Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 25 stycznia 2005 r.
I PK 139/04
Przepisy ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach roz-
wiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu
pracy (jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 112, poz. 980 ze zm.) mają zastosowa-
nie, gdy okoliczności dotyczące zakładu pracy są przyczyną rozwiązania sto-
sunku pracy, w tym znaczeniu, że w razie ich braku nie podjęto by decyzji o
rozwiązaniu stosunku pracy z innych przyczyn, leżących po stronie pracow-
nika, co dotyczy zarówno zwolnień grupowych, jak i indywidualnych.
Przewodniczący Prezes SN Walerian Sanetra, Sędziowie: SN Józef Iwulski,
SA Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 25 stycznia 2005 r.
sprawy z powództwa Krzysztofa M. przeciwko Magazynowi Centralnemu C. Spółce z
o.o. w W. o odszkodowanie, odprawę, sprostowanie świadectwa pracy, na skutek
kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Łodzi z dnia 3 marca 2004 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok w punktach 1, 2, i 4 i sprawę przekazał Sądowi
Okręgowemu-Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi do ponownego roz-
poznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 29 października 2003 r. Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Kutnie
oddalił powództwo Krzysztofa M. przeciwko Magazynowi Centralnemu „C.” Spółce z
o.o. w K. o odszkodowanie, odprawę i sprostowanie świadectwa pracy, umorzył po-
stępowanie o odszkodowanie i odprawę ponad kwotę 24.600 zł oraz zasądził od po-
woda na rzecz strony pozwanej kwotę 1.800 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.
Sąd Rejonowy ustalił, iż powód zatrudniony był w pozwanej Spółce od 1
czerwca 1999 r., ostatnio jako kierownik działu administracyjno-technicznego. W ra-
2
mach powierzonych obowiązków powód zajmował się administracją środków trwa-
łych należących do Spółki i rozliczaniem kosztów związanych z funkcjonowaniem
firmy, a nadto podlegały mu sprawy kadrowe. W dniu 28 kwietnia 2003 r. strona po-
zwana wypowiedziała powodowi umowę o pracę ze skutkiem na dzień 31 lipca 2003
r., wskazując jako przyczynę uzasadniającą wypowiedzenie, niedopełnienie obo-
wiązków pracowniczych poprzez niezapewnienie prawidłowego funkcjonowania
podległych mu służb, w rezultacie czego podlegli mu pracownicy nie byli przygoto-
wani do samodzielnego prowadzenia spraw związanych z ewidencją i refakturowa-
niem usług administracyjnych, niepodjęcie wszystkich możliwych działań zmierzają-
cych do wypowiedzenia umów związanych z administrowaniem Spółką, braki w ewi-
dencji umów zawartych przez Spółkę i braki w ewidencji środków trwałych, zaginięcie
kilku telefonów komórkowych, w tym komunikatorów N., podpisanie umów z PTK
„C.”, podczas gdy część numerów nigdy nie została wykorzystana oraz nierespekto-
wanie zarządzenia prezesa Spółki [...] W związku z przeniesieniem siedziby z K. do
W. pozwana Spółka rozwiązała za wypowiedzeniem umowy o pracę z większością
pracowników zatrudnionych w K. z przyczyn dotyczących pracodawcy, wypłacając im
stosowne odprawy. Tylko z dwoma pracownikami, w tym z powodem, umowy o
pracę rozwiązano z innych przyczyn.
Sąd Rejonowy przyjął, że zebrany w sprawie materiał dowodowy daje pod-
stawę do uznania, iż przynajmniej część przyczyn wskazana w piśmie wypowiadają-
cym powodowi umowę o pracę jest prawdziwa. Dotyczy to nieprowadzenia przez
powoda jakiejkolwiek ewidencji środków trwałych, niezapewnienia ciągłości funkcjo-
nowania działu w trakcie pobytu na zwolnieniu lekarskim poprzez odmowę umożli-
wienia dostępu do programu komputerowego celem dokonania rozliczeń kosztów
mediów pomiędzy Spółką a podnajemcami, odmowy stawienia się do pracy celem
udzielenia pomocy w odszukaniu właściwych dokumentów w sytuacji, gdy zwolnienie
lekarskie nie wykluczało tego, a nadto w części zostało zakwestionowane przez leka-
rza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych oraz nierealizowania zarządzenia
prezesa Zarządu [...] w zakresie pisemnego informowania pracowników o przekro-
czeniu miesięcznego limitu rozmów z telefonów komórkowych. W tej sytuacji Sąd
Rejonowy przyjął, iż brak jest podstaw do uwzględnienia roszczeń powoda o od-
szkodowanie i odprawę opartych odpowiednio o art. 45 k.p. oraz art. 8 ustawy o tzw.
zwolnieniach grupowych.
