Pełny tekst orzeczenia

UCHWAŁA SKŁADU SIEDMIU SĘDZIÓW
Z DNIA 15 GRUDNIA 2005 R.
KZP 48/05
Wznowienie przez sąd postępowania karnego skarbowego w sprawie
o przestępstwo skarbowe, zakończonego prawomocnym orzeczeniem fi-
nansowego organu orzekającego, wydanym przed dniem 17 października
1999 r., jest możliwe w trybie i na zasadach określonych w Kodeksie kar-
nym skarbowym (art. 113 § 1 k.k.s. w zw. z art. 540 – 548 k.p.k. oraz art.
170 k.k.s.).
Przewodniczący: Prezes SN L. Paprzycki.
Sędziowie SN: K. Cesarz, A. Deptuła (sprawozdawca),
W. Kozielewicz, D. Rysińska, J. Skwierawski, M. Sokołowski.
Prokurator Prokuratury Krajowej: A. Herzog.
Sąd Najwyższy w sprawie Marka S., po rozpoznaniu, przekazanego
na podstawie art. 441 § 1 k.p.k. w zw. z art. 518 k.p.k., przez Sąd Najwyż-
szy w składzie trzech sędziów, postanowieniem z dnia 3 października 2005
r., do rozstrzygnięcia powiększonemu składowi Sądu Najwyższego zagad-
nienia prawnego wymagającego zasadniczej wykładni ustawy:
„Czy w świetle art. 2, 6, 7 i 15 ustawy z dnia 10 września 1999 r. Przepisy
wprowadzające Kodeks karny skarbowy (Dz. U. Nr 83, poz. 931 ze zm.)
dopuszczalne jest wznowienie przez sąd postępowania karnego skarbo-
wego, w sprawie o przestępstwo skarbowe, zakończonego prawomocnym
orzeczeniem finansowego organu orzekającego w sytuacji, gdy wniosek o
2
wznowienie postępowania karnego skarbowego został złożony po 17 paź-
dziernika 1999 r.?”
u c h w a l i ł udzielić odpowiedzi jak wyżej.
U Z A S A D N I E N I E
Przedstawione do rozstrzygnięcia powiększonemu składowi Sądu
Najwyższego zagadnienie prawne powstało w następującej sytuacji proce-
sowej.
Orzeczeniem z dnia 20 sierpnia 1999 r., Urząd Skarbowy w S. uznał
Marka S. za winnego popełnienia przestępstwa skarbowego określonego w
art. 94 § 1 u.k.s., polegającego na narażeniu Skarbu Państwa na uszczu-
plenie podatku od towarów i usług za listopad 1998 r. w kwocie 3 304 zł i
za to skazał go na karę grzywny w wysokości 1 000 zł.
Orzeczenie to zaskarżył oskarżony. Izba Skarbowa w K., orzecze-
niem z dnia 14 października 1999 r., utrzymała w mocy orzeczenie organu
pierwszej instancji.
Z kolei, w dniu 13 sierpnia 1999 r. Urząd Skarbowy w S. skierował do
Sądu Rejonowego w S. akt oskarżenia, w którym zarzucił Markowi S. po-
pełnienie przestępstwa skarbowego, tym razem określonego w art. 101a §
1 u.k.s., polegającego na narażeniu Skarbu Państwa na bezpodstawny
zwrot podatku od towarów i usług w kwocie 3 282 zł za grudzień 1998 r.
Sąd Rejonowy w S., postanowieniem z dnia 18 maja 2000 r., umorzył
postępowanie w tej sprawie, ustalając jednocześnie, że „czyn zarzucony
Markowi S. w akcie oskarżenia wyczerpuje aktualnie znamiona określone
w art. 76 § 3 k.k.s. w związku z art. 76 § 1 k.k.s.”
3
W dniu 4 grudnia 2000 r. do Sądu Okręgowego w K. wpłynął wniosek
obrońcy Marka S. o wznowienie postępowania na podstawie art. 542 § 1
k.p.k. i art. 540 § 1 pkt 2 lit. a k.p.k. w sprawie prowadzonej przez Urząd
Skarbowy w S.
Sąd Okręgowy w K., postanowieniem z dnia 27 września 2002 r., nie
uwzględnił wniosku o wznowienie postępowania, uznając, że z chwilą wej-
ścia w życie Kodeksu karnego skarbowego z dnia 10 września 1999 r.
utraciła moc ustawa karna skarbowa z dnia 26 października 1971 r. (Dz. U.
z 1984 r. Nr 22, poz. 103 ze zm.) i w związku z tym, że Kodeks karny skar-
bowy nie uregulował kwestii wznowienia postępowania zakończonego
prawomocnym orzeczeniem karnym organu finansowego, brak jest pod-
staw do wznowienia tego typu postępowania.
