Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 2 grudnia 2004 r.
I UK 56/04
Uzależnienie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy powstałej po
ukończeniu przez ubezpieczonego 30 lat od posiadania pięcioletniego okresu
ubezpieczenia w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed powstaniem tej niezdol-
ności (art. 58 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz.
353 ze zm.) nie jest nierównym traktowaniem ubezpieczonych.
Przewodniczący SSN Herbert Szurgacz, Sędziowie SN: Krystyna Bednarczyk
(sprawozdawca), Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 2 grudnia 2004 r. sprawy
z wniosku Zdzisława T. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi
w O.W. o rentę z tytułu niezdolności do pracy, na skutek kasacji wnioskodawcy od
wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 7 października 2003 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 10 kwietnia 2002 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział
w O.W. odmówił przyznania wnioskodawcy Zdzisławowi T. prawa do renty z tytułu
niezdolności do pracy wobec braku wymaganego pięcioletniego okresu ubezpiecze-
nia w ostatnim dziesięcioleciu, który to okres wynosi 1 rok, 8 miesięcy i 16 dni przed
powstaniem niezdolności do pracy lub 1 rok i 8 dni przed zgłoszeniem wniosku.
Odwołanie wnioskodawcy od tej decyzji zostało oddalone wyrokiem Sądu
Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kaliszu z dnia 2 lipca 2002 r.
[...]. Sąd ustalił, że wcześniejszą decyzją z dnia 22 września 1999 r. organ rentowy
odmówił przyznania wnioskodawcy prawa do renty z tych samych przyczyn, co
obecnie. Rozpoznając odwołanie wnioskodawcy od tej decyzji [...] Sąd Okręgowy w
Kaliszu stwierdził, że nie podlega uwzględnieniu jako okres składkowy okres odby-
2
wania kary pozbawienia wolności od 28 października 1986 r. do 21 lipca 1989 r. wo-
bec niewykazania, że skazanie nastąpiło z powodu działalności politycznej. Nie może
być także zaliczony okres działalności jako wspólnika w spółce z ograniczoną odpo-
wiedzialnością od 1 lipca 1997 r. do 1 listopada 1998 r. wobec nieopłacenia składek
ubezpieczeniowych. Z tych samych przyczyn nie podlega uwzględnieniu okres pro-
wadzenia działalności we Francji. Wyrok oddalający odwołanie wnioskodawcy jest
prawomocny, gdyż jego apelacja od tego wyroku została oddalona. W obecnym po-
stępowaniu wnioskodawca nie przedstawił żadnego okresu, który nie byłby poprzed-
nio przez Sąd oceniany. Odnośnie pracy we Francji sam podał, że pracował tam w
filii spółki polskiej, którą kieruje. Ma zatem zastosowanie przepis art. 6 ust. 2 pkt 1d
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.), a nie Konwencja Generalna pomię-
dzy Polską a Francją z dnia 9 czerwca 1948 r., na którą powołuje się wnioskodawca.
Wobec braku podstaw do uwzględnienia wskazanych okresów nie został spełniony
warunek określony w art. 58 ust. 1 i 2 powołanej ustawy.
W apelacji od tego wyroku wnioskodawca zarzucił sprzeczność z Konstytucją
Rzeczypospolitej Polskiej przepisu art. 58 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach.
Wyrokiem z dnia 7 października 2003 r. [...] Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi oddalił apelację. Sąd Apelacyjny uznał za błędny
pogląd o nierównym traktowaniu co do wymaganego okresu składkowego osób,
które stały się niezdolne do pracy po ukończeniu 30 lat życia. Przepis art. 58 ust. 1
ustawy o emeryturach i rentach przyjmuje jako zasadę powiązanie czasowe między
długością trwania tytułu do ubezpieczenia związanego z wiekiem, a wystąpieniem
niezdolności do pracy. Zasada równości przejawia się w jednakowym traktowaniu
wszystkich ubezpieczonych spełniających jednakowe warunki. Jest jednak ewident-
ne, że innym okresem ubezpieczenia może legitymować się osoba, która stała się
niezdolna do pracy w wieku 20 lat, a innym osoba, którą to dotknęło po ukończeniu
30 lat. Odnośnie okresu wykonywania działalności we Francji można wypowiedzieć
się tylko teoretycznie, gdyż wnioskodawca żadnym dokumentem okresu takiej pracy
nie udowodnił. W kwestionariuszu z dnia 21 lipca 1999 r. podał nawet, że od 1 marca
1991 r. do 31 grudnia 1996 r. nigdzie nie pracował. W apelacji twierdzi, że pracował
w firmie francuskiej, jednak do chwili obecnej okres ten nie jest niczym udowodniony.
