III PK 109/05
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:14-11-2012
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Wyrok z dnia 14 lutego 2006 r.
III PK 109/05
Przepis art. 24113
§ 2 zdanie drugie k.p. ma zastosowanie do wypowie-
dzenia indywidualnych warunków umowy o pracę ze względu na upływ okresu
wypowiedzenia zakładowego układu zbiorowego pracy, jeżeli nie został on za-
stąpiony nowym układem zbiorowym. Do wypowiedzenia warunków pracy lub
płacy wynikających z rozwiązanego układu zbiorowego pracy nie stosuje się
przepisów o szczególnej ochronie stosunku pracy oraz - w odniesieniu do
umowy zawartej na czas nieokreślony - o zasadności wypowiedzenia (art. 45 §
1 k.p.) i konsultacji związkowej (art. 38 § 1 k.p.); pracodawca jest jednak zwią-
zany przepisami o równym traktowaniu pracowników i ich niedyskryminacji
(art. 32 i 33 Konstytucji RP; art. 112
i 113
k.p., a także art. 183a
-183e
k.p.) oraz za-
kazem czynienia z prawa wypowiedzenia użytku w sposób sprzeczny z zasa-
dami współżycia społecznego i społeczno-gospodarczym przeznaczeniem
prawa (art. 8 k.p.).
Przewodniczący SSN Kazimierz Jaśkowski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Zbigniew Hajn, Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 14 lutego
2006 r. sprawy z powództwa Krzysztofa S. przeciwko T.-M. Spółce z. o.o. o uznanie
wypowiedzenia zmieniającego za bezskuteczne, na skutek skargi kasacyjnej strony
pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Siedlcach z dnia 14 czerwca 2005 r. [...]
1. u c h y l i ł zaskarżony wyrok i zmienił wyrok Sądu Rejonowego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Siedlcach z dnia 23 lutego 2005 r. [...] w ten
sposób, że oddalił powództwo;
2. zasądził od powoda na rzecz pozwanej 900 zł tytułem zwrotu kosztów po-
stępowania kasacyjnego.
2
U z a s a d n i e n i e
Pozwana Spółka z o.o. „T.-M.” w S.P., w sprawie z powództwa Krzysztofa S. o
uznanie wypowiedzenia zmieniającego za bezskuteczne, wniosła skargę kasacyjną
od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Siedlcach z
dnia 14 czerwca 2005 r. [...]. Zaskarżonym wyrokiem oddalono apelację pozwanej od
wyroku Sądu pierwszej instancji uznającego za bezskuteczne wypowiedzenie powo-
dowi warunków umowy o pracę.
Stan faktyczny jest niesporny. Obowiązujący u pozwanej zakładowy układ
zbiorowy pracy, w następstwie złożonego przez nią wypowiedzenia, został rozwiąza-
ny z dniem 30 listopada 2003 r. Przed złożeniem powodowi wypowiedzenia zmie-
niającego umowę o pracę pozwana zawiadomiła reprezentującą go zakładową orga-
nizację związkową o zamiarze dokonania tej czynności. Jako przyczynę wypowie-
dzenia zmieniającego odnoszącego się do wszystkich warunków wynikających z wy-
powiedzianego układu, podano utratę jego mocy obowiązującej oraz niezawarcie
nowego układu ani nieuzgodnienie ze związkami zawodowymi regulaminu wynagra-
dzania. Tę samą przyczynę podano powodowi w wypowiedzeniu zmieniającym,
wskazując, że odnosi się ono do wszystkich warunków wynikających z układu zbio-
rowego, przy zachowaniu dotychczasowego wynagrodzenia zasadniczego.
Sąd pierwszej instancji uwzględnił powództwo z uwagi na naruszenie art. 38 w
związku z art. 42 § 1 k.p., polegające na niepoinformowaniu organizacji związkowej o
proponowanych przez pozwaną nowych warunkach płacy powoda. Uzasadniając ten
pogląd Sąd odwołał się do uchwały całej Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z
dnia 19 maja 1978 r., V PZP 6/77 (OSNCP 1978 nr 8, poz. 127). Z tezy XI tej
uchwały wynika bowiem, że w razie zamierzonego wypowiedzenia zmieniającego
zakładowa organizacja związkowa powinna być zawiadomiona nie tylko o samym
zamiarze wypowiedzenia i przyczynie uzasadniającej zmianę warunków pracy lub
płacy, ale z reguły także o nowych warunkach, które mają być zaproponowane pra-
cownikowi.