3
Wyrokiem z dnia 3 marca 2004 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Łodzi zmienił wyrok zaskarżony przez powoda apelacją w ten spo-
sób, iż zasądził od strony pozwanej na rzecz skarżącego tytułem odszkodowania za
niezgodne z prawem i nieuzasadnione wypowiedzenie umowy o pracę oraz tytułem
odprawy pieniężnej kwoty po 12.300 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 1 sierpnia
2003 r. oraz obniżył zasądzone od powoda na rzecz pozwanej Spółki koszty procesu
do kwoty 60 zł, zaś w pozostałej części (dotyczącej sprostowania świadectwa pracy)
apelację oddalił, nie obciążając powoda kosztami postępowania apelacyjnego.
Sąd Okręgowy stanął na stanowisku, iż Sąd pierwszej instancji, ustalając stan
faktyczny sprawy pominął okoliczności istotne dla jej rozstrzygnięcia, bądź też nie
nadał im właściwego znaczenia. Tymczasem z materiału dowodowego wynika, że w
marcu 2003 r. u strony pozwanej wdrożono procedurę zwolnień grupowych, przewi-
dzianą przepisami ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach roz-
wiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy
oraz o zmianie niektórych ustaw (jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 112, poz. 980 ze
zm.). W dniu 11 marca 2003 r. pozwana Spółka skierowała do Powiatowego Urzędu
Pracy w K. w trybie art. 3 powołanej ustawy zawiadomienie o zamiarze rozwiązania
umów o pracę z 27 osobami w dwóch grupach zawodowych: pracowników admini-
stracyjno-biurowych - 22 osoby oraz magazynierów - 5 osób. W tej samej dacie pre-
zes zarządu Spółki zawiadomił w trybie art. 2 ust. 1 ustawy zakładowe organizacje
związkowe o likwidacji z dniem 1 sierpnia 2003 r. magazynu i biura zarządu w K. w
związku ze zmianą ich siedzib, ze wskazaniem liczby osób i grup zawodowych obję-
tych zamiarem zwolnienia z pracy. W dniu 27 marca 2003 r. zostało zawarte przewi-
dziane w art. 4 ust. 1 ustawy porozumienie pomiędzy zarządem pozwanej Spółki
oraz działającymi w niej organizacjami związkowymi, w którym postanowiono o roz-
wiązaniu umów o pracę z zatrudnionymi w K. pracownikami Magazynu Centralnego
„C.” w oparciu o kryteria likwidacji biura i magazynu oraz kwalifikacji zawodowych,
jakości i wydajności pracy. Zgodnie z porozumieniem, wypowiedzenia umów o pracę
miały być dokonane w miesiącach kwietniu i maju 2003 r. pracownikom wymienio-
nym w imiennej liście stanowiącej załącznik do porozumienia. Na liście tej pod poz.
22 znajdowało się nazwisko powoda. Porozumienie w § 4 przewidywało również, iż
zwalnianym pracownikom przysługuje prawo do odprawy pieniężnej w wysokości
uzależnionej od łącznego stażu pracy, tj. jednomiesięcznego wynagrodzenia w przy-
padku przepracowania łącznie poniżej 10 lat, dwumiesięcznego wynagrodzenia w
4
przypadku przepracowania łącznie 10 lat, lecz mniej niż 20 lat oraz trzymiesięcznego
wynagrodzenia w przypadku łącznego przepracowania 20 i więcej lat. Zgodnie z po-
stanowieniem porozumienia odprawa nie przysługiwała w przypadkach określonych
w art. 8 ust. 3 ustawy, a w razie zbiegu z prawem do odprawy emerytalno - rentowej
pracownikowi przysługiwała jedna, korzystniejsza odprawa. Niesporne jest przy tym,
iż strona pozwana dokonywała zwolnień grupowych pracowników zatrudnionych w K.
na zasadach zawartych w omawianym porozumieniu.
