Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 13 lipca 2005 r.
I UK 314/04
Przepisy ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wy-
padków przy pracy i chorób zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30,
poz. 144 ze zm.) nie miały zastosowania do funkcjonariuszy państwowej straży
pożarnej. Mniej korzystne niż w systemie pracowniczym, wprowadzenie dla
funkcjonariuszy państwowej straży pożarnej progu 20% uszczerbku, poniżej
którego jednorazowe odszkodowanie z tytułu trwałego uszczerbku na zdrowiu
nie przysługuje, z równoczesnym korzystniejszym ukształtowaniem wysokości
tego odszkodowania, nie oznacza dyskryminacji lub nierównego traktowania
tych funkcjonariuszy.
Przewodniczący SSN Herbert Szurgacz (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Roman Kuczyński, Jerzy Kwaśniewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 13 lipca 2005 r. sprawy z
odwołania Mariana Z. przeciwko komendantowi Wojewódzkiej Państwowej Straży
Pożarnej w O. o jednorazowe odszkodowanie z tytułu uszczerbku na zdrowiu w
związku z wypadkiem w służbie, na skutek kasacji następców prawnych Mariana Z.
od wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 16 czerwca 2004 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 26 stycznia 2004 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Olsztynie w wyniku ponownego rozpoznania sprawy oddalił odwoła-
nie wnioskodawcy Mariana Z. od decyzji komendanta Wojewódzkiej Państwowej
Straży Pożarnej w O. z dnia 5 marca 1998 r. odmawiającej ubezpieczonemu prawa
do jednorazowego odszkodowania z tytułu schorzeń pozostających w związku ze
służbą w pożarnictwie.
2
Sąd Okręgowy prowadził uzupełniające postępowanie dowodowe w celu usta-
lenia rozmiaru uszczerbku na zdrowiu wnioskodawcy i dopuścił dowód z opinii bie-
głych lekarzy z Akademii Medycznej w B. Biegli stwierdzili w opinii, iż rozpoznany
orzeczeniem Okręgowej Komisji Lekarskiej MSW w W. w dniu 29 listopada 1997 r.
wyprysk na skórze obu dłoni wnioskodawcy jest wymieniony pod liczbą porządkową
12 w załączniku nr 1 zarządzenia MSW z dnia 9 października 1995 r. Natomiast roz-
poznane orzeczeniem tej samej komisji zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa
nie jest ujęte w załączniku nr 1 zarządzenia MSW z dnia 9 października 1995 r. Zda-
niem biegłych uszczerbek na zdrowiu spowodowany przewlekłym wypryskiem na
skórze obu dłoni jest trwały i wynosi 10%. Sąd Okręgowy podzielił opinię biegłych w
całej rozciągłości z uwagi na jej przejrzystość, specjalistyczne uzasadnienie oraz
sformułowanie wniosków po wnikliwej analizie całej dokumentacji medycznej znaj-
dującej się w aktach i ustalił, że trwały uszczerbek na zdrowiu wskutek choroby skóry
powstałej w związku ze służbą wynosi 10%.
Powyższy wyrok zaskarżyły apelacją następczynie prawne wnioskodawcy,
który zmarł w toku postępowania w dniu 27 kwietnia 2003 r., żona Anna Z. oraz
córka Elżbieta Z.
Wyrokiem z dnia 16 czerwca 2004 r. Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Warszawie oddalił apelację następczyń prawnych wnioskodawcy.
Sąd drugiej instancji wskazał, iż Sąd pierwszej instancji dokonał oceny materiału do-
wodowego w sposób wszechstronny i wyprowadził z analizy tego materiału prawi-
dłowe wnioski, nie naruszając art. 233 k.p.c. i innych przepisów prawa procesowego
wymienionych w apelacji. Podobnie w kwestii oceny zarzutu naruszenia prawa mate-
rialnego Sąd Apelacyjny stwierdził, iż Sąd pierwszej instancji dokonał prawidłowej
wykładni zastosowanych przepisów. Podstawę prawną żądania powoda stanowi art.