Oddalając apelację pozwanej Sąd Okręgowy wskazał na dwie okoliczności
uzasadniające żądanie powoda. Po pierwsze, podzielił pogląd Sądu Rejonowego o
naruszeniu art. 38 k.p. polegającym na niewskazaniu organizacji związkowej propo-
zycji nowych warunków zatrudnienia powoda. Po drugie uznał, że wypowiedzenie
zmieniające było nieuzasadnione. Stwierdził, iż warunkiem uznania wypowiedzenia
3
za uzasadnione, także w części dotyczącej warunków wynagradzania, jest istnienie
rzeczywistej przyczyny, która powoduje konieczność wypowiedzenia - inaczej mó-
wiąc - zmusza pracodawcę do tego. Tak rozumiejąc zasadność wypowiedzenia Sąd
Okręgowy uznał, że utrata mocy obowiązującej układu zbiorowego była jedynie prze-
słanką dopuszczalności wypowiedzenia zmieniającego i dlatego nie stanowiło ono
naruszenia art. 18 k.p. Nadto, w postępowaniu apelacyjnym pozwana stwierdziła, że
bezpośrednią przyczyną wypowiedzenia była jej zła sytuacja ekonomiczna. Przyczy-
na ta nie była wskazana w wypowiedzeniu, a więc nie może być brana pod uwagę
przy ocenie jego zasadności. Wskazana przez pozwaną przyczyna wypowiedzenia
nie była zatem przyczyną rzeczywistą uzasadniającą wypowiedzenie.
W kasacji pozwana zarzuciła naruszenie art. 45 § 1 w związku art. 42 § 1 i art.
38 § 1 k.p., przez przyjęcie, że wypowiedzenie było niezgodne z prawem, jako że nie
wskazano zakładowej organizacji związkowej nowych warunków pracy i płacy powo-
da. Podniesiono, że w sprawie może mieć zastosowanie art. 2418
§ 2 k.p. Zarzucono
też naruszenie art. 45 § 1 w związku z art. 42 § 1 k.p., przez uznanie, że utrata mocy
obowiązującej układu zbiorowego nie uzasadnia wypowiedzenia zmieniającego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest uzasadniona.
I. 1. Podstawowym zagadnieniem w sprawie jest kwestia, czy ze względu na
art. 24113
§ 2 zdanie drugie k.p. (w związku z art. 2418
§ 2 k.p.) w ustalonym stanie
faktycznym mają zastosowanie przepisy przewidujące wymóg zasadności wypowie-
dzenia zmieniającego umowy zawartej na czas nieokreślony (art. 45 § 1 w związku z
art. 42 § 1 k.p.) oraz dotyczące konsultacji związkowej zamiaru tego wypowiedzenia
(art. 38 w związku z art. 42 § 1 k.p.). Rozważenia należy więc rozpocząć od zarzutu
niezastosowania art. 2418
§ 2 k.p. Przepis ten nakazuje stosowanie przez rok dotych-
czasowego układu zbiorowego wobec pracowników przejętych przez nowego praco-
dawcę wskutek przejęcia ich zakładu pracy na podstawie art. 231
k.p. Stanowi on
nadto, że „przepis art. 24113
§ 2 (k.p.), zdanie drugie stosuje się”. Według tego prze-
pisu „przy wypowiedzeniu dotychczasowych warunków umowy o pracę lub innego
aktu stanowiącego postawę nawiązania stosunku pracy nie mają zastosowania prze-
pisy ograniczające dopuszczalność wypowiedzenia warunków takiej umowy lub
aktu”.
4
I. 2. Do dnia 26 listopada 2002 r., to jest do dnia wejścia w życie wyroku Try-
bunału Konstytucyjnego z dnia 18 listopada 2002 r., K 37/01 (Dz.U. Nr 196, poz.
