Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 28 kwietnia 2005 r.
I PK 214/04
Umowa (pakiet gwarancji pracowniczych) zawarta między związkami za-
wodowymi a przyszłym pracodawcą przejmującym zakład pracy na podstawie
art. 231
k.p. jest porozumieniem zbiorowym opartym na ustawie (art. 9 § 1 k.p.).
Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza (sprawozdawca), Sędziowie
SN: Roman Kuczyński, Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 28 kwietnia 2005 r.
sprawy z powództwa Grzegorza M., Mirosława W., Janusza R., Zygmunta P. i Artura
K. przeciwko „A.” Spółce z o.o. z siedzibą w Ł. o odprawę, na skutek kasacji strony
pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Łodzi z dnia 21 maja 2004 r. [...]
1. o d d a l i ł kasację,
2. zasądził od strony pozwanej na rzecz każdego z powodów po 1.800 (jeden
tysiąc osiemset) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych dla Łodzi-Śródmieścia
w Łodzi wyrokiem z dnia 11 grudnia 2003 r. po rozpoznaniu sprawy z powództwa
Grzegorza M., Mirosława W., Janusza R., Zygmunta P. i Artura K. przeciwko „A.”
Spółce z o.o. w Ł. o odprawę, oddalił powództwa Grzegorza M. w zakresie kwoty
14.761,38 zł, Mirosława W. w zakresie kwoty 16.543 zł, Janusza R. w zakresie kwoty
12.311,70 zł, Zygmunta P. w zakresie kwoty 13.727,46 zł, Artura K. w zakresie kwoty
10.596,92 zł, umorzył postępowanie w pozostałym zakresie (w jakim powództwa zo-
stały cofnięte) oraz nie obciążył powodów kosztami procesu.
Sąd Rejonowy ustalił, iż powodowie zatrudnieni byli w Zakładzie Tworzyw
Sztucznych „P.” SA w P. na stanowiskach wartowników. W dniu 11 kwietnia 2000 r.
została zawarta umowa pomiędzy Zakładami Tworzyw Sztucznych „P.” SA w P. a
2
„A.” Sp. z o.o. Ochrona Osób i Mienia - Zakład Pracy Chronionej w Ł., na mocy której
Spółka „A.” zobowiązała się do świadczenia usługi ochrony osób i mienia znajdujące-
go się na terenie ZTS „P.” SA w zakresie realizacji zadań przewidywanych dla we-
wnętrznej służby ochrony. Na mocy tej umowy pozwana Spółka zobowiązała się do
przejęcia na zasadzie art. 231
k.p. dotychczasowych pracowników Straży Przemy-
słowej zaproponowanych przez zleceniodawcę oraz do zapewnienia przejętym pra-
cownikom co najmniej trzech lat zatrudnienia i utrzymania ich wynagrodzenia na do-
tychczasowym poziomie.
Natomiast 28 czerwca 2000 r. zostało zawarte porozumienie pomiędzy zakła-
dowymi organizacjami związkowymi działającymi w ZTS „P.” SA zrzeszającymi co
najmniej 20% ogółu pracowników i występującymi w imieniu pracowników Wydziału
DB przejmowanych do spółki „A.” (reprezentowanymi przez MKZ NSZZ Solidarność i
NSZZ Pracowników Spółek i Zakładów „P.”) a Zarządem Spółki „A.” (reprezentowa-
nym przez Prezesa Zarządu Tadeusza K.) przy udziale Prezesa Zarządu ZTS „P.”
SA - Albina W. W § 1 porozumienia postanowiono, iż porozumienie to nazwane „pa-
kietem gwarancji pracowniczych i socjalnych dla pracowników ZTS „P.” SA przejmo-
wanych przez „A.” Sp. z o.o.” jest integralną częścią umowy z dnia 11 kwietnia 2000
r. W § 2 ust. 1 i 2 porozumienia postanowiono, że „A.” Sp. z o.o. zobowiązuje się nie
rozwiązywać stosunków pracy z pracownikami przejętymi z ZTS „P.” S.A. przez
okres 36 miesięcy, a w przypadku zwolnienia pracownika z przyczyn dotyczących
zakładu pracy lub na własną prośbę po otrzymaniu pisemnej zgody pracodawcy,
przed upływem tego okresu, pracodawca zobowiązuje się do wypłacenia pracowni-
kowi odprawy w wysokości 9-krotności średniego miesięcznego wynagrodzenia u
pracodawcy, niezależnie od odszkodowania i odpraw przysługujących na podstawie
innych przepisów. Postanowienia te nie zostały przeniesione do regulaminu wyna-
gradzania obowiązującego w Spółce „A.”, ani do Ponadzakładowego Układu Zbioro-
wego Pracy dla Pracowników Przedsiębiorstw Przemysłu Obronnego i Lotniczego
obowiązującego w ZTS „P.” SA w P.
