Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 8 grudnia 2005 r., III CZP 101/05
Sędzia SN Antoni Górski (przewodniczący)
Sędzia SN Henryk Pietrzkowski
Sędzia SA Aleksandra Marszałek (sprawozdawca)
Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Przedsiębiorstwa Odzieżowego "C." S.A.
w r. przeciwko Grzegorzowi J. i Teresie J. o wpis hipoteki przymusowej, po
rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 8 grudnia 2005 r.
zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Katowicach
postanowieniem z dnia 16 czerwca 2005 r.:
"Czy do wpisania w księdze wieczystej hipoteki przymusowej na podstawie
art. 109 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece jest konieczne załączenie
do wniosku o wpis tytułu wykonawczego w oryginale, czy też wystarczy
przedłożenie tego dokumentu w formie odpisu tytułu wykonawczego, który został
notarialnie poświadczony za zgodność z oryginałem?"
podjął uchwałę:
Podstawą wpisu w księdze wieczystej hipoteki przymusowej może być
tylko oryginał tytułu wykonawczego.
Uzasadnienie
Zagadnienie prawne przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozpoznania
przez Sąd Okręgowy w Katowicach powstało przy rozpoznawaniu apelacji
wnioskodawcy Przedsiębiorstwa Odzieżowego „C." S.A. w r. od postanowienia
Sądu Rejonowego w Pszczynie z dnia 31 stycznia 2005 r., którym uchylono wpis
hipoteki przymusowej na nieruchomości dłużników Teresy J. i Grzegorza J.,
dokonany w dniu 17 grudnia 2004 r. przez referendarza i wniosek o wpis oddalono.
Sąd Rejonowy ustalił, że wnioskodawca wystąpił o wpis hipoteki przymusowej na
nieruchomościach dłużników na podstawie wniosku oraz tytułu wykonawczego –
nakazu zapłaty wydanego przez Sąd Rejonowy w Rzeszowie w dniu 9 sierpnia
1999 r., notarialnie potwierdzonych odpisów: wyroku Sądu Rejonowego w
Rzeszowie z dnia 16 lutego 2000 r., utrzymującego w mocy nakaz zapłaty i
postanowienia Sądu Rejonowego w Rzeszowie z dnia 30 czerwca 2004 r.
nadającego klauzulę wykonalności przeciwko małżonce dłużnika. Zdaniem Sądu
Rejonowego, przedłożone odpisy orzeczeń sądowych, notarialnie potwierdzone, nie
są tytułami wykonawczymi w rozumieniu art. 776 k.p.c. i nie mogą stanowić
podstawy wpisu hipoteki przymusowej w oparciu o art. 109 ust. 1 ustawy z dnia 6
lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (jedn. tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 124,
poz. 1361 ze zm. – dalej "u.k.w.h.").
Rozpoznając apelację wnioskodawcy od powyższego postanowienia, Sąd
drugiej instancji powziął wątpliwość, czy do wpisania w księdze wieczystej hipoteki
przymusowej na podstawie art. 109 ust. 1 u.k.w.h. konieczne jest załączenie do
wniosku o wpis tytułu wykonawczego w oryginale, czy też wystarczy przedłożenie
tego dokumentu w formie tytułu wykonawczego, który został notarialnie
poświadczony za zgodność z oryginałem. (...)
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przedstawiając omawiane zagadnienie prawne, Sąd Okręgowy założył, że
jego ocena zależy od przyjęcia określonego poglądu na charakter hipoteki
przymusowej. Kwestia ta, określana jako decydująca, nie ma jednak istotnego
znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszego zagadnienia, niezależnie bowiem od
przyjętego poglądu, wpis hipoteki odbywać się będzie na podstawie tych samych
przepisów prawa i po spełnieniu zawartych w nich wymogów. Odpowiedź na
przedstawione pytanie opierać się więc musi na analizie przepisów mających
zastosowanie przy ustanawianiu hipoteki przymusowej, a w szczególności
rozważeniu, w jaki sposób rozumiane jest pojęcie tytułu wykonawczego na gruncie
przepisów kodeksu postępowania cywilnego i jakie wymagania, co do dokumentów
załączonych do wniosku o wpis w księdze wieczystej, ustanowione zostały w
przepisach o postępowaniu wieczystoksięgowym.