59 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej (Dz.U. Nr 88,
poz. 400 ze zm.), zgodnie z którym strażak, który w związku ze służbą doznał
uszczerbku na zdrowiu lub poniósł szkodę w mieniu, otrzymuje odszkodowanie w
trybie i na zasadach określonych dla funkcjonariuszy Policji. W razie śmierci strażaka
w związku ze służbą, odszkodowanie otrzymują pozostali po nim członkowie rodziny.
Sytuację prawną funkcjonariuszy Policji w tym względzie reguluje ustawa z dnia 16
grudnia 1972 r. o odszkodowaniach przysługujących w razie wypadków i chorób po-
zostających w związku ze służbą w Policji (Dz.U. Nr 53, poz. 345 ze zm.), która w art.
1 stanowi, iż odszkodowania określone w ustawie przysługują funkcjonariuszowi Po-
3
licji, który doznał trwałego uszczerbku na zdrowiu wskutek wypadku pozostającego w
związku z pełnieniem służby albo wskutek choroby powstałej w związku ze szczegól-
nymi właściwościami lub warunkami służby, jak również rodzinie funkcjonariusza,
który zmarł wskutek takiego wypadku lub choroby. Wykaz takich chorób zawiera za-
rządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 9 października 1995 r. (M.P. Nr 55,
poz. 611), przy czym z jego § 1 wynika, że wykaz chorób, z tytułu których przysługują
świadczenia wymienione w ustawie z dnia 16 grudnia 1972 r., a także wywołujące je
przyczyny określone są wyłącznie w załączniku nr 1 do zarządzenia. Sąd wskazał, iż
zgodnie z art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 16 grudnia 1972 r. jednorazowe odszkodowanie
przysługuje funkcjonariuszowi, który doznał trwałego uszczerbku na zdrowiu w wyso-
kości co najmniej 20 % wskutek choroby określonej w załączniku nr 1 zarządzenia
Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 9 października 1995 r., dlatego też zasadnicze
znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy miało ustalenie, czy schorzenia, na które cier-
piał wnioskodawca, pozostawały w związku ze szczególnymi właściwościami bądź
warunkami służby w Państwowej Straży Pożarnej, czy wymienione zostały w załącz-
niku nr 1 zarządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 9 października 1995 r.
oraz czy powodowały one trwały, co najmniej 20% uszczerbek na zdrowiu. W celu
oceny stanu zdrowia wnioskodawcy pod kątem wymienionych wyżej przepisów za-
sadnie Sąd pierwszej instancji dopuścił dowód z opinii biegłych lekarzy z Akademii
Medycznej w B. specjalistów z zakresu dermatologii i reumatologii. Sąd Apelacyjny w
pełni podzielił ocenę obu opinii biegłych dokonaną przez Sąd Okręgowy, gdyż są one
trafne i nie nasuwają żadnych wątpliwości. Marian Z., mając uznany trwały uszczer-
bek na zdrowiu spowodowany przewlekłym wypryskiem na skórze obu dłoni w wyso-
kości 10% nie spełnił ustawowych przesłanek do otrzymania dochodzonego świad-
czenia. W postępowaniu apelacyjnym następczynie prawne wnioskodawcy nie zło-
żyły żadnych nowych dowodów, które rzutowałyby na trafność dokonanej oceny jego
stanu zdrowia, a podniesione w apelacji zarzuty stanowią jedynie polemikę z prawi-
dłowymi ustaleniami biegłych zawartymi w opinii zasadniczej i uzupełniającej i wyra-
żają subiektywne stanowisko apelujących niepoparte przekonywującymi argumenta-
mi.
Kasację od powyższego wyroku złożyły następczynie prawne wnioskodawcy.
