Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 18 stycznia 2005 r.
II PK 142/04
Nakaz udostępnienia wszystkich akcji spółki akcyjnej powstałej wskutek
prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego w okresie dwóch lat od jej wpisa-
nia do rejestru handlowego (art. 19 ust. 1 ustawy z dnia 13 lipca 1990 r. o pry-
watyzacji przedsiębiorstw państwowych, Dz.U. Nr 51, poz. 298 ze zm.) stanowił
normę kompetencyjną, której wykonanie przez Skarb Państwa po wyznaczo-
nym okresie dwuletnim nie rodziło roszczeń odszkodowawczych pracowników
zainteresowanych nabyciem akcji na preferencyjnych zasadach.
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Andrzej Kijowski (spra-
wozdawca), Barbara Wagner.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 18 stycznia 2005 r.
sprawy z powództwa Janusza W. przeciwko Skarbowi Państwa - Ministrowi Skarbu
Państwa w Warszawie i Agencji Kapitałowo-Rozliczeniowej SA w W. o odszkodowa-
nie i wypłacenie środków pieniężnych z niepodzielonego zysku, na skutek kasacji po-
woda od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w War-
szawie z dnia 16 października 2003 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie, po roz-
poznaniu sprawy z powództwa Władysławy Z. i Janusza W. przeciwko Skarbowi
Państwa - Ministrowi Skarbu Państwa w Warszawie i Agencji Kapitałowo Rozlicze-
niowej SA w W., na skutek apelacji powodów od wyroku Sądu Rejonowego dla War-
szawy Pragi-Sądu Pracy w Warszawie z dnia 6 września 2002 r. [...], oddalającego
ich powództwa o odszkodowanie i wypłatę środków pieniężnych z niepodzielonego
zysku, wyrokiem z dnia 26 października 2003 r. [...] uchylił zaskarżony wyrok wobec
powoda Janusza W. w stosunku do Agencji Kapitałowo Rozliczeniowej w W. w czę-
2
ści dotyczącej wypłacenia środków pieniężnych z niepodzielonego zysku i przekazał
sprawę do ponownego rozpoznania, umorzył postępowanie apelacyjne wobec po-
wódki Władysławy Z. i oddalił apelację powoda Janusza W. w części dotyczącej wy-
płaty odszkodowania.
W motywach tego rozstrzygnięcia Sąd Okręgowy przejął jako własne ustalenia
faktyczne poczynione w postępowaniu w pierwszej instancji oraz podzielił ich prawną
kwalifikację. W dniu 29 czerwca 1992 r. przedsiębiorstwo państwowe „Huta W.” zo-
stało przekształcone w Spółkę Huta W. SA, która następnie - dnia 30 września 1992
r. - wniosła do spółki Huta L. Spółki z o.o. aport rzeczowy w zamian za udziały. W
końcu tego roku Huta W. SA zmieniła nazwę na „Agencja Kapitałowo Rozliczeniowa”
SA, pozostając jednoosobową spółką Skarbu Państwa. Na podstawie rozporządze-
nia Rady Ministrów z dnia 11 kwietnia 1995 r. w sprawie ustalania terminu udostęp-
niania akcji (udziałów) należących do Skarbu Państwa w niektórych spółkach po-
wstałych w wyniku przekształcenia przedsiębiorstw państwowych (Dz.U. Nr 45, poz.
233) termin ten w stosunku do pozwanej Agencji został przedłużony. W dniu 6 kwiet-
nia 2000 r. Skarb Państwa dokonał podwyższenia kapitału akcyjnego Spółki. Ogło-
szenie o przystąpieniu do nieodpłatnego nabycia akcji Minister Skarbu Państwa wy-
dał w dniu 6 listopada 2001 r. Dnia 22 listopada 2001 r. opublikowana została lista
osób potencjalnie uprawnionych do nabycia akcji. Ostateczną listę wywieszono w
dniu 3 stycznia 2002 r., a od 10 stycznia tego roku rozpoczęto wydawanie akcji oso-
bom uprawnionym.
Zdaniem powoda nieudostępnienie w 1992 r. akcji przedsiębiorstwa Huta W.
