Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 9 lutego 2005 r., III CZP 80/04
Sędzia SN Iwona Koper (przewodniczący)
Sędzia SN Zbigniew Kwaśniewski
Sędzia SN Henryk Pietrzkowski (sprawozdawca)
Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku wierzyciela Powszechnej Kasy
Oszczędności Banku Polskiego S.A. w W., I Oddziału Centrum w S. przy
uczestnictwie dłużnika Marka O. o nadanie klauzuli wykonalności bankowemu
tytułowi egzekucyjnemu, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu
jawnym w dniu 9 lutego 2005 r., przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej
Piotra Wiśniewskiego, zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd
Okręgowy w Szczecinie postanowieniem z dnia 13 października 2004 r.:
"Czy do nadania klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu
na podstawie art. 97 Prawa bankowego w brzmieniu nadanym art. 1 pkt 60 ustawy
z dnia 1 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy prawo bankowe i innych ustaw (Dz.U. Nr
91, poz. 870) konieczne jest złożenie oświadczenia woli o poddaniu się egzekucji
ze wskazaniem terminu do jakiego bank może wystąpić o wszczęcie egzekucji,
pomimo zawarcia umowy stanowiącej podstawę wystawienia bankowego tytułu
egzekucyjnego i złożenia oświadczenia o poddaniu się egzekucji odpowiadającego
wymogom przewidzianym w art. 97 Prawa bankowego przed powyższą
nowelizacją?"
podjął uchwałę:
W postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi
egzekucyjnemu oświadczenie, o którym mowa w art. 97 ust. 1 i 2 ustawy z
dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (jedn. tekst: Dz.U. 2002 r. Nr 72, poz.
665 ze zm.), podlega badaniu według stanu prawnego obowiązującego w
chwili jego złożenia.
Uzasadnienie
Przedstawione przez Sąd Okręgowy w Szczecinie do rozstrzygnięcia na
podstawie art. 390 § 1 k.p.c. zagadnienie prawne powstało w sprawie, w której bank
złożył wniosek o nadanie klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi
egzekucyjnemu z dnia 30 kwietnia 2004 r., dołączając wiążącą go z dłużnikiem
umowę, zawierającą oświadczenie dłużnika o poddaniu się egzekucji na podstawie
tego tytułu do kwoty 25 000 zł, z zastrzeżeniem, że bank może wystawić tytuł
egzekucyjny do dnia 18 marca 2012 r.
Sąd Rejonowy w Szczecinie postanowieniem z dnia 13 lipca 2004 r. odmówił
nadania temu tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności, stwierdzając, że
zgodnie z art. 97 ust. 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (jedn.
tekst: Dz.U. 2002 r. Nr 72, poz. 665, ze zm. – dalej: „Pr.bank.”) w brzmieniu
nadanym przez art. 1 pkt 60 ustawy z dnia 1 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy
Prawo bankowe i innych ustaw (Dz.U. Nr 91, poz. 870), która weszła w życie w dniu
1 maja 2004 r., oświadczenie dłużnika o poddaniu się egzekucji powinno określać
kwotę zadłużenia, do której bank może wystawić bankowy tytuł egzekucyjny oraz
termin, do którego bank może wystąpić o nadanie temu tytułowi klauzuli
wykonalności. Oświadczenie dłużnika nie odpowiada tym nowym wymaganiom,
określa bowiem kwotę, do której dłużnik poddaje się egzekucji, a nie kwotę
zadłużenia, do której bank może wystawić bankowy tytuł egzekucyjny, a ponadto
wskazuje termin, do którego bank może wystawić bankowy tytuł egzekucyjny, nie
zaś termin, do którego bank może wystąpić o nadanie temu tytułowi klauzuli
wykonalności.
Sąd Okręgowy w Szczecinie rozpoznający zażalenie powziął poważne
wątpliwości, wyrażone w przedstawionym zagadnieniu prawnym, które sprowadzają
się do kwestii, czy w postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności bankowemu
tytułowi egzekucyjnemu oświadczenie, o którym mowa w art. 97 ust. 1 i 2 Pr.bank.,
podlega badaniu według stanu prawnego obowiązującego w chwili jego złożenia,
czy też w chwili orzekania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W pierwszej kolejności rozważenia wymaga kwestia charakteru prawnego
oświadczenia dłużnika o poddaniu się egzekucji, a następnie rozstrzygnąć trzeba,
czy zmianę art. 97 ust. 2 Pr.bank. należy oceniać według reguł międzyczasowych
właściwych dla prawa materialnego, czy prawa formalnego.
Odnosząc się do pierwszej kwestii zauważyć należy, że oświadczenie
dłużnika bankowego o poddaniu się egzekucji spełnia taką samą funkcję jak
oświadczenie dłużnika o poddaniu się egzekucji składane w akcie notarialnym.
Celem obu oświadczeń jest możliwość powstania tytułu egzekucyjnego, który po
nadaniu mu sądowej klauzuli wykonalności stanowić będzie podstawę egzekucji.
Oświadczenia te różni jedynie forma; pierwsze z nich składane jest w zwykłej formie
pisemnej, drugie natomiast w formie aktu notarialnego. Rozważania dotyczące
charakteru prawnego oświadczenia o poddaniu się egzekucji w akcie notarialnym
można zatem odnieść do charakteru prawnego oświadczenia o poddaniu się
egzekucji na podstawie art. 97 Pr.bank.
