Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 29 września 2005 r.
I PK 531/03
Roczny termin, o którym mowa w art. 2418
k.p. ma charakter ciągły, a
więc stosuje się do niego odpowiednio art. 112 k.c., co oznacza, że jeden rok
liczy się od dnia przejścia zakładu pracy na innego pracodawcę do dnia, który
odpowiada mu datą.
Przewodniczący SSN Zbigniew Hajn, Sędziowie SN: Barbara Wagner (spra-
wozdawca), Zbigniew Myszka.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 29 września 2005 r.
sprawy z powództwa Kazimierza B. przeciwko Ochronie i Ratownictwu Sp. z o.o. w
K. o przywrócenie do pracy na dotychczasowych warunkach, na skutek kasacji
strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecz-
nych w Gdańsku z siedzibą w Gdyni z dnia 10 czerwca 2003 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy w Gdańsku wyrokiem z dnia 10 czerwca 2003 r. [...]
zmienił wyrok Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Kwidzynie z dnia 25 marca 2003 r.
[...], oddalający powództwo Kazimierza B. o przywrócenie do pracy na dotychczaso-
wych warunkach, w ten sposób, że przywrócił go do pracy w Spółce z o.o. „Ochrona i
Ratownictwo” w K.
Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia faktyczne i ich
prawna ocena. Kazimierz B. był zatrudniony w „I.-P. K.” SA w K. na podstawie
umowy o pracę na czas nieokreślony. Pracował w Oddziale Wewnętrznej Służby
Ochrony i Ratownictwa. W dniu 1 czerwca 2002 r. Oddział „Służby Ochrony i Ratow-
nictwa I.-P. K.” SA został przejęty przez „Ochronę i Ratownictwo” Spółkę z o.o. w K.,
która stała się pracodawcą powoda i innych pracowników zatrudnionych w Oddziale.
Ponadto nawiązano stosunki pracy z nowymi osobami. W chwili przejęcia w „I.-P. K.”
2
SA obowiązywał układ zbiorowy pracy. Nowy pracodawca poinformował pracowni-
ków, że zgodnie z art. 2418
§ 1 k.p., w okresie jednego roku od przejścia zakładu
pracy będą wobec nich stosowane postanowienia tego układu, natomiast po tym
czasie zostaną zlikwidowane nagrody jubileuszowe jako niemające charakteru moty-
wacyjnego. U strony pozwanej nie funkcjonowały organizacje związkowe. W dniu 21
lutego 2003 r. spółka „Ochrona i Ratownictwo” wypowiedziała powodowi warunki
pracy i płacy, z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia, który upływał
w dniu 31 maja 2003 r. Jako przyczynę wypowiedzenia strona pozwana wskazała
upływ rocznego terminu obowiązywania poprzedniego układu zbiorowego pracy oraz
„objęcie pracowników zasadami wynagradzania wynikającymi z Regulaminu Wyna-
gradzania obowiązującego u pozwanego.” Pracodawca wypowiedział warunki pracy i
płacy również innym pracownikom przejętym z „I.-P. K.” SA w K. Po upływie okresu
wypowiedzenia, to jest od 1 czerwca 2003 r., strona pozwana zaproponowała Kazi-
mierzowi B. nowe wynagrodzenie. Zastrzegła, że jeżeli do 15 kwietnia 2003 r. powód
nie złoży oświadczenia o odmowie przyjęcia nowych warunków, uzna, iż wyraził na
nie zgodę. W razie odmowy przyjęcia proponowanych warunków, umowa o pracę
ulegnie rozwiązaniu z dniem 31 maja 2003 r.