SA - w 1992 r. prywatyzowanego w oparciu o ustawę z dnia 13 lipca 1990 r. o prywa-
tyzacji przedsiębiorstw państwowych (Dz.U. Nr 51, poz. 298 ze zm.) - wyrządziło mu
szkodę w postaci różnicy pomiędzy wartością akcji w dniu poprzedzającym dzień
faktycznej prywatyzacji Huty W., tj. 29 czerwca 1992 r., a ich wartością w dniu, w któ-
rym akcje te faktycznie zostały zaoferowane, tj. 24 listopada 2001 r. Wysokość tej
szkody powód określił na kwotę 9.176 zł., a odpowiedzialność za nią ponosi Minister
Skarbu Państwa, który nie wykonał ciążącego na nim obowiązku przekazania akcji
prywatyzowanego przedsiębiorstwa w terminie zakreślonym w art. 19 ust. 1 powoła-
nej ustawy.
W ocenie Sądu Okręgowego brak jest podstaw do przyjęcia, że powód poniósł
szkodę z winy Skarbu Państwa, który nie zrealizował jego uprawnień do nabycia ak-
cji w 1992 r. na podstawie ustawy o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych. Bez-
3
sporne jest, że przekształcenie przedsiębiorstwa państwowego Huta W. w jednooso-
bową spółkę Skarbu Państwa nastąpiło z dniem 29 czerwca 1992 r. Tymczasem z
przepisu art. 19 ust. 1 powołanej ustawy wynikało, że udostępnienie wszystkich akcji
powinno nastąpić w ciągu dwóch lat od wpisania spółki do rejestru handlowego,
chyba że Rada Ministrów ustali dłuższy termin. Natomiast udostępnienie akcji
uprawnionym pracownikom na zasadach preferencyjnych powinno nastąpić nie póź-
niej niż w ciągu dwóch miesięcy od chwili udostępnienia pierwszych akcji na ogól-
nych zasadach (art. 24 ust. 2 ustawy). Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 11
kwietnia 1995 r. w sprawie ustalenia terminu udostępniania akcji (udziałów) należą-
cych do Skarbu Państwa w niektórych spółkach powstałych w wyniku przekształce-
nia przedsiębiorstw państwowych, termin udostępniania akcji należących do Skarbu
Państwa ustalono na dzień 31 grudnia 1996 r. Dotyczyło to również Huty W. SA,
przekształconej później w Agencję Kapitałowo- Rozliczeniową SA. Zdaniem Sądu
Okręgowego, powyższe rozporządzenie wywołało w stosunku do pozwanej agencji
„lukę czasową”, odebraną przez powoda jako niezachowanie terminu wynikającego z
art. 19 ust. 1 ustawy o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych. Luka ta nie spo-
wodowała jednak żadnej szkody. Biorąc zaś pod uwagę, że powyższa ustawa zo-
stała uchylona ustawą z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji, prywatyzacji (ak-
tualnie jednolity tekst : Dz.U. z 2002 r. Nr 171, poz. 1397 ze zm.), a Skarb Państwa
przed jej wejściem w życie nie udostępniał żadnych akcji pracownikom, należało
przyjąć, że nabywanie akcji powinno się odbywać na zasadach określonych w usta-
wie o komercjalizacji i prywatyzacji. Skoro zatem udostępnienie pierwszych akcji na
zasadach ogólnych nastąpiło w dniu 24 sierpnia 2001 r., to uprawnienie powoda po-
wstało dopiero po dniu 24 listopada 2001 r.
Kasację od powyższego wyroku złożyła strona powodowa. Zaskarżyła go w
całości, zarzucając naruszenie prawa materialnego, to jest art. 471 k.c. w związku z
art. 24 ust. 1 oraz art. 19 ust. 1, art. 24 ust. 2 i 3 ustawy o prywatyzacji przedsię-
biorstw państwowych, wyrażające się w ich błędnej wykładni prowadzącej do przyję-
cia, że pozwani nie byli obowiązani do udostępnienia powodowi akcji prywatyzowa-
nej Huty. Ponadto skarżący zarzucił naruszenie art. 417 k.c. w związku z art. 1 i art.