Zgodnie z art. 109 ust. 1 u.k.w.h., wierzyciel, którego wierzytelność jest
stwierdzona tytułem wykonawczym, określonym w przepisach o postępowaniu
egzekucyjnym, może na podstawie tego tytułu uzyskać hipotekę na wszystkich
nieruchomościach dłużnika. Dopuszczając ustanowienie hipoteki na podstawie
tytułu wykonawczego, ustawodawca odsyła więc do definicji tytułu zawartej w
przepisach o postępowaniu egzekucyjnym. W kodeksie postępowania cywilnego
jest to przede wszystkim art. 776, który stanowi, że tytułem wykonawczym jest tytuł
egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę wykonalności. Tytułem wykonawczym w
rozumieniu przepisów kodeksu postępowania cywilnego jest tylko jego oryginał.
Stanowisko takie jest powszechnie przyjmowane w doktrynie i orzecznictwie (por.
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 czerwca 1996 r., III CZP 61/96, OSNC
1996, nr 10, poz. 132). Dołączenie do wniosku o wszczęcie egzekucji odpisu
(wypisu, wyciągu, kopii, kserokopii, reprodukcji itp.) tytułu wykonawczego nie
spełnia zatem wymagań stawianych w art. 797 k.p.c., a egzekucja wszczęta na
podstawie wniosku, do którego nie dołączono tytułu wykonawczego lub dołączono
tylko jego odwzorowanie, jest egzekucją bezpodstawną i podlega umorzeniu.
Stanowisko takie znajduje potwierdzenie zarówno w brzmieniu przepisów
kodeksu postępowania cywilnego, w których zawsze mówi się wprost o tytule
egzekucyjnym, a nie jakiejkolwiek jego wtórnej postaci, jak również w regulacjach,
które przewidują szczególny tryb uzyskiwania dalszych tytułów wykonawczych (art.
793 k.p.c.) oraz wydanie tytułu egzekucyjnego zamiast utraconego (art. 794 k.p.c.).
W każdym przypadku uzyskanie nowego tytułu – dalszego lub w miejsce
utraconego – następuje na podstawie orzeczenia sądu. Daje to istotne gwarancje
ochrony praw dłużnika w postępowaniu egzekucyjnym, wierzyciel nie ma bowiem
możliwości wszczęcia i prowadzenia egzekucji na podstawie dokumentu, który nie
jest oryginałem tytułu wykonawczego lub nie został uzyskany przy zastosowaniu
art. 793 i 794 k.p.c. Jeżeli więc wystąpi sytuacja, w której w obrocie miałaby
występować większa liczba tytułów wykonawczych dotyczących tego samego
świadczenia, to wydawanie dalszych tytułów pozostawać zawsze będzie pod
kontrolą sądu. Przytoczone okoliczności przemawiają za przyjęciem stanowiska, że
w obrocie prawnym funkcję tytułu wykonawczego może spełniać tylko oryginał tego
tytułu, dalszy tytuł uzyskany na podstawie art. 793 k.p.c., w zakresie wskazanym w
odnośnym postanowieniu sądu, albo tytuł uzyskany na podstawie art. 794 k.p.c.
Pojęciem tym nie można więc obejmować odpisu tytułu wykonawczego,
opatrzonego odpowiednim poświadczeniem przez notariusza (art. 96 pkt 2 ustawy z
dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie, jedn. tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 42, poz.
369 ze zm.).
W tej sytuacji rozważenia wymaga kwestia, czy z innych przepisów kodeksu
postępowania cywilnego lub innych uregulowań, w tym powoływanego art. 31
u.k.w.h., wynika możliwość dołączenia do wniosku o wpis hipoteki przymusowej na
podstawie art. 109 ust. 1 u.k.w.h. odpisu tytułu wykonawczego poświadczonego
notarialnie. Postępowanie o wpis hipoteki przymusowej podlega ogólnej regulacji
art. 6261
i nast. k.p.c. Artykuł 6262
§ 3 k.p.c. stanowi, że do wniosku o dokonanie
wpisu w księdze wieczystej należy dołączyć dokumenty stanowiące podstawę
wpisu. Brzmienie tego przepisu sugeruje, że w każdym przypadku chodzi o oryginał
dokumentu, nie ma bowiem w nim żadnego zastrzeżenia, iż wystarczające może
być załączenie jego odpisu. Dopuszczając taką możliwość, w innych sytuacjach,
ustawodawca stanowi o tym wprost. Wskazać można na art. 89 § 1 k.p.c. dotyczący
wierzytelnego odpisu pełnomocnictwa, art. 250 § 1 k.p.c., zgodnie z którym, jeżeli
dokument znajduje się w aktach organu, o którym mowa w art. 244 § 1 k.p.c.,
wystarczy urzędowo poświadczony przez ten organ odpis lub wyciąg tego
dokumentu, oraz art. 485 § 4 k.p.c. dotyczący odpisu dokumentów załączanych do
pozwu w postępowaniu nakazowym. Można przyjąć, że dokumenty w postępowaniu
nakazowym mające stanowić dowód dochodzonego roszczenia spełniają podobną
rolę, jak dokumenty w postępowaniu wieczystoksięgowym, stanowiące dowód
zdarzeń prawnych i będące podstawą wpisu. W przypadku postępowania
wieczystoksięgowego, inaczej niż w postępowaniu nakazowym, nie ma jednak
żadnego szczególnego unormowania zezwalającego na załączanie do wniosku
odpisów dokumentów poświadczonych notarialnie. (...)
