Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 18 października 2005 r.
II PK 90/05
Konsultacja związkowa w indywidualnych sprawach pracowników nie
jest wymagana, jeżeli żadna z działających w zakładzie pracy organizacji związ-
kowych nie udzieli informacji żądanej przez pracodawcę w trybie art. 30 ust. 21
ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z
2001 r. Nr 79, poz. 854 ze zm.), chyba że sam pracownik przed podjęciem czyn-
ności przez pracodawcę powiadomi go o podleganiu ochronie związkowej.
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Krystyna Bednarczyk
(sprawozdawca). Roman Kuczyński.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 18 października 2005 r.
sprawy z powództwa Haliny K. przeciwko FF „P.” Spółce z o. o. w P. o uznanie za
bezskuteczne wypowiedzenia warunków pracy i płacy, na skutek kasacji strony po-
zwanej od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Je-
leniej Górze z dnia 24 listopada 2004 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Jeleniej Górze do ponownego rozpoznania
i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 30 czerwca 2004 r. [...] Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Lwówku
Śląskim uznał za bezskuteczne wypowiedzenie powódce Halinie K. warunków pracy
i płacy dokonane przez pozwaną FF „P.” Spółkę z o.o. w P. Sąd ustalił, że powódka
była zatrudniona u pozwanego na stanowisku kontrolera jakości. U pozwanej działają
dwie organizacje związkowe NSZZ „Solidarność” i NSZZ Pracowników FF „P.”. Po-
wódka od 27 lutego 2004 r. była członkiem NSZZ „Solidarność”. W 1998 lub 1999 r.
pozwana zwróciła się do zakładowej organizacji związkowej NSZZ „Solidarność” o
podanie imiennej listy członków związku, lecz spotkała się odmową. Drugi związek
2
także nie przedstawił listy swoich członków. W dniu 29 marca 2004 r. pozwana wy-
stosowała pismo do obu związków informując je, że z dniem 1 kwietnia 2004 r. za-
mierza wypowiedzieć powódce warunki pracy i płacy i zaproponować nowe warunki
na stanowisku szwaczki. Pismo to zostało doręczone przewodniczącemu NSZZ
Pracowników FF „P.,” natomiast przewodniczący NSZZ „Solidarność” nie pokwitował
tego pisma, gdyż nie było go w tym dniu w pracy. Pismem z dnia 31 marca 2004 r.
pozwana wypowiedziała powódce warunki pracy i płacy ze skutkiem na dzień 30
czerwca 2004 r., proponując jej stanowisko szwaczki i określając nowe warunki wy-
nagrodzenia. Jako przyczynę wypowiedzenia wskazała brak zaangażowania, ograni-
czenie produkcji, niską wydajność i jakość pracy. Od dnia 1 kwietnia 2004 r. powód-
ka przebywała na zwolnieniu lekarskim. Pismo o wypowiedzeniu warunków pracy i
płacy powódka podpisała w dniu 5 kwietnia 2004 r., kiedy przyszła do zakładu aby
dostarczyć zwolnienie. Oceniając ten stan faktyczny Sąd Rejonowy uznał, że wypo-
wiedzenie zmieniające było sprzeczne z prawem. Pozwana naruszyła bowiem ciążą-
cy na niej z mocy art. 38 § 1 k.p. obowiązek zawiadomienia zakładowej organizacji
związkowej reprezentującej pracownika o zamiarze wypowiedzenia. Związek zawo-
dowy NSZZ „Solidarność” nie został zawiadomiony o tym zamiarze. Zdaniem Sądu
pracodawca nie może wybiórczo traktować związków zawodowych. Skoro uznał za
stosowne zawiadomienie na piśmie jednego ze związków, to niedopuszczalne było
niestosowanie tej zasady wobec drugiego związku. Wypowiedzenie zostało dokona-
ne także z naruszeniem art. 41 k.p., albowiem zostało doręczone powódce w czasie
usprawiedliwionej nieobecności w pracy.