Sąd Rejonowy ustalił, że „w dniu 21 lutego 2003 r. pozwany wypowiedział po-
wodowi warunki pracy i płacy ze skutkiem na dzień 30 czerwca 2003 r.”. Wskazał, że
zgodnie z art. 2418
§ 1 k.p., ustawodawca zagwarantował pracownikom przejmowa-
nym przez nowego pracodawcę niezmienność warunków pracy i płacy jedynie przez
okres roku. Z powołanego przepisu należy wnosić, że nowy pracodawca może wy-
powiedzieć warunki pracy i płacy przejętym pracownikom w trakcie tego okresu, pod
warunkiem, że upływ okresu wypowiedzenia nie nastąpi przed upływem roku od
przejścia pracowników do nowego pracodawcy. Podając jako przykład art. 177 § 1
k.p. i art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (jednolity
tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854 ze zm.), Sąd wywodził, że gdyby ustawodawca
zamierzał uniemożliwić dokonywanie wypowiedzeń w oznaczonym okresie, to sta-
nowiłby o tym wprost. Wskazał również, że przy wypowiedzeniu dotychczasowych
warunków umowy o pracę nie mają zastosowania przepisy ograniczające dopusz-
czalność wypowiadania takiej umowy. Wedle art. 24113
§ 2 k.p. możliwe jest wypo-
wiedzenie warunków pracy i płacy pracownikom, których stosunki pracy podlegają
szczególnej ochronie. Powołany przepis nie uchyla jednak obowiązku pracodawcy
wskazania przyczyny uzasadniającej wypowiedzenie. Według tego Sądu, chęć ujed-
3
nolicenia zasad wynagradzania pracowników i dostosowania tych zasad do nowego
regulaminu obowiązującego u pracodawcy uzasadnia dokonanie wypowiedzenia wa-
runków pracy i płacy.
Sąd Okręgowy podzielił argumentację i pogląd Sądu pierwszej instancji w
kwestii zastosowania i wykładni art. 2418
§ 1 k.p. Uznał jednak, że okres wypowie-
dzenia zmieniającego upłynął nie w dniu 30 czerwca 2003 r. - jak twierdził Sąd Rejo-
nowy, lecz 31 maja 2003 r. Oznacza to, że strona pozwana naruszyła powołany
przepis, albowiem roczny termin od chwili przejęcia pracowników upływał z dniem 1
czerwca 2003 r., liczonym, zgodnie z art. 112 k.c. w związku z art. 300 k.p., od dnia 1
czerwca 2002 r.
Pełnomocnik Spółki z o.o. w K. „Ochrona i Ratownictwo” zaskarżył ten wyrok
kasacją. Wskazując jako podstawę kasacji naruszenie prawa materialnego, a mia-
nowicie art. 2418
§ 1 i § 2 k.p. w związku z art. 112 k.c. w związku z art. 300 k.p. -
poprzez wyrażenie błędnego poglądu, że „okres roku wyznaczony normą art. 2418
§
1 i 2 k.p. nie został zachowany przez pozwaną przy dokonywaniu powodowi wypo-
wiedzenia zmieniającego”, wniósł o „uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu II instancji
i przekazanie sprawy Sądowi II instancji do ponownego rozpoznania i pozostawienie
temu Sądowi rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego”, ewentualnie o
„zmianę zaskarżonego wyroku Sądu II instancji i oddalenie apelacji powoda od Wy-
roku Sądu Rejonowego [...] oraz zasądzenie zwrotu kosztów procesu wg norm prze-
pisanych.” Jego zdaniem rozpoznanie kasacji uzasadnia występowanie istotnego
zagadnienia prawnego dotyczącego skutków przejścia zakładu pracy lub jego części
na nowego pracodawcę oraz „metody liczenia terminu rocznego obowiązywania
układu zbiorowego pracy u nowego pracodawcy, którym pracownicy byli objęci przed
przejściem zakładu pracy lub jego części na nowego pracodawcę i terminu, w którym
pracodawca może wypowiedzieć pracownikom indywidualne warunki umów o pracę”.
Wskazał również na potrzebę wykładni art. 2418
§ 1 i § 2 k.p.