Zarzuciły one naruszenie prawa materialnego: art. 5 ustawy z dnia 16 grudnia 1972 r
o odszkodowaniach przysługujących w razie wypadków i chorób pozostających w
związku ze służbą w związku z art. 5 k.p., art. 9 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r o
4
świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, art. 46 ustawy z
dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy
pracy i chorób zawodowych oraz art. 32 Konstytucji - przez błędną wykładnię, pole-
gającą na przyjęciu, że 10% uszczerbek na zdrowiu ubezpieczonego strażaka po-
wstały w związku ze szczególnymi właściwościami służby, który nie daje prawa do
odszkodowania według zasad szczególnych, uzasadnia także odmowę przyznania
jednorazowego odszkodowania według zasad ogólnych, dotyczących wszystkich
zatrudnionych. Zarzuciły także zastosowanie nieobowiązującego w dacie orzekania
zarządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 9 października 1995 r. w sprawie
ustalenia wykazów chorób i schorzeń pozostających w związku ze służbą (M.P. Nr
55, poz. 611), którego treść zastąpiły: rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych
z dnia 18 grudnia 2002 r. w sprawie wykazu chorób pozostających w związku ze
służbą w Policji, z tytułu których przysługują odszkodowania określone w ustawie
(Dz.U z 2003 r. Nr 6, poz.75) i rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia
16 stycznia 2003 r. w sprawie wykazu chorób funkcjonariuszy Policji, Straży Gra-
nicznej, Biura Ochrony Rządu i Państwowej Straży Pożarnej powstałych w związku
ze szczególnymi właściwościami lub warunkami służby oraz chorób i schorzeń, które
istniały przed przyjęciem do służby lecz uległy pogorszeniu lub ujawniły się w czasie
trwania służby na określonych stanowiskach (Dz.U. Nr 26, poz. 229). Skarżące za-
rzuciły także naruszenie przepisów postępowania: art. 380 i 381 k.p.c. w związku z
art. 217 k.p.c., przez zaniechanie rozpoznania niepodlegających zaskarżeniu posta-
nowień Sądu pierwszej instancji oddalających wnioski dowodowe ubezpieczonego,
mimo zgłoszenia zarzutu pominięcia tych dowodów i wykazania, iż miało to wpływ na
rozstrzygnięcie sprawy w pierwszej instancji; art. 380 i 381 k.p.c. w związku z art.
286 k.p.c. i art. 210 § 2 k.p.c., przez niedopuszczenie dowodu z ustnych wyjaśnień
biegłych sądowych z Akademii Medycznej w B., co uniemożliwiło wykazanie
sprzeczności ich opinii z faktami i wyjaśnienie istotnych okoliczności, które mogły
rzutować na treść opinii, co w konsekwencji pozbawiło następców prawnych ubez-
pieczonego skutecznej obrony ich praw. Organ odszkodowawczy nie skierował Ma-
riana Z. do resortowej komisji lekarskiej w celu ustalenia procentowego uszczerbku
na zdrowiu, co pogorszyło jego sytuację w porównaniu do innych funkcjonariuszy
pożarnictwa i pozostaje w sprzeczności z zasadą równego traktowania pracowników
oraz konstytucyjną zasadą równości obywateli wobec prawa. Przede wszystkim jed-
nak opinia biegłych sądowych nie jest w stanie zastąpić orzeczenia komisji, ponie-
5
waż biegli nie znają specyfiki pracy zawodowej strażaków; ocena resortowej komisji
byłaby też bardziej sprawiedliwa.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty kasacji naruszenia przepisów postępowania nie są usprawiedliwione.
Nie jest usprawiedliwiony zarzut naruszenia art. 382 i 233 k.p.c. przez „zaniechanie
oceny odmowy przedstawienia przez organ odszkodowawczy orzeczenia resortowej
komisji lekarskiej MSW w przedmiocie procentowego uszczerbku na zdrowiu związa-
nego ze służbą Mariana Z. w Państwowej Straży Pożarnej”. Tak skonkretyzowany
zarzut mógłby być rozważany jedynie w kategoriach naruszenia art. 233 § 2 k.p.c.