Apelacja pozwanej od tego wyroku została oddalona wyrokiem Sądu Okręgo-
wego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Jeleniej Górze z dnia 24 listopada
2004 r. [...]. Sąd Okręgowy podzielił pogląd Sądu pierwszej instancji, że wypowie-
dzenie zmieniające zostało dokonane z naruszeniem art. 38 § 1 k.p. Przepis art. 30
ust. 21
ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (jednolity tekst:
Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854 ze zm.) nakłada na pracodawcę obowiązek współ-
działania z zakładową organizacją związkową, co z kolei przekłada się na obowiązek
zwrócenia się do tej organizacji o informację o pracownikach korzystających z jej
obrony. O taką informację pozwana zwracała się ustnie do NSZZ „Solidarność”, który
to fakt został udowodniony. Zdaniem Sądu Okręgowego z przytoczonych przepisów
nie można wywodzić, że zaniechanie przez pracodawcę zawiadomienia zakładowej
organizacji związkowej o zamiarze wypowiedzenia powódce warunków pracy i płacy
3
jest usprawiedliwione wobec niepowiadomienia go przez powódkę o jej przynależno-
ści związkowej. Takie stanowisko jest sprzeczne z art. 38 § 1 k.p. Ochroną związku
zawodowego mogą być bowiem objęci także pracownicy niebędący jego członkami .
Ponadto o listę członków związków zawodowych pozwana zwracała się do obu
związków co najmniej 6 miesięcy wcześniej. Poprzednio pozwana informowała oba
związki o planowanych wypowiedzeniach i nie interesowało jej kto jest członkiem
któregoś ze związku zawodowego. Zarówno liczba związków zawodowych jak i
liczba pracowników nie mogły powodować trudności w ustaleniu przynależności
związkowej powódki. Już wręczenie przedstawicielom obu organizacji związkowych
pism z informacją o zamiarze wypowiedzenia skutkowałoby wywiązaniem się przez
pozwaną z obowiązku konsultacji. Dlatego argumentacja strony pozwanej zmierzają-
ca do podważenia tego obowiązku jest chybiona. Zgodzić się natomiast należy z za-
rzutem, że Sąd pierwszej instancji błędnie przyjął, iż oświadczenie o wypowiedzeniu
powódce warunków pracy i płacy zostało złożone w dniu 5 kwietnia 2004 r. Z mate-
riału dowodowego wynika bowiem, że powódka zapoznała się z pismem zawierają-
cym oświadczenie o wypowiedzeniu w dniu 30 marca 2004 r., jednak odmówiła jego
podpisania. Samo pismo zostało powódce doręczone w dniu 5 kwietnia 2004 r., czyli
w okresie jej usprawiedliwionej nieobecności w pracy. Skoro oświadczenie zostało
złożone wcześniej, nie można mówić o naruszeniu art. 41 k.p.
Wyrok ten zaskarżyła kasacją pozwana i opierając ją na podstawie naruszenia
prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 38 § 1 k.p. w związku z art. 30 ust.
21
ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych wniosła o zmianę za-
skarżonego wyroku oraz poprzedzającego go wyroku Sądu pierwszej instancji i od-
dalenie powództwa. W uzasadnieniu kasacji podniosła, że stanowisko Sądu Okręgo-
wego o obowiązku konsultacji związkowej w sytuacji, gdy związek zawodowy po
zwróceniu się przez pracodawcę nie wskazał pracowników korzystających z jego
obrony, jest sprzeczne z orzecznictwem Sądu Najwyższego. W wyroku z dnia 2
czerwca 1997 r., I PKN 197/97 (OSNAPiUS 1998 nr 9, poz. 270), Sąd Najwyższy
stwierdził, że jeżeli pracodawca przed dokonaniem pracownikowi wypowiedzenia
umowy o pracę zwrócił się do wszystkich działających u niego związków zawodo-
wych o wskazanie pracowników reprezentowanych w indywidualnych sprawach pra-
cowniczych i żaden ze związków nie wskazał tego pracownika, to wypowiedzenie
umowy o pracę bez konsultacji określonej w art. 38 k.p. nie narusza tego przepisu.