W uzasadnieniu kasacji pełnomocnik strony skarżącej podniósł, że wobec
przejętych pracowników, w tym również powoda, stosowano postanowienia układu
przez okres jednego roku od dnia przejęcia części zakładu pracy. Ponieważ art. 2418
k.p. ma charakter gwarancyjny, nie można podzielić poglądu Sądu, wedle którego
„okres jednego roku [...] zamyka się w przedziale czasu od 01.06.2002 r. -
01.06.2003 r. ... przy czym termin liczono stosownie do uregulowania art. 112 k.c. w
zw. z art. 300 k.p.” Wskazał, że zastosowanie art. 112 k.c. dla określenia terminów
4
wynikających z norm prawa pracy zostało zakwestionowane zarówno w doktrynie jak
i w orzecznictwie. Argumentując swoje stanowisko, powołał orzecznictwo Sądu Naj-
wyższego, w którym Sąd ten wypowiadał się w kwestii odrębnych od cywilnych za-
sad liczenia terminów w prawie pracy. Wywodził, że skoro przepisy Kodeksu cywil-
nego stosuje się odpowiednio do stosunku pracy, to należy odstąpić od liczenia ter-
minów według reguł określonych w art. 112 k.c.
Rozpoznając kasację, Sąd Najwyższy stwierdził, że w sprawie występuje za-
gadnienie prawne budzące poważne wątpliwości, a mianowicie „czy dopuszczalne
jest złożenie przez nowego pracodawcę w trakcie roku, w którym wobec pracowni-
ków przejętych w trybie art. 231
k.p. stosuje się postanowienia dotychczasowego
układu zbiorowego pracy (art. 2418
§ 1 k.p.) oświadczenia o wypowiedzeniu warun-
ków umowy o pracę, jeżeli ma ono wywołać skutek po upływie tego roku (art. 2418
§
2 k.p.” i postanowieniem z dnia 22 września 2004 r., I PK 531/03, przedstawił je do
rozstrzygnięcia powiększonemu składowi tego Sądu. W uchwale z dnia 8 lutego
2005 r., I PZP 9/04, Sąd Najwyższy w powiększonym składzie wyraził pogląd
prawny, że „dopuszczalne jest wypowiedzenie przez pracodawcę warunków umowy
o pracę w okresie roku, w którym wobec pracownika przejętego w trybie art. 231
k.p.
stosuje się postanowienia dotychczasowego układu zbiorowego pracy (art. 2418
§ 1
k.p.), jeżeli wywołuje ono skutek po upływie tego roku (art. 2418
§ 2 k.p.)”.
W motywach uchwały Sąd ten podniósł, że art. 2418
§ 2 k.p. określa w sposób
wyraźny końcowy moment obowiązywania warunków wynikających z dotychczaso-
wego układu, ale nie wynika z niego „wprost” kiedy nowy pracodawca może dokonać
wypowiedzenia zmieniającego. Wywiódł stąd, że może tego dokonać w każdym cza-
sie. Z brzmienia analizowanego przepisu nie wynika także, że cały okres wypowie-
dzenia ma upłynąć po okresie stosowania dotychczasowego układu, co oznacza, że
„dopuszczalne byłoby złożenie wypowiedzenia jeszcze w okresie jednego roku, jed-
nak część okresu wypowiedzenia musiałaby przypadać na czas po upływie roku”. Z
wykładni logiczno - językowej art. 2418
k.p. wynika, „że dla skuteczności wypowie-
dzenia wystarczy, żeby koniec okresu wypowiedzenia złożonego w okresie rocznego
stosowania dotychczasowego układu przypadł już w następnym dniu po upływie tego
okresu”. Konkluzji takiej nie sprzeciwiają się wnioski wynikające z wykładni funkcjo-
nalnej art. 2418
k.p. Przepis ten stanowi element ogólniejszej regulacji prawnej przej-
ścia zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę. Dominuje w niej wzgląd
na ochronę pracownika. Regulacja zawarta w analizowanym przepisie jest o tyle
5
szczególna w porównaniu do określonych w art. 231
