często robiono to zbiorczo dla
wielu osób (dla całej brygady) za wiele dni. Powód podpisywał potwierdzone w ten
sposób delegacje, jako osoba dokonująca sprawdzenia pod względem merytorycz-
nym. Następnie powód po podpisaniu delegacji przez zainteresowane osoby, zarów-
no w pozycji „podpis delegowanego", jak i „otrzymałem", na początku każdego mie-
siąca rozliczał je w księgowości. Pieniądze z kasy pracownicy otrzymywali osobiście
bądź robił to za nich mistrz, który oddawał im je sam, albo za pośrednictwem bryga-
dzisty. Powód nigdy nie zatrzymywał pieniędzy za delegacje dla siebie i oddawał
pracownikom całość należnych kwot.
Na początku września 2000 r. jeden z pracowników działu mechanizacji ze-
wnętrznej - Andrzej R. w rozmowie z Andrzejem D. - przewodniczącym NSZZ Pra-
cowników Cukrowni K. złożył skargę dotyczącą nieprawidłowości w rozliczaniu dele-
gacji przez powoda polegających na zbyt niskim wypłacaniu należności z tytułu dele-
gacji. Przy rozmowie obecny był dyrektor do spraw surowcowych, który powiadomił
swoich zwierzchników. Zarządzeniem prezesa zarządu cukrowni z dnia 29 września
2000 r. powołana została komisja w celu dokonania kontroli delegacji służbowych
oraz rozliczeń i zgodności z listami obecności. Komisja pracowała w dniach 30 wrze-
śnia i 2,3,4 października 2000 r. W dniu 4 października 2000 r. sporządzony został
protokół pokontrolny. Komisja stwierdziła nieprawidłowości w delegacjach 7 pracow-
ników. Następnie pismem z dnia 11 października 2000 r. komisja na zapytanie pre-
zesa spółki udzieliła informacji, iż powyższe delegacje zatwierdzał pod względem
merytorycznym Hieronim S. W dniu 10 października 2000 r. dyrektor działu surow-
cowego Stanisław K. wystąpił do prezesa Spółki z wnioskiem o rozwiązanie z powo-
dem umowy o pracę w trybie art. 52 k.p. Następnego dnia prezes zarządu zwrócił się
do NSZZ Pracowników Cukrowni K. SA z informacją o zamiarze zwolnienia powoda
z pracy w trybie art. 52 k.p.
Hieronim S. był w tym czasie przewodniczącym komisji rewizyjnej NSZZ Pra-
cowników Cukrowni K. SA. W dniu 13 października 2000 r. przewodniczący związku
udzielił pozwanemu pracodawcy informacji, iż reprezentująca powoda organizacja
3
związkowa nie wyraża zgody na rozwiązanie z powodem umowy o pracę w trybie art.
52 § 1 k.p. Mimo tego stanowiska związków zawodowych pozwana Spółka w dniu 9
listopada 2000 r. podjęła decyzję o rozwiązaniu z powodem z dniem 9 listopada 2000
r. umowy o pracę w trybie art. 52 §1 k.p. Jako przyczynę podano ciężkie naruszenie
obowiązków pracowniczych, to jest narażenie „spółki na dodatkowe koszty w
związku z fałszowaniem pod względem merytorycznym delegacji służbowych podle-
głych sobie pracowników, doprowadzając tym samym do nieuzasadnionych wypłat
należności”, co potwierdzić miał protokół komisji z dnia 4 października 2000 r., oraz
przywłaszczenie kwot pieniędzy pochodzących z rozliczeń delegacji, co potwierdzić
mieli pracownicy w złożonych oświadczeniach. Pismo to zostało powodowi doręczo-
ne w dniu 15 listopada 2000 r.
W dniu 13 listopada 2000 r. prezes zarządu złożył w Prokuraturze Rejonowej
w K. zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa z art. 286 k.k. W związku z tym za-
wiadomieniem wobec powoda toczyło się postępowanie karne, w którym był on
oskarżony o to, że w okresie od maja do lipca 2000 r. działając czynem ciągłym oraz
w celu osiągnięcia korzyści majątkowej będąc zatrudniony w Cukrowni K. jako mistrz
mechanizacji zewnętrznej wystawiał fikcyjne delegacje wpisując w nich, że podlegli
mu pracownicy pracują poza zakładem pracy, podczas gdy w rzeczywistości nie byli
oni nigdzie delegowani, a następnie zatwierdzał te delegacje pod względem meryto-
rycznym i pobierał pieniądze z tytułu diet wyłudzając w ten sposób nie mniej niż 608
zł na szkodę cukrowni K. SA, to jest o czyn z art. 286 §1 k.k., 271 §1 k.k. w związku z
art. 11 § 2 k.k. i art. 12 k.k. Powód został od popełnienia zarzucanego mu czynu
uniewinniony.