Podobnie orzekł w wyroku z dnia 20 lipca 2000 r., I PKN 748/99 (OSNAPiUS 2002 nr
4
3, poz. 76). Przepisy Kodeksu pracy i ustawy o związkach zawodowych nie wskazują
w jakiej formie ma odbywać się współdziałanie pracodawcy z organizacją związkową.
Zasięganie informacji o osobach korzystających z ochrony może więc także odbywać
się w formie ustnej, szczególnie gdy forma taka jest utrwalona u danego pracodawcy.
Linia orzecznicza Sądu Najwyższego zmierza w kierunku zrównania obowiązków
pracodawcy, pracownika oraz zakładowej organizacji związkowej obejmującej swoją
ochroną pracownika. Obowiązek ten w przypadku pracownika sprowadza się do in-
formowania pracodawcy o przynależności bądź korzystaniu z ochrony organizacji
związkowej. Na takim też stanowisku stanął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 22
czerwca 2004 r., II PK 2/04 (Gazeta Prawna 2004 nr 122, s. 21), w którym uznał, że
pracownik powinien poinformować pracodawcę o przynależności związkowej, w
każdym razie zaś współdziałać w tym zakresie z pracodawcą, jeżeli chce by w razie
zwolnienia konsultowano to ze związkiem. Orzeczenie to zmierza do ustalenia takiej
wykładni art. 38 § 1 k.p., aby w przypadku braku informacji ze strony tak pracownika
jak i organizacji związkowej pracodawca był zwolniony z obowiązku konsultowania
wypowiedzenia umowy o pracę.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Nieuprawniony jest pogląd Sądu Okręgowego, że o zamiarze wypowiedzenia
pracownikowi umowy o pracę (warunków pracy i płacy) pracodawca powinien zawia-
domić wszystkie działające u niego organizacje związkowe. Przepis art. 38 § 1 k.p.
stanowi, że o zamiarze takim pracodawca zawiadamia organizację związkową repre-
zentującą pracownika, a zatem nie wszystkie organizacje związkowe. Zasady repre-
zentowania pracownika określone są w art. 30 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 23 maja 1991
r. o związkach zawodowych. Zgodnie z tymi przepisami w zakładzie pracy, w którym
działa więcej niż jedna organizacja związkowa, każda z nich broni praw i reprezen-
tuje interesy swych członków, natomiast praw pracownika niezrzeszonego w związku
zawodowym broni ta organizacja, która na wniosek pracownika wyraziła na to zgodę.
Chcąc wypełnić określony w art. 38 § 1 k.p. obowiązek konsultacji z organizacją
związkową reprezentującą pracownika pracodawca musi wiedzieć, której z działają-
cych u niego organizacji związkowych pracownik jest członkiem lub która z tych or-
ganizacji podjęła się obrony praw pracownika. Zasady uzyskiwania tych wiadomości
określone są w art. 30 ust. 21
ustawy o związkach zawodowych, który stanowi, że w
5
indywidualnych sprawach ze stosunku pracy, w których przepisy prawa pracy zobo-
wiązują pracodawcę do współdziałania z zakładową organizacją związkową, praco-
dawca jest obowiązany zwrócić się do tej organizacji o informację o pracownikach
korzystających z jej obrony. Nieudzielenie tej informacji w ciągu 5 dni zwalnia praco-
dawcę od obowiązku współdziałania z zakładową organizacją związkową w spra-
wach dotyczących tych pracowników. Informacja, o której mowa w przepisie, powin-
na zawierać zarówno wykaz członków organizacji związkowej jak i wykaz pracowni-
ków niezrzeszonych, których praw broni ta organizacja. Jeżeli jedna lub kilka organi-
zacji związkowych nie udzieli w terminie 5 dni żądanych przez pracodawcę informa-
cji, a w wykazach dostarczonych przez pozostałe organizacje dany pracownik nie
figuruje, pracodawca nie musi przeprowadzać konsultacji związkowej przed
wypowiedzeniem umowy temu pracownikowi. Jeżeli żadna z organizacji związko-
wych nie udzieli informacji, konsultacja związkowa w sprawach indywidualnych
wszystkich pracowników nie jest wymagana, chyba że sam pracownik przed podję-
ciem czynności przez pracodawcę powiadomi go o przynależności związkowej.