Uznając powyższe okoliczności za istotne dla rozstrzygnięcia sprawy, Sąd
Okręgowy wskazał, że ustawa z dnia 28 grudnia 1989 r. przewiduje odmienny od
kodeksowego tryb konsultacji związkowej w przypadku dokonywania przez praco-
dawcę zwolnień grupowych, zaś porozumienie przewidziane w art. 4 ust. 1 ustawy o
zwolnieniach grupowych stanowi źródło prawa pracy w rozumieniu art. 9 § 1 k.p. i ma
charakter normatywny. Powoduje to, iż zgodnie z art. 13 ustawy wypowiedzenia do-
konane niezgodnie z porozumieniem są sprzeczne z prawem, przy czym sądy pracy
nie mogą w sprawach grupowych zwolnień pracowników zmieniać zasad postępo-
wania, uzgodnionych w porozumieniu zakładowym. W tym zakresie powołano poglą-
dy wyrażone w wyrokach Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 2000 r., I PKN 161/00
(OSNAPiUS 2002 nr 17, poz. 404), z dnia 12 grudnia 2001 r., I PKN 729/00 (OSNP
2003 nr 23, poz. 568) oraz z dnia 2 września 1998 r., I PKN 284/98 (OSNAPiUS
1999 nr 18, poz. 579). Zdaniem Sądu Okręgowego, inaczej przedstawia się sytuacja
w przypadku zwolnień indywidualnych uregulowanych w art. 10 ust. 1 ustawy, do
których nie stosuje się przepisów art. 2 - 4 ustawy, natomiast znajduje do nich zasto-
sowanie (z modyfikacjami) tryb konsultacji związkowej przewidziany w art. 38 k.p.
Zasadnicze znaczenie ma jednak okoliczność, iż w przypadku zwolnień indywidual-
nych przyczyny dotyczące pracodawcy, a wymienione w art. 1 ustawy, mają stanowić
wyłączny powód uzasadniający rozwiązanie stosunku pracy. Jeżeli więc pracodaw-
ca, będąc np. w trakcie reorganizacji, rozwiąże z pracownikiem stosunek pracy z tej
przyczyny, iż ma do niego określone zastrzeżenia, ustawa nie będzie miała zastoso-
wania. Natomiast istnienie tzw. przyczyny współtowarzyszącej nie ma żadnego
wpływu na dokonywanie wypowiedzeń w ramach zwolnień grupowych i przyczyna
taka nie ma znaczenia prawnego. Jedynie przyczyna kwalifikująca się jako ciężkie
naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych pozwala na rozwiązanie z
takim pracownikiem umowy o pracę bez wypowiedzenia, a więc na innej podstawie
prawnej. Przenosząc powyższe rozważania teoretyczne na grunt niniejszej sprawy,
5
Sąd Okręgowy stwierdził, iż skoro powód należał do pracowników imiennie przewi-
dzianych do zwolnienia grupowego w ramach wypowiedzeń uzgodnionych w poro-
zumieniu ze związkami zawodowymi na kwiecień i maj 2003 r., dokonane mu przez
stronę pozwaną wypowiedzenie bez wskazania przyczyn określonych w tym poro-
zumieniu, narusza wewnątrzzakładowe przepisy prawa pracy. Stanowi to naruszenie
prawa i uzasadnia roszczenie odszkodowawcze przewidziane w art. 45 § 1 k.p. Po-
nieważ powód legitymuje się ponad 20-letnim ogólnym stażem pracy, przeto zasad-
ne jest również jego żądanie zasądzenia odprawy w wysokości trzymiesięcznego
wynagrodzenia na podstawie § 4 pkt 3 porozumienia. Zdaniem Sądu Okręgowego,
na uprawnienie to nie wpływa zmiana art. 8 ust. 2 ustawy z 28 grudnia 1989 r., doko-
nana z dniem 1 lipca 2003 r. ustawą z dnia 26 lipca 2002 r. o zmianie ustawy Kodeks
pracy oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 135, poz. 1146), albowiem
porozumienie zakładowe jest źródłem prawa w rozumieniu art. 9 § 1 k.p. i ukształto-
wało ono uprawnienia pracowników w sposób korzystniejszy, niż przepisy ustawy z
28 grudnia 1989 r. w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 lipca 2003 r.
