Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 19 stycznia 2006 r.
III BU 2/05
Dopuszczalna jest wykładnia art. 133 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 17 grud-
nia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jed-
nolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.), która prowadzi do przyjęcia,
że błędem organu rentowego w rozumieniu tego przepisu jest błąd popełniony
w decyzji odmawiającej przyznania lub podwyższenia świadczenia, a nie jest
nim zwłoka w rozpatrzeniu prawidłowo zgłoszonego żądania w trybie postępo-
wania o świadczenie emerytalno-rentowe i rozstrzygnięcia sprawy w drodze
decyzji. Zwłoka taka nie jest równoznaczna z odmową przyznania lub podwyż-
szenia świadczenia, a więc wyrok wyrównujący świadczenie bez ograniczenia
wypłaty za okres wsteczny nie może być uznany za niezgodny z prawem.
Przewodniczący SSN Andrzej Wróbel, Sędziowie SN: Andrzej Wasilewski,
Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 19 stycznia
2006 r. sprawy z wniosku Zofii S. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziałowi w R. o wysokość emerytury, na skutek skargi organu rentowego o stwier-
dzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia Sądu Apelacyjnego w
Lublinie z dnia 10 lutego 2005 r. [...]
o d d a l i ł skargę.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 15 stycznia 2004 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Radomiu zmienił decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Od-
działu w R. z dnia 14 sierpnia 2003 r. i przeliczył Zofii S. podstawę wymiaru renty za
okres od 1 listopada 1994 r. do 31 marca 2003 r., uwzględniając w podstawie wymia-
ru świadczenia rentowego równowartość użytkowanej działki szkolnej. Sąd Okręgo-
wy ustalił, iż wnioskodawczyni od dnia 1 listopada 1986 r. pobiera rentę nauczyciel-
2
ską z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. W dniu 25 lutego 1995 r. Zespół Eko-
nomiczno-Administracyjny Szkół w O. złożył w organie rentowym wniosek o ponowne
przeliczenie świadczenia wnioskodawczyni. Do wniosku zostało dołączone zaświad-
czenie stwierdzające, iż wnioskodawczyni z dniem 1 listopada 1994 r. zrezygnowała
z użytkowania działki szkolnej o powierzchni 0,44 ha. Pismem z dnia 28 lutego 1995
r., przesłanym do wiadomości wnioskodawczyni, organ rentowy poinformował Ze-
spół, że nie ma podstaw do doliczenia świadczenia w naturze, skoro z wniosku nie
wynika działanie pracodawcy za zgodą zainteresowanego. Wnioskodawczyni zgłosiła
się do organu rentowego, który zobowiązał ją do przedłożenia zaświadczenia o war-
tości działki (z Urzędu Gminy w O.). Z uwagi na charakter schorzenia i wielokrotną
hospitalizację wnioskodawczyni nie złożyła żądanego zaświadczenia, zaś organ
rentowy nie wydał w przedmiocie ponownego przeliczenia świadczenia żadnej decy-
zji. W dniu 9 kwietnia 2003 r. wnioskodawczyni przesłała drogą pocztową do organu
rentowego te same dokumenty, które przedłożył w 1995 r. Zespół Ekonomiczno-
Administracyjny Szkół w O., nie dołączając formalnego wniosku o przeliczenie renty
ani zaświadczenia w przedmiocie wartości działki. Organ rentowy we własnym za-
kresie uzyskał stosowną informację z Urzędu Gminy w O. oraz przeliczył świadczenie
wnioskodawczyni od dnia 1 kwietnia 2003 r. Sąd Okręgowy uznał, iż organ rentowy
naruszył obowiązek rozpoznania wniosku i wydania decyzji w przedmiocie przelicze-
nia świadczenia niezależnie od tego, kto z wnioskiem takim wystąpił w 1995 r. oraz
wynikający z § 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie
postępowania w sprawach o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych
świadczeń (Dz.U. Nr 10, poz. 49 ze zm.) obowiązek udzielenia wnioskodawczyni
pomocy przy ubieganiu się o świadczenie. Przedłożenie tych samych dokumentów w
kwietniu 2003 r. nie może być uznane za wystąpienie z ponownym wnioskiem, skoro
pierwszy wniosek z dnia 25 lutego 1995 r. nie został przez organ rentowy rozpozna-
ny aż do czasu wydania zaskarżonej decyzji.