Interpretując ten przepis Sąd Okręgowy zdaje się skłaniać do poglądu, że
zwrócenie się do organizacji związkowej o informację o pracownikach korzystających
z jej obrony powinno nastąpić bezpośrednio przed konsultacją w trybie art. 38 § 1
k.p. lub równocześnie z tą konsultacją. Wynika to ze stwierdzenia, że zwrócenie się
do obu związków o listę członków „co najmniej 6 miesięcy wcześniej” przed dokona-
niem wypowiedzenia jest zdaniem Sądu niewystarczające. Sąd Najwyższy w swoim
orzecznictwie początkowo prezentował pogląd, że pracodawca powinien za każdym
razem zwracać się do związku zawodowego o informację, czy pracownik, którego ma
dotyczyć wypowiedzenie, korzysta z obrony związkowej. Nawet jeżeli wcześniej dys-
ponował wykazami pracowników przedstawionymi przez organizacje związkowe, wy-
kazy te mogły być nieaktualne. W wyroku z dnia 21 kwietnia 1999 r., I PKN 36/99
(OSNAPiUS 2000 nr 13, poz.507), Sąd Najwyższy stwierdził, że w celu zadośćuczy-
nienia obowiązkowi prawnemu wynikającemu z art. 38 § 1 k.p. w związku z art. 232
k.p. oraz art. 30 ust. 21
ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych w
każdym przypadku zamierzonego wypowiedzenia pracownikowi umowy o pracę za-
wartej na czas nieokreślony pracodawca powinien o takim zamiarze powiadomić pi-
semnie organizację związkową, zwracając się równocześnie o informację, czy dany
pracownik korzysta z jej obrony stosownie do postanowienia art. 30 ust. 1 i 2 ustawy
o związkach zawodowych. Pogląd ten nie został zaaprobowany w piśmiennictwie. W
6
glosie do tego wyroku (PiZS 1999 nr 11, s. 36) K. Rączka stwierdził, że treść przepi-
su art. 30 ust. 21
ustawy o związkach zawodowych nie daje podstaw do takiej inter-
pretacji. Stwierdził, że obowiązek pracodawcy zwrócenia się do organizacji związko-
wej o „informację o pracownikach korzystających z jej obrony" aktualizuje się „w in-
dywidualnych sprawach pracowniczych". Po pierwsze, więc analizowany przepis
stanowi o jednej informacji dotyczącej pewnej zbiorowości, a nie o informacjach do-
tyczących poszczególnych pracowników. Po drugie, obowiązek zasięgnięcia stosow-
nej informacji związany jest z pewną kategorią spraw, nie zaś ze sprawą konkretną.
Jeśliby więc ustawodawcy rzeczywiście chodziło o każdorazowe zasięganie informa-
cji, gdy istnieje potrzeba współpracy pracodawcy ze związkami zawodowymi, to
przepisowi temu nadałby inne brzmienie, a mianowicie wskazałby, iż w każdej spra-
wie, w której przepisy wymagają współdziałania z zakładową organizacją związkową,
podmiot zatrudniający powinien zasięgać informacji o tym, czy konkretny pracownik,
którego dotyczy dana sprawa, korzysta ze związkowej reprezentacji. Według stano-
wiska glosatora obowiązek pracodawcy określony w powołanym przepisie ma cha-
rakter jednorazowy, a wszelkie zmiany w reprezentacji pracowników organizacje
związkowe powinny sygnalizować pracodawcy bez ponowienia zwrócenia się o in-
formację.