Kasację od powyższego wyroku w części uwzględniającej apelację wniosła
strona pozwana, zarzucając naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię
art. 45 § 1 k.p. poprzez przyjęcie w ustalonym stanie faktycznym, że wypowiedzenie
powodowi umowy o pracę zostało dokonane z naruszeniem przepisów o wypowia-
daniu umów o pracę oraz błędną wykładnię art. 9 k.p. w związku z art. 4 ust. 1 i art.
13 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pra-
cownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie
niektórych ustaw, przez przyjęcie, że z pracownikiem objętym porozumieniem doty-
czącym zamiaru zwolnień grupowych (art. 4 ustawy) nie można w sposób zgodny z
prawem rozwiązać umowy o pracę z zachowaniem okresu wypowiedzenia z innej
przyczyny, niż wskazane w art. 1 ust. 1 ustawy.
Powołując się na powyższe podstawy, skarżący wniósł o zmianę zaskarżo-
nego wyroku i oddalenie apelacji w całości oraz przyznanie kosztów zastępstwa pro-
cesowego za postępowanie przed wszystkimi instancjami.
W uzasadnieniu kasacji wskazano, iż Sąd Okręgowy, nie kwestionując stanu
faktycznego ustalonego w sprawie przez Sąd pierwszej instancji, błędnie uznał, że
imienne wskazanie w porozumieniu zawartym w trybie art. 4 ust. 1 ustawy pracowni-
ków przewidzianych do zwolnienia wyłącza możliwość rozwiązania z nimi umów o
pracę za wypowiedzeniem dokonanym przez pracodawcę z innej przyczyny, niż
6
określone w art. 1 ust. 1 ustawy. Tymczasem art. 4 ustawy jest bezpośrednio powią-
zany z koniecznością rozwiązania stosunków pracy z przyczyn określonych w jej art.
1 ust. 1. Tylko w przypadku rozwiązywania umów o pracę z tych przyczyn nie stosuje
się trybu konsultacji związkowej, określonego w art. 38 k.p. A zatem zawarte poro-
zumienie jest prawem pracy w rozumieniu art. 9 k.p., ale tylko w odniesieniu do sytu-
acji, w których dochodzi do wypowiedzenia umów o pracę w związku z zaistnieniem
przyczyn wymienionych w art. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r., co oznacza, iż nie
ma ono takiego charakteru w zakresie wykraczającym poza sytuacje, do których ma
zastosowanie powołana ustawa. Tym samym porozumienie, o którym mowa w jej art.
4, nie może mieć zastosowania do czynności dokonywanych przez pracodawcę i
skierowanych do pracownika, jeżeli ich przedmiot wykracza poza materię objętą sa-
mym porozumieniem i ustawą, np. gdy dotyczy wypowiedzenia umowy o pracę z
przyczyn dotyczących pracownika. Skarżący podniósł, że prawo do odprawy przy-
sługuje pracownikowi tylko w sytuacji, gdy rozwiązanie umowy o pracę nastąpiło z
przyczyn określonych w art. 1 ust. 1 ustawy, zaś odszkodowanie przewidziane w art.
45 § 2 k.p. - gdy wypowiedzenie umowy o pracę jest nieuzasadnione lub narusza
przepisy o wypowiadaniu umów o pracę. A zatem dopiero w przypadku wykazania, iż
wypowiedzenie było pozbawione zasadnych podstaw bądź jego przyczyna była fik-
cyjna - zachodzi podstawa do zasądzenia stosownego odszkodowania i odprawy. W
tym zakresie w kasacji powołano się na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia
2000 r., I PKN 499/99 (OSNAPiUS 2001 nr 12, poz. 407).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Porozumienie z dnia 27 marca 2003 r., zawarte przez stronę pozwaną z
działającymi u niej organizacjami związkowymi, jest porozumieniem zbiorowym,
zawartym na podstawie art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych
zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących
zakładu pracy, w brzmieniu obowiązującym przed dniem 1 lipca 2003 r., zgodnie z
którym w terminie nie dłuższym niż 30 dni od zawiadomienia, o którym mowa w art. 2
ust. 1 tej ustawy, kierownik zakładu pracy i zakładowa organizacja związkowa zawie-
rają porozumienie. W porozumieniu tym określa się zasady postępowania w spra-
wach dotyczących pracowników objętych zamiarem zwolnienia z pracy, a w szcze-
gólności kryteria doboru pracowników do zwolnienia, kolejność i terminy dokonywa-
7
nia wypowiedzeń, a także obowiązki zakładu pracy w zakresie niezbędnym do roz-
strzygnięcia innych spraw pracowniczych związanych z zamierzonymi zwolnieniami.
