I PK 80/04
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:14-11-2012
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Wyrok z dnia 2 grudnia 2004 r.
I PK 80/04
Udzielenie pełnomocnictwa do nawiązania umowy o pracę nie jest rów-
noznaczne z upoważnieniem do zawarcia umowy o zakazie konkurencji po
ustaniu stosunku pracy.
Przewodniczący SSN Herbert Szurgacz, Sędziowie SN: Krystyna Bednarczyk,
Andrzej Wróbel (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 2 grudnia 2004 r. sprawy
z powództwa Piotra K. przeciwko P. Zakładom Papierniczym SA w P. o odszkodo-
wanie, na skutek kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Kaliszu z dnia 11 grudnia 2003 r. [...]
1. z m i e n i ł zaskarżony wyrok i oddalił apelację,
2. zasądził od powoda na rzecz strony pozwanej kwotę 1.800 (tysiąc osiem-
set) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu kasa-
cyjnym.
U z a s a d n i e n i e
Powód Piotr K. był zatrudniony w P. Zakładach Papierniczych SA w P. od 15
lipca 1997 r. do 20 kwietnia 1999 r. Uchwałą rady nadzorczej z dnia 27 października
1997r. [...] powołano powoda na stanowisko prezesa zarządu PZP SA. Z kolei
uchwałą [...] rada nadzorcza określiła warunki umowy. Marek K. przewodniczący
rady nadzorczej P. Zakładów Papierniczych SA w P. dnia 21 października 1997 r.
zawarł z powodem umowę o zakazie konkurencji. Z postanowień wstępnych przed-
miotowej umowy wynikało, że Marek K. upoważniony był do zawarcia umowy
uchwałą rady nadzorczej [...] z dnia 21 marca 1997 r. na podstawie art. 16. 1 statutu
Spółki. Umowa została sporządzona w trzech jednobrzmiących egzemplarzach. Od-
nośnie do zawarcia z powodem umowy o zakazie konkurencji nie została podjęta
odrębna uchwała rady nadzorczej.
2
Powód przebywał na zwolnieniu lekarskim od grudnia 1998 r. do 2 września
1999 r. Dnia 19 stycznia 1999 r. powoda odwołano ze stanowiska prezesa zarządu.
Zarząd pozwanej spółki pismem z dnia 17 marca 1999 r. zwolnił, powoda z
obowiązku niepodejmowania działalności konkurencyjnej określonej w umowie o za-
kazie konkurencji.
Powód podjął pracę i został zatrudniony w nowej firmie od 29 października
1999 r. Zdaniem powoda działalność firmy, w której podjął pracę nie pokrywa się z
działalnością PZP SA w P., ponieważ firma ta produkuje inne opakowania aniżeli
pozwana spółka. Powód w pozwie z dnia 31 maja 1999 r. skierowanym przeciwko P.
Zakładom Papierniczym SA wniósł o zasądzenie odszkodowania zgodnie z posta-
nowieniami o zakazie konkurencji w wysokości 29.580 zł. wraz z należnymi odset-
kami.
Pozwane P. Zakłady Papiernicze SA w P. wniósł o oddalenie powództwa; w
uzasadnieniu podniósł, iż pismem z dnia 17 marca 1999 r., zwolnił powoda z obo-
wiązku powstrzymywania się od działań konkurencyjnych, co powoduje brak obo-
wiązku wypłaty wynagrodzenia za powstrzymywanie się przez powoda od podejmo-
wania działań konkurencyjnych.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Jarocinie wyrokiem z dnia 30 czerwca 2003 r. [...]
oddalił powództwo. W oparciu o powyższe ustalenia Sąd pierwszej instancji uznał, iż
Marek K. - będąc pełnomocnikiem w rozumieniu art. 374 k.h. - nie został upoważnio-
ny uchwałą Rady Nadzorczej [...] do zawarcia z powodem Piotrem K. umowy o zaka-
zie konkurencji. Z uwagi na fakt, iż nie została również podjęta żadna uchwała w
przedmiocie zawarcia z powodem umowy o zakazie konkurencji, doszło do narusze-
nia przepisu 374 k.h., co w konsekwencji spowodowało nieważność czynności praw-
nej ze względu na treść art. 58 § 1 k.c.
Apelację od powyższego wyroku złożył powód wnosząc o zmianę przedmio-
towego wyroku i uwzględnienie powództwa w całości, ewentualnie o uchylenie za-
skarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierw-
szej instancji. Podstaw do wniesienia apelacji skarżący upatrywał w obrazie przepi-
sów prawa materialnego, tj. art. 374 k.h. oraz art. 58 k.c. przez błędną ich interpreta-
cję oraz w obrazie przepisów postępowania, tj. art. 233 § 1 i 2 k.p.c., a w szczególno-
ści polegającą na niewyjaśnieniu wszystkich okoliczności faktycznych w aspekcie
określenia zasad zawierania umów o zakazie konkurencji, istotnych dla rozstrzygnię-
cia sprawy.
3
Pozwany wniósł o oddalenie apelacji.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kaliszu wyrokiem z
dnia 11 grudnia 2003 r. [...] zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że zasądził od
pozwanego P. Zakładów Papierniczych SA w P. na rzecz powoda Piotra K. kwotę
29.580 zł (dwadzieścia dziewięć tysięcy pięćset osiemdziesiąt złotych) z odsetkami
ustawowymi od dnia 2 czerwca 2000 r. do dnia zapłaty. Sąd Okręgowy zauważył, że
z poczynionych przez Sąd pierwszej instancji ustaleń wynika, że strony, tj. powód
Piotr K. i pozwana Spółka P. Zakłady Papiernicze SA w P., w dniu 27 października
1997 r. zawarły umowę o zakazie konkurencji. Punkt 8 przedmiotowej umowy stano-
wił, iż pracodawca może zwolnić pracownika z zobowiązania, o którym mowa w pkt
6. Zgoda na powyższe zwalnia jednocześnie pracodawcę z obowiązku wypłaty wy-
nagrodzenia, o którym mowa w pkt 7. Zarząd pozwanej spółki pismem z dnia 17
marca 1999 r. zwolnił powoda z obowiązku niepodejmowania działalności konkuren-
cyjnej określonej w umowie o zakazie konkurencji. Do rozwiązania umowy o zakazie
konkurencji jako umowy wzajemnie zobowiązującej konieczne jest zgodne oświad-
czenie woli obu stron. Z uwagi na fakt, iż powód nigdy takowej zgody nie wyraził,
jednostronne oświadczenie pozwanego złożone w tym zakresie nie wywołało żad-
nych skutków prawnych.