Sąd Apelacyjny nie dopatrzył się też naruszenia art. 210 § 1 k.p.c., gdyż po zamknię-
3
ciu rozprawy przed Sądem pierwszej instancji udzielono wnioskodawcy głosu i mógł
się on wypowiedzieć, co wynika z protokołu rozprawy.
Wyrok ten zaskarżył wnioskodawca kasacją i opierając ją na podstawie nie-
ważności postępowania (art. 379 pkt 5 k.p.c. w związku z art. 214 i 391 k.p.c.) przez
pozbawienie go możności obrony swych praw wskutek ograniczenia możliwości wy-
powiedzi przed Sądem pierwszej instancji oraz nieodnotowanie w protokole rozprawy
tego faktu, a także naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 k.p.c. przez
niewyjaśnienie podstawy prawnej wyroku i ograniczenie tego obowiązku do przyto-
czenia art. 385 k.p.c. Jako okoliczność uzasadniającą rozpoznanie kasacji wskazał
istotne zagadnienie prawne: „czy art. 58 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych jest niezgodny z art. 2,
32 ust. 2, 67 ust.1 i 68 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej”. W uzasadnieniu
podstaw kasacyjnych podniósł, że Sąd drugiej instancji oparł się wyłącznie na zapi-
sach z protokołu rozprawy, „które jak wiadomo nie odzwierciedlają pełnego przebie-
gu rozprawy na żadnym procesie w Polsce”. Ponadto Sąd nie ustosunkował się do
zarzutu niezgodności z Konstytucją przepisu art. 58 ust. 2 ustawy o emeryturach i
rentach. „Sądy obu instancji przyjęły bowiem, iż powód kwestionuje różnicowanie
osób ubezpieczonych ze względu na wiek, gdy tymczasem kwestionowany przepis
różnicuje ubezpieczonych ze względu na staż pracy i to w taki sposób, że wypraco-
wany okres przepada ubezpieczonemu, jeżeli przerwa w zatrudnieniu wynosi np. 10
lat. W takiej sytuacji ubezpieczony podejmujący pracę dopiero w wieku 50 lat, który
po przepracowaniu 5 lat stał się niezdolnym do pracy - rentę otrzyma. Natomiast oby-
watel, który pracował, jak np. skarżący od 18 do 40 roku życia a następnie miał 10-
letnią przerwę (z różnych powodów) ponownie podjął zatrudnienie w wieku 50 lat i
stał się niezdolnym do pracy po przepracowaniu 4 i pół roku, renty nie otrzyma. Je-
den i drugi mają po 55 lat. Pierwszy przepracował tylko 5 lat w całym swoim życiu i
rentę otrzymał. Drugi przepracował 26 i pół roku i renty nie może otrzymać. Zatem
jak wyżej wykazano obywatele Rzeczypospolitej Polskiej nie są równo traktowani a
nawet ci, którzy mają krótszy staż pracy, znajdują się w uprzywilejowanej sytuacji”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Pismo stanowiące kasację zostało sformułowane niewłaściwie, gdyż przy
przytoczeniu podstaw kasacyjnych skarżący nie wskazał, na której z podstaw okre-
4
ślonych w art. 3931
k.p.c. opiera kasację. Po stwierdzeniu „opieram kasację na na-
stępujących podstawach:” wymienione są zarzuty naruszenia przepisów postępowa-
nia, co wskazywałoby na oparcie kasacji na podstawie art. 3931
pkt 2 k.p.c. Nato-
miast przedstawienie okoliczności uzasadniających rozpoznanie kasacji i uzasadnie-
nie kasacji wskazuje na zarzut błędnego zastosowania prawa materialnego - nie-
zgodnego zdaniem skarżącego z Konstytucją RP przepisu art. 58 ust.2 ustawy o
emeryturach i rentach, czyli podstawę wymienioną art. 3931
pkt 1 k.p.c. Mimo tych
błędów można przyjąć, że kasacją jest oparta na obu podstawach wymienionych w
art. 3931
k.p.c. Podstawy te są nieusprawiedliwione.