W pozwie z dnia 21 listopada 2000 r. Hieronim S. wniósł o przywrócenie do
pracy w Cukrowni K. SA w S.N. na poprzednio zajmowane stanowisko. Sąd Rejo-
nowy w Chełmie uznał powództwo za zasadne i wyrokiem z dnia 27 marca 2003 r.
[...] przywrócił Hieronima S. do pracy w Cukrowni K. SA w S.N. na poprzednich wa-
runkach, zasądzając na jego rzecz 52.543,96 zł tytułem wynagrodzenia za czas po-
zostawania bez pracy pod warunkiem jej podjęcia, oraz kwotę 7.893,40 zł tytułem
kosztów procesu, w pozostałej części zaś powództwo oddalił. Sąd wskazał, iż ze
względu na fakt, że w dacie rozwiązania umowy o pracę powód był przewodniczą-
cym komisji rewizyjnej NSZZ pracowników Cukrowni K. zgodnie z art. 32 ust 1 i 3
ustawy o związkach zawodowych pracodawca nie mógł bez zgody zarządu zakła-
dowej organizacji związkowej wypowiedzieć ani jednostronnie rozwiązać z nim sto-
4
sunku pracy. Pozwany nie uzyskał akceptacji zarządu związku zawodowego dla de-
cyzji w przedmiocie rozwiązania z nim stosunku pracy.
Zdaniem Sądu Rejonowego naruszony został też przepis art. 52 § 2 k.p., po-
nieważ już w samym piśmie rozwiązującym umowę o pracę pozwany podał jako źró-
dło informacji o okolicznościach uzasadniających rozwiązanie umowy o pracę treść
protokołu złożonego przez komisję w dniu 4 października 2000 r. (odnośnie fałszo-
wania delegacji) oraz oświadczenia pracowników (odnośnie zarzutu przywłaszczenia
pieniędzy). Zdaniem Sądu pierwszej instancji zarząd powołując komisję i zlecając jej
wykonanie określonej pracy wskazał o czyje delegacje chodzi. Świadczy o tym fakt,
że komisja sprawdziła i podważyła jedynie delegacje wystawione przez powoda,
mimo że powód w okresie od maja do lipca 2000 r. również pracował w delegacji, a
wystawione na jego nazwisko delegacje wypełnione przez jego przełożonego
(członka komisji) również mogły podlegać zakwestionowaniu, gdyż były obarczone
takimi samymi nieścisłościami. W chwili wydania polecenia przeprowadzenia kontroli
zarząd spółki miał już dokładne informacje, że chodzi wyłącznie o Hieronima S.
Ponadto Sąd stwierdził, iż pracodawca niesłusznie zastosował w stosunku do
powoda art. 52 § 1 pkt 1 k.p., albowiem powód nie spełnił przesłanki zawartej w tym
artykule. Sąd pierwszej instancji wskazał, iż postępowanie dowodowe wykazało, iż
powód nie przywłaszczył sobie pieniędzy pochodzących z delegacji. Od zarzutów
stawianych powodowi w toku postępowania karnego (wyłudzenia pieniędzy i po-
świadczenia nieprawdy) powód został uniewinniony. Niezależnie od rozstrzygnięcia
sprawy karnej Sąd poczynił własne ustalenia pozwalające stwierdzić, iż pomimo
pewnych zaniedbań ze strony powoda przy rozliczaniu czasu pracy podległych mu
pracowników jego działania w tym względzie nie były zawinione w takim stopniu,
który uzasadniałby zwolnienie dyscyplinarne. Sąd wskazał, iż działania powoda pole-
gające na nieprawidłowym wypełnianiu delegacji nie nosiły znamion umyślności ani
rażącego niedbalstwa, a w różnego rodzaju dokumentach mających swój obieg u po-
zwanego panował mniejszy lub większy bałagan. Z tych względów Sąd Rejonowy
przywrócił powoda do pracy zasądzając na jego rzecz wynagrodzenie za cały czas
pozostawania bez pracy, po zakończeniu pobierania przez niego zasiłku chorobo-
wego, tj. od 1 kwietnia 2001 r. do chwili wydania wyroku.
