Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 13 lipca 2005 r.
I UK 315/04
Były pracownik, który otrzymuje odszkodowanie z tytułu skróconego
okresu wypowiedzenia umowy o pracę (art. 361
k.p.) nie podlega obowiązko-
wemu ubezpieczeniu społecznemu pracowników.
Przewodniczący SSN Herbert Szurgacz, Sędziowie SN: Roman Kuczyński,
Jerzy Kwaśniewski (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 13 lipca 2005 r. sprawy z
odwołania Wiesława P. przeciwko Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-
Oddziałowi Regionalnemu w K. o objęcie ubezpieczeniem społecznym rolników w
okresie od dnia 1 marca 1999 r. do dnia 30 kwietnia 1999 r., na skutek kasacji ubez-
pieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 28 sierpnia 2003 r.
[...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 20 czerwca 2002 r. Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecz-
nego-Oddział Regionalny w K. objęła z mocy ustawy Wiesława P. ubezpieczeniem
społecznym rolników od 1 marca 1999 r. i zobowiązała go do opłacenia składek wraz
z odsetkami w łącznej kwocie 4.466 zł. Decyzją z dnia 18 lipca 2002 r. organ rentowy
odmówił umorzenia odsetek od tych składek.
W odwołaniach od tych decyzji ubezpieczony wnosił o ich uchylenie powołując
się na ciężką sytuację rodzinną oraz to, iż zaległości w opłaceniu składek wyniknęły z
jego niewiedzy i braku informacji od zakładu pracy i urzędu pracy, dotyczących faktu
podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników.
Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania, gdyż odwołujący się spełniał
wynikające z ustawy warunki ubezpieczenia społecznego rolników od 1 marca 1999
r., kiedy po ustaniu stosunku pracy, przestał podlegać innemu ubezpieczeniu.
2
Wyrokiem z dnia 25 października 2002 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Katowicach zmienił zaskarżone decyzje i ustalił, że Wiesław P.
nie podlega ubezpieczeniu społecznemu rolników od dnia 1 marca 1999 r. Sąd ten
ustalił, że Wiesław P. jest właścicielem gospodarstwa rolnego o powierzchni powyżej
1 ha przeliczeniowego. Do dnia 28 lutego 1999 r. był zatrudniony w O. Fabryce Na-
czyń Emaliowanych „E.” SA w O. Pracodawca na podstawie art. 361
§ 1 k.p. zasto-
sował skrócony okres wypowiedzenia o 2 miesiące i z tego powodu za marzec i
kwiecień 1999 r. wypłacono ubezpieczonemu odpowiednie odszkodowanie. Wiesław
P. jest zarejestrowany w Powiatowym Urzędzie Pracy w O. i pobiera zasiłek przede-
merytalny. Pismem z 25 czerwca 2002 r. zwrócił się do KRUS o umorzenie zaległości
i odsetek. Organ rentowy wyraził zgodę na spłatę należności w układzie ratalnym,
natomiast decyzją z 18 lipca 2002 r. odmówił umorzenia odsetek od zaległych skła-
dek. Sąd pierwszej instancji wskazując na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 stycz-
nia 2000 r., II UKN 313/99, w którym stwierdzono, że rolnik pobierający zasiłek
przedemerytalny nie ma obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne
rolników, przyjął, że odwołujący się od dnia 1 marca 1999 r. podlega innemu ubez-
pieczeniu społecznemu i nie ma obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie
społeczne rolników.
Powyższy wyrok zaskarżył apelacją organ rentowy wnosząc o jego zmianę w
części dotyczącej zwolnienia Wiesława P. z obowiązku ubezpieczenia społecznego
rolników i opłacania składek na to ubezpieczenie w czasie skróconego okresu wypo-
wiedzenia umowy o pracę, tj. od 1 marca 1999 r. do 30 kwietnia 1999 r. Skarżący
stwierdził, że nie kwestionuje wyroku Sądu pierwszej instancji w przedmiocie zwol-
nienia ubezpieczonego z ubezpieczenia społecznego rolników od daty przyznania
mu prawa do zasiłku przedemerytalnego. Natomiast wcześniej, w okresie po rozwią-
zaniu stosunku pracy ubezpieczony nie podlegał innemu ubezpieczeniu społeczne-
mu, wobec czego spełniał warunki do objęcia go ubezpieczeniem społecznym rolni-
ków z mocy ustawy.
Wyrokiem z dnia 28 sierpnia 2003 r. Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Katowicach na podstawie art. 386 § 1 k.p.c., uwzględniając apelację
organu rentowego, zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że ustalił, iż Wiesław P.
podlegał ubezpieczeniu społecznemu rolników w okresie od dnia 1 marca 1999 r. do
dnia 30 kwietnia 1999 r. Sąd drugiej instancji podzielił stanowisko organu rentowego,
że Wiesław P. w okresie od dnia 1 marca 1999 r. do dnia 30 kwietnia 1999 r. nie
3
podlegał innemu ubezpieczeniu społecznemu w rozumieniu art. 7 ust. 1 i art. 16 ust.
