Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 15 grudnia 2004 r.
I UK 78/04
Podniesienie przez oddział regionalnej Kasy Rolniczego Ubezpieczenia
Społecznego zarzutu przedawnienia w postępowaniu o jednorazowe odszkodo-
wanie z tytułu śmierci męża ubezpieczonej w wyniku wypadku przy pracy rolni-
czej, należy ocenić jako nadużycie prawa (art. 8 k.p.), w sytuacji, gdy z okolicz-
ności sprawy wynika, że wystąpiłaby z takim wnioskiem przed upływem prze-
dawnienia, gdyby została poinformowana o tej możliwości przez organ rentowy
w poprzednio toczącym się postępowaniu o zasiłek pogrzebowy.
Przewodniczący SSN Zbigniew Myszka, Sędziowie SN: Jadwiga Skibińska-
Adamowicz, Andrzej Wasilewski (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 15 grudnia 2004 r.
sprawy z wniosku Danuty K. przeciwko Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecz-
nego-Oddziału Regionalnego w Z. o jednorazowe odszkodowanie, na skutek kasacji
wnioskodawczyni od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecz-
nych w Łomży z dnia 26 listopada 2003 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łomży do ponownego rozpoznania, pozo-
stawiając temu Sądowi orzeczenie o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łomży wyrokiem z
dnia 26 listopada 2003 r. [...] oddalił apelację wnioskodawczyni - Danuty K. od wyro-
ku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łomży z dnia 29
września 2003 r. [...], oddalającego jej odwołanie od decyzji Oddziału Regionalnego
Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego w Z. z dnia 24 marca 2003 r., odma-
wiającej wnioskodawczyni przyznania prawa do jednorazowego odszkodowania z
tytułu śmierci męża - Juliana K., na podstawie art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 20 grudnia
2
1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr 7,
poz. 25 ze zm. - powoływanej nadal jako ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolni-
ków) w związku z art. 291 § 1 k.p., stwierdzając w uzasadnieniu tego wyroku, że: po
pierwsze - wnioskodawczyni, zgłaszając w kilka dni po śmierci męża wniosek o zasi-
łek pogrzebowy, nie zgłosiła równocześnie „wniosku o jednorazowe odszkodowanie
z tytułu śmierci męża wskutek wypadku przy pracy rolniczej, (...) a o możliwości wy-
stąpienia z takim roszczeniem dowiedziała się dopiero w sierpniu 2002 r., gdy
wypadkowi przy pracy uległa jej córka, która zainteresowała się bliżej treścią ustawy
o ubezpieczeniu społecznym rolników”; tymczasem „z okoliczności sprawy wynika,
że nie było oczywistym samo przez się, iż wypadek, któremu uległ w dniu 31.07.1999
r. Julian K., był wypadkiem przy pracy rolniczej. Mąż odwołującej się został potrącony
przez samochód podczas jazdy rowerem (był to więc wypadek drogowy) i to, że
wówczas wiózł skórę z cielaka na sprzedaż schodziło niejako na dalszy plan. Gdyby
odwołująca się bezpośrednio po śmierci męża miała świadomość tego, iż uległ on
wypadkowi przy pracy rolniczej, na pewno wykazałaby taką samą determinację w
dochodzeniu przedmiotowego roszczenia jaką wykazuje aktualnie”; po drugie - „brak
informacji ze strony KRUS’u o możliwości dochodzenia przez odwołującą się od-
szkodowania - w okolicznościach sprawy - nie mógł być przeszkodą do wystąpienia
ze stosownym roszczeniem już w 1999 r. Nadto nie jest oczywiste, że pracownik
KRUS przyjmujący wniosek odwołującej się o zasiłek pogrzebowy miał już wówczas
wszelkie dane, aby wypowiadać się w kwestii roszczenia odszkodowawczego i celo-
wo wprowadzić odwołującą się w błąd”; po trzecie - w tej sytuacji Sąd Okręgowy
stwierdził, iż „należy zgodzić się z oceną Sądu Rejonowego, że podniesienie przez
organ rentowy zarzutu przedawnienia nie jest sprzeczne z zasadami współżycia
społecznego. Jako chybiony należało również uznać zarzut naruszenia art. 5 k.c.”