Apelację od powyższego wyroku wniósł pozwany, który zaskarżył powyższy
wyrok w całości. Nadto skarżący na zasadzie art. 368 § 1 pkt 4 k.p.c. wskazał nowe
fakty, których powołanie w postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji nie było
5
możliwe, tj. wyrok Trybunału Konstytucyjnego (wydany po ogłoszeniu skarżonego
wyroku) z dnia 7 kwietnia 2003 r. Skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w
całości i oddalenie powództwa lub o zasądzenie odszkodowania przewidzianego w
art. 45 § 2 k.p. z uwagi na niecelowość przywrócenia powoda do pracy, ewentualnie
o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, a nadto o za-
sądzenie od powoda kosztów zastępstwa procesowego.
W piśmie procesowym z dnia 13 sierpnia 2003 r. pełnomocnik powoda rozsze-
rzył powództwo o wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy od dnia 27 lutego
2003 r. do dnia 9 września 2003 r. o kwotę 12.412, 55 zł, wnosząc o zasądzenie
łącznej kwoty 64.956, 51 zł. Jednocześnie wniósł o zasądzenie kosztów postępowa-
nia apelacyjnego z uwzględnieniem rozszerzonego powództwa.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie wyrokiem z
23 września 2003 r. [...] zmienił częściowo zaskarżony wyrok w pkt II w ten sposób,
że zasądzoną od Cukrowni K. SA w S.N. na rzecz Hieronima S. kwotę 52.543,96 zł
obniżył do kwoty 6.854 zł oraz zasądzone koszty procesu obniżył z kwoty 7.893, 40
zł do kwoty 60 zł, a w pozostałej części apelację oddalił, koszty procesu za drugą
instancję zniósł wzajemnie między stronami.
Sąd Apelacyjny podniósł, iż wyrokiem z dnia 7 kwietnia 2003 r., P 7/02 (OTK-
A 2003 nr 4, poz. 29) Trybunał Konstytucyjny orzekł, iż - art. 32 ust. 1 ustawy z dnia
23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854, Nr 100,
poz. 1080 i Nr 128, poz. 1405 oraz z 2002 r. Nr 135, poz. 1146 i Nr 240, poz. 2052)
w brzmieniu obowiązującym do dnia 30 czerwca 2003 r. w zakresie, w jakim nakłada
na pracodawcę obowiązek uzyskania zgody na rozwiązanie stosunku pracy z pra-
cownikiem będącym członkiem komisji rewizyjnej zakładowej organizacji związkowej,
jest niezgodny z art. 32 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Natomiast z mocy
przepisu art. 190 ust 1 i 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej orzeczenia Trybunału
Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne, przy czym
orzeczenia te wchodzą w życie z dniem ogłoszenia, jednak Trybunał Konstytucyjny
może określić inny termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego. Innymi
słowy, bezpośrednim skutkiem prawnym orzeczenia o niekonstytucyjności normy
prawnej jest eliminacja tej normy z systemu prawnego, a skutkiem pośrednim jest
właśnie „uzdrawianie". Przyjąć zatem należało, według Sądu drugiej instancji, iż
skoro niekonstytucyjność przepisów jest wystarczającą przesłanką do wznowienia
postępowania, to tym bardziej należy ją uznać za wystarczającą podstawę do nieza-
6
stosowania przepisu wtedy, gdy nie doszło do wydania prawomocnego orzeczenia.
W tej sytuacji stwierdzić należało, iż Sąd Okręgowy przy ocenie zasadności zwolnie-
nia powoda orzeka z pominięciem jego uprzywilejowanej sytuacji wynikającej z faktu
pełnienia przez niego funkcji członka komisji rewizyjnej. Powyższe ma także i ten
skutek, że przy ustalaniu wysokości wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy
brak jest podstaw do przyjęcia szczególnego przywileju z art. 57 § 2 k.p.,
nakazującego zasądzenie wynagrodzenia za cały czas pozostawania bez pracy. Z
uwzględnieniem powyższego, Sąd Okręgowy podzielił ustalenia faktyczne i zaapro-
bował argumentację prawną przedstawioną przez Sąd pierwszej instancji. Sąd
stwierdził nadto, iż rozwiązanie umowy o pracę w trybie art. 52 k.p. jako nadzwyczaj-
ny sposób rozwiązania stosunku pracy powinno być stosowane przez pracodawcę
wyjątkowo i z ostrożnością. Musi być uzasadnione szczególnymi okolicznościami,
które w zakresie winy pracownika polegają na jego złej woli lub rażącym niedbal-
stwie, a nie na błędnym przekonaniu o działaniu w interesie pracodawcy. Obowiązek
udowodnienia zaś, iż w konkretnej sprawie doszło do spełnienia przesłanki uzasad-
niającej zastosowanie trybu przewidzianego w art. 52 k.p. spoczywa zawsze na pra-
codawcy.