3 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity
tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.). Za wskazany okres następujący już po
zakończeniu stosunku pracy otrzymał on bowiem od byłego pracodawcy odszkodo-
wanie, które nie stanowiło podstawy podlegania ubezpieczeniu społecznemu z tytułu
zatrudnienia. Natomiast zarejestrowanie w Powiatowym Urzędzie Pracy w O. oraz
pobieranie przez ubezpieczonego zasiłku przedemerytalnego miało miejsce dopiero
od 29 kwietnia 1999 r., a nie - jak błędnie przyjął Sąd pierwszej instancji - od 1 marca
1999 r.
W kasacji skarżący Wiesław P. wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku Sądu
drugiej instancji przez oddalenie apelacji (ewentualnie uchylenie zaskarżonego wy-
roku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania). Kasacja na dwie podstawy.
W ramach podstawy dotyczącej przepisów prawa materialnego skarżący zarzucił
naruszenie: 1) art. 361
§ 2 k.p. w związku z art. 6 ust. 1 pkt 1, art. 8 ust. 1, art. 11 ust.
1 i art. 13 pkt 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń spo-
łecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.), przez ich niezastosowanie, „ewentualnie
przez błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że okres skróconego wypowiedze-
nia, za który powód otrzymał dwumiesięczne odszkodowanie nie wlicza się do
okresu zatrudnienia i tym samym powód nie podlegał w m-cu marcu i kwietniu 1999
r. pracowniczemu ubezpieczeniu społecznemu oraz przez przyjęcie, że nieodprowa-
dzanie od tego odszkodowania składek na ubezpieczenie społeczne przesądza o
niepodleganiu ubezpieczeniu społecznemu pracowników”; 2) art. 2, art. 8, art. 24
oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji przez ich niezastosowanie, „na skutek czego Sąd - bez
podania podstawy prawnej - uznał, że okres, za który wypłacono powodowi odszko-
dowanie nie jest okresem podlegania innemu ubezpieczeniu społecznemu, o którym
mowa w art. 7 ust. 1 i art. 6 ust. 3 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu
społecznym rolników (Dz.U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.)”.
W ramach podstawy naruszenia przepisów prawa procesowego skarżący za-
rzucił naruszenie art. 316 § 1 k.p.c., art. 328 § 2 k.p.c., art. 98 k.p.c., art. 99 k.p.c.
oraz art. 100 k.p.c., które to naruszenie mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
4
Przedmiotem zarzutów obu podstaw kasacji jest ocena prawna zaskarżonego
wyroku dotycząca niekwestionowanych ustaleń faktycznych. Wynikający z kasacji
problem prawny dotyczy rozstrzygnięcia kwestii podlegania Wiesława P. ubezpie-
czeniu społecznemu rolników w okresie od 1 marca 1999 r. do 30 kwietnia 1999 r., to
jest w okresie, w którym po ustaniu zatrudnienia Wiesław P. pobierał od byłego pra-
codawcy odszkodowanie określone w art. 361
§ 1 k.p. Niesporne jest przy tym, że w
powyższym okresie ani Wiesław P., ani jego były pracodawca nie uiszczali składek
na „pracownicze” ubezpieczenie społeczne. W okresie tym Wiesław P. nie pobierał
także świadczenia przedemerytalnego. Ponieważ Wiesław P., będący właścicielem
gospodarstwa rolnego, spełniał z tego tytułu warunek podlegania ubezpieczeniu
społecznemu rolników, to kontrowersyjny problem sprawy sprowadzał się do odpo-
wiedzi na pytanie, czy nie nastąpiło wyłączenie z tego ubezpieczenia ze względu na
podleganie innemu, w tym wypadku, „pracowniczemu” ubezpieczeniu społecznemu.
Ostatecznie więc tak rozstrzygnięcie zaskarżonego wyroku, jak i rozstrzygnięcie
sprawy wynikającej z kasacji zależało od kwalifikacji prawnej stanu rzeczy po ustaniu
stosunku zatrudnienia, ale pobieraniu jeszcze przez Wiesława P. w okresie 2 miesię-
cy odszkodowania za tzw. skrócony okres wypowiedzenia, przyznanego na podsta-
wie art. 361
k.p. Czy z tego tytułu Wiesław P. podlegał ubezpieczeniu społecznemu,
bo gdyby tak było, to - stosownie do art. 7 ust. 1 i art. 16 ust. 3 ustawy z dnia 20
grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników - zachodziłaby przesłanka
wyłączająca Wiesława P. z ubezpieczenia społecznego rolników. Inaczej mówiąc,
stanowisko kasacji opiera się na twierdzeniu, że Wiesław P. na skutek pobierania
odszkodowania określonego w art. 361
k.p. podlegał ubezpieczeniu społecznemu
pracowników.