Pomijając okoliczność, że dowód w postaci orzeczenia wymienionej komisji nie istniał
w związku z czym trudno zarzucać, iż Sąd drugiej instancji orzekał z jego pominię-
ciem (art. 382 k.p.c.), nie można zgodzić się ze stanowiskiem skarżących, że na
stronie pozwanej ciążył bezwzględny obowiązek poddania Mariana Z. badaniu przez
resortową komisję lekarską MSW. Zasady ustalania prawa i wypłaty odszkodowań
przysługujących w razie wypadków i chorób pozostających w związku ze służbą w
Państwowej Straży Pożarnej określa rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych
z dnia 10 marca 1992 r. w sprawie przyznawania i wypłaty odszkodowań
przysługujących w razie wypadków i chorób pozostających w związku ze służbą w
Policji, Urzędzie Ochrony Państwa, Straży Granicznej i Państwowej Straży Pożarnej
(Dz.U. Nr 29, poz. 129 ze zm.). W myśl § 2 rozporządzenia organem właściwym w
sprawach odszkodowań dla funkcjonariuszy PSP (organem odszkodowawczym) peł-
niących służbę w Komendzie Głównej jest Komendant Główny, a w stosunku do
funkcjonariuszy pełniących służbę na terenie działania komendy wojewódzkiej - ko-
mendant wojewódzki. Stosownie do § 3 ust. 1 organ odszkodowawczy bada i ocenia
sprawę na podstawie całokształtu dowodów i oświadczeń zainteresowanego. W razie
ustalenia, że choroba powstała w związku ze szczególnymi właściwościami lub wa-
runkami służby, organ odwoławczy kieruje funkcjonariusza do komisji lekarskiej
służby zdrowia resortu spraw wewnętrznych w celu ustalenia stopnia uszczerbku na
zdrowiu wskutek tej choroby (§ 5 ust. 1). W spornej sprawie organ odwoławczy na
podstawie orzeczenia Okręgowej Komisji Lekarskiej MSW o inwalidztwie Mariana Z.
uznał, że nie występuje u niego uszczerbek na zdrowiu z powodu chorób skóry, który
rodziłby obowiązek odszkodowawczy i w rezultacie tej oceny nie kierował go do ko-
6
misji lekarskiej w celu ustalenia stopnia uszczerbku na zdrowiu. W toku procesu
zainteresowany występował z wnioskami dowodowymi dotyczącymi dopuszczenia
opinii lekarzy z jednostek służby zdrowia MSW. Sąd pierwszej instancji dopuścił, a
następnie przeprowadził dowód z opinii biegłych lekarzy z Akademii Medycznej w B.
W opinii biegli nie kwestionowali związku schorzeń skóry z warunkami służby,
stwierdzili zresztą, że opinia zostaje wydana na okoliczność uszczerbku na zdrowiu
pozostającego w związku ze służbą. W oparciu o pozostającą do ich dyspozycji do-
kumentację lekarską oraz uwzględniając inne okoliczności sprawy, w szczególności
fakt, że wnioskodawca przez wiele lat nadal pełnił czynną służbę, sformułowali tezę o
łagodnym przebiegu schorzenia, które spowodowało trwały uszczerbek na zdrowiu w
wysokości 10%.
Można dodać, że skarżące nietrafnie wiążą brak skierowania na komisję lekar-
ską z naruszeniem przepisów postępowania w rozumieniu art. 3931
k.p.c. W istocie
ewentualne naruszenie zasad postępowania przy ustalaniu trwałego uszczerbku na
zdrowiu, jako naruszenie przepisów regulujących ustalenie roszczenia, stanowiłoby
naruszenie przepisów prawa materialnego, a nie przepisów procesowych, określają-
cych drogę i sposób dochodzenia uprawnienia.
