Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 5 kwietnia 2005 r.
I UK 370/04
Pracą zarobkową, której wykonywanie w okresie orzeczonej niezdolności
do pracy powoduje utratę prawa do zasiłku chorobowego lub świadczenia re-
habilitacyjnego na podstawie art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o
świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i ma-
cierzyństwa (jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 31, poz. 267) jest każda aktyw-
ność ludzka zmierzająca do osiągnięcia zarobku, w tym pozarolnicza działal-
ność gospodarcza, choćby nawet polegająca na czynnościach nieobciążają-
cych w istotny sposób organizmu przedsiębiorcy i zarazem pracownika pozo-
stającego na zwolnieniu lekarskim.
Przewodniczący SSN Maria Tyszel, Sędziowie SN: Andrzej Kijowski (spra-
wozdawca), Barbara Wagner.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 5 kwietnia 2005 r.
sprawy z wniosku Piotra B. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddzia-
łowi w K. o zasiłek chorobowy, na skutek kasacji wnioskodawcy od wyroku Sądu
Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie z dnia 26 lutego
2003 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie, po rozpo-
znaniu sprawy Piotra B. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi
w K. wyrokiem z dnia 26 lutego 2003 r. [...] oddalił apelację wnioskodawcy od wyroku
Sądu Rejonowego dla Krakowa-Nowej Huty w Krakowie z dnia 23 maja 2002 r. [...],
oddalającego jego odwołanie od decyzji organu rentowego z dnia 24 września 2001
r. i z dnia 2 października 2001 r., na mocy których - wobec ustalenia, że w okresie
choroby wnioskodawca wykonywał dodatkowe zatrudnienie - odmówiono mu prawa
2
do zasiłku chorobowego za okres od dnia 17 czerwca 2000 r. do dnia 13 grudnia
2000 r. i zobowiązano go do zwrotu pobranego w tym okresie zasiłku w wysokości
13.845,10 zł.
W motywach tego rozstrzygnięcia Sąd Okręgowy przejął jako własne ustalenia
faktyczne poczynione w postępowaniu w pierwszej instancji i podzielił ich prawną
kwalifikację. Wnioskodawca w okresie od dnia 20 grudnia 1999 r. do dnia 13 grudnia
2000 r. był niezdolny do pracy. Oprócz zatrudnienia w Zakładach Techniki Medycznej
„E.” Sp. z o.o. w K. prowadził działalność gospodarczą - Zakład Naprawy Sprzętu
Medycznego „E.-M.”. Orzeczenie lekarskie o niezdolności do pracy odwołujący się
przedłożył z tytułu zatrudnienia w Spółce „E.”. Natomiast w związku z prowadzoną
działalnością gospodarczą żadnych zwolnień nie przedkładał. Przyznał zaś, że w
czasie tej niezdolności osobiście podpisywał dokumenty swojej firmy, których łączna
ilość wyniosła w okresie od stycznia do grudnia 2000 r. - 1.089 sztuk. W tym czasie
wnioskodawcę przy wykonywaniu czynności w ramach prowadzonej działalności za-
stępowali inni upoważnieni pracownicy.
Zdaniem Sądu Okręgowego, funkcją zasiłku chorobowego i świadczenia reha-
bilitacyjnego jest kompensata utraconego wynagrodzenia wskutek niezdolności do
pracy spowodowanej chorobą. Zgodnie z art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca
1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i
macierzyństwa (Dz.U. Nr 60, poz. 636 ze zm.) pracownik traci prawo do zasiłku cho-
robowego za cały okres zwolnienia, jeżeli w czasie orzeczonej niezdolności do pracy
wykonuje pracę zarobkową lub wykorzystuje zwolnienie od pracy w sposób niezgod-
ny z jego celem. Regulacja ta ma odpowiednie zastosowanie również do świadcze-
nia rehabilitacyjnego. Ponieważ wnioskodawca bezspornie wykonywał pracę zarob-
kową, utracił więc prawo do zasiłku chorobowego. W okolicznościach niniejszej
sprawy żądanie jego zwrotu jest zatem uzasadnione.
Kasację od powyższego wyroku złożył wnioskodawca. Zaskarżając wyrok w
całości, wniósł o jego zmianę i orzeczenie co do istoty sprawy, względnie o jego
uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania i
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego. Kasacja została oparta na
naruszeniu prawa materialnego, które zdaniem skarżącego, wyrażało się w błędnej
wykładni art. 17 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z
ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, polegającej na uzna-
niu, że podpisywanie przez niego w trakcie zwolnienia lekarskiego dokumentów fi-
3
nansowych i listy płac świadczy o wykonywaniu pracy zarobkowej i wykorzystywaniu
zwolnienia lekarskiego w sposób sprzeczny z jego celem.