W ocenie Sądu drugiej instancji interpretacja art. 374 k.h. dokonana przez Sąd
pierwszej instancji na tle rozpatrywanego stanu faktycznego jest błędna, gdyż z treści
powyższego artykułu wyraźnie wynika, iż do reprezentacji spółki w umowach zawie-
ranych pomiędzy spółką a członkami zarządu uprawniona jest rada nadzorcza bądź
powołani do tego specjalną uchwałą pełnomocnicy. Istotne jest więc rozdzielenie
kompetencji rady nadzorczej i pełnomocników. W umowach zawieranych pomiędzy
spółką a członkiem zarządu w świetle art. 374 k.h. spółkę reprezentować może rów-
nież rada nadzorcza. Uprawnienie rady nadzorczej do reprezentowania spółki w
umowach z członkami zarządu opiera się na ustawie, nie jest zatem konieczna
uprzednia odpowiednia uchwała walnego zgromadzenia. Ewentualne uchwały rady
nadzorczej w tym przedmiocie mogą pełnić jedynie rolę organizacyjną, uściślając
zasady pracy tego kolegialnego organu w praktyce.
W przedmiotowej sprawie uchwałą rady nadzorczej P. Zakładów Papierni-
czych SA [...] na posiedzeniu w dniu 21 marca 1997 r. przewodniczący rady nadzor-
czej został upoważniony do samodzielnego dokonywania w imieniu rady nadzorczej
wszelkich czynności faktycznych, prawnych i procesowych w zakresie objętym art.
4
374 k.h. Tak więc Marek K., będąc upoważniony w dniu 21 marca 1997 r. do dokony-
wania w imieniu rady między innymi czynności prawnych mógł zawrzeć w dniu 27
października 1997 r. z powodem Piotrem K. umowę o zakazie konkurencji.
Biorąc powyższe pod uwagę Sąd Okręgowy uznał, iż przewodniczący rady
nadzorczej w rozumieniu przepisu art. 374 k.h. nie jest „pełnomocnikiem", ale osobą
reprezentującą organ spółki przy zawieraniu umów z członkiem zarządu. Według
Sądu Okręgowego, zgromadzony przez Sąd pierwszej instancji materiał dowodowy
pozwalał na wydanie merytorycznego orzeczenia bez potrzeby przeprowadzania do-
wodu ze wszystkich protokołów rady nadzorczej oraz dowodu w postaci przesłucha-
nia wszystkich członków rady nadzorczej na okoliczność zawierania umów o zakazie
konkurencji.
Od powyższego wyroku Sądu Okręgowego pozwany złożył kasację, wnosząc
o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego w Kaliszu i przekaza-
nie sprawy do ponownego rozpatrzenia lub o zmianę w całości zaskarżanego wyroku
Sądu Okręgowego w Kaliszu, poprzez orzeczenie o oddaleniu apelacji powoda od
wyroku Sądu Rejonowego w Jarocinie z dnia 30 czerwca 2003 r. [...] oraz o orzecze-
nie o kosztach postępowania, poprzez przyznanie pozwanemu od powoda zwrotu
kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych, ponadto o przyzna-
nie pozwanemu od powoda zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego według norm
przepisanych.
Zaskarżonemu wyrokowi zarzucono naruszenie prawa materialnego poprzez
niewłaściwe zastosowanie przepisu art. 3531
k.c. w związku z art. 300 k.p. i art. 1012
§ 1 i 2 k.p., poprzez ich błędną wykładnię polegającą na uznaniu braku podstaw do
zastosowania wyrażonej w art. 3531
k.c. zasady swobody umów do umowy o zakazie
konkurencji po ustaniu stosunku pracy; naruszenie przepisu art. 374 k.h. poprzez
błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie polegające na uznaniu, iż zwy-
czajowo delegowany lub posiadający stałe upoważnienie do działania za radę nad-
zorczą przy czynnościach prawnych określonych w art. 374 k.h. członek rady nad-
zorczej posiada jednocześnie, sprzeczne z zasadą kolegialności działania oraz za-
sadą wyrażania woli przez radę w drodze uchwały, umocowanie do samodzielnego
decydowania o dokonaniu określonej czynności prawnej oraz o jej treści bez ko-
nieczności uprzedniego podjęcia przez radę nadzorczą uchwały wyrażającej wolę
dokonania określonej czynności prawnej z członkiem zarządu o konkretnej treści.
Naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, to
5
jest 382 k.p.c. poprzez nierozważenie wszystkich istotnych dla sprawy okoliczności
faktycznych dotyczących zwyczajowej praktyki działania rady nadzorczej pozwanej
Spółki w zakresie czynności prawnych z członkami zarządu pozwanej.