W kasacji od powyższego wyroku Sądu Okręgowego pełnomocnik wniosko-
dawczyni zarzuciła naruszenie prawa materialnego poprzez brak zastosowania do
stanu faktycznego sprawy treści art. 8 k.p. w związku z art. 291 § 1 i art. 295 § 1 pkt
1 k.p. oraz art. 63 ust. 1 pkt 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników i
uwzględnienie zarzutu przedawnienia naruszającego zasady współżycia społeczne-
go i stanowiącego nadużycie prawa. Równocześnie, jako okoliczność przemawiającą
na rzecz przyjęcia kasacji do rozpoznania pełnomocnik wnioskodawczyni wskazała
„konieczność dokonania przez Sąd Najwyższy wykładni przepisów prawa, a miano-
wicie, czy brak informacji KRUS’u o przysługującym jednorazowym odszkodowaniu
3
za śmierć związaną z pracą w gospodarstwie rolnym stanowi usprawiedliwioną wy-
jątkową okoliczność uzasadniającą nieuwzględnienie zarzutu przedawnienia jako
naruszającego zasady współżycia społecznego w rozumieniu art. 8 k.p.” W konse-
kwencji, w kasacji sformułowany został wniosek o „uchylenie zaskarżonego orzecze-
nia Sądu Okręgowego, Wydziału Pracy i Ubezpieczeń w Łomży, przy uwzględnieniu
kosztów postępowania”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wedle stanu prawnego obowiązującego zarówno w dacie zdarzenia, w nawią-
zaniu do którego sformułowane zostało w rozpoznawanej sprawie roszczenie wnio-
skodawczyni o przyznanie jednorazowego odszkodowania z powodu śmierci jej
męża wskutek wypadku przy pracy rolniczej (art. 10 ust. 1 pkt 3 w związku z art. 11
ust. 1 pkt 4 oraz art. 13 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników), jak i w
dacie wszczęcia w rozpoznawanej sprawie postępowania przed organem rentowym
o przyznanie wnioskodawczyni zasiłku pogrzebowego w związku ze śmiercią jej
męża w dniu 31 lipca 1999 r. (art. 18 pkt 6 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolni-
ków), w sprawach nieuregulowanych w ustawie o ubezpieczeniu społecznym rolni-
ków „stosuje się przepisy o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych” (art.
52 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników). Równocześnie, zgodnie z
art. 123 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych
(Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.) „w sprawach nieuregulowanych ustawą stosuje się
przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego, chyba że ustawa stanowi ina-
czej”, a z kolei art. 9 k.p.a. stanowi w sposób jednoznaczny i kategoryczny zarazem,
iż: „organy administracji publicznej są obowiązane do należytego i wyczerpującego
informowania stron o okolicznościach faktycznych i prawnych, które mogą mieć
wpływ na ustalenie ich praw i obowiązków będących przedmiotem postępowania
administracyjnego. Organy te czuwają nad tym, aby strony i inne osoby uczestniczą-
ce w postępowaniu nie poniosły szkody z powodu nieznajomości prawa, i w tym celu
udzielają im niezbędnych wyjaśnień i wskazówek”. Oznacza to, że oddziały regional-
ne Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, pełniące funkcję organów rento-
wych w sprawach ubezpieczenia społecznego rolników (art. 2 ust. 1 i art. 61 ust. 1
ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników w związku z § 7 ust. 1 statutu Kasy
Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, stanowiącego załącznik do rozporządzenia
4
Rady Ministrów z dnia 1 marca 1994 r. w sprawie nadania statutu Kasie Rolniczego
Ubezpieczenia Społecznego - Dz.U. Nr 33, poz. 120), mają obowiązek informowania
ubezpieczonych i świadczeniobiorców o ich prawach i obowiązkach wynikających z
ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników (art. 62 ust. 1 pkt 4 tej ustawy), także w
ramach postępowania prowadzonego w indywidualnej sprawie (art. 9 k.p.a. w
związku z art. 52 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników oraz art. 123
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych).
