Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 13 grudnia 2005 r.
II UZP 14/05
1. Przedmiotem zagadnienia prawnego przedstawianego Sądowi Najwyż-
szemu może być tylko problem prawny, od rozwiązania którego zależy rozstrzy-
gnięcie sprawy.
2. Nie ma podstaw do żądania zmiany lub uchylenia decyzji w drodze
wznowienia postępowania sądowego lub w trybie obowiązującym w postępo-
waniu przed organem rentowym, jeżeli w tym postępowaniu nie została wydana
żadna decyzja.
Przewodniczący SSN Beata Gudowska, Sędziowie SN: Krystyna Bednarczyk
(sprawozdawca), Małgorzata Wrębiakowska-Marzec.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 13 grudnia 2005 r.
sprawy z wniosku Szpitala [...] w S.G. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziałowi w G. o wznowienie postępowania, na skutek zagadnienia prawnego
przekazanego postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 21 września
2005 r. [...]
„Czy wznowienie postępowania w sprawie niezakończonej prawomocną decy-
zją jest właściwą drogą do dochodzenia przez pracodawcę od Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych kwoty stanowiącej równowartość odszkodowania z tytułu wypadku przy
pracy, wypłaconego pracownikowi przez tego pracodawcę, jako jednostkę uspołecz-
nioną na podstawie uznanego za niezgodny z art. 2 i 32 Konstytucji Rzeczypospolitej
art. 32 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy
pracy i chorób zawodowych (t.j. Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144) ?”
o d m ó w i ł podjęcia uchwały.
U z a s a d n i e n i e
2
Przedstawione zagadnienie prawne powstało w następującym stanie sprawy.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku z siedzibą w
Gdyni oddalił odwołanie Specjalistycznego Szpitala [...] w S.G. od decyzji Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w G. z dnia 17 lipca 2003 r. odmawiającej
wznowienia postępowania w 34 sprawach, w których przeprowadzono badanie
uszczerbku na zdrowiu, doznanego przez pracowników tego Szpitala wskutek wy-
padków przy pracy w latach 1999 - 2002. Sąd Okręgowy stanął na stanowisku, że w
sprawach, w których odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy wypłacał uspołecz-
niony zakład pracy, organ rentowy nie wydawał decyzji, a ustalał jedynie stopień pro-
centowego uszczerbku na zdrowiu. W postępowaniu toczącym się na podstawie roz-
porządzenia Ministra Pracy, Płac i Spraw Socjalnych oraz Ministra Zdrowia i Opieki
Społecznej z dnia 17 października 1975 r. w sprawie zasad i trybu orzekania o
uszczerbku na zdrowiu oraz wypłacania świadczeń z tytułu wypadków przy pracy, w
drodze do pracy i z pracy oraz z tytułu chorób zawodowych (Dz.U. Nr 36, poz. 199)
wniosek o wypłatę odszkodowania składany był do zakładu pracy. Zakład Ubezpie-
czeń Społecznych nie był stroną w tamtym postępowaniu. Stosownie do przepisu § 2
tego rozporządzenia rola jego ograniczała się do skierowania pracownika na komisję
lekarską w celu ustalenia procentowego uszczerbku na zdrowiu. Orzeczenie doty-
czące tego uszczerbku wydawała komisja lekarska. W takiej sytuacji brak jest sub-
stratu wznowienia postępowania. Przepisy art. 145 § 1 w związku z art. 145a § 1
k.p.a. stanowią jednoznacznie, że wznowieniu może ulec postępowanie zakończone
decyzją ostateczną. Nie ma możliwości wznowienia postępowania toczącego się
przed komisją lekarską, ustalającą stopień procentowego uszczerbku na zdrowiu.
Rozpoznając apelację wnioskodawcy od tego wyroku Sąd Apelacyjny stwier-
dził, że sprawa dotyczy odszkodowań z tytułu wypadku przy pracy, które na podsta-
wie art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu
wypadków przy pracy i chorób zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30,
poz. 144 ze zm.) wypłacały uspołecznione zakłady pracy, podczas gdy na podstawie
art. 32 ust. 1 pkt 2 pracownikom nieuspołecznionych zakładów pracy odszkodowania
wypłacał Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Wyrokiem z dnia 24 kwietnia 2002 r.,
P/05 (Dz.U. Nr 78, poz. 713) Trybunał Konstytucyjny uznał ten przepis za niezgodny
z Konstytucją w zakresie, w jakim wypłata odszkodowań z tytułu wypadków przy
pracy obciąża uspołecznione zakłady pracy. Zgodnie z tym wyrokiem podmiotem
3
zobowiązanym do wypłacania odszkodowań zarówno pracowników nieuspołecznio-
nych jak i uspołecznionych zakładów pracy jest Zakład Ubezpieczeń Społecznych.