W pismach z dnia 29 i 30 czerwca 2000 r. pracodawca powodów ZTS „P.” SA
w P. poinformował ich, że z dniem 1 lipca 2000 r. zostaną oni przejęci przez Spółkę
„A.” i z tą datą strona pozwana stanie się ich pracodawcą. Przed podpisaniem
umowy o świadczenie usług ochrony osób i mienia zarząd pozwanej nie zażądał
okazania dokumentów określających sytuację ekonomiczną ZTS „P.” SA chociaż
wiedział, że jest ona zła. Spółka utraciła płynność finansową, wynagrodzenia wypła-
3
cane były z opóźnieniem, zaczęła zwalniać pracowników z przyczyn ekonomicznych.
Postanowieniem z dnia 5 września 2000 r. Sąd Rejonowy w Radomiu ogłosił upa-
dłość ZTS „P.” SA w P.
Z dniem 30 kwietnia 2001 r. pozwana Spółka rozwiązała z powodami umowy o
pracę za wypowiedzeniem z powodu likwidacji stanowiska pracy. Ponadto w pismach
z dnia 27 lipca 2001 r. zarząd „A.” Spółki z o.o. poinformował reprezentanta upadłego
i syndyka ZTS „P.” SA oraz MKZ NSZZ Solidarność w ZTS „P.” SA i NSZZ Pracowni-
ków Spółek i Zakładów „P.”, iż uchyla się od skutków prawnych swojego oświadcze-
nia woli złożonego w dniu 11 kwietnia 2000 r. oraz 28 czerwca 2000 r. z uwagi na
działanie pod wpływem błędu co do sytuacji ekonomicznej ZTS „P.” SA.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał, iż porozumienie z 28
czerwca 2000 r. zostało zawarte zgodnie z zasadami reprezentacji pozwanej Spółki;
Prezes, który złożył oświadczenia, był uprawniony do samodzielnej jej reprezentacji.
Określając charakter porozumienia z dnia 28 czerwca 2000 r. Sąd ten wskazał, że
porozumienie zbiorowe niemające oparcia w ustawie nie jest źródłem prawa pracy w
rozumieniu art. 9 § 1 k.p. , nie stwarza podstawy dla indywidualnych roszczeń pra-
cowniczych, a dla swej skuteczności jako aktu normatywnego wymaga przeniesienia
do układu zbiorowego pracy lub co najmniej do regulaminu wynagradzania. Wymóg
oparcia na ustawie porozumień zbiorowych jest formalnym upoważnieniem do sta-
nowienia norm prawnych udzielonym przez ustawodawcę partnerom socjalnym. Z
wolności rokowań i zawierania porozumień. określonych w art. 59 ust. 2 Konstytucji,
w art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych i w art. 17
ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o organizacjach pracodawców, nie wynika norma-
tywny charakter porozumień. Wobec tego z porozumienia nie wynikają dla powodów
roszczenia o odprawy. Zdaniem Sądu Rejonowego porozumienia tego nie można
potraktować także jako nienazwanej umowy prawa pracy, stanowiącej źródło indywi-
dualnych roszczeń powodów z uwagi na zaliczenie jej do umów na rzecz osoby trze-
ciej (art. 393 k.c. w związku z art. 300 k.p.). Pomiędzy związkami zawodowymi, które
zawarły porozumienie, a pozwaną Spółką nie powstał żaden zobowiązaniowy stosu-
nek prawny, który stanowiłby podstawę do dokonania zastrzeżenia, iż świadczenie
ma być spełnione na rzecz osoby trzeciej, a zawarta umowa stanowi zastrzeżenie
dodane do innego stosunku zobowiązaniowego.
