Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 29 kwietnia 2005 r.
III PK 108/04
Przepis art. 12 ustawy z dnia 3 marca 2000 r. o wynagradzaniu osób
kierujących niektórymi podmiotami prawnymi (Dz.U. Nr 26, poz. 306 ze zm.) nie
stanowi samoistnej podstawy nabycia prawa do odprawy.
Przewodniczący SSN Roman Kuczyński, Sędziowie SN: Józef Iwulski, Jerzy
Kwaśniewski (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 29 kwietnia 2005 r.
sprawy z powództwa Wiesława M. przeciwko Przedsiębiorstwu Produkcyjno - Usłu-
gowo - Handlowemu „R." Spółce z o.o. w R. o odprawę pieniężną, na skutek kasacji
powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 6 października 2004 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w
Lublinie do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania ka-
sacyjnego.
U a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 29 kwietnia 2004 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Radomiu oddalił powództwo Wiesława M. przeciwko Przedsiębior-
stwu Produkcyjno-Usługowo-Handlowemu „R.” spółce z o.o. w R. o odprawę pie-
niężną. Wyrok ten ma następujące podstawy: powód od 7 stycznia 1999 r. był za-
trudniony przez pozwane przedsiębiorstwo na podstawie umowy o pracę na czas
nieokreślony na stanowisku prezesa zarządu. Ta umowa została rozwiązana za wy-
powiedzeniem pracodawcy z dniem 31 października 2003 r. Jako przyczynę
wypowiedzenia wskazano utratę zaufania oraz działanie powoda na niekorzyść
spółki między innymi przez dowolne i nieuprawnione zaniżanie cen za składowanie
odpadów oraz zawieranie niekorzystnych umów dla spółki. W chwili rozwiązania
umowy o pracę u pozwanego obowiązywał Zakładowy Regulamin Wynagradzania
wprowadzony zarządzeniem [...] prezesa zarządu spółki „R.” w R. z dnia 20 lipca
2
1994 r. Na podstawie § 7 ust. 1 tego regulaminu prezesowi zarządu w przypadku
odwołania ze stanowiska przysługuje odprawa pieniężna w wysoko sześciomiesięcz-
nego wynagrodzenia zasadniczego. Stosownie zaś do § 7 ust. 2 regulaminu odprawa
pieniężna nie przysługuje w sytuacji, gdy odwołanie nastąpiło z przyczyn uzasadnia-
jących rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika na pod-
stawie art. 52 k.p., w wyniku likwidacji spółki, rezygnacji prezesa zarządu oraz w
przypadku nabycia przez prezesa zarządu odprawy emerytalno-rentowej na zasa-
dach przewidzianych w regulaminie. Na podstawie § 7 ust. 3 odprawę pieniężną
wypłaca się z dniem rozwiązania umowy o pracę ze środków finansowych spółki. W
dniu 14 lipca 2000 r. rada nadzorcza Spółki podjęła uchwałę w sprawie zasad wyna-
gradzania prezesa zarządu Spółki. Zasady wynagradzania prezesa zarządu Spółki
(określone w załączniku do powyższej uchwały) nie określają prawa do odprawy
pieniężnej w związku z rozwiązaniem umowy o pracę. Uchwała ta została podjęta w
związku z ustawą z dnia 3 marca 2000 r. o wynagradzaniu osób kierujących niektó-
rymi podmiotami prawnymi (Dz.U. Nr 26, poz. 306 ze zm.). W oparciu o dokonane
ustalenia stanu faktycznego sprawy Sąd pierwszej instancji uznał, że powództwo
Wiesława M. nie ma podstawy prawnej. Ze względu bowiem na art. 26 ust. 1 powyż-
szej ustawy odpadła możliwość zastosowania regulaminu wynagradzania z 1994 r.
Natomiast przewidziana w art. 12 ustawy z 3 marca 2000 r. odprawa ma charakter
fakultatywny zależny wyłącznie od pracodawcy, w tym wypadku pracodawca odmó-
wił powodowi odprawy.