Jako okoliczności uzasadniające rozpoznanie kasacji wskazano, iż zaskar-
żony wyrok oczywiście narusza prawo poprzez wykazane wyżej błędne rozumienie i
stosowanie przepisów Kodeksu handlowego odnoszących się do podstawowych za-
sad funkcjonowania organów kolegialnych, takich jak rada nadzorcza. Nie sposób
przyjąć i godzić się na wykładnię przepisów Kodeksu handlowego, która prowadzi do
ustalenia istnienia możliwości scedowania na jednego z członków rady nadzorczej
uprawnień decyzyjnych rady. Stanowi to zaprzeczenie kolegialnego charakteru tego
organu spółki oraz uchybia zasadzie wyrażania woli stanowiącej przez ten organ
wyłącznie w drodze uchwał, a nie czynności jednego członka rady.
Równie prawdopodobna, jak błędna wykładnia lub błędne zastosowanie prze-
pisów Kodeksu handlowego, wydaje się, według skarżącego, błędna ocena dowodu
w postaci uchwały upoważniającej konkretnego członka rady nadzorczej do stałego
działania za radę przy dokonywaniu czynności z członkami zarządu spółki. Niezro-
zumienie treści tej uchwały, w istocie oddającej jedynie wolę rady nadzorczej, aby
określony członek rady samodzielnie występował za radę przy określonych czynno-
ściach prawnych, a nie udzielającej temu członkowi rady mocy stanowiącej i decy-
dującej, co do dokonania tych czynności, także przesądzałoby o oczywistym naru-
szeniu prawa przez Sąd drugiej instancji. Brak w przepisach Kodeksu handlowego
postanowień tożsamych z przepisem art. 46 § 1 pkt 8 in fine Prawa spółdzielczego
nie umożliwia wyciągania takich wniosków, co do charakteru i znaczenia uchwały
rady nadzorczej pozwanej Spółki z dnia 21 marca 1997 r. [...], jak uczynił to Sąd
Okręgowy.
Ponadto - zdaniem strony pozwanej - w niniejszej sprawie, pojawiają się dwa
istotne zagadnienia prawne. Po pierwsze, chodzi o możliwość (prawną skuteczność)
zawarcia w umowie o zakazie konkurencji klauzuli, mocą której pracownik zwolniony
zostaje z obowiązku powstrzymywania się od działalności konkurencyjnej wobec
pracodawcy z konsekwencją w postaci zwolnienia pracodawcy z obowiązku wypłaty
odszkodowania z tytułu niepodejmowania działalności konkurencyjnej wobec praco-
dawcy. Wydaje się zatem uzasadnione twierdzenie, iż konieczne staje się jedno-
znaczne i pełne odniesienie się Sądu Najwyższego do problematyki klauzul umow-
nych mających w świetle przepisu art. 3531
k.c. w związku z art. 300 k.p. doprowa-
6
dzić do rozwiązania umów o zakazie konkurencji określonych w art. 1011
§ 1 k.p. i
art. 1012
§ 1 k.p. albo do skutków równoważnych, mających na celu zwolnienie stron
tych umów ze wzajemnych obowiązków, w tym obowiązku wypłaty odszkodowania
przez pracodawcę. Przedmiotowy wyrok Sądu Okręgowego wyraża brak jednolitości
orzecznictwa sądowego w tym zakresie i wymaga - zdaniem strony wnoszącej kasa-
cję - wypowiedzenia się co do tego zagadnienia przez Sąd Najwyższy.
Po drugie, niejako przy okazji umowy o zakazie konkurencji zawartej z człon-
kiem zarządu spółki kapitałowej, pojawia się kwestia konieczności umocowania do
zawarcia umów - w tym z zakresu prawa pracy - z członkiem zarządu takiej spółki.
Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 2 października 2003 r. , I PK 453/02, uznał, iż
umowa o zakazie konkurencji jest odrębną od umowy o pracę i niezależnie od tego
czy występuje w treści umowy o pracę czy osobno, wymaga dla pełnomocnika wal-
nego zgromadzenia - czy jak należy wnosić dla reprezentanta rady nadzorczej rów-
nież - umocowania w postaci nie tylko formalnego wyznaczenia danej osoby do za-
warcia umowy ale umocowania „merytorycznego". Merytorycznego w sensie istnienia
uchwały właściwego organu spółki stanowiącego podstawę dokonania z członkiem
zarządu czynności prawnej o określonej treści. Podnieść należy, że pomimo zwró-
cenia przez stronę pozwaną na rozprawie apelacyjnej uwagi na treść tego orzecze-
nia Sądu Najwyższego, nie zostało to odnotowane ani skomentowane w wyroku
przez Sąd drugiej instancji. Oznacza to zatem konieczność zwrócenia uwagi na to
zagadnienie w praktyce orzeczniczej Sądu Najwyższego, tak aby było ono zauważa-
ne w praktyce sądów powszechnych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja ma usprawiedliwione podstawy. Trafny jest zarzut naruszenia zaskar-
żonym wyrokiem przepisu art. 374 k.h. W rozpoznawanej sprawie jest niesporne, że
rada nadzorcza P. Zakładów Papierniczych SA uchwałą [...] z dnia 21 marca 1997 r.
upoważniła przewodniczącego rady nadzorczej Marka K. do samodzielnego dokony-
wania w imieniu rady nadzorczej wszelkich czynności faktycznych, prawnych i proce-
sowych w zakresie objętym art. 374 k.h., oraz że rada nadzorcza uchwałą [...] okre-
śliła warunki umowy o pracę powoda i upoważniła przewodniczącego rady nadzor-
czej do zawarcia umowy o pracę z powodem, a także że Marek K. zawarł w dniu 27
7
października 1997 r. z powodem Piotrem K. - prezesem zarządu umowę o zakazie
konkurencji.
W świetle tych okoliczności wymaga wyjaśnienia, czy umowa o zakazie
konkurencji z członkiem zarządu spółki akcyjnej wymaga osobnego - od umocowania
do zawarcia umowy o pracę - umocowania oraz czy umowa o zakazie konkurencji
może być skutecznie zawarta przez przewodniczącego rady nadzorczej spółki upo-
ważnionego uchwałą tej rady nadzorczej do podejmowania wszelkich czynności w
zakresie art. 374 k.h.