Sąd Rejonowy stwierdził nadto, że pozwany nie udowodnił żadnej z przesła-
nek dotyczących możliwości uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli
4
złożonego pod wpływem błędu. Do związków zawodowych nie należy poinformowa-
nie o sytuacji finansowej pozwanej Spółki. Błąd mógł zatem wywołać jedynie zarząd
Spółki „P.” SA. Pozwana Spółka już przed zawarciem umowy o świadczenie usług
ochrony osób i mienia poinformowana była o ciężkiej sytuacji ekonomicznej ZTS „P.”
SA. Bezzasadny jest także zarzut, iż treść porozumienia przestała wiązać pozwaną
wskutek ziszczenia się warunku zawieszającego zawartego w § 10 ust. 3 umowy z
dnia 11 kwietnia 2000 r., tj. rozwiązania umowy z winy zleceniodawcy - ZTS „P.”
S.A., skutkującego powrotnym przejęciem pracowników na podstawie art. 231
k.p.
Powodowie nie stali się bowiem ponownie pracownikami ZTS „P.” SA. Byli pracowni-
kami pozwanej Spółki do dnia rozwiązania z nimi umowy o pracę.
W wyniku rozpoznania apelacji powodów Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Łodzi wyrokiem z dnia 21 maja 2004 r. zmienił zaskarżony wy-
rok w części oddalającej powództwo i zasądził tytułem odprawy pieniężnej od „A.”
Spółki z o.o. w Ł. na rzecz Grzegorza M. kwotę 14,761 zł, Mirosława W. kwotę
16.543 zł, Janusza R. kwotę 12.311,70 zł, Zygmunta P. kwotę 13.727,46 zł, Artura K.
kwotę 10.596,92 zł.
Sąd drugiej instancji rozważając charakter prawny porozumienia z dnia 28
czerwca 2000 r. zawartego między przedstawicielem Zarządu „A.” Sp. z o.o. w Ł. a
działającymi w ZTS „P.” SA w P. organizacjami związków zawodowych podzielił sta-
nowisko Sądu Najwyższego zawarte w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Naj-
wyższego z dnia 23 maja 2001 r., III ZP 25/00 (OSNAPiUS 2002 nr 6, poz. 134). W
uchwale tej uznano, że pakt gwarancji pracowniczych jest źródłem prawa pracy w
rozumieniu art. 9 § 1 k.p. Sąd Okręgowy uznał, że pogląd zawarty w tej uchwale ma
zastosowanie w niniejszej sprawie. Zdaniem Sądu Okręgowego poza sporem jest, iż
porozumienie z dnia 28 czerwca 2000 r. zawarte przez przyszłego pracodawcę „A.”
Sp. z o.o. w Ł. z przedstawicielami załogi - związkami zawodowymi, reguluje prawa i
obowiązki pracowników i pracodawcy oraz dotyczy zarówno indywidualnych, jak i
zbiorowych uprawnień pracowniczych i ma oparcie ustawowe w art. 59 ust. 2 Kon-
stytucji oraz art. 21 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych. Wskazując, iż strony
określiły porozumienie jako „pakiet gwarancji pracowniczych i socjalnych” Sąd ten
podniósł, iż celem jego zawarcia miała być ochrona pracowników przed niekorzyst-
nymi skutkami zmian dotyczących pracodawcy. Zawarte porozumienie nie jest ukła-
dem zbiorowym pracy, ale nie można odmówić mu skuteczności prawnej, gdyż mija-
łoby się z celem jego zawarcia. Zdaniem Sądu Okręgowego, w państwie prawa nie
5
można tolerować sytuacji, w których pracodawca daje pracownikom gwarancje dal-
szego zatrudnienia, podejmuje wobec nich zobowiązania, a następnie go nie reali-
zuje, a pracownik jest pozbawiony „jakiejkolwiek obrony i możliwości realizacji przy-
znanych mu roszczeń”. Uznanie porozumienia za źródło prawa pracy w rozumieniu
art. 9 § 1 k.p. czyni bezprzedmiotowym rozważanie zasadności zastosowania w ni-
niejszej sprawie art. 393 k.c. w związku z art. 300 k.p. Sąd Okręgowy podzielił także
pogląd Sądu pierwszej instancji, iż pozwany bezzasadnie twierdzi, iż uchylił się sku-
tecznie od skutków prawnych swoich oświadczeń woli zawartych w umowie z 11
kwietnia 2000 r. i w porozumieniu z 28 czerwca 2000 r. Wskazał, iż związkowcy mo-
gli przypuszczać, że skoro pozwana Spółka podpisała już 11 kwietnia 2000 r. umowę
z ZTS „P.” SA, to tym samym zapoznała się z sytuacją finansową zakładu. Związki
zawodowe nie mogą ponosić odpowiedzialności za nieprofesjonalne działanie strony
pozwanej.