Sąd Apelacyjny w K. po rozpoznaniu zażalenia obrońcy, postanowie-
niem z dnia 14 listopada 2002 r., utrzymał w mocy zaskarżone postano-
wienie Sądu Okręgowego w K.
Prokurator Generalny wniósł kasację od postanowienia Sądu Apela-
cyjnego w K., zarzucając rażące i mające wpływ na treść orzeczenia naru-
szenie prawa procesowego, a mianowicie art. 6 i art. 15 ustawy z dnia 10
września 1999 r. – Przepisy wprowadzające Kodeks karny skarbowy (Dz.
U. Nr 83, poz. 931) oraz art. 118 § 1 k.p.k. w zw. z art. 113 § 1 k.k.s., pole-
gające na przyjęciu, że po wejściu w życie Kodeksu karnego skarbowego
ustała przewidziana w art. 227 u.k.s. możliwość wzruszenia przez sąd pra-
womocnego orzeczenia finansowego organu orzekającego i w konsekwen-
cji tego poglądu oddalenie wniosku obrońcy skazanego o wznowienie po-
stępowania zakończonego orzeczeniem Izby Skarbowej bez merytorycz-
nego odniesienia się do tych argumentów wniosku, które wskazywałyby na
dążenie wnioskodawcy do uchylenia orzeczenia organu finansowego z
powodu niezgodności tego orzeczenia z prawem. Prokurator Generalny
wniósł o uchylenie zaskarżonego orzeczenia oraz utrzymanego nim w mo-
4
cy postanowienia sądu pierwszej instancji i przekazanie sprawy do ponow-
nego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w K., w zakresie wyznaczonym
pełną treścią wniosku obrońcy Marka S.
W toku rozpoznawania kasacji, Sąd Najwyższy w składzie trzyoso-
bowym uznał, że wyłoniło się zagadnienie prawne wymagające zasadniczej
wykładni ustawy o treści ujętej w pytaniu, które przekazał powiększonemu
składowi tego Sądu.
Uzasadniając swoje wystąpienie skład zwykły wskazał w pierwszej
kolejności, że ustawa karna skarbowa z dnia 26 października 1971 r. da-
wała możliwość wzruszenia prawomocnego orzeczenia finansowego orga-
nu orzekającego, udzielając w tym zakresie kompetencji Ministrowi Finan-
sów (art. 227 tej ustawy). W art. 2 Przepisów wprowadzających Kodeks
karny skarbowy – stwierdził dalej skład formułujący pytanie prawne – uchy-
lono obowiązującą do tego czasu ustawę karną skarbową, przy czym w
niektórych sytuacjach przewiduje się stosowanie jej dotychczasowych
przepisów. Żaden jednak przepis ustawy z dnia 10 września 1999 r. –
Przepisy wprowadzające Kodeks karny skarbowy nie odnosi się do sytuacji
przedstawionej w kasacji. Również unormowania zawarte w samym Ko-
deksie karnym skarbowym nie przewidują – zdaniem tego składu – możli-
wości wznowienia postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe, za-
kończonego prawomocnym orzeczeniem organu finansowego wydanym
na podstawie przepisów Ustawy karnej skarbowej. Z drugiej jednak strony
skład zwykły stwierdza, że w dotychczasowym orzecznictwie Sądu Naj-
wyższego wyrażony został pogląd, oparty na interpretacji przepisów art. 25
§ 2 k.p.k. w zw. z art. 113 § 1 k.k.s. i 115 § 2 k.k.s., uznający, iż rozpozna-
nie odwołań oraz nadzwyczajnych środków odwoławczych od orzeczeń or-
ganów finansowych, po wejściu w życie Kodeksu karnego skarbowego, na-
leży do sądu okręgowego (zob. postanowienia z dnia 20 marca 2000 r., I
KZP 13/00, OSNKW 2000, z. 7-8, poz. 66, z dnia 29 czerwca 2001 r., III
5
KKN 6/01, Lex nr 51853 i z dnia 3 października 2002 r., II KK 64/02, Lex nr
55548). Zarazem jednak w uzasadnieniu pytania stwierdzono, że gdyby
ustawodawca chciał stworzyć możliwość wzruszenia prawomocnych orze-
czeń finansowych organów orzekających w sprawach o przestępstwa skar-
bowe, to w sposób wyraźny dałby temu wyraz w ustawie – Przepisy wpro-
wadzające kodeks karny skarbowy, czy też w samym Kodeksie karnym
skarbowym, zaś treść art. 2 Przepisów wprowadzających Kodeks karny
skarbowy i dalszych przepisów tj. art. 6, 7 i 15, formułując generalną dyrek-
tywę stosowania przepisów nowej ustawy, mogłaby wskazywać na brak po
stronie ustawodawcy woli wzruszania prawomocnych orzeczeń finanso-
wych organów orzekających.
