Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 16 grudnia 2004 r.
II UK 79/04
Zarządzenie ministra wydane na podstawie upoważnienia zawartego w §
1 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku
emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) nie jest źródłem prawa
materialnego, którego naruszenie może stanowić podstawę kasacyjną okre-
śloną w art. 3931
pkt 1 k.p.c.
Przewodniczący SSN Beata Gudowska, Sędziowie SN: Zbigniew Hajn (spra-
wozdawca), Andrzej Kijowski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 16 grudnia 2004 r.
sprawy z wniosku Maksymiliana S. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziałowi w O. o wcześniejszą emeryturę, na skutek kasacji wnioskodawcy od wy-
roku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 14 stycznia 2004 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z 14 stycznia 2004 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację Maksymiliana
S. od wyroku Sądu Okręgowego w Elblągu, oddalającego jego odwołanie od decyzji
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O., odmawiającej mu prawa do wcze-
śniejszej emerytury.
Sąd stwierdził, że ubezpieczony pracował od 15 grudnia 1975 r. do 20 lutego
1992 r., a więc przez okres ponad 15 lat, na stanowisku kierownika budowy w Przed-
siębiorstwie Konserwacji Urządzeń Wodnych i Melioracyjnych w O. Pracodawca wy-
stawił mu świadectwo potwierdzające, że praca na tym stanowisku była pracą w
szczególnych warunkach, jako praca przy zakładaniu urządzeń melioracyjnych. Po-
nieważ, zdaniem ubezpieczonego, praca ta była związana z dozorowaniem pracow-
ników zatrudnionych stale i w pełnym wymiarze na stanowiskach wymienionych w
2
wykazie "A" dział X poz. 1 załącznika nr 1 do zarządzenia nr 16 Ministra Rolnictwa,
Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej z 31 marca 1988 r. w sprawie wykazu stano-
wisk pracy w zakładach pracy nadzorowanych przez Ministra Rolnictwa, Leśnictwa i
Gospodarki Żywnościowej, na których wykonywane są prace w szczególnych warun-
kach lub w szczególnym charakterze (Dz.Urz. MRLiGŻ nr 2 poz. 4), to praca na jego
stanowisku, powinna być traktowana tak samo, jak praca na stanowiskach, na któ-
rych pracowali nadzorowani przez niego robotnicy.
Sąd Apelacyjny nie podzielił tego rozumowania uznając, że prezentowana
przez ubezpieczonego interpretacja ma charakter rozszerzający i zmierza do zapew-
nienia mu wcześniejszej emerytury, pomimo że nie pracował on na stanowisku wy-
mienionym w wykazie określonym przez uprawnionego ministra na podstawie dele-
gacji zawartej w § 1 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w
sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach
lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.). Wbrew zarzutom ape-
lacji, w świetle bezspornych w sprawie okoliczności, nie można przyjąć, że była to
praca na stanowisku uprawniającym zgodnie z zarządzeniem nr 16 MRLiGŻ do
wcześniejszej emerytury. Twierdzenie ubezpieczonego, że zajmowane przez niego
stanowisko kierownika oddziału w Przedsiębiorstwie Konserwacji Urządzeń Wodnych
i Melioracyjnych i związany z nim nadzór było zaliczone do pierwszej kategorii za-
trudnienia i wymienione w dziale XI pkt 35 załącznika do rozporządzenia Rady Mini-
strów z 4 maja 1979 r. w sprawie pierwszej kategorii zatrudnienia (Dz.U. Nr 13, poz.