Wyrokiem z dnia 10 lutego 2005 r. Sąd Apelacyjny w Lublinie oddalił apelację
organu rentowego, podzielając w całości ustalenia faktyczne oraz ocenę prawną do-
konaną przez Sąd pierwszej instancji. Sąd Apelacyjny stwierdził, iż wniosek o przeli-
czenie świadczenia rentowego wnioskodawczyni został złożony w dniu 25 lutego
1995 r. i był dotknięty jedynie usuwalnym brakiem formalnym pisemnej zgody zainte-
resowanego. Stosownie do § 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983
r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych
3
świadczeń, organ rentowy zobowiązany był do wezwania wnioskodawczyni do zaję-
cia przez nią stanowiska w przedmiocie wyrażenia zgody na reprezentowanie jej
przez przedstawiciela zakładu pracy oraz wydania stosownej decyzji, tym bardziej że
charakter schorzenia wnioskodawczyni i fakt jej nieporadności był organowi rento-
wemu znany z urzędu. Skoro wniosek, złożony w dniu 25 lutego 1995 r., bezpod-
stawnie pozostawiony został przez organ rentowy bez rozpatrzenia, przeto do jego
rozpoznania znajduje zastosowanie art. 101 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 14 grudnia
1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267
ze zm.), zgodnie z którym w razie ponownego ustalenia przez organ rentowy prawa
do świadczeń lub ich wysokości, przyznane lub podwyższane świadczenie wypłaca
się poczynając od miesiąca, w którym powstało prawo do tych świadczeń lub do ich
podwyższenia, jednak za okres nie dłuższy niż 3 miesiące kalendarzowe poprze-
dzające miesiąc, w którym zgłoszono wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy lub
wydano decyzję z urzędu.
W dniu 21 lipca 2005 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w R. wniósł
skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie
z dnia 10 lutego 2005 r. w części oddalającej apelację w zakresie wyrównania świad-
czenia rentowego wnioskodawczyni za okres od 1 listopada 1994 r. do 31 marca
2000 r. Wskazując na naruszenie przez Sąd drugiej instancji art. 133 ust. 1 pkt 2
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.) skarżący domagał się stwierdzenia
niezgodności wymienionego wyroku z prawem w części orzekającej obowiązek wy-
równania świadczenia za okres powyżej 3 lat. Podał, iż na skutek utrzymania w mocy
wyroku Sądu pierwszej instancji poniósł szkodę w wysokości 299,69 złotych, zaś
wzruszenie zaskarżonego orzeczenia w drodze innych środków prawnych nie było i
nie jest możliwe.
W uzasadnieniu skargi podniesiono, że nie istnieje unormowanie prawne sta-
nowiące podstawę do wyrównania świadczeń za okres 9 lat wstecz. Przepis art. 133
ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. przewiduje możliwość podwyższenia
świadczeń nie wcześniej, niż za okres 3 lat poprzedzających bezpośrednio miesiąc,
w którym zgłoszono wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy lub wydano decyzję z
urzędu, jeżeli odmowa lub przyznanie niższych świadczeń było następstwem błędu
organu rentowego lub odwoławczego. Skoro Sądy obu instancji przyjęły, iż działanie
organu rentowego dotknięte było błędem, przeto wyrównanie winno nastąpić za
4
okres 3 lat, a tym samym zaskarżone orzeczenie jest niezgodne z obowiązującym
stanem prawnym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku została
przyjęta do rozpoznania, gdyż spełnia wszystkie wymogi formalne, zaś zarzut naru-
szenia przepisu prawa został w niej wystarczająco uzasadniony (art. 4244
k.p.c.). W
myśl art. 4244
k.p.c. podstawą skargi jest naruszenie przepisów prawa materialnego
lub przepisów postępowania, które spowodowały niezgodność orzeczenia z prawem,
gdy przez jego wydanie została wyrządzona szkoda. To ostatnie sformułowanie
oznacza, że stwierdzenie niezgodności z prawem orzeczenia sądu rodzi odpowie-
dzialność odszkodowawczą Skarbu Państwa. Za niezgodne z prawem uznaje się
więc orzeczenie krzywdzące stronę przez rozstrzygnięcie sprzeczne z jednoznacznie
rozumianym przepisem prawa regulującym określone uprawnienie lub obowiązek.