Należy uznać słuszność tego stanowiska, gdyż w przeciwnym wypadku regu-
lacja zawarta w art. 30 ust. 21
ustawy o związkach zawodowych byłaby zbędna, a
przynajmniej niepotrzebnie wydłużałaby procedurę związaną ze stosowaniem art. 38
§ 1 k.p. Zamierzając wypowiedzieć pracownikowi umowę o pracę pracodawca mu-
siałby zwrócić się do wszystkich organizacji związkowych o informację o pracowni-
kach, odczekać co najmniej 5 dni na udzielenie odpowiedzi, następnie zawiadomić o
zamiarze wypowiedzenia umowy tę organizację związkową, która umieściła danego
pracownika w swojej informacji i odczekać kolejne 5 dni na udzielenie odpowiedzi.
Znacznie prościej byłoby zawiadomić wszystkie działające u pracodawcy organizacje
związkowe o zamiarze wypowiedzenia pracownikowi umowy o pracę, gdyż w takim
wypadku organizacja związkowa reprezentująca tego pracownika otrzymałaby infor-
mację o zamierzonym wypowiedzeniu i warunek określony w art. 38 § 1 k.p. byłby
spełniony. Wprawdzie pracodawca dokonałby niepotrzebnie czynności w stosunku
do pozostałych organizacji związkowych ale czynności te nie byłyby sprzeczne z
prawem. Potwierdził to Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 23 listopada 2001 r., III ZP
16/01 (OSNPiUS 2002 nr 12, poz. 283), stwierdzając, że pisemne zwrócenie się
7
przez pracodawcę do wszystkich działających u niego związków zawodowych z za-
wiadomieniem o zamiarze wypowiedzenia pracownikowi umowy o pracę nie narusza
przepisów o wypowiadaniu umów o pracę.
Wprowadzenie w art. 30 ust. 21
ustawy o związkach zawodowych obowiązku
udzielenia przez organizację związkową informacji w zakreślonym terminie pod rygo-
rem zwolnienia pracodawcy z obowiązku konsultacji w sprawach indywidualnych
miało na celu przesunięcie konsekwencji bezczynności organizacji związkowej na tę
organizację. Temu samemu celowi służy regulacja zawarta w art. 251
ustawy, który
określa warunki co do liczby członków, jakie organizacja związkowa musi spełniać,
aby przysługiwały jej uprawnienia zakładowej organizacji związkowej zarówno w
sprawach zbiorowych jak i indywidualnych. Przepis ten w ust. 2 nakłada na organiza-
cję związkową obowiązek przedstawiania pracodawcy co kwartał informacji o łącznej
liczbie członków. Pracodawca musi mieć bowiem aktualną informację z jakimi orga-
nizacjami może prowadzić rokowania w sprawach zbiorowych i konsultacje w spra-
wach indywidualnych. Niedopełnienie przez organizację związkową obowiązku skła-
dania kwartalnych informacji ma ten skutek, że pracodawca może pominąć tę orga-
nizację przy rokowaniach i konsultacjach. Skutek wynikający z niedopełnienia okre-
ślonego w art. 30 ust. 21
obowiązku przedstawienia na żądanie pracodawcy wykazu
pracowników objętych obroną lub obowiązku aktualizowania poprzednio złożonego
wykazu jest taki, że pracodawca nie będzie konsultował z organizacją związkową w
sprawach indywidualnych członków organizacji związkowej i pracowników niezrze-
szonych, wobec których organizacja ta podjęła się obrony związkowej.