86) także nie daje podstaw do uwzględnienia apelacji. Ze złożonego do akt rento-
wych świadectwa pracy ubezpieczonego w szczególnych warunkach nie wynika,
żeby pracował on na stanowisku kierownika oddziału, a tylko praca na takim stano-
wisku była zaliczona do zatrudnienia w pierwszej kategorii. Ze świadectwa tego na-
tomiast wynika, że ubezpieczony pracował na stanowisku kierownika budowy, które
nie zostało wymienione w powołanym wyżej załączniku do rozporządzenia Rady
Ministrów z 1979 r. Z § 19 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r.
wynika, że prace należące do pierwszej kategorii zatrudnienia na podstawie przepi-
sów obowiązujących do czasu wejścia w życie tego rozporządzenia, niezależnie od
tego, czy w myśl przepisów obowiązujących po 1 stycznia 1983 r., są zaliczone do
prac w szczególnych warunkach. Nie ma podstaw, aby w myśl § 19 ust. 2 rozporzą-
dzenia z 7 lutego 1983 r. prace zaliczone przed 1 stycznia 1983 r. do pierwszej kate-
gorii zatrudnienia i kontynuowane po tej dacie, uważać po 1 stycznia 1983 r. za
3
prace w szczególnych warunkach wskazane w § 4 tego rozporządzenia, jeżeli we-
dług przepisów obowiązujących po tej dacie nie są one zaliczone do prac w szcze-
gólnych warunkach. Wynika stąd, że jeżeli nawet praca na stanowisku kierownika
budowy przy nadzorowaniu prac związanych z melioracjami, według przepisów obo-
wiązujących przed 1 stycznia 1983 r., byłaby zaliczona do pierwszej kategorii zatrud-
nienia, to jej kontynuowanie po 1 stycznia 1983 r. nie może być uważane za pracę w
szczególnych warunkach w rozumieniu § 4 rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. Stąd
też praca na tym stanowisku nie została ujęta w wykazie prac ustalonym przez wła-
ściwego ministra na podstawie delegacji zawartej w § 1 ust. 2 rozporządzenia z 7
lutego 1983 r. Z uwagi na to, że do 1 stycznia 1983 r. ubezpieczony świadczył tę
pracę przez okres krótszy niż 15 lat, bo zaledwie 7 lat, więc nawet gdyby w okresie
do 1 stycznia 1983 r. potraktować ją jako pracę w 1 kategorii zatrudnienia, to nie
spełniałaby ona warunku związanego z minimalnym okresem, w jakim konieczne jest
świadczenie pracy w szczególnych warunkach, aby z tego tytułu nabyć prawo do
wcześniejszej emerytury.
Ubezpieczony zaskarżył powyższy wyrok w całości, opierając kasację „na
podstawie naruszenia prawa materialnego art. 3931
pkt 1 k.p.c.” poprzez błędną wy-
kładnię zarządzenia nr 16 Ministra Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej
z 31 marca 1988 r., polegającą na nieuznaniu pracy powoda w okresie od 15 grudnia
1975 r. do 29 lutego 1992 r. za pracę w dozorze inżynieryjno-technicznym, która po-
winna być zaliczona do prac w szczególnych warunkach z uwagi na to, że była wy-
konywana na stałe i w pełnym wymiarze bezpośrednio przy stanowiskach wymienio-
nych w wykazie. Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i prze-
kazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu w Gdańsku do ponownego rozpoznania oraz
o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów procesu, w tym kosztów za-
stępstwa procesowego według norm przepisanych. Następnie wskazał, że podstawą
kasacji jest naruszenie przez Sąd Apelacyjny w Gdańsku prawa materialnego przez
błędną wykładnię zarządzenia nr 16 z 31 marca 1988 r. (wykaz A, część B , dział
XIV, poz. 24).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Nie jest jasne, czy, zgodnie z intencją skarżącego podstawą kasacji ma być
naruszenie całego zarządzenia nr 16 Ministra Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki
4
Żywnościowej z dnia 31 marca 1988 r. w sprawie wykazu stanowisk pracy w zakła-
dach pracy nadzorowanych przez Ministra Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żyw-