Prokurator Krajowy w pisemnym wniosku wniósł o podjęcie przez
Sąd Najwyższy uchwały następującej treści: „Postępowanie karne skarbo-
we zakończone przed dniem 17 października 1999 r. prawomocnym orze-
czeniem finansowego organu orzekającego może być wznowione w trybie i
na zasadach przewidzianych w Kodeksie karnym skarbowym”.
Rozstrzygając przedstawione zagadnienie prawne, Sąd Najwyższy w
powiększonym składzie zważył, co następuje.
Redakcja przedstawionego pytania i jego uzasadnienie wskazuje, że
chodzi tu nie o ustalenie właściwości organu procesowego do rozpozna-
wania wniosków o uchylenie prawomocnego orzeczenia organu finanso-
wego, skazującego za przestępstwo skarbowe, ale o stwierdzenie prawnej
możliwości wzruszenia takiego orzeczenia w wyniku złożonego w tej kwe-
stii wniosku pod rządem Kodeksu karnego skarbowego.
Tylko w tej pierwszej kwestii brak jest w Kodeksie karnym skarbowym
wyraźnej regulacji. Brak ten – jak wywiódł to już wcześniej Sąd Najwyższy
(zob. postanowienie z dnia 20 czerwca 2000 r., I KZP 13/00, OSNKW
2000, z. 7-8, poz. 66) stanowi rzeczywistą lukę w ustawie, którą trzeba wy-
pełnić w drodze odpowiedniej interpretacji. Wypełnienie takiej luki może
6
być przeprowadzone w drodze zastosowania zasady analogii iuris, która na
gruncie prawa karnego procesowego akceptowana jest tak w judykaturze,
jak i w doktrynie, zwłaszcza gdy będzie to korzystne dla oskarżonego (zob.
uchwały Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15 października 1992 r., W
10/92, OTK 1992, z. 2, poz. 33, oraz z dnia 8 listopada 1994 r., P 1/94,
OTK 1994, z. 2, poz. 37; uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 24 września
1997 r., I KZP 14/97, OSNKW 1997, z. 11-12, poz. 94; zob. także L. Mo-
rawski: Wykładnia w orzecznictwie sądów, Toruń 2002, s. 293). W tym też
kierunku, co do właściwości funkcjonalnej sądu okręgowego do rozpozna-
nia odwołań, a także nadzwyczajnych środków odwoławczych od orzeczeń
organów finansowych skazujących za przestępstwo skarbowe, należące w
przeszłości do właściwości organów finansowych, po wejściu w życie Ko-
deksu karnego skarbowego, wypowiadał się już Sąd Najwyższy w posta-
nowieniu z dnia 3 października 2002 r., II KK 64/02, Lex nr 55548.
Inaczej przedstawia się sytuacja, gdy chodzi o możliwość wzruszenia
takich prawomocnych orzeczeń finansowych organów orzekających.
W tym wypadku posługiwanie się zasadą analogii iuris nie jest ani
właściwe, ani też konieczne, albowiem odwołanie się do kierunku i aksjolo-
gii zmian wprowadzonych przez Kodeks karny skarbowy pozwala ocenić i
właściwie rozwiązać sytuację procesową objętą w przekazanym pytaniu
prawnym .
Otóż, Kodeks karny skarbowy wprowadził wyłączną właściwość sądu
do orzekania w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbo-
we. Takie rozwiązanie stanowiło realizację normy konstytucyjnej zawartej w
art. 175 ust. 1 i art. 236 ust. 1 Konstytucji RP. W uzasadnieniu projektu te-
go Kodeksu czytamy, że przewidziane w dotychczasowej ustawie karnej
skarbowej orzecznictwo administracyjnych organów finansowych „nie daje
się pogodzić z art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, zgodnie z którym każdy ma
prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpoznania sprawy ... przez właściwy,
7
niezależny, bezstronny i niezawisły sąd” (Nowa Kodyfikacja Karna. Kodeks
karny skarbowy, Warszawa, s. 252).
