Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 4 listopada 2004 r.
I PK 25/04
Pracodawcą jest spółka jawna, a nie jej wspólnicy.
Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Jerzy
Kwaśniewski, Herbert Szurgacz (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 4 listopada 2004 r.
sprawy z powództwa Ryszarda J. przeciwko „K.” spółce jawnej w B. o nagrodę jubi-
leuszową i inne roszczenia, na skutek kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu
Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach z dnia 18 września
2002 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i poprzedzający go wyrok Sądu Rejonowego w
Kielcach z dnia 3 kwietnia 2002 r. [...] i sprawę przekazał temu Sądowi Rejonowemu
do ponownego rozpoznania w części przekraczającej kwotę 18,40 zł (osiemnaście
złotych czterdzieści groszy), pozostawiając temu Sądowi orzeczenie o kosztach po-
stępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
W okresie od dnia 7 grudnia 1966 r. do dnia 31 stycznia 1999 r. Ryszard J. był
zatrudniony w L.B. spółce z o.o. w B. Powód pracował na stanowisku palacza, w peł-
nym wymiarze czasu pracy. Pismem z dnia 30 grudnia 1998 r. powód został zawia-
domiony przez L.B. spółkę z o.o. w B., że z dniem 1 lutego 1999 r. nastąpi zmiana po
stronie pracodawcy. W miejsce dotychczasowego pracodawcy wstąpi Mirosław S.
właściciel Przedsiębiorstwa Usługowo - Handlowego „K." w B. W dniu 28 stycznia
1999 r. pozwany zawarł z L.B. spółką z o.o. umowę, w której ustalono, iż Mirosław S.
przejmie w trybie art. 231
k.p. pracowników posiadających przygotowanie do obsługi
kotłowni. W dniu 1 lutego 1999 r. powód podpisał z Mirosławem S. umowę o pracę
na czas nieokreślony, zgodnie z którą został zatrudniony w pełnym wymiarze czasu
pracy na stanowisku palacza.
2
Pismem z dnia 24 lutego 2000 r. Ryszard J. został poinformowany, że z dniem
1 marca 2000 r. jego nowym pracodawcą będzie „K." Spółka Cywilna Mirosław S. i
inni z siedzibą w B., do której w całości zostało włączone Przedsiębiorstwo Usługowo
- Handlowe ”K.” Mirosława S. Umowa o pracę z powodem została rozwiązana 24
kwietnia 2001 r. bez zachowania okresu wypowiedzenia, z powodu przebywania
przez niego w miejscu pracy w dniu 19 kwietnia 2001 r. w stanie nietrzeźwości.
Obowiązujący w Spółce pozwanych regulamin wynagradzania nie przewiduje dla
pracowników świadczeń w postaci nagrody jubileuszowej i dodatkowego wynagro-
dzenia rocznego.
Z dniem 7 lutego 2001 r. Ryszard J., zgodnie z Zakładowym Układem Zbioro-
wym Pracy obowiązującym w L.B. spółce w B., nabyłby prawo do nagrody jubileu-
szowej za 35 lat pracy w wysokości 9.425,13 zł. Premia roczna, jaką powód powinien
otrzymać za rok 1999, wynosi 1.311, 63 zł. Powód domagał się od strony pozwanej
„K.” spółki jawnej w B. nagrody jubileuszowej oraz premii rocznej za 2000 r.
Wyrokiem z dnia 3 kwietnia 2002 r. Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Kielcach zasądził od Mirosława S. i Elżbiety G.-S. współwłaścicieli
spółki jawnej „K." w B. na rzecz Ryszarda J. kwotę 10.755,16 zł.
Zdaniem Sądu Rejonowego, skoro powód został przejęty przez pozwaną
spółkę w trybie art. 231
k.p. to spółka ta stała się z mocy prawa stroną w dotychcza-
sowym stosunku pracy i wiążą ją warunki pracy i płacy wynikające z dotychczasowej
umowy o pracę, niezależnie od tego, czy źródłem uprawnień pracownika były przepi-
sy prawa czy umowne postanowienia stron. Powodowi nie wypowiedziano dotych-
czasowych warunków pracy i płacy, zatem miały do niego zastosowanie wszystkie
istotne elementy treści stosunku pracy, jaki łączył go przed dniem 1 lutego 1999 r. z
L.B. spółką z o.o., tj. prawo do nagrody jubileuszowej i premii rocznej tzw. „trzy-
nastki".