1660; OTK - A 2002 nr 6, poz. 82) obowiązywał przepis art. 2417
§ 4 k.p., według
którego „w razie rozwiązania układu do czasu wejścia w życie nowego układu stosuje
się postanowienia układu dotychczasowego, chyba że strony w układzie ustaliły lub
w drodze porozumienia ustalą inny termin stosowania postanowień rozwiązanego
układu. Przepis art. 2418
§ 2 stosuje się”. W ówczesnym stanie prawnym nie było
więc wątpliwości, że w razie zaprzestania stosowania układu zbiorowego, przez dwa
kolejne odesłania (z art. 2417
§ 4 do art. 2418
§ 2 k.p., a następnie do art. 24113
§ 2
zdanie drugie k.p.), nie stosowało się przepisów ograniczających dopuszczalność
wypowiedzenia warunków umowy o pracę. Trybunał uznał, że ten przepis ogranicza
wolność działalności gospodarczej oraz dobrowolność rokowań i narusza równość
stron w rokowaniach, przez co jest sprzeczny z art. 20 i art. 59 ust. 2 Konstytucji, art.
4 Konwencji MOP nr 98 oraz art. 6 ust. 1 Europejskiej Karty Społecznej. Pozbawiając
mocy art. 2417
§ 4 k.p. w całości w uzasadnieniu Trybunał w ogóle nie odniósł się do
zdania drugiego tego przepisu. Wszystkie argumenty Trybunału odnoszą się tylko do
jego zdania pierwszego. Skoro na podstawie powołanych wyżej przepisów Trybunał
uznał za konieczne umożliwienie pracodawcy zaprzestania stosowania układu zbio-
rowego po ustaniu jego mocy obowiązującej, to jest raczej niekonsekwencją Trybu-
nału pozbawienie mocy także przepisu art. 2417
§ 4 zdanie drugie k.p. Przepis ten
ułatwiał bowiem pracodawcy korzystanie z możliwości wynikających z pozbawienia
mocy zdania pierwszego tego paragrafu.
I. 3. Powstaje więc pytanie, czy po utracie mocy obowiązującej przez art. 2417
§ 4 zdanie drugie k.p., do wypowiedzenia warunków umowy o pracę po zakończeniu
obowiązywania układu zbiorowego stosuje się art. 24113
§ 2 zdanie drugie k.p., jeżeli
nie zawarto nowego układu.
W wyroku z dnia 23 sierpnia 2005 r., I PK 24/05 (OSNP 2006 nr 13-14, poz.
201), Sąd Najwyższy odpowiedział na nie przecząco. Stwierdził, że przepis art. 24113
§ 2 k.p. nie ma zastosowania do wypowiedzeń zmieniających (wypowiedzeń indywi-
dualnych warunków umów o pracę) ze względu na upływ okresu wypowiedzenia za-
kładowego układu zbiorowego pracy, jeżeli układ ten nie został zastąpiony nowym
układem zbiorowy pracy. Sąd Najwyższy rozpoznający niniejszą skargę kasacyjną
nie podziela tego poglądu. Jest tak z kilku przyczyn.
5
Po pierwsze nie jest trafny pogląd, że z art. 2417
§ 4 k.p. wynikało, iż nie
można stosować art. 2418
§ 2 k.p. w razie nieobowiązywania nowego układu zbioro-
wego. Jest wręcz przeciwnie. Przepis art. 2418
§ 2 k.p. uprawnia pracodawcę do zło-
żenia - po upływie roku stosowania układu zbiorowego, którym byli objęci przed
przejęciem przez nowego pracodawcę - wypowiedzenia zmieniającego przejętym
pracownikom. W żadnej mierze nie uzależnia on tego prawa pracodawcy od objęcia
tych pracowników nowym układem zbiorowym, którego może w ogóle nie być u pra-
codawcy przejmującego pracowników. Przepis ten odsyła bowiem tylko do zdania
drugiego art. 24113
§ 2 k.p. (wyłączającego zastosowanie przepisów ograniczających
dopuszczalność wypowiedzenia), pomijając zdanie pierwsze tego paragrafu, które
wyraźnie dotyczy wprowadzenia w życie niekorzystnych dla pracowników postano-
wień nowego układu zbiorowego.