Odnosząc się do rozszerzenia powództwa, Sąd stwierdził, że w świetle art.
384 k.p.c. było ono niedopuszczalne, wobec niewniesienia przez powoda środka od-
woławczego w sytuacji, gdy powództwo w części zostało oddalone - w pkt III wyroku
Sądu Rejonowego.
Odnośnie zaś do zasądzonych kosztów postępowania, Sąd drugiej instancji
uznał, że opłaty stanowiące podstawę zasądzenia przez sądy kosztów zastępstwa
prawnego nie mogą być wyższe niż stawki minimalne, niezależnie od wysokości tych
opłat ustalonych w umowie między adwokatem a klientem. Natomiast stawki mini-
malne wynoszą w sprawach z zakresu prawa pracy o przywrócenie do pracy - 60 zł.
Od powyższego wyroku powód wniósł kasację, w której zaskarżył powyższe
orzeczenie w części 1) dotyczącej obniżenia wynagrodzenia za okres pozostawania
bez pracy dokonanego przez Sąd drugiej instancji z kwoty 52.543,96 zł do kwoty
6.854 zł, w ten sposób, że obniżenie to zdaniem powoda nie powinno być dokonane
z uwzględnieniem daty opublikowania wyroku Trybunału Konstytucyjnego, tj. do dnia
15 kwietnia 2003 r. oraz datę wydania wyroku pierwszej instancji, tj. 27 marca 2003
r., co powoduje, że przedmiotem zaskarżenia jest ostatecznie kwota 45.689,86 zł; 2)
w części dotyczącej obniżenia kosztów zastępstwa procesowego, z tytułu prowa-
7
dzenia sprawy przed sądem pierwszej instancji z kwoty 6.854 zł do kwoty 60 zł, co
powoduje, że przedmiotem zaskarżenia w tej części jest kwota 7.833,40 zł, przy
czym - z ostrożności procesowej, uwzględniając nawet skorygowaną wysokość
wynagrodzenia za okres pozostawania bez pracy, przyjętą przez Sąd drugiej instan-
cji, wynagrodzenie to powinno być obniżone jedynie do kwoty 900 zł; 3) w części
dotyczącej rozliczenia kosztów postępowania przed sądem drugiej instancji dotyczą-
cych zniesienia tych kosztów między stronami, uwzględniając fakt, że oddalenie
apelacji powinno dotyczyć całego wynagrodzenia przyjętego przez Sąd pierwszej
instancji za okres pozostawania bez pracy.
Skarżący zarzucił: 1) rażące naruszenie przepisów prawa materialnego przez
błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, w szczególności: postanowień
art. 190 ust 3 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej w związku z art. 33 ust. 1 ustawy z
dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 79,
poz. 854 ze zm.), przez błędne przyjęcie, że orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego,
które zapadło w trakcie procesu, może być stosowane wstecz (podkreślić należy, że
Trybunał nie wskazał terminu wejścia w życie wyroku), 2) rażące naruszenie przepi-
sów postępowania mające istotne znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, w
szczególności: art. 378 § 1 k.p.c., w związku z art. 368 § 1 pkt 2 k.p.c. przez bezpod-
stawne rozpatrzenie apelacji poza jej granicami, zakreślonymi w zarzutach apelacyj-
nych, które to zarzuty powinny być przedstawione w apelacji w części dotyczącej
„przedstawienia zarzutów" (art. 368 § 1 pkt 2 k.p.c.), a nie w uzasadnieniu tych za-
rzutów (pkt 3), a w szczególności rozpatrywanie przez Sąd drugiej instancji narusze-
nia art. 52 k.p. czy też art. 32 ustawy o związkach zawodowych, które to naruszenie
nie zostało podniesione w apelacji, w części dotyczącej przedstawienia zrzutów; b)
postanowień § 2 ust. 1 w związku z § 6 i § 11 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców
prawnych (Dz.U. Nr 163, poz. 1349) przez całkowite zignorowanie faktu, że koszty
zastępstwa procesowego (przysługujące powodowi) powinny być pokryte nie tylko z
tytułu uwzględnienia pozwu w części dotyczącej przywrócenia do pracy, ale także w
części dotyczącej zasądzonego wynagrodzenia za okres pozostawania bez pracy.