nościowej, na których wykonywane są prace w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze, Dz.Urz. MRLiGŻ nr 2 poz. 4 (powołane w kasacji bez
podania tytułu i miejsca publikacji), czy też stanowi ją jedynie „wykaz A, część B,
dział XIV, poz. 24”, zamieszczony w załączniku do tego zarządzenia. Bez względu
na wyjaśnienie tej kwestii należy wskazać, że w dalszej ocenie podstawy niniejszej
kasacji możliwe jest uwzględnienie jedynie „wykazu A, część B, dział XIV, poz. 24”,
ponieważ, zgodnie z ustalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego, zarzut narusze-
nia aktu prawnego w całości nie stanowi wskazania podstawy kasacyjnej (por. np.:
postanowienie Sądu Najwyższego z 17 stycznia 2002, III CKN 760/00, LEX nr
53138; postanowienie Sądu Najwyższego z 9 stycznia 2002, II UKN 662/00, OSNP
2003 nr 21, poz. 527; uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z 27 października
2004 r., I PK 670/03). Jednakże nawet tak sprecyzowane unormowanie nie może
stanowić podstawy kasacji w rozumieniu art. 3931
pkt 1 k.p.c. Regulacja ta nie jest
prawem materialnym w rozumieniu tego przepisu. Wynika to stąd, że nie mieści się
ona w kategorii źródeł powszechnie obowiązującego prawa wymienionych w art. 87
Konstytucji, do których zalicza się Konstytucję, ustawy, ratyfikowane umowy między-
narodowe oraz rozporządzenia (por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
14.VI.2000 r., V CKN 1116/00, niepublikowane, oraz wyroki z: 8 marca 2001r., I CKN
991/00, LEX nr 52460; 3 kwietnia 2001 r., I CKN 1405/98, LEX nr 52703). Nie można
jej również zaliczyć do swoistych przepisów prawa pracy określonych w art. 9 k.p.,
których naruszenie może stanowić podstawę kasacji tak, jak naruszenie przepisów
powszechnie obowiązującego prawa materialnego (por. wyrok Trybunału Konstytu-
cyjnego z 10 czerwca 2003 r., SK 37/02, OTK-A 2003 nr 6, poz. 53; uzasadnienie
wyroku Sądu Najwyższego z 16 listopada 2000, I PKN 82/00, OSNAPiUS 2002 nr
11, poz. 266; wyrok Sądu Najwyższego z 2 czerwca 1997, I PKN 197/97, OSNAPiUS
1998 nr 9, poz. 270; W. Sanetra, Podstawy kasacyjne w sprawach z zakresu prawa
pracy, PiZS 2000, nr 2). Unormowanie to zostało bowiem zawarte w zarządzeniu
ministra, tj. szczególnym źródle prawa o charakterze wewnętrznym, które zgodnie z
art. 93 ust. 2 Konstytucji, może być adresowane wyłącznie do podmiotów podległych
organowi, który je wydał. Akty tego rodzaju nie mogą kształtować sytuacji prawnej
podmiotu spoza układu organizacyjnego podległego organowi wydającemu dany akt,
ani stanowić podstawy decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych pod-
5
miotów (zob. powołany wyżej wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 10 czerwca 2003 r.
i tam cyt. orzeczenia; wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 20 lipca 2000 r., I
SA 415/00, LEX nr 53943; wyrok Sądu Najwyższego z 21 kwietnia 2004 r., II UK
337/03, OSNP 2004 nr 22, poz. 392 ).
Na koniec należy wskazać, że rozpatrywane wyżej unormowanie, zawarte w
zarządzeniu z 31 marca 1988 r., jest w istocie jedynie wykazem prac wykonywanych
w szczególnych warunkach, natomiast skutki prawne wykonywania takiej pracy okre-
ślone zostały w ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Fundu-
szu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze
zm.) i w utrzymanym jej przepisami w mocy rozporządzeniu Rady Ministrów z 7 lute-
go 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczegól-
nych warunkach lub w szczególnym charakterze (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 21
kwietnia 2004, II UK 337/03, OSNP 2004 nr 22, poz. 392). Przepisów tych aktów nie
powołano jednak w niniejszej kasacji.
Wobec powyższego Sąd Najwyższy, na podstawie art. 39312
k.p.c., orzekł jak
w sentencji.
========================================