37 ust. 3 pkt. 2 ustawy o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, polegające na
przyjęcie błędnej tezy, że prywatyzacja Huty W. SA nastąpiła dopiero po zarejestro-
waniu podwyższenia kapitału Agencji Rozwoju Przemysłu SA na podstawie przepi-
sów ustawy o komercjalizacji. Oprócz tego skarżący wskazał na naruszenie przepi-
4
sów postępowania - art. 382 k.p.c. przez pominięcie okoliczności związanych z pry-
watyzacją Huty. Zdaniem powoda, okolicznością uzasadniającą rozpoznanie kasacji
jest oczywiste naruszenie prawa przez skarżony wyrok. Na tej podstawie skarżący
domagał się zmiany zaskarżonego orzeczenia przez zasądzenie roszczenia,
względnie uchylenia sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja podlega oddaleniu ponieważ jej podstawy okazały się nieusprawiedli-
wione. Skarga kasacyjna została zresztą przyjęta do rozpoznania, mimo istnienia
poważnych, graniczących z pewnością, przesłanek do uznania, że skarżący jedynie
werbalnie, a więc bez jakiegokolwiek merytorycznego uzasadnienia, zmienił w po-
stępowaniu apelacyjnym wartość przedmiotu sporu na 10.500 zł tylko po to, aby
przekroczyć granicę dopuszczalności kasacji, określoną w art. 3921
k.p.c. na kwotę
dziesięć tysięcy złotych. Tak samo postąpiło szereg innych osób dochodzących od
strony pozwanej takich samych roszczeń. Wprawdzie w identycznej sprawie zadecy-
dowano wcześniej o odrzuceniu kasacji (postanowienie SN z dnia 16 grudnia 2004 r.,
II PK 85/04, dotychczas niepublikowane), lecz ze względu na znaczną liczbę sporów
Sąd Najwyższy postanowił - mimo wskazanych wątpliwości - rozpoznać skargę i za-
jąć merytoryczne stanowisko co do zagadnienia prawnego wyłaniającego się w
przedmiotowym stanie faktycznym.
Istota sporu sprowadza się do pytania, czy nieudostępnienie w 1992 r. w
oparciu o przepis art. 19 ust. 1 ustawy z dnia 13 lipca 1990 r. o prywatyzacji przed-
siębiorstw państwowych akcji byłego przedsiębiorstwa państwowego Huta W. w W.
może stanowić podstawę stosownego roszczenia odszkodowawczego. Rozważania
należy rozpocząć od analizy normy prawnej wyrażonej w art. 19 ust. 1 ustawy o pry-
watyzacji przedsiębiorstw państwowych, albowiem w celu ewentualnego uzasad-
nienia odpowiedzialności odszkodowawczej konieczne jest między innymi ustalenie,
że niewydanie akcji stanowi czyn niedozwolony w rozumieniu art. 415 i nast. k.c.
bądź też - jak sugeruje skarżący - niewykonanie specyficznego zobowiązania, co dla
roszczenia pozwu mogłoby stwarzać oparcie w art. 471 k.c. Zgodnie z powołaną re-
gulacją udostępnienie wszystkich akcji należących do Skarbu Państwa powinno na-
stąpić w ciągu dwóch lat od wpisania spółki do rejestru handlowego, chyba że Rada
Ministrów albo Minister Skarbu Państwa, gdy prywatyzacji dokonuje Agencja Prywa-
5
tyzacji, ustali dłuższy termin. Odkodowywana norma posiada zatem złożoną struktu-
rę, ponieważ wynika z niej zarówno powinność określonego zachowania, jak i prawo
do przedłużenia terminu wydania akcji, które należy traktować jako normę kompe-
tencyjną, uprawniającą wskazanego w niej adresata do dokonania określonej czyn-
ności konwencjonalnej. Powinność wyrażona w analizowanym przepisie nie prowadzi
zatem do skonstruowania normy - obowiązku, tak jak dzieje się to na przykład na
gruncie prawa podatkowego, ale normy - uprawnienia, co z kolei sprzeciwia się sfor-
mułowanej przez skarżącego koncepcji odpowiedzialności z art. 471 k.c. Za taką in-
terpretacją przedmiotowej regulacji prawnej przemawiają również aspekty funkcjo-
nalno - celowościowe, odnoszące się do okoliczności związanych z uchwalaniem, jak
i wykonywaniem omawianej ustawy, która będąc wyrazem zmian ustrojowych w Pol-
sce stanowiła punkt wyjścia dla procesów prywatyzacyjnych i pewnego rodzaju eks-
peryment w prywatyzowaniu państwowych przedsiębiorstw. Wszczęcie procesu pry-
watyzacyjnego nie mogło zatem oznaczać tzw. prywatyzacji „za wszelką cenę”, to
jest bez względu na okoliczności związane z realną możliwością pozyskiwania z tego