Strona pozwana wniosła kasację od tego wyroku. Zaskarżając w całości wyrok
Sądu Okręgowego podnosiła naruszenie przepisów prawa materialnego przez
błędną wykładnię art. 9 k.p. na skutek przyjęcia przez Sąd drugiej instancji, że poro-
zumienie z dnia 28 czerwca 2000 r. - zawarte pomiędzy niektórymi zakładowymi or-
ganizacjami związkowymi działającymi w Zakładach Tworzyw Sztucznych „P.” SA
reprezentowanymi przez MKZ NSZZ „Solidarność” w ZTS „P.” SA oraz NSZZ Pra-
cowników Spółek i Zakładów „P.” niereprezentującymi interesów wszystkich pracow-
ników „P.” a zarządem „A.” Sp. z o.o. w Ł. - stanowi źródło prawa pracy w rozumieniu
art. 9 § 1 k.p. oraz że stanowi podstawę indywidualnych roszczeń wszystkich pra-
cowników, podczas gdy porozumienia tego, jako niemającego oparcia w ustawie, nie
można zaliczyć do źródeł prawa pracy w rozumieniu art. 9 k.p. i nie można z niego
wywodzić indywidualnych roszczeń pracowniczych; dla swej skuteczności porozu-
mienie to wymagałoby bowiem przeniesienia jego postanowień do układu zbiorowe-
go pracy lub co najmniej do regulaminu wynagradzania. Strona pozwana zarzucała
nadto błędną wykładnię art. 9 k.p. w związku z art. 59 ust. 2 Konstytucji RP, art. 21
ust. 1 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz.U. Nr 55, poz.
234 ze zm.) oraz Konwencją MOP nr 98, przez przyjęcie przez Sąd drugiej instancji,
że porozumienie z czerwca 2000 r. znajduje swoje oparcie ustawowe w art. 59 ust. 2
Konstytucji RP oraz w art. 21 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych, podczas gdy
przepis art. 59 ust. 2 Konstytucji oraz art. 21 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych
stanowią wyłącznie deklarację wolności związkowej, prawa prowadzenia rokowań
6
zbiorowych oraz zawierania układów zbiorowych pracy, a także innych porozumień
przewidzianych przepisami prawa pracy, co jednakże nie przesądza o ich normatyw-
nym charakterze. Zdaniem wnoszącej kasację, powołane przepisy nie spełniają pod-
stawowego wymogu pozwalającego na zakwalifikowanie porozumień zbiorowych do
źródeł prawa pracy w rozumieniu art. 9 k.p., tj. nie stanowią dla nich oparcia ustawo-
wego. Podstawą ustawową dla zawierania porozumień zbiorowych w powyższym
znaczeniu są między innymi art. 24127
k.p., pozwalający na zawarcie porozumienia o
zawieszeniu układu zbiorowego, przepis art. 91
k.p., art. 231a
k.p. ustawa z dnia 13
marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków
pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. Nr 90, poz. 844 ze zm.) oraz
ustawa z dnia 23 maja 1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych (Dz.U. Nr 55,
poz. 236). Strona pozwana zarzucała też niezastosowanie art. 30 ust. 4 ustawy o
związkach zawodowych przez przyjęcie przez Sąd drugiej instancji, że porozumienie
z czerwca 2000 r. ma przymiot zbiorowego źródła prawa pracy, podczas gdy poro-
zumienie to nie tylko nie stanowi źródła prawa pracy w rozumieniu art. 9 k.p., ale zo-
stało zawarte, jak wynika z zebranego w sprawie materiału dowodowego, przez nie-
które tylko związki zawodowe, działające w Zakładach Tworzyw Sztucznych „P.” SA,
co pozbawia je przymiotu porozumienia zbiorowego. Tymczasem stosownie do ogól-
nej reguły wyrażonej w art. 30 ust. 3 ustawy o związkach zawodowych w sprawach
dotyczących zbiorowych praw i interesów pracowników organizacje związkowe mogą
tworzyć wspólną reprezentację związkową, nadto w sprawach wymagających zawar-
cia porozumienia lub uzgodnienia stanowiska z organizacjami związkowymi, organi-
zacje te przedstawiają wspólnie uzgodnione stanowisko, przy czym sposób ustalenia
i przedstawienia tego stanowiska przez każdorazowo wyłonioną do tych spraw
wspólną reprezentację związkową określa porozumienie zawarte przez organizacje
związkowe, nieuczynienie zadość temu trybowi pozbawia podpisany akt w ogóle
waloru zbiorowości jako conditio sine qua non kreowania pozaustawowych źródeł
prawa pracy. Strona pozwana zarzucała ponadto niezastosowanie art. 84 § 1 k.c.