Przepis art. 4 ust. 1 ustawy nie może być interpretowany w oderwaniu od art. 1 ust.
1, zgodnie z którym przepisy ustawy stosuje się do zakładów pracy, w których nastę-
puje zmniejszenie zatrudnienia z przyczyn ekonomicznych lub w związku ze zmia-
nami organizacyjnymi, produkcyjnymi albo technologicznymi, jeżeli powodują one
konieczność jednorazowego lub w okresie nie dłuższym niż 3 miesiące rozwiązania
stosunków pracy z grupą pracowników obejmującą co najmniej 10 % załogi w zakła-
dach zatrudniających do 1.000 pracowników lub co najmniej 100 pracowników w za-
kładach zatrudniających powyżej 1.000 pracowników. W razie zaistnienia konieczno-
ści rozwiązania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn, o których mowa w art. 1
ust. 1 ustawy, kierownik zakładu pracy zawiadamia na piśmie zakładową organizację
związkową nie później niż na 45 dni przed terminem dokonywania wypowiedzeń,
informując o przyczynach uzasadniających zamierzone zwolnienia z pracy i wskazu-
jąc liczbę pracowników oraz grupy zawodowe objęte zamiarem zwolnienia z pracy
(art. 2 ust. 1 ustawy), zaś w terminie nie dłuższym niż 30 dni od tego zawiadomienia,
kierownik zakładu pracy i zakładowa organizacja związkowa zawierają porozumienie,
o którym mowa w art. 4 ust. 1 ustawy. Oznacza to, iż porozumienie takie może doty-
czyć tylko pracowników objętych zamiarem zwolnienia z pracy z przyczyn, o których
mowa w art. 1 ust. 1 ustawy z 28 grudnia 1989 r. i wyłącznie w tym zakresie ma ono
oparcie w ustawie w rozumieniu art. 9 § 1 k.p. Gdyby w takim porozumieniu okre-
ślono zasady postępowania w sprawach dotyczących pracowników nieobjętych za-
miarem zwolnienia z przyczyn, o których mowa w art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 28 grud-
nia 1989 r., to nie miałoby ono w tym zakresie oparcia w ustawie, a więc nie stano-
wiłoby źródła prawa pracy. Odnosi się to również do sytuacji, gdy po zawarciu poro-
zumienia dochodzi do rozwiązania stosunku pracy z pracownikiem porozumieniem
tym objętym, z innych przyczyn niż określone w art. 1 ust. 1 ustawy, albowiem w ta-
kim przypadku przepisy ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. w ogóle nie znajdują zasto-
sowania. Prowadzi to do wniosku, że porozumienie z dnia 27 marca 2003 r. stanowi
źródło praw pracowniczych tylko pod warunkiem, że odnosi się ono do pracowników
objętych zamiarem zwolnienia z pracy w rozumieniu art. 4 ust. 1 ustawy, tj. z przy-
czyn, o których mowa w art. 1 ust. 1 ustawy i z którymi rozwiązano stosunki pracy z
tych przyczyn. Sytuacja nie ulega zmianie w przypadku zamieszczenia w porozumie-
niu pracodawcy z zakładowymi organizacjami związkowymi imiennej listy pracowni-
8
ków objętych zamiarem zwolnienia. Tylko wówczas bowiem porozumienie takie bę-
dzie stanowić źródło prawa pracy w rozumieniu art. 9 § 1 k.p. w odniesieniu do pra-
cowników imiennie w porozumieniu tym wskazanych, jeżeli przyczyną, zarówno
zamiaru rozwiązania z nimi stosunków pracy, jak i zwolnienia z pracy, będą przy-
czyny określone w art. 1 ust. 1 ustawy. W konsekwencji, tylko w razie dokonania nie-
uzasadnionych (np. poprzez wskazanie fikcyjnej przyczyny wypowiedzenia) bądź
niezgodnych z prawem (np. naruszających tryb postępowania przewidzianego w art.