Zgodnie z art. 392 k.p.c. kasacja przysługuje od wyroku drugiej instancji, za-
tem zarzuty naruszenia prawa procesowego mogą dotyczyć tylko postępowania
przed sądem drugiej instancji poprzedzającego wydanie wyroku. Naruszenie przepi-
sów postępowania przed sądem pierwszej instancji nie jest usprawiedliwioną pod-
stawą kasacji. Nawet nieważność postępowania przed sądem pierwszej instancji nie
może być przedmiotem zarzutu kasacyjnego, jeżeli zarzut ten nie jest połączony z
zarzutem naruszenia przez sąd drugiej instancji przepisu art. 386 § 2 k.p.c. Nieza-
leżnie od tego okoliczności podniesione w kasacji nie uzasadniają zarzutu nieważno-
ści postępowania z mocy art. 379 pkt 5 k.p.c., który to przepis stanowi, że nieważ-
ność postępowania zachodzi, jeżeli strona została pozbawiona możności obrony
swych praw. Skoro wnioskodawca uczestniczył we wszystkich czynnościach sądo-
wych, nie można mówić o pozbawieniu go możności obrony swych praw. Okolicz-
ność, że strona nie mogła wypowiedzieć się do końca po zamknięciu rozprawy, nie
uzasadnia zarzutu pozbawienia możności obrony, gdyż wszystkie argumenty strona
może przedstawić w apelacji. W tej sprawie podnoszone w kasacji uchybienie w
ogóle nie wystąpiło, co zostało stwierdzone w protokole rozprawy. Strona , która nie
żądała sprostowania protokołu w trybie art. 160 k.p.c., nie może skutecznie powoły-
wać się na to, że protokół nie odzwierciedla faktycznie dokonanych czynności sądo-
wych.
Postępowania przed Sądem drugiej instancji dotyczy jedynie zarzut narusze-
nia art. 328 § 2 k.p.c. Zarzut ten jest bezzasadny. Naruszenie przepisów postępowa-
nia może być usprawiedliwioną podstawą kasacji tylko wówczas, gdy uchybienie to
mogło mieć wpływ na wynik sprawy (art. 3931
pkt 2 k.p.c.). Regułą jest, że uchybienia
w zakresie niespełnienia warunków, jakim zgodnie z art. 328 § 2 k.p.c. powinno od-
powiadać uzasadnienie wyroku, nie mają wpływu na wynik sprawy. Uzasadnienie
5
sporządzane jest bowiem po wydaniu i ogłoszeniu wyroku, kiedy wynik sprawy jest
już przesądzony. Uchybienie w postaci pominięcia w uzasadnienie wyroku podstawy
prawnej rozstrzygnięcia nie ma wpływu na to rozstrzygnięcie, jeżeli podstawa prawna
istnieje. W tym przypadku uchybienie nie wystąpiło, gdyż w uzasadnieniu wyroku
została wskazana podstawa prawna merytorycznego rozstrzygnięcia ( art. 58 ust.1 i
2 ustawy o emeryturach i rentach) i podstawa prawna oddalenia apelacji (art. 385
k.p.c.).
Zarzut naruszenia prawa materialnego jest również chybiony. Regulacji za-
wartej w art. 58 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (obecnie jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39,
poz. 353) nie można oceniać w kategoriach nierównego traktowania ubezpieczonych
i jej zgodności lub niezgodności z konstytucyjnymi zasadami wyrażonymi w przepi-
sach wymienionych w kasacji. Przepisy te określają warunki, od których uzależnione
jest prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy. Konstytucja Rzeczypospolitej Pol-
skiej w art. 67 ust. 1 zapewnia wszystkim obywatelom prawo do zabezpieczenia
społecznego w razie niezdolności do pracy w zakresie i formie określonym ustawą.
Powołana ustawa przewiduje zabezpieczenie w formie renty z tytułu niezdolności do
pracy, a zakres świadczeń z tego tytułu ograniczony jest tylko do osób ubezpieczo-
nych. Ubezpieczenie rentowe jest odrębnym ubezpieczeniem od ubezpieczenia eme-
rytalnego (art. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń spo-
łecznych, Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.). W przypadku tego ostatniego ubezpie-
czenia składki gromadzone są w funduszu emerytalnym, a świadczenia przyznawane
po osiągnięciu określonego wieku stanowią w pewnym stopniu ekwiwalent zgroma-
dzonych składek (art. 24 ust. 1 i 25 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach). Zdarze-
niem uprawniającym do świadczeń z tego funduszu jest osiągniecie wymaganego
wieku niezależnie od istnienia ubezpieczenia w chwili wystąpienia zdarzenia i długo-
ści okresu ubezpieczenia. Ubezpieczenie rentowe funkcjonuje na innych zasadach.