Nie można natomiast mówić o niezgodności z prawem orzeczenia opartego na prze-
pisie prawa, którego treść dopuszcza możliwość różnych interpretacji i za każdą z
nich przemawiają uzasadnione argumenty. Niezgodne z prawem jest więc orzecze-
nie sprzeczne z niewątpliwymi i niepodlegającymi różnej wykładni przepisami, z
ogólnie przyjętymi standardami rozstrzygnięć albo takie, które zostało wydane w wy-
niku rażąco błędnej wykładni lub zastosowania prawa, które jest oczywiste i nie wy-
maga głębszej analizy prawniczej. W przypadku zaskarżonego wyroku nie można
mówić o tego rodzaju sprzeczności z prawem.
Podstawą skargi jest naruszenie przepisu art. 133 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia
17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
(jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm., zwaną dalej ustawą), które -
zdaniem skarżącego - spowodowało niezgodność z prawem orzeczenia wyrównują-
cego świadczenie rentowe z ubezpieczenia społecznego za okres powyżej 3 lat
poprzedzających bezpośrednio miesiąc, w którym złożono wniosek o ponowne roz-
patrzenie sprawy. Aby uznać podstawę tę za usprawiedliwioną, należałoby stwier-
dzić, że ze wskazanego przepisu niewątpliwie wynika, iż bezpodstawne pozostawie-
nie bez rozpoznania wniosku o ponowne rozpoznanie sprawy jest równoznaczne z
odmową podwyższenia świadczenia, którą należy traktować jako błąd organu rento-
wego. Tak jednak nie jest. Co prawda w wyroku z dnia 12 grudnia 1998 r., II UKN
5
171/98 (OSNAPiUS 1999 nr 16, poz. 521), Sąd Najwyższy wyraził pogląd, iż bez-
podstawne pozostawienie bez rozpoznania wniosku strony o przyznanie prawa do
renty inwalidzkiej jest równoznaczne z odmową przyznania świadczenia będącą
następstwem błędu organu rentowego w rozumieniu art. 101 ust. 1 pkt 2 ustawy z
dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U.
Nr 40, poz. 267 ze zm.), jednakże przyjmuje się również inną wykładnię.
Stosownie do art. 133 ust. 1 ustawy w razie ponownego ustalenia przez organ
rentowy prawa do świadczeń lub ich wysokości, przyznane lub podwyższone świad-
czenia wypłaca się, poczynając od miesiąca, w którym powstało prawo do tych
świadczeń lub do ich podwyższenia, jednak nie wcześniej niż: od miesiąca, w którym
zgłoszono wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy lub wydano decyzję z urzędu
(pkt 1) bądź za okres 3 lat poprzedzających bezpośrednio miesiąc, w którym zgło-
szono wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy lub wydano decyzję z urzędu, jeżeli
odmowa lub przyznanie niższych świadczeń były następstwem błędu organu rento-
wego lub odwoławczego (pkt 2). Z brzmienia art. 133 ust. 1 pkt 2 ustawy wynika, iż
znajduje on zastosowanie w przypadku, gdy błąd organu rentowego zostanie popeł-
niony w decyzji odmawiającej przyznania świadczenia lub przyznającej świadczenie
w wysokości niższej od przysługującej. Tymczasem w niniejszej sprawie błędem or-
ganu rentowego, którego skarżący nie kwestionuje, była ponad ośmioletnia zwłoka w
rozpoznaniu wniosku o ponowne ustalenie wysokości świadczenia rentowego i wy-
daniu decyzji podwyższającej pobieraną przez wnioskodawczynię rentę bądź odma-
wiającej takiego podwyższenia. Zakres przedmiotowy art. 133 ust. 1 pkt 2 ustawy z
dnia 17 grudnia 1998 r. nie obejmuje wszystkich nieprawidłowości organu rentowego,