mimo skutecznego uchylenia się przez nią od skutków prawnych swoich oświadczeń
woli złożonych pod wpływem błędu.
Strona skarżąca podnosiła także naruszenie przepisów postępowania: art. 233
§ 1 w związku z art. 391 § 1 k.p.c., przez nieuprawnioną akceptację dokonanych
przez Sąd pierwszej instancji dowolnych ustaleń wbrew treści zebranego w sprawie
materiału dowodowego i uznanie, że nie miało miejsca skuteczne uchylenie się po-
7
zwanego od skutków prawnych swoich oświadczeń woli złożonych pod wpływem
błędu, a zawartych w umowie z dnia 11 kwietnia 2000 r. oraz w porozumieniu z dnia
28 czerwca 2000 r. Twierdzeniu Sądu drugiej instancji o tym, że związki zawodowe
nie wiedziały w czerwcu 2000 r. o złej sytuacji Spółki prowadzącej do jej upadłości
przeczą zeznania świadków, w tym w szczególności świadka Jacka Z. przewodni-
czącego MKZ NSZZ „Solidarność”. Przyjęcie przez Sąd drugiej instancji, że strona
pozwana, mając zdaniem tego Sądu wiedzę co do rychłej upadłości „P.” S.A., decy-
duje się mimo to na zawarcie porozumienia, stanowi o rażącym naruszeniu przez
Sąd drugiej instancji wskazanych zasad oceny dowodów, podczas gdy z zebranego
w sprawie materiału dowodowego jednoznacznie wynika, że w kwietniu 2000 r. zo-
stała zawarta umowa między ZTS „P.” SA w P. a pozwaną Spółką, w czerwcu 2000
r. zostało zawarte porozumienie pomiędzy zakładowymi organizacjami związkowymi
działającymi w Zakładach Tworzyw Sztucznych „P.” SA reprezentowanymi jedynie
przez MKZ NSZZ „Solidarność” oraz NSZZ Pracowników Spółek i Zakładów „P.” a
zarządem pozwanej spółki przy udziale zarządu ZTS „P.” SA, niedługo po tym, w
sierpniu 2000 r. został złożony wniosek o upadłość ZTS „P.” S.A., natomiast posta-
nowieniem z dnia 5 września 2000 r. Sąd Rejonowy w Radomiu ogłosił upadłość ZTS
„P.” SA. Zdaniem wnoszącej kasację, ze wskazanej chronologii zdarzeń wynika jed-
noznacznie, iż związki zawodowe już w kwietniu, a na pewno w czerwcu 2000 r.,
wiedziały o złej sytuacji ekonomicznej Spółki lub co najmniej powinny były o niej wie-
dzieć. Przesłanki ogłoszenia upadłości były w związku z tym dobrze znane zarówno
związkom zawodowym - powołanym do reprezentacji i obrony prawa, interesów za-
wodowych i socjalnych pracowników - jak również zarządowi ZTS „P.” SA. Uchybia
zasadzie logicznego wnioskowania i doświadczenia życiowego - zdaniem skarżące-
go - przyjęcie przez Sądy orzekające w sprawie, że związki zawodowe nie miały
obowiązku informowania pozwanego o rzeczywistej sytuacji finansowej „P.” SA, jak
również, że mogły przypuszczać, że pozwany sytuację tę zna. Gdyby ją znał, to nie
zawarłby umów, od skutków których skutecznie się uchylił, chyba że założono, iż
działał wyłącznie z pobudek altruistycznych. Okoliczności stanu faktycznego, ustalo-
ne w toku postępowania dowodowego, wskazują w sposób niebudzący wątpliwości
co do spełnienia przesłanek błędu istotnego co do treści czynności prawnej w rozu-
mieniu art. 84 k.c. Pozwany pozostając w przekonaniu, że zawiera umowy z pod-
miotem efektywnym ekonomicznie w istocie z winy sygnatariuszy porozumienia za-
warł umowę z upadłym, co ewidentnie stanowić mogło podstawę do uchylenia się od
8
skutków prawnych oświadczeń woli złożonych pod wpływem błędu. Skarżąca podno-
siła także, że doszło do naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c.