Tymczasem, w rozpoznawanej sprawie jest poza sporem, że w czasie postę-
powania wszczętego w wyniku zgłoszenia przez wnioskodawczynię wniosku o zasi-
łek pogrzebowy w związku ze śmiercią jej męża w wypadku, któremu uległ on w dniu
31 lipca 1999 r., Oddział Regionalny Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego w
Zambrowie, który jako organ rentowy prowadził postępowanie w tej sprawie, nie po-
informował wnioskodawczyni o możliwości ubiegania się przez nią również o jedno-
razowe odszkodowanie w związku ze śmiercią męża, jeżeli śmierć ta nastąpiła
wskutek wypadku przy pracy rolniczej (art. 10 ust. 1 pkt 3 w związku z art. 11 ust. 1
ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników). Przy czym, zaniedbania organu ren-
towego w zakresie wywiązania się z tego obowiązku prawnego w żadnym razie nie
usprawiedliwiają sformułowane w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku Sądu Okręgo-
wego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łomży oceny, iż „z okoliczności
sprawy wynika, że nie było oczywistym samo przez się, iż wypadek, jakiemu uległ w
dniu 31.07.1999 r. Julian K. był wypadkiem przy pracy rolniczej. Gdyby odwołująca
się bezpośrednio po śmierci męża miała świadomość tego, iż uległ on wypadkowi
przy pracy rolniczej, na pewno wykazałaby taką samą determinację w dochodzeniu
przedmiotowego roszczenia jaką wykazuje aktualnie. Żadne więc wyjaśnienia pra-
cownika KRUS-u nie powstrzymałyby odwołującej się od złożenia stosownego wnio-
sku (ustnie, telefonicznie, pisemnie) już w 1999 r.” - bowiem obowiązek poinformo-
wania wnioskodawczyni o możliwości ubiegania się o jednorazowe odszkodowanie w
związku ze śmiercią jej męża w wyniku wypadku drogowego ciążył na organie rento-
wym niezależnie od tego, jak organ ten oceniał okoliczności tego wypadku jako „wy-
padku przy pracy rolniczej” (art. 11 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolni-
ków). W tej sytuacji, podniesiony następnie w niniejszej sprawie przez organ rentowy
w postępowaniu, w którym wnioskodawczyni wystąpiła o wypłatę jednorazowego od-
szkodowania z tytułu śmierci jej męża w wyniku wypadku przy pracy rolniczej, zarzut
przedawnienia się tego roszczenia z upływem trzech lat od daty tego zdarzenia, czyli
5
od dnia 31 lipca 1999 r. (art. 13 ust. 1 oraz art. 52 ust. 1 pkt 2 ustawy o ubezpieczeni
społecznym rolników, który stanowi, że „do przyznawania świadczeń z ubezpieczenia
i do ich wypłaty stosuje się odpowiednio przepisy regulujące przyznawanie i wypłatę
odpowiednich świadczeń przysługujących pracownikom i członkom ich rodzin”, w
związku z art. 12 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypad-
ków przy pracy i chorób zawodowych, jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144
ze zm. oraz art. 291 § 1 k.p. - por. także mającą moc zasady prawnej uchwałę składu
siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego z dnia 17 października 1984 r., III PZP 29/84,
OSNCP 1985 nr 2-3, poz. 21), należało ocenić jako nadużycie prawa w rozumieniu
art. 8 k.p., skoro okoliczności tej sprawy wskazują na to, że gdyby wnioskodawczyni
została poinformowana przez organ rentowy o możliwości wystąpienia z wnioskiem o
przyznanie jej jednorazowego odszkodowania w związku ze śmiercią męża w wyniku
wypadku przy pracy rolniczej, to z wnioskiem takim wystąpiłaby przed upływem ter-
minu przedawnienia tego roszczenia.
Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd Najwyższy na podstawie art. 39313
§ 1 k.p.c.
orzekł jak w sentencji.
========================================