W związku z tym pierwszym zagadnieniem prawnym należy wskazać, że Sąd
Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 2 października 2003 r., I PK 453/02 (OSNP
2004 nr 19, poz. 331), opowiedział się za odrębnością tak zwanej klauzuli konkuren-
cyjnej, czyli umowy o zakazie prowadzenia działalności konkurencyjnej po ustaniu
stosunku pracy, od umowy o pracę, stwierdzając między innymi, że „w przepisie art.
1012
§ 1 k.p. regulującym tę klauzulę znajduje się odesłanie do odpowiedniego sto-
sowania art. 1011
§ 1 k.p. Odrębna umowa w rozumieniu art. 1011
§ 1 k.p. to umowa
niewchodząca w skład umowy o pracę, ale niekoniecznie odrębny, inny dokument.
Sporządzenie "odrębnej" umowy o zakazie konkurencji może nastąpić w tym samym
czasie i w tym samym dokumencie, co umowy o pracę, może to także nastąpić w
oddzielnym dokumencie, w tym samym lub późniejszym czasie, jednakże w czasie
trwania stosunku pracy. Sporządzenie jednego dokumentu jest dopuszczalne także
w przypadku umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy zawieranej
łącznie z umową o pracę. Nie znaczy to jednak, że zakaz ten (klauzula) wchodzi do
treści stosunku pracy jako element umowy. Klauzula jest silnie związana ze stosun-
kiem pracy, jest to umowa prawa pracy, jest jednak umową odrębną, pochodną od
stosunku pracy, ale odnoszącą się do czasu po jego wyekspirowaniu. Klauzula kon-
kurencyjna nie jest objęta umową o pracę, nawet wówczas, gdy zamieszczona jest w
treści dokumentu, w którym umowę o pracę spisano. Dlatego też nie można twier-
dzić, że pełnomocnictwo do zawarcia umowy o pracę obejmuje również - niejako z
istoty rzeczy - upoważnienie do zawarcia umowy o zakazie konkurencji po ustaniu
stosunku pracy.” Przyjmując, że są to dwie odrębne, różne umowy, Sąd Najwyższy
trafnie uznał, że „do zawarcia klauzuli konkurencyjnej potrzebne jest oddzielne peł-
nomocnictwo. Oddzielność odnosi się do zakresu umocowania, a nie do dokumentu
lub aktu udzielenia pełnomocnictwa. Zawarcie klauzuli konkurencyjnej z powołaniem
się na umocowanie do zawarcia umowy o pracę oznacza przekroczenie granic umo-
8
cowania pełnomocnika. Zgodnie z art. 203 k.h., w umowach między spółką a człon-
kami zarządu spółkę reprezentować mogli tylko rada nadzorcza lub pełnomocnicy
ustanowieni przez zgromadzenie wspólników. Są to pełnomocnicy specyficzni, bo
chodzi o reprezentację spółki jako osoby prawnej w konkretnych czynnościach praw-
nych. Z ustanowienia pełnomocników do zawarcia umowy o pracę nie wynika upo-
ważnienie tych osób do zawarcia klauzuli konkurencyjnej. Byłaby to niedopuszczalna
„nadinterpretacja" treści pełnomocnictwa, czyli rozszerzenie jego zakresu w drodze
nieuprawnionej interpretacji oświadczenia woli. Dla skutecznego ustanowienia przez
zgromadzenie wspólników pełnomocników upoważnionych do zawarcia klauzuli kon-
kurencyjnej konieczne byłoby wyraźne upoważnienie z określeniem istotnych, za-
sadniczych elementów tej odrębnej umowy.” Podzielając powyższą argumentację,
należy zatem stwierdzić, że dla skutecznego zawarcia z prezesem zarządu spółki
akcyjnej umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy (art. 101 2
§ 1 i 2
k.p.) nie jest wystarczające umocowanie do zawarcia z nim umowy o pracę, lecz ko-
nieczne jest odrębne umocowanie do zawarcia umowy o zakazie konkurencji po
ustaniu stosunku pracy z określeniem istotnych postanowień tej umowy.
Odnośnie do drugiego zagadnienia prawnego należy stwierdzić, że jeżeli
walne zgromadzenie nie powołało uchwałą pełnomocnika do zawarcia z członkiem
zarządu spółki akcyjnej umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy, to
spółkę w tej umowie reprezentuje rada nadzorcza, przy czym rada nadzorcza nie
może skutecznie upoważnić przewodniczącego rady nadzorczej do wykonywania w
jej imieniu określonego w art. 374 k.h. prawa reprezentowania spółki. Jeżeli zatem
rada nadzorcza upoważniła swojego przewodniczącego do „samodzielnego dokony-
wania w imieniu rady nadzorczej wszelkich czynności faktycznych, prawnych i proce-
sowych w zakresie objętym art. 374 k.h.”, to zawarcie z prezesem zarządu spółki
przez tak „umocowanego” przewodniczącego rady nadzorczej umowy o zakazie kon-
kurencji po ustaniu stosunku pracy, nie może być uważane za działanie rady nadzor-
czej reprezentującej spółkę.
W konsekwencji należy przyjąć, że przewodniczący rady nadzorczej Marek K.
nie miał należytego umocowania do zawarcia w imieniu Spółki akcyjnej z prezesem
zarządu tej Spółki umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy, a zatem
jak trafnie przyjął Sąd pierwszej instancji, umowa ta jest nieważna na podstawie art.
58 § 1 k.c. W tej sytuacji zbędne jest rozstrzyganie o zasadności zarzutu naruszenia
9
zaskarżonym wyrokiem przepisu art. 353 1
k.c. w związku z art. 300 k.p. i art. 101 2
§
1 i 2 k.p.