Odnośnie do zarzutu naruszenia pozostałych przepisów postępowania
wymienionych w kasacji należy stwierdzić, że sąd nie ma obowiązku uwzględnienia
wszystkich wniosków dowodowych zgłaszanych przez strony. Wbrew zarzutom ka-
sacji, Sąd Apelacyjny dokonując oceny zarzutu nieuwzględnienia środków dowodo-
wych zgłoszonych w Sądzie pierwszej instancji wyraźnie stwierdził, iż Sąd Okręgowy
dokonał oceny materiału dowodowego w sposób wszechstronny i wyprowadził z
analizy tego materiału prawidłowe wnioski, nie naruszając art. 233 k.p.c. i innych
przepisów prawa procesowego wymienionych w apelacji. Nie uzasadnia zarzutu
naruszenia art. 233 k.p.c. przypuszczenie, że przy uzupełnieniu materiału dowodo-
wego prawidłowo określony procent uszczerbku na zdrowiu przekroczyłby 20% i
oscylowałby w granicach 30%.
Nie jest usprawiedliwiony zarzut kasacji naruszenia prawa materialnego. Za-
rzut kasacji dotyczy naruszenia art. 5 ustawy z dnia 16 grudnia 1972 r. o odszkodo-
waniach w związku z art. 5 k.p., art. 9 ustawy wypadkowej z dnia 12 czerwca 1975 r.,
art. 46 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu
wypadków przy pracy i chorób zawodowych, art. 113
k.p. oraz art. 32 Konstytucji.
Zdaniem skarżących odszkodowanie dla funkcjonariuszy państwowej straży pożarnej
7
z tytułu uszczerbku na zdrowiu w związku ze szczególnymi właściwościami służby
ma charakter regulacji szczególnej, która występuje obok regulacji ogólnej, obejmu-
jącej wszystkich zatrudnionych i która została zawarta w ustawie wypadkowej z dnia
12 czerwca 1975 r. Tak więc, skoro zgodnie z ustawą o odszkodowaniach z 1972 r.
odszkodowanie przysługuje w razie trwałego uszczerbku na zdrowiu w wysokości co
najmniej 20% , to w przypadku zaistnienia uszczerbku w mniejszym rozmiarze, np.
10% - należy zastosować do tego mniejszego uszczerbku regulację ogólną zawartą
w ustawie wypadkowej. Zakładając, że relacja między wymienionymi uregulowaniami
istotnie układa się jak stosunek przepisów szczególnych do przepisów ogólnych,
można mieć wątpliwości, czy wyprowadzona stąd przez skarżące w kasacji konse-
kwencja logiczna (lex specialis derogat legi generali) jest prawidłowa , skoro naka-
zuje się stosować jednak regulację ogólną. Przede wszystkim jednak nie jest trafne
ujmowanie regulacji zawartej w ustawie wypadkowej z 1975 r. jako regulacji ogólnej,
obejmującej wszystkich zatrudnionych. W myśl art. 1 tej ustawy „świadczenia okre-
ślone ustawą przysługują pracownikom, którzy doznali uszczerbku na zdrowiu
wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej”. Ustawa nie zawiera osobnej
definicji pojęcia „pracownik”, należy więc odwołać się do tego pojęcia zawartego w
Kodeksie pracy. Zgodnie z art. 2 k.p. pracownikiem są osoby zatrudnione na pod-
stawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania, spółdzielczej umowy o
pracę. Wprawdzie funkcjonariusze Państwowej Straży Pożarnej są zatrudniani na
podstawie mianowania (art. 31 ustawy o Państwowej Straży Pożarnej), ale miano-
wanie to nie rodzi stosunku pracy, lecz szczególny stosunek prawny służby, podob-
nie jak ma to miejsce w przypadku funkcjonariuszy Policji, Służby Więziennej, Straży
Granicznej. W konsekwencji nie ma podstaw do traktowania regulacji odnoszącej się
do odszkodowań z tytułu trwałego uszczerbku na zdrowiu funkcjonariuszy państwo-
wej straży pożarnej jako regulacji szczególnej w stosunku do znajdującej zastosowa-
nie wobec pracowników regulacji zawartej w ustawie wypadkowej. Przepis art. 59
ustawy o Państwowej Straży Pożarnej w zakresie doznanego przez strażaków
uszczerbku na zdrowiu w związku ze służbą odsyła wprost do uregulowań dla funk-
cjonariuszy Policji. Co się tyczy naruszenia art. 5 k.p., to przepis ten określa relacje
między Kodeksem pracy, a innymi przepisami szczególnymi regulującymi stosunki
pracy określonych kategorii pracowników. Jak już podkreślono, funkcjonariusze pań-
stwowej straży pożarnej nie mają statusu pracowników. Nie jest również usprawie-
dliwiony zarzut naruszenia art. 113
k.p. Przepis ten, formułujący podstawową zasadę
8
prawa pracy zakazu dyskryminacji w zatrudnieniu, nie znajduje zastosowania do sto-
sunków służbowych nie objętych regulacją Kodeksu pracy.