2 - 4 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r.) wypowiedzeń umów o pracę z przyczyn wy-
mienionych w art. 1 tej ustawy będzie znajdował zastosowanie art. 13 ustawy, zgod-
nie z którym do takich wypowiedzeń (nieuzasadnionych lub niezgodnych z prawem)
mają odpowiednie zastosowanie przepisy oddziału 4 rozdziału II działu drugiego
Kodeksu pracy, w tym także art. 45 § 1 k.p. Za taką interpretacją przemawia dodat-
kowo okoliczność, iż do przepisu art. 1 ustawy odwołuje się również jej art. 8 ust. 1,
stanowiąc, iż pracownikowi, z którym został rozwiązany stosunek pracy z przyczyn, o
których mowa w art. 1, przysługuje odprawa pieniężna. Oznacza to, iż pracownikowi,
z którym stosunek pracy został rozwiązany z innych przyczyn niż określone w usta-
wie, odprawa taka nie przysługuje.
Sąd Okręgowy zaprezentował pogląd, iż jedynie w przypadku zwolnień indywi-
dualnych (art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r.) przyczyny dotyczące pra-
codawcy, o których mowa w art. 1 ustawy, muszą stanowić wyłączny powód uzasad-
niający rozwiązanie stosunku pracy, co powoduje, że jeżeli pracodawca rozwiąże np.
w trakcie reorganizacji stosunek pracy z pracownikiem z innej przyczyny, to ustawa
do takiego przypadku nie będzie miała zastosowania. Natomiast w razie zwolnień
grupowych wymóg „wyłączności” przyczyny określonej w art. 1 ustawy nie występuje,
a istnienie tzw. „przyczyny współtowarzyszącej” nie ma znaczenia prawnego. Tylko
zaistnienie przyczyny pozwalającej na rozwiązanie z pracownikiem umowy o pracę
bez wypowiedzenia z powodu ciężkiego naruszenia przez niego podstawowych
obowiązków pracowniczych, a więc w innym od wypowiedzenia trybie, wyłącza sto-
sowanie przepisów ustawy. Tymczasem oczywiste jest, że zastosowanie przepisów
ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. uzależnione jest od spełnienia podstawowej i
obiektywnie istniejącej przesłanki, tj. aby okoliczności dotyczące zakładu pracy były
przyczyną rozwiązania stosunku pracy i to niezależnie od tego, czy mamy do czynie-
nia ze zwolnieniami grupowymi, czy też indywidualnymi. W przypadku zwolnień gru-
powych art. 1 ust. 1 ustawy formułuje tę przesłankę w ten sposób, że okoliczności te
9
„powodują konieczność... rozwiązania stosunków pracy z grupą pracowników”. Na-
tomiast przy zwolnieniach indywidualnych art. 10 ust. 1 ustawy używa zwrotu, że
przyczyny te „stanowią wyłączny powód uzasadniający rozwiązanie stosunku pracy”.
Przy zwolnieniach grupowych, podobnie jak w przypadku zwolnień indywidualnych,
wybór pracowników podlegających zwolnieniu dokonywany jest najczęściej na pod-
stawie dodatkowych kryteriów, z reguły dotyczących stosunku pracownika do wyko-
nywania obowiązków pracowniczych, gdyż pracodawca dąży do zwolnienia pracow-
ników najmniej przydatnych i do pozostawienia pracowników najlepszych. A zatem w
wypadku konkretnych decyzji o zwolnieniu, oprócz przyczyn występujących po stro-
nie zakładu pracy, istnieją dalsze przyczyny uzasadniające rozwiązanie stosunku
pracy z konkretnym pracownikiem, podobnie jak w przypadku zwolnień indywidual-
nych. Przyczyny przewidziane w art. 1 ust. 1 ustawy są więc „wyłączne” w tym zna-
czeniu, że bez ich zaistnienia nie podjęto by decyzji o zwolnieniu konkretnego pra-
cownika z innych, występujących w stanie faktycznym przyczyn, zaś w przypadku
zwolnień indywidualnych różnica jest wyłącznie ilościowa a nie jakościowa. Taki
pogląd wyrażony został w wyroku z dnia 10 października 1990 r., I PR 319/90
(OSNCP 1992 nr 11, poz. 204) i Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą
sprawę w pełni go podziela. Nie ma przy tym znaczenia, czy pracodawca wypowiada
umowę o pracę z przyczyn leżących po stronie pracownika, czy też rozwiązuje z nim
umowę o pracę bez wypowiedzenia z jego winy, gdyż na etapie podejmowania decy-