k.p. skutków przejścia zakładu
pracy na innego pracodawcę w sferze stosunków pracy, że „przejemca” nie wstępuje
w prawa i obowiązki strony zakładowego układu zbiorowego pracy i nie jest też zwią-
zany układem ponadzakładowym. Dlatego obowiązek ograniczonego czasowo stoso-
wania warunków pracy wynikających z układu zbiorowego pracy ma na względzie
również ochronę nowego pracodawcy. Przyjęta wykładnia jest zgodna z dyrektywą
Rady 2001/23/WE z dnia 12 marca 2001 r. dotyczącą zbliżania prawa państw człon-
kowskich odnoszącego się do ochrony uprawnień pracowniczych w razie transferu
przedsiębiorstw, zakładów lub ich części. Jej art. 3 ust. 3, stanowi, że nabywca jest
zobowiązany do dalszego stosowania warunków określonych w układzie zbiorowym
pracy w zakresie, w jakim miały one zastosowanie do zbywcy, jednak państwa człon-
kowskie mogą ograniczyć okres stosowania takich warunków, choć okres ten nie
może być krótszy niż jeden rok. Takie unormowanie nie stwarza podstaw do twier-
dzenia, że okres stosowania dotychczasowych warunków powinien wynosić jeden
rok i dodatkowo cały okres wypowiedzenia po upływie roku.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Ponieważ powołana wyżej uchwała powiększonego składu Sądu Najwyższego
z 8 lutego 2005 r. została podjęta w rozpoznawanej sprawie, Sąd Najwyższy w orze-
kającym składzie jest, na podstawie art. 39314
§ 2 k.p.c., związany wyrażonym w niej
poglądem prawnym. Oznacza to, że wypowiadając Kazimierzowi B. warunki pracy i
płacy przed upływem roku od daty przejęcia na podstawie art. 231
k.p. Oddziału
„Służby Ochrony i Ratownictwa I.-P. K.” SA strona skarżąca nie naruszyła art. 2418
k.p. Do rozważenia pozostaje jednak kwestia czy wypowiedzenie to wywołało skutek
przed czy po upływie roku.
Sposób liczenia okresów wypowiedzenia określa art. 30 § 21
k.p. „Okres wy-
powiedzenia obejmujący tydzień lub miesiąc albo ich wielokrotność kończy się zaw-
sze odpowiednio w sobotę lub w ostatnim dniu miesiąca”. Skoro sprawa ta jest
unormowana ustawodawstwem pracy nie ma potrzeby sięgania w tym zakresie do
przepisów Kodeksu cywilnego, w szczególności do jego art. 112. Skutkiem wypowie-
dzenia umowy o pracę jest jej rozwiązanie, a w konsekwencji rozwiązanie (ustanie)
stosunku pracy. Skutek ten następuje w ostatnim dniu okresu wypowiedzenia. W
dniu następnym pracownik jest już byłym pracownikiem.
6
Do wypowiedzenia wynikających z umowy o pracę warunków pracy i płacy
przepisy o wypowiedzeniu stosuje się odpowiednio (art. 42 § 1 k.p.). Zasadniczym
skutkiem wypowiedzenia warunków pracy i płacy jest zmiana tychże warunków.
Zmiana taka następuje jednak nie z upływem okresu wypowiedzenia, lecz od dnia
następnego po jego upływie. W ostatnim dniu wypowiedzenia zmieniającego nadal
bowiem obowiązuje strony umowa o pracę o niezmienionej treści (dotychczasowe jej
warunki). Alternatywnym skutkiem wypowiedzenia zmieniającego jest rozwiązanie
stosunku pracy. Ma to miejsce w przypadku odmowy przyjęcia zaproponowanych
pracownikowi przez pracodawcę warunków pracy i płacy. Rozwiązanie stosunku
pracy w tych okolicznościach następuje, co wynika wprost z art. 42 § 3 zdania pierw-
szego k.p., „z upływem dokonanego wypowiedzenia”, a zatem tak, jak w przypadku
tzw. wypowiedzenia definitywnego - ostatniego dnia okresu wypowiedzenia.