Zasadniczą przyczyną złożenia kasacji, jest: - według skarżącego -
- po pierwsze, brak rozstrzygnięcia jednoznacznego w orzecznictwie sądowym, w
szczególności w orzecznictwie Sądu Najwyższego o zakresie mocy wiążącej wyroku
Trybunału Konstytucyjnego dla toczącej się sprawy sądowej, przy uwzględnieniu za-
8
sady, że orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego wchodzą w życie z dniem ogłosze-
nia lub w innym terminie określonym przez Trybunał Konstytucyjny;
- po drugie, brakiem wykładni postanowień § 2 ust. 1 rozporządzenia Ministra Spra-
wiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w kwestii zakresu obowiązku zasądzenia
kosztów zastępstwa procesowego przez sąd rozstrzygający określoną sprawę, przy
uwzględnieniu wyniku sprawy oraz przy braku przesłanek powodujących zmianę za-
sad rozliczenia kosztów sądowych.
Przedstawiając powyższe zarzuty kasacyjne wniesiono o: 1. zmianę orzecze-
nia Sądu pierwszej instancji i zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda wynagro-
dzenia w wysokości ustalonej przez Sąd pierwszej instancji, tj. kwoty 52.543,96 zł
oraz kosztów procesu, w szczególności kosztów zastępstwa procesowego „w wys.
7.893,40 zł”, a także kosztów postępowania apelacyjnego i kasacyjnego, w szcze-
gólności kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych (ewentualnie
z ostrożności procesowej), 2. uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy
do ponownego rozpoznania wyznaczonemu sądowi.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja nie ma usprawiedliwionych podstaw. Nie jest trafny zarzut naruszenia
zaskarżonym wyrokiem przepisu art. 190 ust. 3 Konstytucji RP stanowiącego, że
„orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego wchodzi w życie z dniem ogłoszenia, jednak
Trybunał Konstytucyjny może określić inny termin utraty mocy obowiązującej aktu
normatywnego. Termin ten nie może przekroczyć osiemnastu miesięcy, gdy chodzi o
ustawę, a gdy chodzi o inny akt normatywny - dwunastu miesięcy. W przypadku
orzeczeń, które wiążą się z nakładami finansowymi nie przewidzianymi w ustawie
budżetowej, Trybunał Konstytucyjny określa termin utraty mocy obowiązującej aktu
normatywnego po zapoznaniu się z opinią Rady Ministrów.”
Niesporne jest, że wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 7 kwietnia 2003 r.,
P 7/02 stwierdzający, że „art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach
zawodowych (Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854, Nr 100, poz. 1080 i Nr 128, poz. 1405
oraz z 2002 r. Nr 135, poz. 1146 i Nr 240, poz. 2052) w brzmieniu obowiązującym do
dnia 30 czerwca 2003 r. w zakresie, w jakim nakłada na pracodawcę obowiązek uzy-
skania zgody na rozwiązanie stosunku pracy z pracownikiem będącym członkiem
komisji rewizyjnej zakładowej organizacji związkowej, jest niezgodny z art. 32 Kon-
9
stytucji Rzeczypospolitej Polskiej”, został ogłoszony w Dzienniku Ustaw z dnia 15
kwietnia 2003 r. Nr 63, poz. 590, a zatem stosownie do przepisu art. 190 ust. 3 zda-
nie pierwsze Konstytucji RP wszedł w życie z tym dniem (skoro Trybunał Konstytu-
cyjny w tym wypadku nie określił innego terminu utraty mocy obowiązującej przepisu
art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych). Z kolei wejście w życie wyroku Try-
bunału Konstytucyjnego stwierdzającego, że przepis ten jest sprzeczny z Konstytucją
oznacza, iż z dniem 15 kwietnia 2003 r. przepis art. 32 ust. 1 ustawy o związkach
zawodowych utracił moc obowiązującą.