Biorąc powyższe pod rozwagę, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
========================================
I PK 80/04
Udzielenie pełnomocnictwa do nawiązania umowy o pracę nie jest rów-
noznaczne z upoważnieniem do zawarcia umowy o zakazie konkurencji po
ustaniu stosunku pracy.
Przewodniczący SSN Herbert Szurgacz, Sędziowie SN: Krystyna Bednarczyk,
Andrzej Wróbel (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 2 grudnia 2004 r. sprawy
z powództwa Piotra K. przeciwko P. Zakładom Papierniczym SA w P. o odszkodo-
wanie, na skutek kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Kaliszu z dnia 11 grudnia 2003 r. [...]
1. z m i e n i ł zaskarżony wyrok i oddalił apelację,
2. zasądził od powoda na rzecz strony pozwanej kwotę 1.800 (tysiąc osiem-
set) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu kasa-
cyjnym.
U z a s a d n i e n i e
Powód Piotr K. był zatrudniony w P. Zakładach Papierniczych SA w P. od 15
lipca 1997 r. do 20 kwietnia 1999 r. Uchwałą rady nadzorczej z dnia 27 października
1997r. [...] powołano powoda na stanowisko prezesa zarządu PZP SA. Z kolei
uchwałą [...] rada nadzorcza określiła warunki umowy. Marek K. przewodniczący
rady nadzorczej P. Zakładów Papierniczych SA w P. dnia 21 października 1997 r.
zawarł z powodem umowę o zakazie konkurencji. Z postanowień wstępnych przed-
miotowej umowy wynikało, że Marek K. upoważniony był do zawarcia umowy
uchwałą rady nadzorczej [...] z dnia 21 marca 1997 r. na podstawie art. 16. 1 statutu
Spółki. Umowa została sporządzona w trzech jednobrzmiących egzemplarzach. Od-
nośnie do zawarcia z powodem umowy o zakazie konkurencji nie została podjęta
odrębna uchwała rady nadzorczej.
2
Powód przebywał na zwolnieniu lekarskim od grudnia 1998 r. do 2 września
1999 r. Dnia 19 stycznia 1999 r. powoda odwołano ze stanowiska prezesa zarządu.
Zarząd pozwanej spółki pismem z dnia 17 marca 1999 r. zwolnił, powoda z
obowiązku niepodejmowania działalności konkurencyjnej określonej w umowie o za-
kazie konkurencji.
Powód podjął pracę i został zatrudniony w nowej firmie od 29 października
1999 r. Zdaniem powoda działalność firmy, w której podjął pracę nie pokrywa się z
działalnością PZP SA w P., ponieważ firma ta produkuje inne opakowania aniżeli
pozwana spółka. Powód w pozwie z dnia 31 maja 1999 r. skierowanym przeciwko P.
Zakładom Papierniczym SA wniósł o zasądzenie odszkodowania zgodnie z posta-
nowieniami o zakazie konkurencji w wysokości 29.580 zł. wraz z należnymi odset-
kami.
Pozwane P. Zakłady Papiernicze SA w P. wniósł o oddalenie powództwa; w
uzasadnieniu podniósł, iż pismem z dnia 17 marca 1999 r., zwolnił powoda z obo-
wiązku powstrzymywania się od działań konkurencyjnych, co powoduje brak obo-
wiązku wypłaty wynagrodzenia za powstrzymywanie się przez powoda od podejmo-
wania działań konkurencyjnych.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Jarocinie wyrokiem z dnia 30 czerwca 2003 r. [...]
oddalił powództwo. W oparciu o powyższe ustalenia Sąd pierwszej instancji uznał, iż
Marek K. - będąc pełnomocnikiem w rozumieniu art. 374 k.h. - nie został upoważnio-
ny uchwałą Rady Nadzorczej [...] do zawarcia z powodem Piotrem K. umowy o zaka-
zie konkurencji. Z uwagi na fakt, iż nie została również podjęta żadna uchwała w
przedmiocie zawarcia z powodem umowy o zakazie konkurencji, doszło do narusze-
nia przepisu 374 k.h., co w konsekwencji spowodowało nieważność czynności praw-
nej ze względu na treść art. 58 § 1 k.c.
Apelację od powyższego wyroku złożył powód wnosząc o zmianę przedmio-
towego wyroku i uwzględnienie powództwa w całości, ewentualnie o uchylenie za-
skarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierw-
szej instancji. Podstaw do wniesienia apelacji skarżący upatrywał w obrazie przepi-
sów prawa materialnego, tj. art. 374 k.h. oraz art. 58 k.c. przez błędną ich interpreta-
cję oraz w obrazie przepisów postępowania, tj. art. 233 § 1 i 2 k.p.c., a w szczególno-
ści polegającą na niewyjaśnieniu wszystkich okoliczności faktycznych w aspekcie
określenia zasad zawierania umów o zakazie konkurencji, istotnych dla rozstrzygnię-
cia sprawy.
3
Pozwany wniósł o oddalenie apelacji.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kaliszu wyrokiem z
dnia 11 grudnia 2003 r. [...] zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że zasądził od
pozwanego P. Zakładów Papierniczych SA w P. na rzecz powoda Piotra K. kwotę
29.580 zł (dwadzieścia dziewięć tysięcy pięćset osiemdziesiąt złotych) z odsetkami
ustawowymi od dnia 2 czerwca 2000 r. do dnia zapłaty. Sąd Okręgowy zauważył, że
z poczynionych przez Sąd pierwszej instancji ustaleń wynika, że strony, tj. powód
Piotr K. i pozwana Spółka P. Zakłady Papiernicze SA w P., w dniu 27 października
1997 r. zawarły umowę o zakazie konkurencji. Punkt 8 przedmiotowej umowy stano-
wił, iż pracodawca może zwolnić pracownika z zobowiązania, o którym mowa w pkt
6. Zgoda na powyższe zwalnia jednocześnie pracodawcę z obowiązku wypłaty wy-
nagrodzenia, o którym mowa w pkt 7. Zarząd pozwanej spółki pismem z dnia 17
marca 1999 r. zwolnił powoda z obowiązku niepodejmowania działalności konkuren-
cyjnej określonej w umowie o zakazie konkurencji. Do rozwiązania umowy o zakazie
konkurencji jako umowy wzajemnie zobowiązującej konieczne jest zgodne oświad-
czenie woli obu stron. Z uwagi na fakt, iż powód nigdy takowej zgody nie wyraził,
jednostronne oświadczenie pozwanego złożone w tym zakresie nie wywołało żad-
nych skutków prawnych.