Apelację od tego wyroku wniosła strona pozwana i zarzucając naruszenie art.
2418
k.p. oraz sprzeczność istotnych ustaleń Sądu pierwszej instancji z treścią ze-
branego w sprawie materiału dowodowego, a także naruszenie art. 8 k.s.h. przez
błędne oznaczenie strony pozwanej, domagała się zmiany wyroku i oddalenia po-
wództwa, ewentualnie uchylenia wyroku w całości i przekazania sprawy do ponow-
nego rozpoznania.
Wyrokiem z dnia 18 września 2002 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Kielcach oddalił apelację. W ocenie Sądu w rozpatrywanej sprawie
3
jest poza sporem, że pozwana spółka nie dokonała w stosunku do powoda wypowie-
dzenia warunków płacy w przedmiocie nagrody jubileuszowej i premii rocznej. Nie
można zgodzić się z twierdzeniem strony pozwanej zawartym w apelacji, że na sku-
tek zawarcia z powodem w dniu 1 lutego 1999 r. nowej umowy z wyższymi niż po-
przednio stawkami godzinowymi doszło do zmiany uprawnień powoda odnośnie do
nagrody jubileuszowej i premii. Zdaniem Sądu Okręgowego, aby do takiej zmiany
doszło musiałoby to zostać wyraźnie ujęte w treści umowy. Nadto, umowa z 1 lutego
1999 r. została zawarta w okresie roku od przejęcia powoda w trybie art. 231
k.p.,
zatem zgodnie z art. 2418
§ 1 k.p. niemożliwe byłoby przyjęcie przez powoda nowych
niekorzystnych warunków.
Odnośnie zaś do naliczania rocznej premii w wysokości 5% rocznego
wynagrodzenia, to taki przepis obowiązywał u poprzedniego pracodawcy i zgodnie z
art. 231
§ 2 k.p. nowy pracodawca musi go stosować do czasu wypowiedzenia tych
warunków. Zdaniem Sądu, nie zasługuje na uwzględnienie również zarzut złego
oznaczenia strony pozwanej w zaskarżonym wyroku.
Kasacja od powyższego wyroku została oparta na zarzucie naruszenia art.
2418
§ 1 k. p. wskutek przyjęcia, iż przepis ten znajduje zastosowanie do wypłaty
premii rocznej w sytuacji, gdy podstawą jej wypłaty nie był ZUZP L.B. spółki z o.o.,
lecz wyłącznie regulamin podziału premii rocznej w L.B. spółce z. o.o., uchwalony w
wykonaniu Pakietu Socjalnego, który nie był układem zbiorowym pracy, błędnej wy-
kładni art. 30 § 1 k.p., przez przyjęcie, iż określenie w sporządzonej umowie nowych
podstaw wynagrodzenia i ich przyjęcie przez pracownika nie doprowadziło do sku-
tecznej zmiany treści łączącego strony stosunku pracy, błędnej wykładni art. 24 k.s.h.
i niewłaściwego zastosowanie art. 8 tego aktu prawnego. Skarżący wniósł o zmianę
zaskarżonego wyroku w całości co do oznaczenia w nim strony pozwanej i określe-
nie jej w brzmieniu ustalonym umową spółki, a uwidocznionej przez stosowny wpis w
Krajowym Rejestrze Sądowym, uchylenie wyroku w części przekraczającej uznaną
przez pozwanego kwotę 18,40 zł tytułem dodatku za miesiąc marzec 2001 r. i odda-
lenie powództwa w tym zakresie. Zdaniem skarżącego, do regulaminu podziału pre-
mii rocznej nie ma zastosowania art. 2418
k.p. ponieważ regulamin ten nie stanowił
elementu obowiązującego u przekazującego L.B. spółki z o.o. układu zbiorowego
pracy. Odnośnie do nagrody jubileuszowej doszło - zdaniem skarżącego - do zmiany
dotychczasowych warunków pracy przez zawarcie z powodem umowy o pracę,
przewidującej efektywnie wyższe wynagrodzenie za pracę niż dotychczas otrzymy-
4
wał. Sądy obu instancji określiły stronę pozwaną jako Mirosław S. i Elżbieta G.-S.