Sądy powszechne są obowiązane z urzędu uwzględniać utratę mocy obowią-
zującej tego przepisu i wynikający z sentencji wyroku Trybunału Konstytucyjnego
zakres, w jakim przepis ten utracił moc obowiązującą. Stwierdzenie i ocena skutków
prawnych utraty mocy obowiązującej przepisu art. 32 ust. 1 ustawy o związkach za-
wodowych należy do wyłącznej właściwości sądów powszechnych rozpoznających
sprawy, do których przepis ten ma zastosowanie, przy czym chodzi tu zarówno o
skutki procesowe, jak i skutki o charakterze materialnoprawnymi. Z punktu widzenia
prawnego związania sądów powszechnych wyrokami Trybunału Konstytucyjnego
stwierdzającymi niezgodność przepisu ustawowego z Konstytucją RP, należy staran-
nie odróżniać skutki wyroku Trybunału Konstytucyjnego, które wyczerpują się w utra-
cie mocy obowiązującej przepisu art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych z
dniem 15 kwietnia 2003 r. w zakresie określonym w sentencji wyroku, od skutków
utraty mocy obowiązującej tego przepisu. O ile bowiem sądy powszechne podejmu-
jąc decyzję walidacyjną są bezwzględnie związane treścią sentencji takiego wyroku,
o tyle brak jest podstaw konstytucyjnych i ustawowych do istnienia takiego związania
przy merytorycznej ocenie przez sąd skutków utraty mocy obowiązującej art. 32 ust.
1 ustawy o związkach zawodowych dla sprawy zawisłej przed sądem.
W rozpoznawanej sprawie jest niesporne, że przepis art. 32 ust. 1 ustawy o
związkach zawodowych utracił moc obowiązującą dnia 15 kwietnia 2003 r., a zatem
po wydaniu w dniu 27 marca 2003 r. wyroku przez Sąd pierwszej instancji, a przed
wydaniem w dniu 23 września 2003 r. zaskarżonego wyroku przez Sąd drugiej in-
stancji. Sąd drugiej instancji był zatem obowiązany wziąć pod rozwagę utratę mocy
obowiązującej tego przepisu oraz ocenić, jakie skutki dla rozpoznawanej sprawy
miała utrata mocy obwiązującej tego przepisu w zakresie, w jakim nakłada na praco-
dawcę obowiązek uzyskania zgody zarządu na rozwiązanie stosunku pracy z pra-
cownikiem będącym członkiem komisji rewizyjnej zakładowej organizacji związkowej.
10
Zgodnie bowiem z przepisem art. 316 § 1 k.p.c. sąd wydaje wyrok, biorąc za pod-
stawę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy, zaś stosownie do posta-
nowienia Sądu Najwyższego z dnia 10 listopada 1998 r., III CKN 259/98 (OSNC
1999 nr 4, poz. 82) odpowiednie stosowanie w postępowaniu apelacyjnym przepisu
art. 316 § 1 k.p.c. oznacza, że sąd drugiej instancji obowiązany jest - przy uwzględ-
nieniu unormowań zawartych w art. 381 i 382 k.p.c. - brać pod uwagę zmiany w
stanie faktycznym i prawnym sprawy, wpływające na treść orzeczenia.
Sąd drugiej instancji uwzględnił zmiany w stanie prawnym sprawy wywołane
wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 7 kwietnia 2003 r. i polegające na utra-
cie mocy obowiązującej przepisu art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych w
zakresie, w jakim nakłada na pracodawcę obowiązek uzyskania zgody na rozwiąza-
nie stosunku pracy z pracownikiem będącym członkiem komisji rewizyjnej zakłado-
wej organizacji związkowej. Sąd uznał, że „niekonstytucyjność przepisów” jest
wystarczającą podstawą do niezastosowania przepisu wtedy, gdy nie doszło do
wydania prawomocnego orzeczenia, co oznacza, że przy ocenie zasadności zwol-
nienia powoda z pracy sąd orzeka przy pominięciu jego uprzywilejowanej sytuacji
wynikającej z faktu pełnienia przez niego funkcji członka komisji rewizyjnej.