Przepis art. 2418
§ 1 k.p. wprowadza dla przejętych w trybie art. 231
k.p pra-
cowników gwarancję zachowania dotychczasowych warunków pracy i płacy „w okre-
sie jednego roku od dnia przejścia zakładu pracy lub jego części na nowego praco-
dawcę”. W kontekście użytego w § 2 sformułowania, że „po upływie okresu stosowa-
nia dotychczasowego układu” wynikające z tego układu warunki umów o pracę sto-
suje się do upływu okresu wypowiedzenia tych warunków, zwrot „w okresie jednego
roku” należy rozumieć „przez okres jednego roku”. Inaczej niż przy okresach wypo-
wiedzenia, ani Kodeks pracy, ani inne przepisy ustawodawstwa pracy nie określają
sposobu, w jaki należy ów „okres jednego roku” liczyć. Jakkolwiek art. 2418
k.p. doty-
czy bezpośrednio skutków przejęcia zakładu pracy lub jego części w sferze zbioro-
wego prawa pracy, bo odnosi się do związania nowego pracodawcy postanowieniami
układu zbiorowego pracy obowiązującego u jego poprzednika prawnego, to regulacja
w nim przewidziana ma zastosowanie do stosunków pracy. W tej sytuacji, do obli-
czenia okresu rocznego przewidzianego w art. 2418
k.p. można zastosować odesła-
nie do przepisów Kodeksu cywilnego z art. 300 k.p. Roczny termin, o którym mowa w
art. 2418
k.p. ma charakter ciągły. Do jego liczenia znajdzie zatem odpowiednie za-
stosowanie art. 112 k.c. Znaczy to, że jeden rok to dwanaście miesięcy liczonych a
momento ad momentum, czyli od dnia przejścia zakładu pracy na innego praco-
dawcę do dnia, który odpowiada mu datą. Skoro Oddział „Służby Ochrony i Ratow-
nictwa I.-P. K.” SA został przejęty przez „Ochronę i Ratownictwo” Spółkę z ograni-
czoną odpowiedzialnością w K. 1 czerwca 2002 r. okres jednego roku upływał 1
czerwca 2003 r. Wypowiedzenie Kazimierzowi B. warunków umowy byłoby zatem
7
dopuszczalne, gdyby, zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego I PZP 9/04, jego skutek
nastąpił po 1 czerwca 2003 r., choćby nawet w dniu następnym, tj. 2 czerwca (co
zresztą, zważywszy treść art. 30 § 21
k.p., nie byłoby możliwe). Oznacza to, iż wypo-
wiedzenie powodowi warunków umowy w zakresie prawa do nagrody jubileuszowej
powinno było być dokonane najwcześniej w marcu 2002 r. Ponieważ warunki umowy
wynikające z układu zbiorowego pracy obowiązującego u poprzedniego pracodawcy
wypowiedziano mu 21 lutego 2002 r., ich zmiana jako jego skutek nastąpiłaby 1
czerwca 2002 r., a więc w ostatnim dniu okresu rocznego objętego gwarancją ich
zachowania. Ma więc rację Sąd drugiej instancji, że wypowiedzenie to było przed-
wczesne, a przez to dokonane z naruszeniem art. 2418
k.p. Tak też, jak się wydaje,
okres jednego roku rozumiał Sąd pierwszej instancji, ustalając termin wypowiedzenia
na 30 czerwca 2003 r. Rzecz tylko w tym, że okresy wypowiedzenia nie mogą być
(poza nielicznymi wyjątkami) zmieniane ani wolą jednego z podmiotów stosunku
pracy, ani orzeczeniem sądu.