Odniesienie się do zarzutu naruszenia art. 32 Konstytucji wymaga uprzed-
niego zwrócenia uwagi na charakter odszkodowania z tytułu trwałego uszczerbku na
zdrowiu spowodowanego warunkami pracy (służby) .Przewidziane ustawą z dnia 16
grudnia 1972 r. o odszkodowaniach przysługujących w razie wypadków i chorób po-
zostających w związku ze służbą w Policji odszkodowanie w zakresie jego ogólnych
założeń nawiązywało do jednorazowego odszkodowania z tytułu trwałego
uszczerbku na zdrowiu przewidzianego art. 11 ustawy z dnia 23 stycznia 1968 r. o
świadczeniach pieniężnych przysługujących w razie wypadków przy pracy (Dz.U. Nr
3, poz. 8). Według tego przepisu pracownikowi, który wskutek wypadku doznał trwa-
łego uszczerbku na zdrowiu w stopniu powodującym niezdolność do zarobkowania
co najmniej w 80% , przysługuje od zakładu pracy jednorazowe odszkodowanie w
kwocie 40.000 zł. W razie mniejszego uszczerbku na zdrowiu przysługuje stosunko-
wo niższe odszkodowanie w zależności od stopnia niezdolności do zarobkowania.
Rozwiązanie to, z pewnymi zmianami w zakresie wysokości odszkodowania oraz
przesłanek jego uzyskania, przejęła następnie ustawa wypadkowa z 1975 r. Równo-
cześnie obydwie ustawy zawierały przepis, według którego świadczenia przewidzia-
ne ustawą stanowią wynagrodzenie wszystkich szkód poniesionych przez pracow-
nika w następstwie wypadku przy pracy (choroby zawodowej).
Rozwiązanie przewidziane ustawą wypadkową z 1968 r. stanowiło reakcję na
trudności w uzyskiwaniu przez pracowników odszkodowań z tytułu wypadków przy
pracy i chorób zawodowych w oparciu o przepisy prawa cywilnego i miało zapewnić
pracownikom pewne świadczenie, przyznawane bez skomplikowanych procedur i w
krótkim czasie od stwierdzenia uszczerbku na zdrowiu. Równocześnie cechował je
schematyzm w ukształtowaniu zasad określenia wysokości odszkodowania oraz od-
stępstwo od zasady pełnej rekompensaty wyrządzonej szkody. Takie rozwiązanie
zawierała również ustawa z 1972 r. o odszkodowaniach w razie wypadków i chorób
pozostających w związku ze służbą w Policji, do której - jak wskazano - odsyłał art.