współwłaściciele Spółki Jawnej „K.” w B., podczas gdy zgodnie z art. 8 k.s.h. powin-
na nią być „K.” spółka jawna Mirosław S.i i Elżbieta G.-S., a aktualnie K. Mirosław S. i
spółka - spółka jawna.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja zawiera usprawiedliwiony zarzut naruszenia art. 8 k.s.h. Wyrok Sądu
pierwszej instancji został wydany przeciwko Mirosławowi S. i Elżbiecie G.-S. współ-
właścicielom Spółki Jawnej „K.” w B. Analogicznie została określona strona pozwana
w wyroku Sądu drugiej instancji mimo tego, że już w apelacji strona pozwana kwe-
stionowała poprawność jej oznaczenia. Zarzut ten Sąd Okręgowy skwitował stwier-
dzeniem, że nie zasługuje on na uwzględnienie, ponieważ art. 24 § 1 k.s.h. „zobo-
wiązuje spółkę jawną do podania nazwiska lub firmy (nazwy) wszystkich wspólni-
ków”. Pogląd ten nie jest trafny. Powszechnie podkreśla się, że jednym z podstawo-
wych założeń reformy prawa spółek handlowych było umocnienie podmiotowości
spółek osobowych, do których należy również spółka jawna (art. 22 k.s.h.). Według
art. 8 § 1 k.s.h. spółka osobowa może we własnym imieniu nabywać prawa, w tym
własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania, pozywać i
być pozywana, co oznacza, że przepis ten przyznaje wszystkim handlowym spółkom
osobowym zdolność prawną w zakresie prawa materialnego oraz zdolność proceso-
wą. Stosownie do art. 8 § 2 spółka osobowa prowadzi przedsiębiorstwo pod własną
firmą, co z kolei oznacza, że w obrocie wobec osób trzecich podmiotem działającym
jest sama spółka, a nie jej wspólnicy. Konsekwencją procesową wymienionych re-
gulacji jest, że spółki osobowe posiadają bierną i czynną legitymację procesową.
Pracodawcą powoda była jednostka organizacyjna w formie spółki jawnej. Powód
domagał się od pracodawcy świadczeń w postaci nagrody jubileuszowej oraz premii
rocznej w związku z czym ta spółka (a nie jej wspólnicy) powinna zostać oznaczona
jako strona pozwana. Wyrok zapadły w procesie przeciw wspólnikom nie ma mocy
wobec spółki.
W ustalonym stanie faktycznym sprawy , który nie jest sporny, zasadniczy pro-
blem prawny sprowadza się do kwestii konsekwencji przejścia części zakładu pracy
na innego pracodawcę w zakresie postanowień układu zbiorowego pracy dotyczą-
cych nagrody jubileuszowej oraz postanowień regulaminu podziału premii rocznej. U
5
pierwotnego pracodawcy powoda - L.B. obowiązywał układ zbiorowy pracy przewi-
dujący nagrody jubileuszowe dla pracowników tego podmiotu zatrudniającego, a
także regulamin podziału premii rocznej L.B., wydany na podstawie Porozumienia
Socjalnego, zawartego przez L.G. i związki zawodowe w ZPW B. z dnia 26 kwietnia
1995 r. oraz aneksu do tego Porozumienia. Wymienione akty kształtowały treść sto-
sunków pracy pracowników L.B., w tym treść stosunku pracy powoda. W przypadku
nagrody jubileuszowej prawo do niej stawało się elementem treści stosunku pracy w
wyniku działania układu zbiorowego jako aktu autonomicznego prawa pracy w rozu-
mieniu art. 9 k.p. W odniesieniu do premii rocznej mechanizm prawny dotyczący tego
w jaki sposób układ warunkujący prawo do tego świadczenia wchodzi do treści sto-
sunku pracy jest przedmiotem rozbieżnych stanowisk zarówno w piśmiennictwie, jak i
w judykaturze. Według jednego stanowiska akty w postaci porozumień (paktów gwa-
rancji) socjalnych (pracowniczych) stanowią w każdym przypadku rodzaj źródła
prawa pracy w rozumieniu art. 9 k.p. (por. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z dnia 23 maja 2001 r., III ZP 25/00, OSNAPiUS 2002 nr 6, poz. 134
dotyczącą charakteru prawnego Paktów Gwarancji Pracowniczych z dnia 23 grudnia
1996 r. pomiędzy ogólnopolskimi organizacjami związkowymi w przedsiębiorstwie
PKP a zarządem PKP). Według innego stanowiska moc prawna tych aktów, o ile nie
są one oparte na ustawie, powinna być rozpatrywana w kategoriach umowy o świad-
czenie na rzecz osoby trzeciej - art. 393 k.c. w związku z art. 300 k.p. Dla rozpozna-
wanej sprawy istotny jest wniosek, że zarówno w myśl stanowiska pierwszego, jak i
stanowiska drugiego zawarte w wymienionych aktach układy warunkujące prawo do
świadczeń wchodzą do treści stosunku pracy, aczkolwiek na podstawie innego me-
chanizmu prawnego.