Powyższe, fundamentalne dla kasacji jej założenie, nie ma jednakże podstaw
prawnych - nie może być pozytywnie zweryfikowane na podstawie przepisów, które
zostały w kasacji wskazane. Znaczenie decydujące dla oceny postawionego w kasa-
cji problemu ma to, że pracowniczy stosunek prawny Wiesława P. rozwiązał się z
końcem lutego 1999 r. Fakt ten i jego bezpośrednie znaczenie prawne - znaczenie
rozwiązania stosunku pracy stanowi podstawę zaskarżonego wyroku - nie są przez
skarżącego kwestionowane. Jeżeli zatem, świadczenie odszkodowawcze, określone
w art. 361
k.p. Wiesław P. otrzymywał od byłego pracodawcy nie będąc już jego pra-
cownikiem, to ta właśnie sytuacja musi być konsekwentnie odniesiona do przepisów
definiujących zakres ubezpieczenia pracowniczego. Wszak obowiązkowym ubezpie-
5
czeniom określonym w ustawie z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpie-
czeń społecznych podlegają pracownicy (por. art. 6 ust. 1 pkt 1 i art. 11 ust. 1 tej
ustawy). Wiesław P. w okresie, w którym nie był pracownikiem, nie podlegał obo-
wiązkowemu ubezpieczeniu pracowniczemu, bo nie spełniał ustawowej przesłanki
tego ubezpieczenia. Stosownie do art. 8 ust. 1 powyższej ustawy, za pracownika
uważa się osobę pozostającą w stosunku pracy (wyjątki od tej zasady nie dotyczą
stosunków pracy), a - co już wyżej podniesiono - Wiesław P. pozostawał w stosunku
pracy do 28 lutego 1999 r. Stosownie zaś do art. 13 pkt 1 tej ustawy obowiązkowe
ubezpieczenie trwa do dnia ustania stosunku pracy. Przy okazji można jedynie pod-
kreślić, iż to, że skrócenie przez zakład pracy okresu wypowiedzenia umowy o pracę
na podstawie art. 361
§ 1 k.p. powoduje rozwiązanie tej umowy z upływem skrócone-
go okresu nie budzi wątpliwości (por. uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 9
lipca 1992 r., I PZP 20/92, OSNCP 1993 nr 102, poz. 2).
W kontekście uwag o ustawowo ukształtowanym zakresie obowiązkowych
ubezpieczeń społecznych obejmujących osoby pozostające w stosunku pracy zupeł-
nie nieprzekonywujące są argumenty skarżącego, który takie znaczenie przypisuje
rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w spra-
wie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie
emerytalne i rentowe (Dz.U. Nr 98, poz. 161 ze zm.) i bezpodstawnie zarzuca nie-
konstytucyjność tego rozporządzenia. Tymczasem - wbrew tym zarzutom - powyższe
rozporządzenie opiera się na przepisie art. 21 ustawy o systemie ubezpieczeń spo-
łecznych, a w swym § 2 pkt 3 stanowiącym o niepodleganiu składkom na ubezpie-
czenie między innymi odszkodowań z tytułu skrócenia okresu wypowiedzenia umowy
o pracę (art. 361
k.p.) - jest zgodne z omówionym wyżej zakresem ubezpieczeń
obejmujących pracowników.
Sąd Najwyższy nie podziela wyrażonej w kasacji krytyki zakresu obowiązko-
wych ubezpieczeń społecznych z punktu widzenia wskazanych w kasacji przepisów
Konstytucji. W szczególności bez uzasadnionej racji skarżący dopatruje się narusze-
nia równości wobec prawa w zróżnicowaniu sytuacji prawnej pracowników i byłych
pracowników pobierających odszkodowanie za skrócenie okresu wypowiedzenia.
Tymczasem zróżnicowanie to nie narusza zasady równości wobec prawa, skoro wy-
nika z wyraźnie różnych podstaw; chodzi przecież o określenie sytuacji prawnej osób
pozostających w stosunku pracy, która oczywiście może się różnić od sytuacji praw-
6
nej w zakresie podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom w stosunku do osób,
które nie pozostają w stosunku pracy.
Wreszcie należy zauważyć, że w konkretnych okolicznościach faktycznych
rozpoznawanej sprawy, konsekwencją niepodlegania pracowniczemu ubezpieczeniu
społecznemu było podleganie zainteresowanego ubezpieczeniu społecznemu rolni-
ków, co pozwala dodatkowo na uznanie bezzasadności argumentacji skarżącego
powołującego się na to, że zastosowanie w zaskarżonym wyroku przepisów prawa
materialnego naruszyło prawa zainteresowanego do ochrony ubezpieczeniowej.
Jeżeli chodzi o „procesową podstawę” kasacji, to bezzasadność jej zarzutów
stanowi konsekwencję rozważonej powyżej bezzasadności zarzutów dotyczących
przepisów prawa materialnego. W uzasadnieniu bowiem tej podstawy kasacji skar-
żący bezpodstawnie zarzucił Sądowi Apelacyjnemu niepodanie przyczyn bezpośred-
niego niezastosowania przepisów Konstytucji.
Z powyższych przyczyn, wobec bezzasadności podstaw kasacji Sąd Najwyż-
szy orzekł w myśl art. 39312
k.p.c.
========================================