59 ustawy o Państwowej Straży Pożarnej. Można przyjąć, iż u jego podstaw leżały
podobne przesłanki Nie wchodząc w dalsze szczegóły można ograniczyć się do
stwierdzenia, że w przypadku systemu pracowniczego z upływem czasu coraz bar-
dziej pogłębiała się różnica między rozmiarem świadczeń gwarantowanych ustawą
wypadkową a rzeczywistym rozmiarem szkód i strat doznanych przez pracowników w
9
następstwie wypadków (chorób zawodowych).Ustawą z dnia 24 maja 1990 r. został
uchylony art. 40 ustawy wypadkowej, ograniczający do tego czasu zasadę pełnej
kompensaty szkód przewidzianą w Kodeksie cywilnym. Z kolei Trybunał Konstytucyj-
ny w wyroku z dnia 3 kwietnia 2004 r., K 29/03 (OTK-A 2004 nr 3, poz. 17), stwierdził
niezgodność z art. 77 ust. 1 w związku z art. 32 ust. 1 Konstytucji przepisu art. 17
ustawy z dnia 16 grudnia 1972 r. o odszkodowaniach przysługujących w związku ze
służbą w Policji, według którego świadczenia przyznane na podstawie tej ustawy
stanowią - w stosunku do jednostek resortu spraw wewnętrznych oraz do funkcjona-
riuszy zatrudnionych w resorcie spraw wewnętrznych, którzy nieumyślnie wyrządzili
szkodę przy wykonywaniu powierzonych im obowiązków służbowych - wynagrodze-
nie wszelkich szkód wynikłych dla funkcjonariusza lub jego rodziny wskutek wypadku
pozostającego w związku ze służbą albo wskutek choroby w związku ze służbą.
W zakresie ukształtowania odszkodowania z tytułu uszczerbku na zdrowiu w
systemie pracowniczym i w systemie funkcjonariuszy mundurowych występują różni-
ce. Pomijając te, które dotyczą trybu stwierdzania uszczerbku na zdrowiu, istotna
różnica dotyczy wprowadzenia w ustawie o odszkodowaniach dla funkcjonariuszy
mundurowych dolnego progu stopnia uszczerbku na zdrowiu, poniżej którego od-
szkodowanie nie przysługuje; takiego progu nie przewiduje ustawa wypadkowa z
1975 r. Zdaniem skarżących rozwiązanie takie ma dla funkcjonariuszy straży pożar-
nej charakter dyskryminujący i jest sprzeczne z art. 32 Konstytucji. Rozważając do-
puszczalność wskazanego zróżnicowania w aspekcie art. 32 Konstytucji należy mieć
na uwadze utrwalone orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego dotyczące wynikają-
cej z powołanego przepisu zasady równości wobec prawa. Za utrwalone i aktualne
należy uznać stanowisko, że konstytucyjna zasada równości wobec prawa nie ozna-
cza bezwzględnej równości obywateli wobec prawa. Samo odstępstwo od równego
traktowania nie prowadzi jeszcze do uznania wprowadzających je przepisów za nie-
konstytucyjne. Nierówne traktowanie podmiotów podobnych nie musi oznaczać dys-
kryminacji lub uprzywilejowania, a w konsekwencji niezgodności z art. 32 Konstytucji.
Istotna jest kwestia kryterium, na podstawie którego dokonano zróżnicowania. Po-
winno ono (one) być odpowiednio przekonujące, tj. mieć charakter istotny i racjonal-
nie uzasadniony (por. wyroki z dnia 23 października 1995 r. , K. 4/95, OTK 1995 cz.
II, s. 93 oraz z dnia 12 maja 1998 r., U. 17/97, OTK 1998 nr 3, poz. 34).
Wcześniej podkreślono już różny status prawny pracowników i funkcjonariuszy
służb mundurowych, w tym funkcjonariuszy straży pożarnej. Wprawdzie zarówno
10
funkcjonariuszy straży pożarnej, jak i pracowników w rozumieniu Kodeksu pracy,
można zaliczyć do ogólnej kategorii zatrudnionych, jednak występują między nimi
istotne różnice. Dotyczą one między innymi takich elementów zatrudnienia jak rodzaj
i zakres obowiązków służbowych funkcjonariuszy, stopień ich podporządkowania w
służbie, ponoszona odpowiedzialność z tytułu naruszenia obowiązków służbowych,
ponoszone ryzyko w służbie. Na wymienione okoliczności zwracał uwagę Trybunał
Konstytucyjny rozważając zgodność z Konstytucją niektórych przepisów o czasie
pracy strażaków (por. wyrok z dnia 12 maja 1998 r., U 17/97). Mając na uwadze, że
przepisy o odszkodowaniach stanowią element regulacji prawnej określającej status
prawny funkcjonariuszy straży pożarnej, tj. określonej kategorii podmiotów - funkcjo-
nariuszy państwowych, różnej w sposób istotny w aspekcie ich statusu prawnego od
kategorii pracowników, można uważać, iż nie jest uzasadniony zarzut naruszenia
konstytucyjnej zasady równości wobec prawa, z której wynika nakaz jednakowego
traktowania podmiotów w obrębie określonej klasy (kategorii).