Przyjęto także, że postępowanie w sprawach o przestępstwo skar-
bowe i wykroczenie skarbowe opierać się będzie na ogólnej regule stoso-
wania procedury powszechnej – Kodeksu postępowania karnego z 1997 r.
Postępowanie w tych sprawach miało być w znacznie większym stopniu,
niż dotychczas, subsydiarne w stosunku do postępowania karnego. W in-
nym miejscu uzasadnienia projektu tego Kodeksu stwierdzono, że „proce-
sowe rozwiązania kodeksu karnego skarbowego dostosowane zostały do
rozwiązań przyjętych w nowym Kodeksie postępowania karnego z 1997 r.,
co jest wyrazem dążenia do jak najdalej idącej unifikacji postępowania w
sprawach karnych”.
W przeciwieństwie do części materialnoprawnej Kodeksu, którą opar-
to na pełnej samodzielności norm Kodeksu karnego skarbowego i stoso-
waniu jedynie wyraźnie wskazanych przepisów Kodeksu karnego, w części
procesowej przyjęto generalne założenie, że postępowanie w sprawach o
przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe toczy się na podstawie
odpowiednio stosowanych przepisów Kodeksu postępowania karnego, jeśli
normy Kodeksu karnego skarbowego nie wprowadzają tu innych rozwiązań
(art. 113 § 1 k.k.s.).
To generalne odesłanie do przepisów Kodeksu postępowania karne-
go odnosi się także do jego Rozdziału 56, a więc również do tych samych
podstaw wznowienia określonych w art. 540 k.p.k. Podstawy te nakierowa-
ne są na oskarżonego, a ponieważ Kodeks postępowania karnego nie
przewiduje rozstrzygnięcia o odpowiedzialności posiłkowej, dlatego tylko w
tym zakresie potrzebna była specjalna podstawa wznowienia w zakresie
tego rozstrzygnięcia (art. 170 k.k.s.). Z kolei, z faktu, że art. 540 k.p.k.
przewiduje wznowienie jedynie postępowania sądowego, nie zaś postępo-
wania prowadzonego przez organ finansowy, nie można wywieść wniosku,
8
iż przepis ten nie ma zastosowania do postępowania zakończonego orze-
czeniem tego organu, skoro art. 540 k.p.k. ma odpowiednie zastosowanie
w postępowaniu skarbowym.
Nic nie upoważnia do stwierdzenia, że w przyjętym w Kodeksie kar-
nym skarbowym uregulowaniu, wolą ustawodawcy było wyeliminowanie
możliwości wznowienia postępowania w tej kategorii spraw. Wszak chodzi-
ło o ukaranie za popełnienie przestępstwa skarbowego, z tą tylko różnicą,
że nie uczynił tego niezawisły sąd. Odmienny pogląd oznaczałby niczym
nieuzasadnioną dyskryminację pewnej kategorii skazanych w postępowa-
niu karnym skarbowym, blokując przy tym możliwość korygowania orze-
czeń rażąco wadliwych.
Przyjęciu powyższego poglądu w najmniejszym stopniu nie sprzeci-
wia się podniesiona w końcowej części uzasadnienia pytania prawnego
wątpliwość natury funkcjonalnej, a mianowicie, że w ten sposób „otworzy-
łaby się możliwość wznowienia przed sądami okręgowymi postępowań w
tysiącach spraw zakończonych prawomocnie przed finansowymi organami
orzekającymi”. Wystarczy bowiem uzmysłowić sobie, że czynnikiem istotnie
ograniczającym możliwość wznowienia postępowania jest enumeratywne
wyliczenie podstaw wznowieniowych, bez dopełniającej i pojemniejszej (co
ma miejsce przy kasacji) klauzuli generalnej.
Podsumowując całość przedstawionych rozważań należy opowie-
dzieć się za następującym ustaleniem: wznowienie przez sąd postępowa-
nia karnego skarbowego w sprawie o przestępstwo skarbowe, zakończo-
nego prawomocnym orzeczeniem finansowego organu orzekającego, wy-
danym przed dniem 17 października 1999 r., jest możliwe w trybie i na za-
sadach określonych w Kodeksie karnym skarbowym.
Kierując się powyższymi argumentami, Sąd Najwyższy uchwalił
udzielić odpowiedzi jak w uchwale.