W ocenie Sądu drugiej instancji interpretacja art. 374 k.h. dokonana przez Sąd
pierwszej instancji na tle rozpatrywanego stanu faktycznego jest błędna, gdyż z treści
powyższego artykułu wyraźnie wynika, iż do reprezentacji spółki w umowach zawie-
ranych pomiędzy spółką a członkami zarządu uprawniona jest rada nadzorcza bądź
powołani do tego specjalną uchwałą pełnomocnicy. Istotne jest więc rozdzielenie
kompetencji rady nadzorczej i pełnomocników. W umowach zawieranych pomiędzy
spółką a członkiem zarządu w świetle art. 374 k.h. spółkę reprezentować może rów-
nież rada nadzorcza. Uprawnienie rady nadzorczej do reprezentowania spółki w
umowach z członkami zarządu opiera się na ustawie, nie jest zatem konieczna
uprzednia odpowiednia uchwała walnego zgromadzenia. Ewentualne uchwały rady
nadzorczej w tym przedmiocie mogą pełnić jedynie rolę organizacyjną, uściślając
zasady pracy tego kolegialnego organu w praktyce.
W przedmiotowej sprawie uchwałą rady nadzorczej P. Zakładów Papierni-
czych SA [...] na posiedzeniu w dniu 21 marca 1997 r. przewodniczący rady nadzor-
czej został upoważniony do samodzielnego dokonywania w imieniu rady nadzorczej
wszelkich czynności faktycznych, prawnych i procesowych w zakresie objętym art.
4
374 k.h. Tak więc Marek K., będąc upoważniony w dniu 21 marca 1997 r. do dokony-
wania w imieniu rady między innymi czynności prawnych mógł zawrzeć w dniu 27
października 1997 r. z powodem Piotrem K. umowę o zakazie konkurencji.
Biorąc powyższe pod uwagę Sąd Okręgowy uznał, iż przewodniczący rady
nadzorczej w rozumieniu przepisu art. 374 k.h. nie jest „pełnomocnikiem", ale osobą
reprezentującą organ spółki przy zawieraniu umów z członkiem zarządu. Według
Sądu Okręgowego, zgromadzony przez Sąd pierwszej instancji materiał dowodowy
pozwalał na wydanie merytorycznego orzeczenia bez potrzeby przeprowadzania do-
wodu ze wszystkich protokołów rady nadzorczej oraz dowodu w postaci przesłucha-
nia wszystkich członków rady nadzorczej na okoliczność zawierania umów o zakazie
konkurencji.
Od powyższego wyroku Sądu Okręgowego pozwany złożył kasację, wnosząc
o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego w Kaliszu i przekaza-
nie sprawy do ponownego rozpatrzenia lub o zmianę w całości zaskarżanego wyroku
Sądu Okręgowego w Kaliszu, poprzez orzeczenie o oddaleniu apelacji powoda od
wyroku Sądu Rejonowego w Jarocinie z dnia 30 czerwca 2003 r. [...] oraz o orzecze-
nie o kosztach postępowania, poprzez przyznanie pozwanemu od powoda zwrotu
kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych, ponadto o przyzna-
nie pozwanemu od powoda zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego według norm
przepisanych.
Zaskarżonemu wyrokowi zarzucono naruszenie prawa materialnego poprzez
niewłaściwe zastosowanie przepisu art. 3531
k.c. w związku z art. 300 k.p. i art. 1012
§ 1 i 2 k.p., poprzez ich błędną wykładnię polegającą na uznaniu braku podstaw do
zastosowania wyrażonej w art. 3531
k.c. zasady swobody umów do umowy o zakazie
konkurencji po ustaniu stosunku pracy; naruszenie przepisu art. 374 k.h. poprzez
błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie polegające na uznaniu, iż zwy-
czajowo delegowany lub posiadający stałe upoważnienie do działania za radę nad-
zorczą przy czynnościach prawnych określonych w art. 374 k.h. członek rady nad-
zorczej posiada jednocześnie, sprzeczne z zasadą kolegialności działania oraz za-
sadą wyrażania woli przez radę w drodze uchwały, umocowanie do samodzielnego
decydowania o dokonaniu określonej czynności prawnej oraz o jej treści bez ko-
nieczności uprzedniego podjęcia przez radę nadzorczą uchwały wyrażającej wolę
dokonania określonej czynności prawnej z członkiem zarządu o konkretnej treści.
Naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, to
5
jest 382 k.p.c. poprzez nierozważenie wszystkich istotnych dla sprawy okoliczności
faktycznych dotyczących zwyczajowej praktyki działania rady nadzorczej pozwanej
Spółki w zakresie czynności prawnych z członkami zarządu pozwanej.