Oświadczenie o poddaniu się egzekucji nie jest czynnością procesową, nie
jest bowiem składane przez osobę będącą stroną postępowania cywilnego, ani też
nie jest składane w związku z jakimkolwiek postępowaniem cywilnym. Należy zatem
zgodzić się z prezentowanym w doktrynie oraz w judykaturze stanowiskiem, że
oświadczenie dłużnika o poddaniu się egzekucji nie jest czynnością procesową,
lecz materialnoprawną, która jednak na gruncie prawa procesowego wywołuje
daleko idące skutki (por. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z
dnia 31 marca 2004 r., III CZP 110/03, OSNC 2004, nr 9, poz. 133). Wobec tego, że
art. 97 Pr.bank. nie wymaga uczestnictwa wierzyciela w składaniu przez dłużnika
oświadczenia o poddaniu się egzekucji, przyjąć należy, że jest to jednostronna
czynność prawna. Przedstawione zagadnienie prawne trzeba więc rozstrzygać
według reguł prawa międzyczasowego właściwych dla prawa materialnego. Nie
wystarczy jednak posłużenie się podstawową zasadą międzyczasowego prawa
prywatnego, wyrażoną w art. 3 k.c., który stanowi, że ustawa nie ma mocy
wstecznej, chyba że to wynika z jej brzmienia lub celu. Zasada nieretroakcji (lex
retro non agit) oznacza, że nowego prawa nie stosuje się do oceny zdarzeń
prawnych i ich skutków, jeżeli miały miejsce i skończyły się przed wejściem w życie
nowego prawa. Zasada ta nie zawiera natomiast wskazówki, jakie prawo stosować
należy do zdarzeń i sytuacji prawnych powstałych po wejściu w życie nowego
prawa, gdyż dotyczy tylko okresu poprzedniego. Gdy – jak w rozpoznawanej
sprawie – sytuacja prawna powstała pod rządem dawnego prawa, którą ocenić
trzeba po wejściu w życie nowego prawa, składa się nie z jednego zdarzenia, lecz z
kilku zdarzeń, spośród których jedne nastąpiły w okresie obowiązywania dawnego
prawa, a inne po wejściu w życie nowego prawa lub jeśli zdarzenie prawne ma
charakter ciągły obejmujący okres działania starego i nowego prawa, to zasada lex
retro non agit nie daje wskazówki, jakie prawo należy stosować do oceny zdarzeń
lub ich skutków powstałych w czasie obowiązywania już nowego prawa. Istnieje
zatem konieczność odwołania się do ogólnych zasad międzyczasowego prawa
prywatnego, stanowiących bliższe sformułowanie oraz rozwinięcie podstawowej
zasady wyrażonej w art. 3 k.c.
W nauce, dla potrzeb rozwiązań intertemporalnych, normy prawa cywilnego
dzieli się na dwie grupy. Pierwszą tworzą przepisy regulujące stosunki prawne,
których treść wynika z samego prawa, niezależnie od zdarzeń prawnych
powodujących ich powstanie, zmianę lub zakończenie. Do tej grupy należą przepisy
prawa rzeczowego i rodzinnego regulujące treść stosunku prawnego i praw
podmiotowych, niezależnie od sposobu ich powstania lub nabycia (np. istota
własności, małżeństwo). Normy te poddane są zasadzie bezpośredniego działania
nowej ustawy. Drugą grupę tworzą przepisy regulujące stosunki prawne, których
treść jest wynikiem pewnych zdarzeń powołujących je do życia (powodujących ich
zmianę lub zakończenie). Należą do nich przepisy prawa zobowiązaniowego oraz
przepisy prawa rzeczowego i rodzinnego, regulujące skutki prawne tworzące lub
kończące (albo zmieniające) stosunki prawne lub powodujące nabycie albo utratę
praw podmiotowych, natomiast nieustalające treści stosunków prawnych (np.
nabycie własności, zawarcie małżeństwa). Normy te poddane są zasadzie dalszego
działania dawnej ustawy, jeśli zatem zdarzenie prawne miało miejsce w czasie
obowiązywania dawnej ustawy, do jego skutków realizujących się po wejściu w
życie nowej ustawy zastosowanie powinna mieć w dalszym ciągu ustawa dawna.
Nie ulega wątpliwości, że art. 97 ust. 1 i 2 Pr.bank. należy do drugiej grupy
przepisów, reguluje bowiem stosunki prawne, których treść jest wynikiem pewnych
zdarzeń powołujących je do życia albo powodujących ich zmianę lub zakończenie.
W rozpoznawanej sprawie treść stosunku prawnego (poddanie się egzekucji)
wyznaczona jest przez zdarzenie prawne o złożonym stanie faktycznym, składa się
bowiem z dwóch zasadniczych członów: ze złożenia oświadczenia oraz jego skutku
w postaci zrealizowania możliwości dochodzenia roszczenia wskutek nadania przez
sąd klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu. W takim wypadku,
gdy tylko drugi człon stanu faktycznego nastąpił po wejściu w życie nowej ustawy,
ale stosunek prawny powstał przed wejściem w życie nowej ustawy, wówczas
skutki zdarzenia prawnego o takim złożonym stanie faktycznym oceniać należy pod
każdym względem według starej ustawy.
Przedstawiony wywód uzasadnia zatem przyjęcie wniosku, że w
postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu
oświadczenie, o którym mowa w art. 97 ust. 1 i 2 Pr.bank., podlega badaniu według
stanu prawnego obowiązującego w chwili jego złożenia.
Z przytoczonych względów Sąd Najwyższy podjął uchwałę, jak na wstępie
(art. 390 k.p.c.).