W ocenie skarżącego, w sprawie istnieje potrzeba wykładni przepisu art. 17
ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i
macierzyństwa, wywołującego rozbieżności w orzecznictwie sądów w zakresie
uznawania wykonywania określonych czynności związanych z prowadzeniem dzia-
łalności gospodarczej jako wykonywania pracy zarobkowej powodującej utratę zasił-
ku chorobowego lub świadczenia rehabilitacyjnego. Poza tym wyłaniają się istotne
zagadnienia prawne, sprowadzające się do konieczności rozstrzygnięcia czy: a) po-
dejmowanie przez przedsiębiorcę prowadzącego działalność gospodarczą na pod-
stawie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej w czasie pobierania zasiłku cho-
robowego i świadczenia rehabilitacyjnego czynności polegających na osobistym
podpisywaniu kart pracy, przelewów bankowych i faktur jest wykonywaniem przez
niego pracy zarobkowej; b) wykonywanie tych czynności może być traktowane jako
wykorzystywanie zwolnienia niezgodnie z jego celem; c) osiąganie dochodu z tego
tytułu uniemożliwia uzyskanie przez danego przedsiębiorcę zasiłku chorobowego i
świadczenia rehabilitacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja podlega oddaleniu ponieważ jej podstawy okazały się nieusprawie-
dliwione. Istota przedmiotowego sporu sprowadza się do konieczności rozstrzygnię-
cia, czy prowadzenie działalności gospodarczej może stanowić podstawę do pozba-
wienia prawa do zasiłku chorobowego lub świadczenia rehabilitacyjnego na podsta-
wie art. 17 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubez-
pieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Zgodnie z powołaną regu-
lacją, ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę
zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z jego celem
traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia. Zdarzeniem
ubezpieczeniowym, z którym omawiana ustawa wiąże powstanie prawa do zasiłku
chorobowego jest przejściowa niezdolność do pracy (wskutek choroby) lub niemoż-
ność jej wykonywania (wskutek odosobnienia lub konieczności sprawowania osobi-
stej opieki). Wraz z wystąpieniem tych zdarzeń u ubezpieczonego powstaje swoista
szkoda rozumiana jako „uszczerbek” w wynagrodzeniu za pracę, przy czym brak wy-
4
nagrodzenia jest koniecznym skutkiem powstania prawa do świadczenia. W niniej-
szej sprawie nie wywołuje zasadniczych wątpliwości, że wnioskodawca z tytułu ist-
nienia pracowniczego tytułu ubezpieczenia doznał takiego uszczerbku. Nie zmienia
to jednak faktu, że zgodnie z art. 17 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. może być on
pozbawiony prawa do tego świadczenia, jeśli w czasie orzeczonej niezdolności po-
dejmuje wykonywanie pracy zarobkowej lub wykorzystuje zwolnienie w sposób nie-
zgodny z jego celem. W dotychczasowym orzecznictwie Sądu Najwyższego proble-
matyka prowadzenia działalności gospodarczej w czasie pobierania zasiłku choro-
bowego rozważana była wielokrotnie. Nie straciło ono na swojej aktualności, mimo
że większość orzeczeń zapadła na gruncie wcześniej obowiązującej ustawy z dnia
17 grudnia 1974 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w ra-
zie choroby i macierzyństwa (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 143 ze zm.),
która skądinąd w przepisie art. 18 regulowała przedmiotowe zagadnienie w podobny
sposób. Z podjętych rozstrzygnięć płynie wniosek, że wykonywanie przez osobę
prowadzącą działalność gospodarczą w trakcie pozostawania na zwolnieniu lekar-
skim czynności związanych z tą działalnością stanowi - poza przypadkiem kontynu-
owania działalności w okresie hospitalizacji (por. wyrok SN z dnia 4 lipca 2000 r., II
UKN 634/99, OSNAPiUS 2002 Nr 2, poz. 48) - wykorzystywanie przez nią zwolnienia
od pracy w sposób niezgodny z jego celem i jako takie powoduje utratę prawa do
zasiłku chorobowego (por. wyrok SN z dnia 3 grudnia 1999 r., II UKN 236/99,
OSNAPiUS 2001 nr 7, poz. 237). W tym sensie pod pojęciem pracy zarobkowej
należy rozumieć wszelką aktywność ludzką, która zmierza do uzyskania zarobku,
nawet gdyby miała ona polegać na czynnościach nieobciążających przedsiębiorcę (i
zarazem pracownika pozostającego na zwolnieniu lekarskim) w istotny sposób. Taka
interpretacja omawianej regulacji wypływa z konieczności ścisłego stosowania prze-
pisów prawa ubezpieczeń społecznych, w którym przeważa - z uwagi na bezwzględ-
nie obowiązujący charakter norm prawnych - formalistyczne ujęcie uprawnień ubez-
pieczonych. Wobec nieustannego poszerzania się zakresu podmiotowego ubezpie-
czeń społecznych należy jednak dostrzec i tę osobliwość omawianej regulacji, że jej
treść nie ulegała zmianom od 1975 r. Przez przeważającą część tego okresu jedno-
czesne istnienie dwóch niepracowniczych tytułów ubezpieczenia zdarzało się nader
rzadko, a przedmiotowy przepis znajdował zastosowanie w głównej mierze wobec
pracownika pozostającego w stosunku pracy u dwóch pracodawców, lecz korzystają-
cego z zasiłku chorobowego tylko u jednego z nich. Z konstatacji tej de lege ferenda
5
wynika niewątpliwie możliwość zgłaszania postulatów dopuszczenia do zbiegu
świadczeń krótkoterminowych z różnych tytułów ubezpieczenia. Na płaszczyźnie de
lege lata brak jednak podstaw do odstąpienia od ścisłego stosowania omawianej
normy prawnej i wyjścia poza wskazane wyżej językowe znaczenie pojęcia pracy
zarobkowej.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy na podstawie 39312
k.p.c. orzekł jak
w sentencji.
========================================