W powołanym wyroku Trybunału Konstytucyjnego stwierdzającym sprzecz-
ność art. 17 ustawy z 1972 r. o odszkodowaniach z art. 77 ust. 2 w związku z art. 32
ust. 1 Trybunał, odnotowując zróżnicowanie zasad dochodzenia pełnej kompensaty
szkody wskutek wypadku (choroby) funkcjonariuszy służb mundurowych w stosunku
do regulacji powszechnej, objętej zasięgiem ubezpieczenia społecznego z tytułu wy-
padków przy pracy i chorób zawodowych, określił regulację zawartą w wskazanym
art. 17 jako odmienną i niekorzystną w stosunku do innych grup zawodowych, nie-
uzasadnioną specyfiką stosunków służbowych i związanego z nimi ryzyka utraty ży-
cia i zdrowia. Przewidziane ustawą z 1972 r. odszkodowanie z tytułu trwałego
uszczerbku na zdrowiu wskutek choroby powstałej w związku ze szczególnymi wła-
ściwościami lub warunkami służby w niektórych istotnych elementach zostało
ukształtowane korzystniej niż jednorazowe odszkodowanie przewidziane w ustawie
wypadkowej z 1975 r. Dotyczy to sposobu obliczenia wysokości odszkodowania.
Jego podstawę stanowi kwota dwunastomiesięcznego uposażenia przyjmowanego
za podstawę wymiaru emerytury lub renty stosownie do przepisów o zaopatrzeniu
emerytalnym funkcjonariuszy Policji oraz ich rodzin, natomiast odszkodowanie przy-
sługuje w wysokości 1/100 tej kwoty za każdy procent ustalonego uszczerbku na
zdrowiu funkcjonariusza (przy zagwarantowaniu kwoty minimalnej, o zmiennej wyso-
kości, podobnie jak kwota minimalna w systemie pracowniczym).
11
Inaczej natomiast została uregulowana kwestia dolnej granicy uszczerbku na
zdrowiu, od której przysługuje odszkodowanie: ustawa wypadkowa z 1975 r. nie
przewidywała takiego progu, ustawa odszkodowawcza z 1972 r. wprowadziła mini-
malny próg 20 % trwałego uszczerbku na zdrowiu. Zaistniała więc sytuacja, w której
korzystniejszemu ukształtowaniu wysokości świadczenia z tytułu trwałego
uszczerbku na zdrowiu towarzyszyło wprowadzenie mniej korzystnego niż w syste-
mie pracowniczym progu 20% uszczerbku, poniżej którego odszkodowanie nie przy-
sługuje. Odszkodowania z tytułu uszczerbku na zdrowiu w obydwu systemach: pra-
cowniczym i dla funkcjonariuszy mundurowych mają charakter regulacji całościo-
wych. Ich poszczególne elementy nie mogą być traktowane odrębnie, w oderwaniu
od całości regulacji i „dobierane” do zastosowania w tym fragmencie, w którym są
korzystniejsze. Powyższe stanowi dodatkowy argument przeciwko uznaniu występu-
jących różnic w regulacji prawnej odszkodowania z tytułu trwałego uszczerbku na
zdrowiu funkcjonariuszy państwowej straży pożarnej za nierówne i dyskryminujące w
rozumieniu art. 32 Konstytucji w stosunku do pracowników .
Z wymienionych względów Sąd Najwyższy orzekł o oddaleniu kasacji jako nie-
zawierającej usprawiedliwionych podstaw (art. 39312
k.p.c.).
========================================