W związku z tym, że wnioskodawca dokonał wypłaty odszkodowań, do których
wobec sprzeczności z Konstytucją ich podstawy prawnej nie był zobowiązany, Sąd
Apelacyjny powziął wątpliwość, czy wznowienie postępowania, niezależnie od jego
dopuszczalności, jest właściwą drogą do dochodzenia roszczeń od Zakładu Ubez-
pieczeń Społecznych. W świetle art. 190 ust. 4 Konstytucji, nie ma bowiem wątpliwo-
ści co do tego, że celem orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego jest, by podmiot, któ-
rego prawa zostały naruszone zastosowaniem przepisu niezgodnego z Konstytucją,
mógł wznowić postępowanie i tą drogą dochodzić swoich praw i wzruszać prawo-
mocne orzeczenie. Można zgodzić się z poglądem Sądu pierwszej instancji, że
wznowienia postępowania administracyjnego można żądać wyłącznie w sprawach
zakończonych decyzją ostateczną, wynika to bowiem wprost z treści przepisów art.
145 § 1 i 145a § 1 k.p.a. Z drugiej strony można zgodzić się z opartym na treści art.
190 ust. 4 Konstytucji poglądem skarżącego, że w przypadku orzeczenia przez Try-
bunał Konstytucyjny o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją, umową mię-
dzynarodową lub z ustawą, istnieje dopuszczalność uchylenia także innego niż decy-
zja rozstrzygnięcia wydanego w oparciu o tenże akt. Wątpliwa wydaje się jednakże
celowość uchylenia orzeczenia komisji lekarskiej, czy lekarza orzecznika, w przed-
miocie procentowego uszczerbku na zdrowiu, skoro ani poszkodowany ani zakład
pracy nie kwestionowali tego orzeczenia. Bezcelowe jest wznawianie postępowania
w sprawie w sytuacji, gdy poszkodowany w wypadku nie kwestionował wysokości
ustalonego uszczerbku na zdrowiu i otrzymał już należne mu odszkodowanie.
Wznowienie postępowania prowadziłoby bowiem do absurdalnej sytuacji, w której
zachodziłaby konieczność ponownego wypłacenia poszkodowanemu (tym razem
przez organ rentowy) jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku.
W świetle powyższych rozważań nasuwa się sugestia, że wnioskodawca za-
miast wznawiać postępowanie przed organem rentowym, powinien dochodzić swoich
roszczeń od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych na drodze postępowania cywilnego.
Czyniąc powyższe rozważania prawne Sąd miał na uwadze treść uzasadnienia
uchwały z dnia 11sierpnia 2004 r., II UZP 7/04 Sądu Najwyższego, w którym wska-
zano na okoliczność, iż wyłączenie ubezpieczeniowego charakteru sprawy - przed-
miotowo innej od niniejszej - co do samej zasady nie przesądza niedopuszczalności
rozpoznania jej w drodze sądowej jako sprawy cywilnej z uwagi na możność wyeg-
4
zekwowania przez stronę roszczenia w drodze sądowej w świetle przepisów art. 45 i
77 Konstytucji RP. Mając na uwadze przytoczone okoliczności, jak również świado-
mość prejudycjalności niniejszej sprawy, przede wszystkim zaś zaistniałego proble-
mu prawnego oraz mogących się z nim wiązać konsekwencji finansowych na skalę
krajową, Sąd Apelacyjny uznał za konieczne przedstawić na podstawie art. 390 § 1
k.p.c. zagadnienie prawne do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Sformułowanie zagadnienia prawnego nie pozwala na udzielenie na nie od-
powiedzi. Przepis art. 390 § 1 k.p.c. stanowi, że jeżeli przy rozpatrywaniu apelacji
powstanie zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości, sąd może przedsta-
wić to zagadnienie do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu. Zgodnie z tą regulacją
przedmiotem zagadnienia prawnego może być tylko taki problem prawny, od rozwią-
zania którego zależy rozstrzygnięcie sprawy rozpoznawanej w wyniku apelacji strony
od wyroku sądu pierwszej instancji. Problem prawny powinien być przedstawiony
ogólnie, jednakże musi odnosić się do przedmiotu zaskarżenia apelacją. Skoro w
powołanym przepisie chodzi o wątpliwości związane z rozpatrywaniem apelacji,
przedmiotem zagadnienia prawnego nie może być kwestia prawna niemająca
wpływu na rozstrzygnięcie sprawy, w której wniesiono apelację.
W niniejszej sprawie Sąd pierwszej instancji rozpoznawał odwołanie od decy-
zji odmawiającej wznowienia postępowania zakończonego przed organem rentowym
i uznał odmowę wznowienia za prawidłową wobec braku podstaw wznowienia. W
apelacji od tego wyroku wnioskodawca żądał wznowienia postępowania powołując
jako podstawę wznowienia przepis art. 190 ust. 4 Konstytucji RP i art. 145a k.p.a.