W rozpoznawanej sprawie jest sporne, czy Sąd drugiej instancji był obowiąza-
ny do zastosowania jako podstawy prawnej wyroku przepisu art. 32 ust. 1 ustawy o
związkach zawodowych w brzmieniu obowiązującym do dnia wejścia w życie wyroku
Trybunału Konstytucyjnego, tj. do dnia 15 kwietnia 2003 r., zgodnie z którym to
brzmieniem pracodawca nie mógł bez zgody zarządu zakładowej organizacji związ-
kowej wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku pracy z pracownikiem będącym człon-
kiem zarządu lub komisji rewizyjnej zakładowej organizacji związkowej w czasie
trwania mandatu oraz w okresie roku po jego wygaśnięciu, albo był obowiązany za-
stosować przepis art. 32 ust. 1 tej ustawy w brzmieniu ustalonym powyższym wyro-
kiem Trybunału Konstytucyjnego, który zmienił ten przepis w ten sposób, że w istocie
skreślił w nim zwrot „lub komisji rewizyjnej”, co sprawia, że uprawnia on pracodawcę
do wypowiedzenia lub rozwiązania stosunku pracy z pracownikiem będącym człon-
kiem komisji rewizyjnej bez zgody zarządu zakładowej organizacji związkowej. W
związku z tym należy ponownie podkreślić, że nie chodzi tu o odmowę zastosowania
przez sąd przepisu art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych, lecz jedynie o to,
które z wyżej wskazanych brzmień tego przepisu jest miarodajne dla oceny i roz-
strzygnięcia przez Sąd drugiej instancji prawidłowości rozwiązania z powodem sto-
11
sunku pracy. Z pewnością nie jest to również problem wstecznego stosowania orze-
czenia Trybunału Konstytucyjnego, jak błędnie uważa wnoszący kasację, bowiem
przedmiotem sądowego stosowania prawa są przepisy prawa powszechnie obowią-
zującego, do których nie należy orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego. Sąd Najwyż-
szy uważa, że nie chodzi tu także o skutki temporalne wyroku Trybunału Konstytu-
cyjnego z dnia 7 kwietnia 2003 r., te bowiem wyczerpują się w tym, że wskazany w
sentencji tego wyroku przepis art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych utracił
moc obowiązująca z dniem 15 kwietnia 2003 r.
Wnoszący kasację uważa, że Sąd drugiej instancji był obowiązany rozstrzy-
gnąć sprawę na podstawie przepisu art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych
w dotychczasowym brzmieniu, tj. w brzmieniu obowiązującym do dnia 15 kwietnia
2003 r. Tymczasem Sąd stosując przepis art. 32 ust. 1 ustawy w brzmieniu ustalo-
nym przez Trybunał Konstytucyjny naruszył - zdaniem wnoszącego kasację - zakaz
wstecznego działania prawa i zasadę ochrony praw nabytych. Poglądu tego wnoszą-
cy kasację jednak nie uzasadnił, co utrudnia Sądowi Najwyższego pełną jego ocenę,
tym bardziej że zakres i treść zarówno zakazu wstecznego działania ustawy jak i za-
sady ochrony praw (słusznie nabytych) są sporne, a orzecznictwo Trybunału Kon-
stytucyjnego dopuszcza od nich wyjątki.
Należy jednak mimo to stwierdzić, że z dniem wejścia w życie zmiany norma-
tywnej wywołanej omawianym orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego pracownicy
będący członkami komisji rewizyjnej zakładowej organizacji związkowej nie są objęci
ochroną, o której mowa w art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych w brzmie-
niu obowiązującym przed tą zmianą, tj. przed dniem 15 kwietnia 2003 r. Oznacza to,
że wypowiedzenie lub rozwiązanie po tym dniu stosunku pracy z pracownikiem bę-
dącym członkiem komisji rewizyjnej, nie wymaga już zgody zarządu zakładowej or-
ganizacji związkowej. W odniesieniu zaś do stanów faktycznych takich jak w rozpo-
znawanej sprawie, a mianowicie stanów, w których pracodawca przed dniem 15
kwietnia 2003 r. rozwiązał z pracownikiem będącym członkiem komisji rewizyjnej za-
kładowej organizacji związkowej stosunek pracy bez zgody zarządu tej organizacji,
dopuszczalne jest zastosowanie po tym dniu przez Sąd drugiej instancji przepisu art.