Zgodnie z art. 231
k.p. w razie przejścia zakładu pracy lub jego części na in-
nego pracodawcę staje się on - z mocy prawa - stroną w dotychczasowych stosun-
kach pracy. Pozwana spółka, przejmując powoda w trybie powołanego przepisu stała
się (z dniem przejęcia) stroną stosunku pracy z powodem o treści ukształtowanej w
czasie zatrudnienia u przekazującego L.B., niezależnie od tego, że przejemca nie był
stroną układu zbiorowego pracy w L.B., ani regulaminu podziału premii rocznej obo-
wiązującego u przekazującego. W uchwale z dnia 16 maja 2001 r., III ZP 9/01
(OSNAPiUS 2001 nr 21, poz. 635) Sąd Najwyższy, powołując się na wcześniejszą
uchwałę z dnia 11 marca 1998 r., III ZP 3/98 (OSNAPiUS 1998 nr 20, poz. 588), wy-
jaśniał mechanizm prawny przejścia treści stosunku pracy na przejemcę na przykła-
6
dzie prawa do nagród z zakładowego funduszu nagród u przejemcy, u którego nie
obowiązywała ustawa z dnia 10 lipca 1985 r. o rocznych nagrodach z zakładowego
funduszu nagród w państwowych jednostkach organizacyjnych (Dz.U. Nr 32, poz.
141 ze zm.). Sąd Najwyższy podkreślił, że elementem treści stosunku pracy pracow-
ników zatrudnionych w państwowych jednostkach organizacyjnych nie będących
przedsiębiorstwami państwowymi było między innymi uprawnienie do rocznej nagro-
dy z zakładowego funduszu nagród. Uprawnienie to oraz odpowiadający mu po stro-
nie pracodawcy obowiązek wypłacenia nagrody miały ograniczony zasięg podmioto-
wy i u innych pracodawców, np. o statusie spółki prawa handlowego, nie mogły po-
wstać w sposób pierwotny, a jedynie w związku z przejęciem państwowej jednostki
organizacyjnej w trybie art. 231
k.p., tzn. w sposób pochodny. Przejęcie zakładu (jego
części) sprawia, że przejmujący staje się ex lege pracodawcą w dotychczasowych
stosunkach pracy, a więc w stosunkach o treści ukształtowanej także przez akty
normatywne, nie wyłączając aktów obowiązujących poprzedniego pracodawcę i nie-
mających skądinąd zastosowania wobec nowego pracodawcy.
Stanowisko strony pozwanej, że do regulaminu podziału premii rocznej nie ma
zastosowania art. 2418
k.p., co w konsekwencji miałoby oznaczać, iż strona pozwana
nie była związana tym regulaminem, w świetle powyższych wywodów, nie jest trafne.
Słusznie natomiast skarżąca podnosi, że nie mogą do niej znajdować zastosowania
zmiany zasad przyznawania premii rocznej wprowadzone u strony przekazującej w
okresie po przejściu powoda do nowego pracodawcy - strony pozwanej.
Nie jest też trafna argumentacja pozwanej, że skoro w okresie po przejściu
powoda została zawarta z nim nowa umowa o pracę podwyższająca stawki wyna-
grodzenia za pracę, to podwyżka ta oznacza zmianę dotychczasowych warunków
pracy w zakresie świadczeń na rzecz powoda. Treścią umowy o pracę z powodem
była wyłącznie podwyżka płacy zasadniczej. Zmiana warunków pracy w zakresie
premii rocznej wymagałaby zastosowania wypowiedzenia zmieniającego, co nie
miało miejsca. Podobnie w przypadku nagrody jubileuszowej, w stosunku do której
obowiązywałby ponadto nakaz stosowania postanowień układu zbiorowego pracy
przez okres jednego roku od dnia przejścia części zakładu pracy.
Z przytoczonych motywów, w oparciu o art. 39313
k.p.c. należało orzec jak w
sentencji wyroku.
========================================