O dokumentach, a ściślej o formie dokumentów załączanych do wniosku o
wpis w księdze wieczystej jest też mowa w art. 31 ust. 1 u.k.w.h. Przepis ten,
stanowiąc, że wpis może być dokonany na podstawie dokumentu z podpisem
notarialnie poświadczonym, jeżeli przepisy szczególne nie przewidują innej formy
dokumentu, zawiera minimum wymagań formalnych obowiązujących w
postępowaniu wieczystoksięgowym, a wiążących się z celami, jakim służą księgi
wieczyste (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 30 października 1984 r., III
CZP 62/84, OSNCP 1985, nr 7, poz. 88). Przepis ten nie jest natomiast miarodajny
dla oceny kwestii, w jakiej postaci do wniosku dołączony ma być dokument, który
ma stanowić podstawę wpisu, problemu tego bowiem w ogóle nie reguluje.
W sytuacji, jakiej dotyczy omawiane zagadnienie prawne, tj. wpisu hipoteki
przymusowej, takim szczególnym unormowaniem formy, o którym mowa w art. 31,
jest właśnie art. 109 ust. 1 u.k.w.h., wymagający dołączenia do wniosku o wpis
hipoteki przymusowej tytułu wykonawczego w rozumieniu przepisów o
postępowaniu egzekucyjnym. Tytułem, jak już wyżej wskazano, jest tylko oryginał, a
nie jego jakiekolwiek, także notarialnie poświadczone odwzorowanie.
Brak też w przepisach kodeksu postępowania cywilnego innych przepisów
szczególnych, mogących uzasadniać tezę o dopuszczalności załączenia do
wniosku o wpis hipoteki przymusowej odpisu tytułu wykonawczego
poświadczonego przez notariusza.
Sąd Najwyższy wypowiedział się na temat rodzaju dokumentów koniecznych
dla skutecznego ustanowienia hipoteki przymusowej na podstawie art. 109 ust. 1
u.k.w.h. m.in. w wyroku z dnia 20 marca 2003 r., III CKN 205/00 (OSNC 2004, nr 6,
poz. 93), stwierdzając, że niezbędne jest przedstawienie tytułu wykonawczego, z
którego wynika wierzytelność wnioskodawcy podlegająca zabezpieczeniu. Nie jest
wystarczające dołączenie do wniosku innych dokumentów, np. dokumentu
stwierdzającego uprawnienie wnioskodawcy wynikające z zawartej umowy cesji
wierzytelności objętej tytułem wykonawczym. Orzeczenie powyższe potwierdza
potrzebę literalnej wykładni art. 109 ust. 1 u.k.w.h. i użytego w nim pojęcia "tytułu
wykonawczego", zdefiniowanego w przepisach o postępowaniu egzekucyjnym.
Powyższe rozważania prowadzą do wniosku, że podstawą wpisu w księdze
wieczystej hipoteki przymusowej może być tylko oryginał tytułu wykonawczego.
Trudności, na jakie napotka wierzyciel prowadzący egzekucję przeciwko kilku
osobom albo z kilku składowych części majątku tego samego dłużnika, mogą być
usunięte przez wydanie dalszego tytułu wykonawczego, na podstawie art. 793
k.p.c., zapewniającego kontrolę sądu nad liczbą tytułów będących w obrocie.
Z tych względów na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. orzeczono, jak w uchwale.