Dostrzegając wady poglądów prezentowanych poprzednio w orzecznictwie
Sąd Najwyższy odstąpił od dotychczasowej wykładni omawianych przepisów. W wy-
roku z dnia 20 lipca 2000 r., I PKN 748/99 (OSNAPiUS 2002 nr 3, poz. 76), Sąd Naj-
wyższy stwierdził, że nieudzielenie przez zakładową organizację związkową informa-
cji o pracownikach korzystających z jej obrony zwalnia pracodawcę z obowiązku
współdziałania z tą organizacją także w zakresie uzyskania zgody zarządu zakłado-
wej organizacji związkowej na rozwiązanie stosunku pracy z członkiem zarządu tej
organizacji. W uzasadnieniu tego wyroku podniósł, że po zwróceniu się do zakłado-
wej organizacji związkowej w trybie art. 30 ust. 21
ustawy o związkach zawodowych i
odczekaniu pięciu dni na odpowiedź pracodawca jest zwolniony od współdziałania w
indywidualnych sprawach ze stosunku pracy do momentu uzyskania autorytatywnej
odpowiedzi, którzy pracownicy są objęci reprezentacją związkową tej organizacji. W
8
kolejnym wyroku z dnia 23 stycznia 2002 r., I PKN 809/00 (OSNP 2004 nr 2, poz.
31), Sąd Najwyższy sformułował tezę, że procedura konsultacji zamiaru wypowie-
dzenia umowy o pracę przewidziana w art. 38 k.p. nie obejmuje obowiązku praco-
dawcy zwrócenia się do zakładowej organizacji związkowej o informację o pracowni-
kach korzystających z jej obrony. W uzasadnieniu stwierdził, że pracodawca nie ma
obowiązku ponawiania wniosku o informację przed podejmowaniem każdej czynno-
ści wymagającej współdziałania ze związkami zawodowymi. Rzeczą związku zawo-
dowego jest aktualizacja wykazu pracowników korzystających z jego obrony, a zo-
bowiązuje go do tego generalna zasada wyrażona w art. 1 ust. 1 ustawy o związkach
zawodowych, zgodnie z którą jest on powołany przez „ludzi pracy” do reprezentowa-
nia i obrony ich praw. Obrona „człowieka pracy” jest obowiązkiem związku zawodo-
wego i na nim w pierwszej kolejności, a nie na pracodawcy spoczywa obowiązek
prawidłowej jej realizacji.
W świetle aktualnego orzecznictwa dokonana przez Sąd Okręgowy wykładnia
przepisów art. 38 § 1 k.p. i art. 30 ust. 21
ustawy o związkach zawodowych okazała
się błędna. Jeżeli przyjmie się dokonane w zaskarżonym wyroku ustalenia faktyczne,
z których wynika, że pozwany zwracał się do obu związków o udzielenie informacji i
nie otrzymał odpowiedzi, to zaniechanie poinformowania o zamiarze wypowiedzenia
organizacji związkowej, której powódka była członkiem, nie naruszało art. 38 § 1 k.p.
Pozwana nie miała bowiem obowiązku prawnego zwracania się o konsultację. Braku
takiego obowiązku nie zmienia fakt, że poprzednio w sprawach dotyczących innych
pracowników pozwana konsultowała się z oboma działającymi u niej organizacjami
związkowymi. Czynności te jako niewymagane prawem, były bowiem zbędne. W
ustalonych w zaskarżonym wyroku okolicznościach nie było podstaw do uznania wy-
powiedzenia warunków pracy i płacy za sprzeczne z prawem z powodu zaniechania
przeprowadzenia konsultacji związkowej.
Uznając zarzut naruszenia prawa materialnego za uzasadniony Sąd Najwyż-
szy na podstawie art. 39313
§ 1 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał
Sądowi Okręgowemu w Jeleniej Górze do ponownego rozpoznania.
========================================