Problem stosowania art. 112 k.c. do obliczania rocznego okresu, o którym
mowa w art. 2418
k.p., podniósł Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia z 22
września 2004 r. o przedstawieniu powiększonemu składowi Sądu Najwyższego za-
gadnienia prawnego budzącego poważne wątpliwości, jednak nie sformułował go
jako zagadnienia prawnego w sentencji orzeczenia. Z tej przyczyny nie był on
przedmiotem rozważań powiększonego składu Sądu Najwyższego.
Sąd Najwyższy w orzekającym składzie nie podziela generalnej tezy, iż art.
112 k.c. jako sprzeczny z zasadami prawa pracy nie ma zastosowania do stosunku
pracy. Że wobec tego w prawie pracy czas należy liczyć zawsze „zgodnie z kalenda-
rzem”, czy też przy uwzględnieniu potocznego sposobu liczenia terminów (por. uza-
sadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 11 sierpnia 1999 r., I CZ 106/99,
OSNC 2000 nr 1, poz. 21). Zgodnie z art. 300 k.p., art. 112 k.c. nie ma na pewno
zastosowania wtedy, gdy sposób liczenia konkretnych terminów uregulowany jest
przepisami prawa pracy (jak np. w art. 30 § 21
k.p. czy art. 92 § 1 k.p.). Ma natomiast
odpowiednie zastosowanie, jeżeli sprawa liczenia terminu nie została w ogóle ure-
gulowana (jak np. w art. 39 k.p., art. 291 k.p. czy w art. 2418
k.p. właśnie), albo za-
wiera „normatywną” wskazówkę co do sposobu jego obliczania, poprzez np. użycie
zwrotu „z upływem” (jak w art. 32 § 2 k.p., art. 42 § 3 k.p., art. 66 § 1 k.p. czy w art.
153 § 1 k.p.) lub „po upływie” (jak np. w art. 52 § 1 k.p. czy w art. 109 § 1 k.p.). Przy
tym zastosowania art. 112 k.c. w związku z art. 300 k.p. nie można odnosić tylko do
8
ustalania okresu pracy, od którego zależą niektóre uprawnienia pracownika (np. na-
groda jubileuszowa, urlop, odprawy) lub daty ustania stosunku pracy. Takich stanów
faktycznych dotyczyły orzeczenia Sądu Najwyższego powołane w uzasadnieniu
skargi kasacyjnej oraz w uzasadnieniu postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 22
września 2004 r. (uchwały z dnia 26 lutego 1990 r., III PZP 57/89, OSNCP 1990 nr
10-11, poz. 125 oraz z dnia 21 maja 1991 r., I PZP 16/91, OSNCP 1992 nr 1, poz.
10, a także wyrok z dnia 19 grudnia 1996 r., I PKN 47/96, OSNAPiUS 1997 nr 17,
poz. 310), jak również w nich niepowołane wyroki z dnia 7 lutego 2001 r., I PKN
231/00 (OSNAPiUS 2002 nr 21, poz. 515) oraz z dnia 17 listopada 2004 r., II PK
64/04 (MPP 2005 nr 1, s. 342). Upływ czasu jest zdarzeniem prawnym, z którym
związane są rozmaite skutki prawne, np. dawność, wiek osoby czy, jak w rozpozna-
wanej sprawie, gwarancje pracownicze. Zwłaszcza w tej ostatniej sytuacji argument
o niekorzystnym dla pracownika „wydłużeniu” terminu poprzez liczenie go wedle kon-
wencjonalnych reguł przewidzianych w art. 112 k.c., a nie „potocznie” okazuje się
nietrafny. Jest bowiem akurat odwrotnie.
Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy, stosownie do art. 39312
k.p.c.,
orzekł jak w sentencji.
========================================