zji o zwolnieniu konkretnego pracownika, ocena wagi tych przyczyn i wyboru trybu
rozwiązania stosunku pracy leży w gestii pracodawcy. Istotne znaczenie ma jedynie,
czy bez zaistnienia przyczyn leżących po stronie zakładu pracy w rozumieniu art. 1
ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. podjęto by decyzję o rozwiązaniu z pracowni-
kiem stosunku pracy z innych przyczyn, leżących po jego stronie. Jeżeli okoliczności
wpływające na rozwiązanie umowy o pracę z konkretnym pracownikiem (np. niewła-
ściwe wykonywanie obowiązków pracowniczych) same w sobie - bez występowania
przyczyn wymienionych w art. 1 ust. 1 ustawy - nie doprowadziłyby do podjęcia de-
cyzji o rozwiązaniu z konkretnym pracownikiem stosunku pracy, wówczas uzasad-
niony jest pogląd, że taka „współprzyczyna” nie wyłącza stosowania przepisów
ustawy. Za taką interpretacją przemawia również okoliczność, iż przepisy ustawy nie
wyłączają możliwości wypowiedzenia pracownikowi umowy o pracę z przyczyn leżą-
cych po jego stronie w sytuacji objęcia go początkowo zamiarem zwolnienia z przy-
czyn określonych w art. 1 ust. 1 ustawy. W innym przypadku mogłoby bowiem dojść
10
do sytuacji, iż w razie późniejszego (po zawarciu porozumienia) ujawnienia narusze-
nia przez pracownika obowiązków pracowniczych, które same w sobie stanowiłyby
uzasadnioną przyczynę wypowiedzenia takiemu pracownikowi umowy o pracę, pra-
codawca zobligowany byłby do stosowania ustawy w sposób sprzeczny z jej celem,
jakim jest stworzenie osłony ekonomicznej pracownikom zwalnianych z przyczyn
dotyczących zakładów pracy, a nie z innych przyczyn. Co prawda, można by rozwa-
żać możliwość zawarcia przez pracodawcę i zakładowe organizacje związkowe po-
rozumienia określającego sytuację pracowników objętych zamiarem zwolnienia z
pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy korzystniej, niż to wynika z unormowań
ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. (np. poprzez zobowiązanie się pracodawcy do do-
konania pracownikom objętych porozumieniem i w okresie jego obowiązywania wy-
powiedzeń wyłącznie z przyczyn wskazanych w porozumieniu), jednakże brak jest w
sprawie jakichkolwiek ustaleń w tym zakresie.
W istocie Sąd Okręgowy - wbrew stanowisku skarżącego - nie odniósł się w
ogóle do ustalonego w sprawie przez Sąd pierwszej instancji stanu faktycznego
sprawy, ani też dokonanej przez niego oceny zasadności wypowiedzenia powodowi
umowy o pracę z przyczyn wskazanych w oświadczeniu woli pracodawcy o rozwią-
zaniu stosunku pracy, chociaż apelacja zawierała zarzuty zmierzające do wykazania
niezasadności wypowiedzenia. Sąd Okręgowy, błędnie uznając powyższe okoliczno-
ści za nieistotne, nie poczynił również własnych ustaleń w zakresie istnienia „przy-
czyn współtowarzyszących” wypowiedzeniu powodowi umowy o pracę, stwierdzając
jedynie, że jego rozważania na ten temat mają charakter teoretyczny. W konsekwen-
cji doszło do zastosowania przez Sąd drugiej instancji prawa materialnego przy
braku jednoznacznych ustaleń faktycznych w zakresie istotnych w sprawie okolicz-
ności, a mianowicie, czy dokonane powodowi wypowiedzenie umowy o pracę było
uzasadnione i czy zostałoby dokonane również bez zaistnienia przyczyn leżących po
stronie zakładu pracy w rozumieniu art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r.
W konsekwencji - pomimo zasadności powołanego w kasacji w ramach pod-
stawy z art. 3931
pkt 1 k.p.c. zarzutu naruszenia przez Sąd Okręgowy prawa mate-
rialnego i braku powołania podstawy z art. 3931
pkt 2 k.p.c., przez wskazanie, że na-
ruszone zostały przepisy postępowania - skoro w zaskarżonym orzeczeniu brak jest
jednoznacznych ustaleń faktycznych, umożliwiających kontrolę materialno-prawnej
podstawy orzeczenia, orzeczono jak w sentencji na podstawie art. 39313
§ 1 i art. 108
§ 2 k.p.c. w związku z art. 39319
k.p.c.
11
========================================