Kwestią wymagającą rozstrzygnięcia była dopuszczalność wznowienia postępowa-
nia. W tym przedmiocie Sąd Apelacyjny zdaje się nie mieć wątpliwości stwierdzając,
że wznowienia postępowania można żądać wyłącznie w sprawie zakończonej decy-
zją ostateczną co wynika wprost z treści art. 145 § 1 k.p.a. Wątpliwości dotyczyły
tego, czy w sprawie o wznowienie postępowania „niezależnie od jego dopuszczalno-
ści, wznowienie postępowania jest właściwą drogą do dochodzenia przez wnioskują-
cy Szpital roszczeń od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych”. W samej treści pytania
jest sprzeczność, gdyż w przypadku zgłoszenia żądania wznowienia prawomocnie
zakończonego postępowania bada się w pierwszej kolejności dopuszczalność skargi
5
o wznowienie postępowania administracyjnego lub cywilnego. W przypadku niedo-
puszczalności skargi w postępowaniu cywilnym podlega ona odrzuceniu na podsta-
wie art. 410 § 1 k.p.c., a w postępowaniu administracyjnym odmowa wznowienia po-
stępowania następuje w drodze decyzji na podstawie art. 149 § 3 k.p.a. Przepis art.
190 ust. 4 Konstytucji RP stanowi, że orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o nie-
zgodności z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą aktu normatywnego,
na podstawie którego zostało wydane prawomocne orzeczenie sądowe, ostateczna
decyzja administracyjna lub rozstrzygnięcie w innych sprawach, stanowi podstawę
do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasa-
dach i w trybie określonych w przepisach właściwych dla danego postępowania.
Zmiana orzeczenia wydanego na podstawie przepisu uznanego za niegodny z Kon-
stytucją następuje w trybie określonym dla danego postępowania. Przepisy regulują-
ce postępowanie przed Zakładem Ubezpieczeń Społecznych nie przewidują instytucji
wznowienia postępowania zakończonego decyzją tego Zakładu na wniosek strony.
Zgodnie z art. 83a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.) na wniosek osoby zainteresowanej
prawo lub zobowiązanie stwierdzone decyzją ostateczną, podlega ponownemu
ustaleniu jeżeli ujawnią się nowe dowody lub okoliczności mające wpływ na prawo
lub zobowiązanie. Na podstawie art. 83a § 2 tej ustawy na zasadach określonych w
przepisach Kodeksu postępowania administracyjnego, a więc także w drodze wzno-
wienia postępowania administracyjnego, ostateczne decyzje mogą być zmieniane
uchylane lub unieważniane jedynie z urzędu. Opisany tryb mógłby mieć zastosowa-
nie w przypadku, gdyby ostateczna decyzja została wydana w oparciu o przepis,
który został uznany przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z Konstytucją. W
sprawie niniejszej poszkodowani w wyniku wypadków przy pracy pracownicy nie
składali wniosku o świadczenia z tego tytułu do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
Zakład ten nie wydał decyzji w sprawie świadczeń, wydawane były jedynie orzecze-
nia komisji lekarskich lub lekarza orzecznika ustalające na żądanie zakładu pracy
stopień uszczerbku na zdrowiu. Wykonywane były jedynie czynności proceduralne,
których celem było dostarczenie zakładowi pracy dokumentu, na podstawie którego
mógł obliczyć wysokość odszkodowania. Orzeczenie to nie było dla zakładu pracy
wiążące ani w zakresie obowiązku wypłacenia odszkodowania ani w zakresie jego
wysokości. Podstawą prawną do jego wydania były przepisy proceduralne powoła-
nego rozporządzenia a nie przepis prawa materialnego uznany następnie za nie-
6
zgodny z Konstytucją. Skoro w postępowaniu przed organem rentowym nie została
wydana żadna decyzja, nie ma podstaw do żądania zmiany lub uchylenia decyzji ani
w drodze wznowienia postępowania ani w trybie obowiązującym w postępowaniu
przed organem rentowym.
Kwestia niedopuszczalności wznowienia postępowania jest dla Sądu Apela-
cyjnego oczywista, a wątpliwości dotyczą tego, czy w drodze niedopuszczalnej skargi
o wznowienie postępowania można dochodzić roszczeń majątkowych - równowarto-
ści odszkodowania wypłaconego przez osobę, która według jej twierdzeń nie była do
tego zobowiązana. Jeżeli traktować to zagadnienie jako proceduralne, to oczywista
jest odpowiedź, że roszczeń majątkowych można dochodzić w trybie wytoczenia po-
wództwa, a instytucja wznowienia postępowania służy jedynie wzruszaniu prawo-
mocnych orzeczeń. Natomiast kwestia, czy istnieją materialnoprawne podstawy do
żądania odszkodowania, nie jest w ogóle objęta przedmiotem orzekania w niniejszej
sprawie. Ostatni poruszony w uzasadnieniu zagadnienia prawnego problem, a mia-
nowicie w jaki sposób należy traktować żądanie strony zgłoszone w niewłaściwym
trybie, nie jest problemem natury ogólnej, który można jednoznacznie rozstrzygnąć,
gdyż zależy to zarówno od formy jak i od treści konkretnego żądania.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy na podstawie art. 61 § 1 ustawy z dnia 23 lis-
topada 2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz.U. Nr 240, poz. 2052 ze zm.) odmówił
podjęcia uchwały.
========================================