w części dotyczącej nieuzasadnienia podstawy faktycznej i niewyjaśnienia podstawy
prawnej poglądu Sądu drugiej instancji o braku spełnienia przesłanek do uchylenia
się pozwanej od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem
błędu oraz naruszenie art. 386 § 1 k.p.c., przez uwzględnienie apelacji strony powo-
dowej, mimo że była bezzasadna i winna ulec oddaleniu w oparciu o przepis art. 385
k.p.c.
Kasacja zawiera wniosek o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku Sądu
Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi i przekazanie sprawy
do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Łodzi oraz pozostawienie temu
Sądowi rozstrzygnięcia o kosztach zastępstwa prawnego w postępowaniu kasacyj-
nym.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:
Kasacja jest pozbawiona usprawiedliwionych podstaw. Zagadnienie charakte-
ru prawnego porozumień zbiorowych nazywanych paktami gwarancji pracowniczych
budziło wątpliwości i powodowało rozbieżności w orzecznictwie sądowym. Uchwała
składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 23 maja 2001 r., III ZP 25/00
(OSNAPiUS 2002 nr 6, poz. 134), doprowadziła do usunięcia rozbieżności w spra-
wach dotyczących porozumień zawieranych przez pracodawcę z przedstawicielami
pracowników. W rozpoznawanej sprawie komplikacja polega na tym, że porozumie-
nie zawarł przyszły pracodawca ze związkami zawodowymi działającymi u dotych-
czasowego pracodawcy w związku z rychłym przejściem części zakładu pracy ze
skutkami wynikającymi z art. 231
k.p. Nie jest to jednak przeszkodą do przydania mu
waloru normatywnego. Analogiczny pogląd wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z 12
sierpnia 2004 r., III PK 32/04 (OSNP 2005 nr 4, poz. 55). Porozumienie to nazwane
„pakietem” stanowiło, jak zaznaczyły strony je zawierające, integralną część umowy
między dotychczasowym a nowym pracodawcą z kwietnia 2000 r. Na mocy tej
umowy strona pozwana przejęła część zadań dotychczasowego pracodawcy Spółki
„P.” polegających na ochronie osób i mienia na terenie Spółki. Nie budzi wątpliwości i
zostało to wyraźnie zaznaczone w umowie, że skutkiem takiego przekazania zadań
jest zmiana pracodawcy dla pracowników dotychczas je wykonujących. Dotychcza-
9
sowy i nowy pracodawca postanowili, że pracownicy zatrudnieni w komórce ochrony
staną się pracownikami strony pozwanej i będą zatrudnieni przez nią co najmniej trzy
lata. W pakiecie zawartym przez stronę pozwaną ze związkami zawodowymi repre-
zentującymi przejmowanych pracowników zamieszczono sankcję (za niewywiązanie
się z tego zobowiązania) w postaci odpraw, o które chodzi w rozpoznawanej sprawie.
Zobowiązanie zaciągnięte przez stronę pozwaną w umowie zawartej ze Spółką „P.”,
a dotyczące przejmowanych pracowników (gwarantowania im trzyletniego zatrudnie-
nia) ma postać umowy na rzecz osoby trzeciej w rozumieniu art. 393 k.c. Oznacza to,
że już tylko na podstawie tej umowy przejęci pracownicy nabyli roszczenie o zatrud-
nienie przez trzy lata. Nie można tego powiedzieć o pakiecie z czerwca 2000 r. gdyż
istotnie między stronami tej umowy nie istniał węzeł obligacyjny. Trzeba jednak
przyjąć, że umowa ta ma charakter normatywny jako porozumienie, o którym mowa
w art. 9 k.p. Zawarta została wprawdzie przez przyszłego pracodawcę ze związkami
zawodowymi działającymi u dotychczasowego, ale mieści się w kategorii porozumień
opartych na ustawie, gdyż jest efektem rokowań partnerów socjalnych, które to roko-
wania miały na celu rozwiązanie problemu istotnego dla ogółu przejmowanych pra-
cowników (art. 59 ust. 2 Konstytucji). Pogląd przeciwny odbierałby sens zawieraniu
pakietów socjalnych w ramach procesów prywatyzacyjnych i restrukturyzacyjnych.