Wyrokiem z dnia 6 października 2004 r. Sąd Apelacyjny w Lublinie oddalił
apelację powoda jako bezzasadną (art. 385 k.p.c.). Podnoszony w apelacji zarzut
sprzeczności istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowo-
dowego Sąd drugiej instancji uznał za nieuzasadniony. Stan faktyczny sprawy, zda-
niem Sądu drugiej instancji, jest bezsporny. Natomiast istota sporu sprowadza się do
oceny, czy powodowi przysługuje odprawa przewidziana w § 7 zakładowego regula-
minu wynagradzania, ograniczona do trzymiesięcznego wynagrodzenia. W tym za-
kresie Sąd drugiej instancji także w pełni podzielił ocenę prawną zawartą w wyroku
Sądu pierwszej instancji. Podkreślił jedynie, że ustawa „kominowa” nie uchyliła za-
kładowego regulaminu wynagradzania, lecz niektóre jego postanowienia w tym po-
stanowienie § 7 pkt 1 ustalające odprawę dla odwołanego prezesa zarządu spółki w
wysokości wyższej niż maksymalna dopuszczona ustawą stały się nieważne z mocy
prawa z upływem 3 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy. Z kolei odprawa prze-
3
widziana w art. 12 powołanej ustawy nie ma charakteru obligatoryjnego, a jedynie
dopuszcza możliwość przyznania odwołanemu prezesowi zarządu odprawy w wyso-
kości nie wyższej niż trzykrotność wynagrodzenia miesięcznego i przyznanie tej od-
prawy uzależnia od woli pracodawcy. Jeżeli pozwany nie przyznał takiej odprawy
powodowi, to zdaniem Sądu drugiej instancji brak jest podstaw do uwzględnienia
żądania powoda.
W kasacji wniesionej od powyższego wyroku skarżący wniósł o jego zmianę i
orzeczenie co do istoty sprawy. Skarżący zarzucił naruszenie przepisów prawa mate-
rialnego przez niewłaściwe zastosowanie oraz błędną wykładnię art. 12 w związku z
art. 13 oraz art. 26 ustawy z dnia 3 marca 2000 r. o wynagrodzeniu osób kierujących
niektórymi podmiotami prawnymi. Zdaniem skarżącego w sytuacji, gdy zgodnie z § 7
zakładowego regulaminu wynagradzania miał on zagwarantowaną odprawę w wyso-
kości sześciokrotności miesięcznego wynagrodzenia, a ustawa „kominowa” w art. 12
dopuszcza odprawę w wysokości trzykrotności miesięcznego wynagrodzenia, to jego
roszczenie w wysokości trzykrotnego miesięcznego wynagrodzenia jest zasadne
przy uwzględnieniu art. 13 ustawy. Zdaniem skarżącego Sądy w jego sprawie nie-
prawidłowo przyjęły, że przyznanie odprawy przewidzianej w art. 12 ustawy „komi-
nowej” zależy wyłącznie od woli pracodawcy. Tymczasem uregulowanie to dotyczy
wysokości odprawy a nie zasad jej przyznawania. Nie ma także - zdaniem skarżące-
go - podstaw prawnych do uznania, że uchwała Rady Nadzorczej Spółki z dnia 14
lipca 2000 r. pozbawiła powoda prawa do odprawy należnej mu na podstawie § 7
regulaminu wynagradzania. Po pierwsze, dlatego, że w uchwale tej nie ma żadnego
w tej kwestii określenia. Po drugie, Sąd nie zbadał braku podstawy prawnej dla po-
dejmowania przez radę nadzorczą uchwały w sprawie wynagradzania prezesa za-
rządu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rozpatrując podstawę kasacji - w świetle jej zarzutów - należało zbadać zgod-
ność z prawem (ze wskazanymi w kasacji przepisami prawa materialnego) wyroku
wynikającego ze stanowiska, że prawo do odprawy, która przypadałaby powodowi na
podstawie § 7 zakładowego regulaminu wynagradzania, powód utracił na podstawie
art. 13 w związku z art. 12 ustawy z dnia 3 marca 2000 r. o wynagradzaniu osób kie-
rujących niektórymi podmiotami prawnymi. Rozważenie powyższego problemu
4
uwzględnia niekwestionowaną w kasacji podstawę faktyczną wyroku i ramowe - i
także niekwestionowane oraz niebudzące zastrzeżeń - założenia podstawy prawnej
wyroku, że stosunek pracy powoda podlegał co do zasady, wymienionym wyżej
aktom prawnym prawa pracy, to jest zakładowemu regulaminowi wynagradzania
oraz ustawie z 3 marca 2000 r. (zwanej dalej ustawą kominową).
Właściwie uchwycony w zaskarżonym wyroku problem sporny sprawy sprowa-
dzał się zatem do oceny skutków zastosowania art. 12 i art. 13 ustawy kominowej,
przy założeniu, że gdyby nie zastosowanie tych przepisów, to powód uzyskałby od-
prawę na podstawie § 7 regulaminu zakładowego w kwocie odpowiadającej sze-
ściomiesięcznemu wynagrodzeniu zasadniczemu.