tytułu odpowiednich środków. Potwierdza to również językowa redakcja wyrażenia
„udostępnienie wszystkich akcji (…) powinno nastąpić”, która nie jest tożsama ze
sformułowaniem „ma” lub „musi” nastąpić, czy „następuje”, które mogłoby wskazywać
na bezwarunkowy obowiązek. Wolą ustawodawcy było zatem pozostawienie w
praktyce powinności udostępniania akcji w gestii (kompetencji) wskazanych w niej
adresatów, co skądinąd znalazło swój wyraz w wydaniu przez Radę Ministrów w dniu
11 kwietnia 1995 r. rozporządzenia w sprawie ustalania terminu udostępniania akcji
(udziałów) należących do Skarbu Państwa w niektórych spółkach powstałych w wy-
niku przekształcenia przedsiębiorstw państwowych, na mocy którego termin ten
został dla strony pozwanej przedłużony. W tym kontekście nie może być mowy o
bezprawności czynu polegającego na nieudostępnieniu pracownikom akcji. Nawet
gdyby przyjąć, założenie, które w teorii prawa jest skądinąd traktowane jako wysoce
kontrowersyjne, że bezczynność adresata normy kompetencyjnej może być ujmowa-
na w kategoriach prawnej wadliwości stanu faktycznego z tytułu nierealizowania
kompetencji przez upoważniony podmiot, a występujące w tym okresie zaniechanie
wolno kwalifikować jako antynomię czynności konwencjonalnej (prawnej), to później-
sze podjęcie takiej czynności należałoby jednak oceniać jako prawną konwalidację
owej bezczynności. Warto również podkreślić, że niezrealizowanie kompetencji do
zmiany terminu udostępnienia akcji w okresie dwóch lat nie pozbawia jej adresata
6
prawa do późniejszego wydania stosownego aktu wykonawczego. Inne ujęcie tego
zagadnienia narzucałoby bowiem nie tyko temporalne, ale i podmiotowe ogranicze-
nie stosowania normy prawnej wyrażonej w art. 19 ust. 1 ustawy o prywatyzacji.
Tymczasem zgodnie z regułami techniki legislacyjnej, takie ograniczenia wyrażane
są zazwyczaj expresis verbis, tak aby nie było co do nich wątpliwości.
Dla prawnej oceny żądania sformułowanego przez skarżącego nie bez zna-
czenia pozostaje również fakt, że w związku z koniecznością uwzględniania realiów
rynkowych ustawa o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych została uchylona
ustawą z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji. Ponieważ zaś
Skarb Państwa nie rozpoczął udostępniania akcji pracownikom, to do nabywania
przez nich akcji należało stosować przepisy nowej ustawy (por. art. 63 ust. 2 ustawy
o komercjalizacji i prywatyzacji). Biorąc zaś pod uwagę, że udostępnienie pierwszych
akcji nastąpiło na ogólnych zasadach dopiero w dniu 24 sierpnia 2001 r. (data reje-
stracji podwyższenia kapitału Agencji Rozwoju Przemysłu SA), to uprawnienie skar-
żącego do nabycia akcji powstało zgodnie z art. 38 pkt. 2 ustawy o komercjalizacji
dopiero w dniu 24 listopada 2001 r.
W tym kontekście normatywnym należy uznać, że roszczenie odszkodowaw-
cze wobec Skarbu Państwa z tytułu nieudostępnienia akcji w terminie wskazanym w
art. 19 ust. 1 ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji jest bezzasadne i to zarówno na
podstawie art. 415 i nast., jak i 471 k.c. Podobnie nieuprawnione jest domaganie się
takiego świadczenia od Agencji Kapitałowo - Rozliczeniowej SA z siedzibą w W.
W powyższym świetle nie mogą zatem zostać uwzględnione zarzuty pozwa-
nego dotyczące naruszenia prawa procesowego, albowiem istota rozstrzygnięcia
osadzała się wokół omówionego zagadnienia prawnego, a wyrok mimo częściowo
błędnego uzasadnienia odpowiada prawu. Trudno również potwierdzić zarzut oczy-
wistego naruszenia obowiązujących przepisów, albowiem można go potwierdzić je-
dynie wówczas, gdy naruszenie prawa jest „stwierdzalne” bez potrzeby wnikliwego
badania sprawy (por. uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyż-
szego z dnia 17 stycznia 2001 r., III CZP 49/00), czego Sąd Najwyższy w składzie
rozpoznającym tę sprawę nie stwierdził.
Mając na uwadze powyższe, Sąd Najwyższy na podstawie art. 39312
§ 2 k.p.c.
orzekł jak w sentencji.
========================================