Jako okoliczności uzasadniające rozpoznanie kasacji wskazano, iż zaskar-
żony wyrok oczywiście narusza prawo poprzez wykazane wyżej błędne rozumienie i
stosowanie przepisów Kodeksu handlowego odnoszących się do podstawowych za-
sad funkcjonowania organów kolegialnych, takich jak rada nadzorcza. Nie sposób
przyjąć i godzić się na wykładnię przepisów Kodeksu handlowego, która prowadzi do
ustalenia istnienia możliwości scedowania na jednego z członków rady nadzorczej
uprawnień decyzyjnych rady. Stanowi to zaprzeczenie kolegialnego charakteru tego
organu spółki oraz uchybia zasadzie wyrażania woli stanowiącej przez ten organ
wyłącznie w drodze uchwał, a nie czynności jednego członka rady.
Równie prawdopodobna, jak błędna wykładnia lub błędne zastosowanie prze-
pisów Kodeksu handlowego, wydaje się, według skarżącego, błędna ocena dowodu
w postaci uchwały upoważniającej konkretnego członka rady nadzorczej do stałego
działania za radę przy dokonywaniu czynności z członkami zarządu spółki. Niezro-
zumienie treści tej uchwały, w istocie oddającej jedynie wolę rady nadzorczej, aby
określony członek rady samodzielnie występował za radę przy określonych czynno-
ściach prawnych, a nie udzielającej temu członkowi rady mocy stanowiącej i decy-
dującej, co do dokonania tych czynności, także przesądzałoby o oczywistym naru-
szeniu prawa przez Sąd drugiej instancji. Brak w przepisach Kodeksu handlowego
postanowień tożsamych z przepisem art. 46 § 1 pkt 8 in fine Prawa spółdzielczego
nie umożliwia wyciągania takich wniosków, co do charakteru i znaczenia uchwały
rady nadzorczej pozwanej Spółki z dnia 21 marca 1997 r. [...], jak uczynił to Sąd
Okręgowy.
Ponadto - zdaniem strony pozwanej - w niniejszej sprawie, pojawiają się dwa
istotne zagadnienia prawne. Po pierwsze, chodzi o możliwość (prawną skuteczność)
zawarcia w umowie o zakazie konkurencji klauzuli, mocą której pracownik zwolniony
zostaje z obowiązku powstrzymywania się od działalności konkurencyjnej wobec
pracodawcy z konsekwencją w postaci zwolnienia pracodawcy z obowiązku wypłaty
odszkodowania z tytułu niepodejmowania działalności konkurencyjnej wobec praco-
dawcy. Wydaje się zatem uzasadnione twierdzenie, iż konieczne staje się jedno-
znaczne i pełne odniesienie się Sądu Najwyższego do problematyki klauzul umow-
nych mających w świetle przepisu art. 3531
k.c. w związku z art. 300 k.p. doprowa-
6
dzić do rozwiązania umów o zakazie konkurencji określonych w art. 1011
§ 1 k.p. i
art. 1012
§ 1 k.p. albo do skutków równoważnych, mających na celu zwolnienie stron
tych umów ze wzajemnych obowiązków, w tym obowiązku wypłaty odszkodowania
przez pracodawcę. Przedmiotowy wyrok Sądu Okręgowego wyraża brak jednolitości
orzecznictwa sądowego w tym zakresie i wymaga - zdaniem strony wnoszącej kasa-
cję - wypowiedzenia się co do tego zagadnienia przez Sąd Najwyższy.
Po drugie, niejako przy okazji umowy o zakazie konkurencji zawartej z człon-
kiem zarządu spółki kapitałowej, pojawia się kwestia konieczności umocowania do
zawarcia umów - w tym z zakresu prawa pracy - z członkiem zarządu takiej spółki.
Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 2 października 2003 r. , I PK 453/02, uznał, iż
umowa o zakazie konkurencji jest odrębną od umowy o pracę i niezależnie od tego
czy występuje w treści umowy o pracę czy osobno, wymaga dla pełnomocnika wal-
nego zgromadzenia - czy jak należy wnosić dla reprezentanta rady nadzorczej rów-
nież - umocowania w postaci nie tylko formalnego wyznaczenia danej osoby do za-
warcia umowy ale umocowania „merytorycznego". Merytorycznego w sensie istnienia
uchwały właściwego organu spółki stanowiącego podstawę dokonania z członkiem
zarządu czynności prawnej o określonej treści. Podnieść należy, że pomimo zwró-
cenia przez stronę pozwaną na rozprawie apelacyjnej uwagi na treść tego orzecze-
nia Sądu Najwyższego, nie zostało to odnotowane ani skomentowane w wyroku
przez Sąd drugiej instancji. Oznacza to zatem konieczność zwrócenia uwagi na to
zagadnienie w praktyce orzeczniczej Sądu Najwyższego, tak aby było ono zauważa-
ne w praktyce sądów powszechnych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja ma usprawiedliwione podstawy. Trafny jest zarzut naruszenia zaskar-
żonym wyrokiem przepisu art. 374 k.h. W rozpoznawanej sprawie jest niesporne, że
rada nadzorcza P. Zakładów Papierniczych SA uchwałą [...] z dnia 21 marca 1997 r.
upoważniła przewodniczącego rady nadzorczej Marka K. do samodzielnego dokony-
wania w imieniu rady nadzorczej wszelkich czynności faktycznych, prawnych i proce-
sowych w zakresie objętym art. 374 k.h., oraz że rada nadzorcza uchwałą [...] okre-
śliła warunki umowy o pracę powoda i upoważniła przewodniczącego rady nadzor-
czej do zawarcia umowy o pracę z powodem, a także że Marek K. zawarł w dniu 27
7
października 1997 r. z powodem Piotrem K. - prezesem zarządu umowę o zakazie
konkurencji.
W świetle tych okoliczności wymaga wyjaśnienia, czy umowa o zakazie
konkurencji z członkiem zarządu spółki akcyjnej wymaga osobnego - od umocowania
do zawarcia umowy o pracę - umocowania oraz czy umowa o zakazie konkurencji
może być skutecznie zawarta przez przewodniczącego rady nadzorczej spółki upo-
ważnionego uchwałą tej rady nadzorczej do podejmowania wszelkich czynności w
zakresie art. 374 k.h.