W art. 12 ustawy kominowej stanowi się, że w razie rozwiązania umowy o
pracę przez podmiot zatrudniający, z innych przyczyn niż naruszenie podstawowych
obowiązków ze stosunku zatrudnienia, osobom określonym w art. 2 może być przy-
znana odprawa w wysokości nie wyższej niż trzykrotność wynagrodzenia miesięcz-
nego. Przy wykładni tego przepisu kluczowe znaczenie ma uchwycenie znaczenia
zawartego w tym przepisie zezwolenia - w wyrażeniu „może” – odnośnie do przyzna-
nia odprawy. Czy to oznacza - jak to przyjął Sąd Apelacyjny w zaskarżonym wyroku -
że przepis ten określa, w autonomiczny i pełny sposób, wszystkie warunki prawa do
odprawy, czy raczej przedmiot regulacji jest tu inny - modyfikujący tylko warunki od-
prawy w stosunku do osób objętych ustawą kominową. Otóż Sąd Najwyższy w skła-
dzie rozpoznającym sprawę niniejszą, podobnie jak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia
8 czerwca 2004 r., III PK 21/04 (OSNP 2005 nr 4, poz. 51), przyjmuje drugie ze
wskazanych znaczeń art. 12 ustawy kominowej. Przepis ten nie ma bowiem charak-
teru źródłowego, to znaczy nie stanowi podstawy kształtującej prawo do odprawy, tak
jak to następuje na przykład w tzw. ustawach pragmatycznych, czy zakładowych re-
gulaminach wynagradzania, ale celem tej regulacji, jak i zasadniczo celem całej
ustawy kominowej, jest modyfikacja zasad wynagradzania określonych osób kierują-
cych niektórymi podmiotami prawnymi w kierunku ograniczenia dowolności kształto-
wania tych zasad oraz postawienia granic wysokości wynagrodzenia i innych świad-
czeń. Jeżeli chodzi o odprawę, to stosownie do zasadniczej funkcji ustawy, podobnie
jak to określa art. 5 ust. 2 w stosunku do świadczeń dodatkowych, art. 12 zawiera
zezwolenie, można powiedzieć zgodę ustawodawcy, na to, że w razie odwołania ze
stanowiska (lub rozwiązania umowy o pracę albo umowy cywilnoprawnej będącej
podstawą zatrudnienia) z innych przyczyn niż naruszenie podstawowych obowiąz-
5
ków ze stosunku zatrudnienia odprawa może być przyznana, z tym, że z ogranicze-
niem jej wysokości - maksymalnie do trzykrotności wynagrodzenia miesięcznego.
Przepis ten nie stanowi źródła prawa do odprawy, ale określa modyfikację tego
prawa, które jest ukształtowane lub może być ukształtowane według odpowiednich
dla danego stosunku pracy przepisów prawa pracy, na przykład - tak jak w rozważa-
nym przypadku - przepisów zakładowego regulaminu wynagradzania. O tym, że
ustawa kominowa zakłada zachowanie „ogólnego systemu” regulacyjnego wynagro-
dzenie, świadczenia dodatkowe i odprawę w stosunku do osób, do których ma za-
stosowanie jasno wynika między innymi z drugiego poddanego w sprawie interpreta-
cji przepisu ustawy kominowej. Mianowicie, w art. 13 tej ustawy określone są konse-
kwencje naruszenia wyznaczonych w ustawie ograniczeń w stosunku do postano-
wień umów o pracę oraz innych aktów stanowiących podstawę nawiązania stosunku
pracy albo umów cywilnoprawnych ustalających wynagrodzenie miesięczne, nagrodę
roczną, odprawę oraz wartość świadczeń dodatkowych. Jest to wyraźne wskazanie
na zasadniczy sens ustawy, która w stosunku do osób nią objętych nie usuwa doty-
czącego ich (zastanego przez tę ustawę) systemu źródeł kształtujących uprawnienia
wynikające z zatrudnienia, ale wprowadza do tego systemu określone warunki i
ograniczenia, których przestrzeganie obwarowane zostało sankcją nieważności.
Podkreślić przy tym trzeba koniecznie, że określona w art. 13 ustawy sankcja nie-
ważności dotyczy wyłącznie tej części danej regulacji spoza ustawy kominowej, na
przykład umowy o pracę, „która przewyższa kwotę maksymalną określoną w usta-
wie”.
Przenosząc powyższe ustalenia interpretacyjne na grunt stanu faktycznego
rozpoznawanej sprawy trzeba uznać, że jeżeli z regulacji prawnej obowiązującej
strony stosunku pracy wynika, że powodowi przysługiwałaby odprawa w wysokości
sześciokrotności wynagrodzenia miesięcznego, to w konsekwencji zastosowania art.
12 ustawy kominowej - ta odprawa została ograniczona do wysokości trzykrotności
wynagrodzenia miesięcznego. Takie ograniczenie prawa pracownika nastąpiło z
mocy samego prawa - bez potrzeby dokonania odpowiedniego wypowiedzenia wa-
runków umowy o pracę - stosownie do art. 13 ustawy kominowej, który - „z mocy
prawa” usunął z porządku prawnego postanowienia „w odniesieniu do tej części,
która przewyższa kwotę maksymalną określoną w ustawie”.
Z powyższych przyczyn, uznając zasadność podstawy rozpoznanej kasacji,
Sąd Najwyższy orzekł stosownie do art. 39313
§ 1 k.p.c.
6
========================================