lecz jest ograniczony jedynie do tych, które są następstwem błędu w jego działaniu
(odmowa przyznania świadczenia i zaniżenie jego wysokości), nie obejmuje nato-
miast ujemnych następstw bezczynności tego organu. Ponowienie wniosku o po-
nowne ustalenie przez organ rentowy prawa do świadczenia lub jego wysokości nie
jest wnioskiem o ponowne rozpatrzenie sprawy, o którym mowa w art. 133 ust. 1 pkt
1 ustawy, gdyż wnioskiem takim jest tylko wniosek złożony po wydaniu decyzji od-
mawiającej przyznania prawa do świadczenia lub przyznającej świadczenie w wyso-
kości niższej, niż przysługujące. W konsekwencji podwyższenie świadczenia w wyni-
ku ponownego ustalenia przez organ rentowy jego wysokości dopiero po ponowieniu
przez zainteresowanego wcześniej zgłoszonego, niezałatwionego wniosku, nie po-
woduje ograniczenia wypłaty za okres wsteczny, niezależnie od długości okresu, jaki
6
upłynął pomiędzy zgłoszeniem wniosku a jego ponowieniem. Przepis art. 133 ust. 1
pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nie ma
bowiem do takiej sytuacji zastosowania. Pogląd taki wyrażony został w wyroku Sądu
Najwyższego z dnia 25 listopada 1998 r., II UKN 322/98 (OSNAPiUS 2000 nr 1, poz.
35) i aczkolwiek dotyczy on wykładni art. 101 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 14 grudnia
1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin, to należy uznać, iż
odnosi się również do aktualnie obowiązującego art. 133 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia
17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Skoro więc Sąd Apelacyjny uznał za wniosek o ponowne rozpoznanie sprawy
(ustalenie wysokości świadczenia) nierozpoznany przez organ rentowy wniosek z
dnia 25 lutego 1995 r., nie zaś jego ponowienie dokonane w dniu 9 kwietnia 2003 r.,
przeto przyjął, iż nie może mieć do niego zastosowania przepis art. 133 ust. 1 pkt 2
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. W konsekwencji, gdy w dacie złożenia wniosku o
ponowne ustalenie wysokości przysługującego wnioskodawczyni świadczenia rento-
wego (25 lutego 1995 r.) obowiązywały przepisy ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o
zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin, Sąd drugiej instancji prawidłowo
zastosował w sprawie art. 101 ust. 1 pkt 1 tej ustawy w brzmieniu obowiązującym
przed dniem 31 grudnia 1996 r. (por. także wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 kwiet-
nia 1994 r., II URN 10/94, OSNAPiUS 1994 nr 3, poz. 49).
Z powyższych rozważań wypływa wniosek, iż dopuszczalna jest taka wykład-
nia art. 133 ust. 1 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych, która prowadzi do przyjęcia, że błędem organu rentowego w rozumie-
niu wskazanego przepisu jest błąd popełniony w decyzji odmawiającej przyznania lub
podwyższenia świadczenia, nie jest nim natomiast zwłoka w rozpatrzeniu prawidłowo
zgłoszonego żądania w trybie postępowania o świadczenie emerytalno-rentowe i
rozstrzygnięcia sprawy w drodze decyzji. Zwłoka taka nie jest bowiem równoznaczna
z odmową przyznania lub podwyższenia świadczenia. Przy takiej wykładni wyrok
wyrównujący świadczenie bez uwzględnienia ograniczenia wypłaty za okres
wsteczny nie może być uznany za niezgodny z prawem.
Ze wskazanych przyczyn skarga podlega oddaleniu na podstawie art. 42411
§
1 k.p.c.
========================================