W związku z tym pierwszym zagadnieniem prawnym należy wskazać, że Sąd
Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 2 października 2003 r., I PK 453/02 (OSNP
2004 nr 19, poz. 331), opowiedział się za odrębnością tak zwanej klauzuli konkuren-
cyjnej, czyli umowy o zakazie prowadzenia działalności konkurencyjnej po ustaniu
stosunku pracy, od umowy o pracę, stwierdzając między innymi, że „w przepisie art.
1012
§ 1 k.p. regulującym tę klauzulę znajduje się odesłanie do odpowiedniego sto-
sowania art. 1011
§ 1 k.p. Odrębna umowa w rozumieniu art. 1011
§ 1 k.p. to umowa
niewchodząca w skład umowy o pracę, ale niekoniecznie odrębny, inny dokument.
Sporządzenie "odrębnej" umowy o zakazie konkurencji może nastąpić w tym samym
czasie i w tym samym dokumencie, co umowy o pracę, może to także nastąpić w
oddzielnym dokumencie, w tym samym lub późniejszym czasie, jednakże w czasie
trwania stosunku pracy. Sporządzenie jednego dokumentu jest dopuszczalne także
w przypadku umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy zawieranej
łącznie z umową o pracę. Nie znaczy to jednak, że zakaz ten (klauzula) wchodzi do
treści stosunku pracy jako element umowy. Klauzula jest silnie związana ze stosun-
kiem pracy, jest to umowa prawa pracy, jest jednak umową odrębną, pochodną od
stosunku pracy, ale odnoszącą się do czasu po jego wyekspirowaniu. Klauzula kon-
kurencyjna nie jest objęta umową o pracę, nawet wówczas, gdy zamieszczona jest w
treści dokumentu, w którym umowę o pracę spisano. Dlatego też nie można twier-
dzić, że pełnomocnictwo do zawarcia umowy o pracę obejmuje również - niejako z
istoty rzeczy - upoważnienie do zawarcia umowy o zakazie konkurencji po ustaniu
stosunku pracy.” Przyjmując, że są to dwie odrębne, różne umowy, Sąd Najwyższy
trafnie uznał, że „do zawarcia klauzuli konkurencyjnej potrzebne jest oddzielne peł-
nomocnictwo. Oddzielność odnosi się do zakresu umocowania, a nie do dokumentu
lub aktu udzielenia pełnomocnictwa. Zawarcie klauzuli konkurencyjnej z powołaniem
się na umocowanie do zawarcia umowy o pracę oznacza przekroczenie granic umo-
8
cowania pełnomocnika. Zgodnie z art. 203 k.h., w umowach między spółką a człon-
kami zarządu spółkę reprezentować mogli tylko rada nadzorcza lub pełnomocnicy
ustanowieni przez zgromadzenie wspólników. Są to pełnomocnicy specyficzni, bo
chodzi o reprezentację spółki jako osoby prawnej w konkretnych czynnościach praw-
nych. Z ustanowienia pełnomocników do zawarcia umowy o pracę nie wynika upo-
ważnienie tych osób do zawarcia klauzuli konkurencyjnej. Byłaby to niedopuszczalna
„nadinterpretacja" treści pełnomocnictwa, czyli rozszerzenie jego zakresu w drodze
nieuprawnionej interpretacji oświadczenia woli. Dla skutecznego ustanowienia przez
zgromadzenie wspólników pełnomocników upoważnionych do zawarcia klauzuli kon-
kurencyjnej konieczne byłoby wyraźne upoważnienie z określeniem istotnych, za-
sadniczych elementów tej odrębnej umowy.” Podzielając powyższą argumentację,
należy zatem stwierdzić, że dla skutecznego zawarcia z prezesem zarządu spółki
akcyjnej umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy (art. 101 2
§ 1 i 2
k.p.) nie jest wystarczające umocowanie do zawarcia z nim umowy o pracę, lecz ko-
nieczne jest odrębne umocowanie do zawarcia umowy o zakazie konkurencji po
ustaniu stosunku pracy z określeniem istotnych postanowień tej umowy.
Odnośnie do drugiego zagadnienia prawnego należy stwierdzić, że jeżeli
walne zgromadzenie nie powołało uchwałą pełnomocnika do zawarcia z członkiem
zarządu spółki akcyjnej umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy, to
spółkę w tej umowie reprezentuje rada nadzorcza, przy czym rada nadzorcza nie
może skutecznie upoważnić przewodniczącego rady nadzorczej do wykonywania w
jej imieniu określonego w art. 374 k.h. prawa reprezentowania spółki. Jeżeli zatem
rada nadzorcza upoważniła swojego przewodniczącego do „samodzielnego dokony-
wania w imieniu rady nadzorczej wszelkich czynności faktycznych, prawnych i proce-
sowych w zakresie objętym art. 374 k.h.”, to zawarcie z prezesem zarządu spółki
przez tak „umocowanego” przewodniczącego rady nadzorczej umowy o zakazie kon-
kurencji po ustaniu stosunku pracy, nie może być uważane za działanie rady nadzor-
czej reprezentującej spółkę.
W konsekwencji należy przyjąć, że przewodniczący rady nadzorczej Marek K.
nie miał należytego umocowania do zawarcia w imieniu Spółki akcyjnej z prezesem
zarządu tej Spółki umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy, a zatem
jak trafnie przyjął Sąd pierwszej instancji, umowa ta jest nieważna na podstawie art.
58 § 1 k.c. W tej sytuacji zbędne jest rozstrzyganie o zasadności zarzutu naruszenia
9
zaskarżonym wyrokiem przepisu art. 353 1
k.c. w związku z art. 300 k.p. i art. 101 2
§
1 i 2 k.p.
Biorąc powyższe pod rozwagę, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
========================================