Zdarzeniem uprawniającym do świadczeń z tego ubezpieczenia jest powstanie nie-
zdolności do pracy, które może nastąpić w każdym czasie. Z istoty tego ubezpiecze-
nia wynika, że świadczenia nie mogą być pokryte ze zgromadzonych przez ubezpie-
czonego składek. Źródłem świadczeń jest fundusz rentowy powstały ze składek
wpłacanych przez wszystkich ubezpieczonych na wypadek ryzyka wystąpienia nie-
zdolności do pracy. W konsekwencji ze świadczeń z tego funduszu korzystają tylko
osoby podlegające ubezpieczeniu w czasie, kiedy wystąpiło objęte ubezpieczeniem
6
zdarzenie. Jednym z warunków uprawniających do renty z tytułu niezdolności do
pracy, określonym w art. 57 pkt 3 ustawy o emeryturach i rentach, jest powstanie tej
niezdolności w okresie ubezpieczenia; najpóźniej w ciągu 18 miesięcy po jego usta-
niu. Skutkiem związania prawa do świadczeń z ubezpieczeniem jest utrata tego
prawa po ustaniu ubezpieczenia. Osoba, której ubezpieczenie ustało, nie ma żad-
nych uprawnień wynikających z tego ubezpieczenia i aby uprawnienia takie uzyskać
musi ubezpieczyć się ponownie.
Kolejnym warunkiem, określonym w art. 57 pkt 2 jest posiadanie odpowiednio
długiego okresu ubezpieczenia. Przepis art. 58 ust. 1 uzależnia długość tego okresu
od wieku, w którym ubezpieczony staje się niezdolnym do pracy. Bierze się tu pod
uwagę wynikającą z wieku, w którym można podjąć działalność podlegającą ubez-
pieczeniu, możliwość podlegania ubezpieczeniu. I tak wymagany okres ubezpiecze-
nia osoby, która stała się niezdolna do pracy przed ukończeniem 20 lat wynosi 1 rok,
a osoby, której niezdolność do pracy powstała po ukończeniu 30 lat wynosi 5 lat. W
stosunku do tych ostatnich osób przepis art. 58 ust. 2 wprowadza dodatkowy waru-
nek, a mianowicie okres 5 lat powinien przypadać w ciągu ostatniego dziesięciolecia
przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do
pracy. Regulacja uzależniająca prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy po-
wstałej po ukończeniu przez ubezpieczonego 30 lat od posiadania pięcioletniego
okresu ubezpieczenia w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed powstaniem tej nie-
zdolności nie jest wyrazem nierównego traktowania ubezpieczonych, lecz wynika z
powiązania prawa do świadczeń rentowych z podleganiem ubezpieczeniu rento-
wemu w okresie bezpośrednio poprzedzającym powstanie niezdolności do pracy.
Jak wskazano wyżej, okres ubezpieczenia rentowego po przerwie w ubezpieczeniu
trwającej kilka lat zaczyna biec na nowo, a z poprzedniego ubezpieczenia nie wyni-
kają uprawnienia w zakresie prawa do renty. Dlatego opisany w kasacji hipotetyczny
przykład, nie odnoszący się zresztą do sytuacji wnioskodawcy, nie uzasadnia twier-
dzenia o nierównym traktowaniu ubezpieczonych. W przypadku osoby, podlegającej
ubezpieczeniu w odpowiednio długim okresie poprzedzającym powstanie niezdolno-
ści do pracy, prawo do świadczeń powiązane jest z ubezpieczeniem rentowym. Nie
ma takiego powiązania w przypadku osoby, która stała się niezdolna do pracy po
wieloletniej przerwie w ubezpieczeniu.
Podniesione w kasacji zarzuty okazały się nieuzasadnione i z tych przyczyn
Sąd Najwyższy na podstawie art. 39312
k.p.c. ją oddalił.
7
========================================