32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych w brzmieniu ustalonym wyrokiem Trybu-
nału Konstytucyjnego z dnia 7 kwietnia 2003 r. Należało bowiem wziąć pod rozwagę
względny charakter zakazu wstecznego działania prawa i zasady ochrony praw na-
bytych, zwłaszcza zaś to, że przepis art. 32 ust. 1 ustawy w brzmieniu obowiązują-
12
cym do dnia 15 kwietnia 2003 r. naruszał konstytucyjną zasadę równości, która
usprawiedliwia ograniczenia i odstępstwa od tego zakazu i tej zasady (por. np. orze-
czenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28 czerwca 1994 r., K 6/93, OTK 1994 nr 1,
poz. 14), a także nie pozostawał w racjonalnym związku z celem regulacji, jakim jest
realizacja zasady wolności związków zawodowych, wyrażona w art. 59 Konstytucji
RP. Wątpliwe jest ponadto, czy stanowiące conditio sine qua non zakazu wsteczne-
go działania ustawy „pogorszenie sytuacji obywateli w stosunku do stanu poprzed-
niego” zostało definitywnie spełnione, skoro adresatem tej normy jest nie tylko pra-
cownik będący członkiem komisji rewizyjnej, który z dniem 15 kwietnia 2003 r. utracił
prawo do ochrony przewidzianej tym przepisem w jego dotychczasowym brzmieniu i
w tym sensie jego status prawny uległ pogorszeniu, lecz także pracodawca, którego
sytuacja prawna uległa w tym sensie polepszeniu, że nie musi już uzyskiwać zgody
zarządu zakładowej organizacji związkowej na rozwiązanie lub wypowiedzenie sto-
sunku pracy z takim pracownikiem. Wreszcie wypada podkreślić, że w orzecznictwie
Sądu Najwyższego wyrażono kategoryczny pogląd, że akt normatywny uznany przez
Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z Konstytucją nie powinien być stosowany
przez sąd w odniesieniu do stanów faktycznych sprzed ogłoszenia orzeczenia Try-
bunału (uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 7 grudnia 2000 r., III
ZP 27/00, OSNAPiUS 2001 nr 10, poz. 331). Wymaga ponadto szczególnego zaak-
centowania, że Trybunał Konstytucyjny stwierdzając niekonstytucyjność powyższego
przepisu miał na uwadze, że z dniem 1 lipca 2003 r. wejdzie w życie ustawa z dnia
26 lipca 2002 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych innych
ustaw (Dz.U. Nr 135, poz. 1146), która w sposób jednoznaczny ograniczy „podmioto-
wy zakres ochrony trwałości stosunku działaczy związkowych do członków zakłado-
wej organizacji związkowej, upoważnionych do reprezentowania tej organizacji wo-
bec pracodawcy”, nadając nowe brzmienie art. 32 ustawy o związkach zawodowych.
Wreszcie pewne aspekty ochrony praw nabytych zostały uregulowane w art. 11
ustawy z dnia 26 lipca 2002 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie nie-
których innych ustaw (Dz.U. Nr 135, poz. 1146), stanowiącym, że „pracownik objęty
ochroną, o której mowa w art. 32 ustawy wymienionej w art. 3, nabytą na podstawie
tych przepisów w brzmieniu obowiązującym przed dniem wejścia ustawy w życie,
podlega takiej ochronie w okresie roku od dnia wejścia w życie art. 32 w brzmieniu
nadanym ustawą”, jednakże zarzut naruszenia tego przepisu nie został w kasacji
przedstawiony, co uniemożliwia Sądowi Najwyższego ocenę prawidłowości zaskar-
13
żonego wyroku pod tym kątem. Można co najwyżej rozważać, czy powód będący
członkiem komisji rewizyjnej, który nabył wprawdzie prawo do ochrony na podstawie
art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych, lecz utracił to nabyte prawo z dniem
15 kwietnia 2003 r., a zatem jeszcze przed dniem wejścia w życie przepisu art. 32 w
brzemieniu nadanym ustawą zmieniającą (tj. przed dniem 1 lipca 2003 r.), może być
uznany za beneficjenta przepisu art. 11 ustawy zmieniającej.
Nie jest trafny zarzut naruszenia zaskarżonym wyrokiem przepisu art. 378 § 1
k.p.c., stanowiącego, że sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę w granicach apela-
cji; w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postę-
powania. Skarżący błędnie widzi naruszenie tego przepisu w rozpatrywaniu przez
Sąd drugiej instancji naruszenia art. 52 k.p. i art. 32 ustawy o związkach zawodo-
wych, mimo że w apelacji nie podniesiono zarzutu naruszenia tych przepisów. Jak
bowiem stwierdził Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 4 października 2002 r., III
CZP 62/02 (OSNC 2004 nr 1, poz. 7), sąd drugiej instancji rozpoznający sprawę na
skutek apelacji powinien wziąć pod rozwagę - w granicach zaskarżenia - wszystkie
naruszenia prawa materialnego popełnione przez sąd pierwszej instancji, niezależnie
od tego, czy zostały wytknięte w apelacji.
Biorąc powyższe pod rozwagę, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
========================================