Pakiety te mają charakter socjalny w najszerszym tego słowa znaczeniu, służą za-
pewnieniu pokoju społecznego i rozwiązaniu najbardziej żywotnych problemów zało-
gi. Nie do przyjęcia jest pogląd o pozbawieniu ich efektywności. Do takiego rezultatu
prowadziłoby uznanie, że w razie niedochowania przez pracodawcę (przyszłego pra-
codawcę) zaciągniętych zobowiązań można jedynie stosować sankcje przewidziane
zbiorowym prawem pracy, a niemożliwe jest dochodzenie roszczeń przez benefi-
cjentów zawartego porozumienia. Najczęściej niemożliwe byłoby doprowadzenie do
przekształceń po stronie pracodawcy, gdyby nie doszło do udzielenia „gwarancji”
albo pracownicy podjęliby różne formy protestu. Nie można też akceptować stanowi-
ska polegającego na uwalnianiu się przez pracodawcę będącego przedsiębiorcą od
zaciągniętych zobowiązań przy pomocy wątpliwych konstrukcji prawnych. Porozu-
mienia nazywane paktami lub pakietami nie są sformalizowane w takim stopniu jak
układy zbiorowe, stąd kwestia reprezentatywności związkowych przedstawicieli zało-
gi nie ma przesądzającego znaczenia dla skutecznego zaciągnięcia zobowiązania
przez pracodawcę. Strona pozwana jest przedsiębiorcą, powinna mieć zapewnioną
obsługę prawną, należy zatem zakładać, że działa profesjonalnie, odpowiednio kal-
10
kulując koszty podejmowanych działań i spodziewane zyski. Nie może przerzucać na
pracowników ryzyka nieosiągnięcia zamierzonych zysków ani upadłości kontrahenta.
Stąd też twierdzenia o działaniu pod wpływem błędu są pozbawione uzasadnienia.
Strona pozwana, jak się zdaje, rozumie błąd potocznie, to znaczy, że zakłada możli-
wość uwolnienia się od zobowiązania (uchylenia się od skutków prawnych oświad-
czenia złożonego drugiej stronie) z tego powodu, że popełniła błąd zawierając
umowę z „P.” oraz pakiet ze związkami zawodowymi. Tymczasem do uchylenia się
od skutków prawnych oświadczenia woli wymagane jest spełnienie ściśle określo-
nych przesłanek. Błąd, o którym jest mowa w art. 84 k.c., polega na mylnym prze-
świadczeniu składającego oświadczenie woli co do rzeczywistego stanu rzeczy sta-
nowiącego istotny element treści oświadczenia. Błąd w rozumieniu tego przepisu nie
dotyczy sfery motywacyjnej, nie chodzi o to, czym kierował się składający oświad-
czenie i jakie zakładał cele. Słusznie też podniesiono, że nie sposób przypisać
związkom zawodowym jako adresatom oświadczenia strony pozwanej wywołania
błędu. Nieiformowanie o kondycji finansowej pracodawcy, z którym już wcześniej
strona pozwana zawarła umowę, nawet gdyby kondycja ta była dostatecznie im
znana, nie może być poczytywane za wywołanie błędu. Ustalenie kondycji finanso-
wej spółki prawa handlowego nie powinno zresztą nastręczać trudności dla innej
spółki.
Tak więc podniesione w kasacji zarzuty naruszenia prawa materialnego oka-
zały się bezpodstawne. Natomiast zarzuty odnoszące się do przepisów postępowa-
nia polegały w istocie rzeczy na polemice z interpretacją prawa materialnego, gdyż
stan faktyczny nie był sporny a chodziło jedynie o jego ocenę i subsumcję. Całkowi-
cie bezpodstawny jest zarzut dotyczący braku ustaleń i wyjaśnienia podstawy praw-
nej zaskarżonego orzeczenia w zakresie nieprzyjęcia koncepcji błędu jako przesłanki
uchylenia się strony pozwanej od złożonego oświadczenia woli.
Z tych względów kasacja podlegała oddaleniu na podstawie art. 39312
k.p.c.
========================================