Po drugie, sprzeciwiając się stosowaniu art. 24113
§ 2 k.p., (a w istocie pro-
blem dotyczy jego zdania drugiego) w razie niezawarcia nowego układu zbiorowego
(lub niewydania regulaminu wynagradzania - co wynika z uzasadnienia kwestiono-
wanego wyroku), Sąd Najwyższy przyjął, że nie ma luki prawnej powstałej po utracie
mocy obowiązującej przez art. 2417
§ 4 k.p. wskutek wyroku Trybunału Konstytucyj-
nego. Stwierdził, że zmiana treści umowy o pracę po ustaniu obowiązywania układu
zbiorowego wymaga wypowiedzenia zmieniającego, a dopuszczalność jego złożenia
nie zależy od wprowadzenia nowego układu zbiorowego lub regulaminu wynagra-
dzania. Z tymi stwierdzeniami należy się w pełni zgodzić. Budzi natomiast sprzeciw
pogląd, że jeżeli te akty (układ zbiorowy lub regulamin wynagradzania) nie zostały
wprowadzone, to nie stosuje się art. 24113
§ 2 zdanie drugie k.p. Wyłączenie tej moż-
liwości uzasadniono, w kwestionowanym wyroku, istnieniem zasady szczególnej
ochrony stosunku pracy niektórych kategorii pracowników, dlatego przepisy ograni-
czające tę ochronę nie mogą być wykładane rozszerzająco przy zastosowaniu wy-
kładni systemowej lub funkcjonalnej.
Sprzeciw przeciwko temu poglądowi wynika przede wszystkim stąd, że w od-
niesieniu do wypowiedzenia zmieniającego umowę o pracę zawartą na czas nieokre-
ślony bez wątpienia zasadą jest swoboda pracodawcy ograniczona wymogiem za-
sadności wypowiedzenia (art. 45 § 1 k.p. w związku z art. 42 § 1 k.p.), z możliwością
jego uchylenia przez przepis szczególny (patrz pkt II.2. uzasadnienia). Zasada ogra-
niczonej swobody wypowiedzenia zmieniającego odnosi się do wszystkich pracowni-
ków. Swobodę wypowiedzenia ograniczają także inne przepisy, również dotyczące
6
wszystkich pracowników. Chodzi tu zwłaszcza o przepisy o równym traktowaniu i
niedyskryminacji (art. 32 i art. 33 Konstytucji, art. 112
i art. 113
oraz art. 183a
- art.
183e
k.p.). Natomiast przepisy wprowadzające szczególna ochronę przed wypowie-
dzeniem są wyjątkiem od tej zasady odnoszącym się do enumeratywnie określonych
grup pracowników.
Pojęcie „zasady prawa pracy” ma jednak charakter względny w tym sensie, że
można je konstruować na różnych stopniach szczegółowości. Rozważając kwestię
dopuszczalności wypowiedzenia zmieniającego działaczowi związkowemu przede
wszystkim należy stwierdzić, że dotyczący go zakaz wypowiedzenia zmieniającego
jest wyjątkiem od zasady ograniczonej swobody wypowiedzenia przez pracodawcę.
Jest ona zasadą podstawową (pierwszego stopnia). Jeżeli natomiast przyjąć - jak w
kwestionowanym wyroku I PK 24/05 - że istnieje zasada szczególnej ochrony niektó-
rych kategorii pracowników (zasada drugiego stopnia), to można jej przeciwstawić
zasadę ustania szczególnej ochrony w razie utraty mocy obowiązującej przez układ
zbiorowy (zasada trzeciego stopnia - patrz powołane w następnym akapicie przepisy
Kodeksu). Dlatego określanie pewnych regulacji lub ich zespołu mianem zasady
prawa pracy - a przez to nadawanie innym przepisom charakteru wyjątku - może być
zawodne i nie zawsze jest przydatne w wykładni prawa.
Sąd Najwyższy uważa, że w rozpoznawanej sprawie należy stosować wykład-
nię systemową i wypełnić lukę powstałą po pozbawieniu mocy obowiązującej zdania
drugiego art. 2417
§ 4 k.p. Trzeba bowiem zauważyć, że we wszystkich sytuacjach,
gdy układ zbiorowy traci moc to Kodeks odsyła, do stosowania art. 24113
§ 2 zdanie
drugie, bezpośrednio lub za pośrednictwem art. 2418
§ 2. Tak jest w razie wykreśle-
nia układu z rejestru (art. 24111
§ 55
), upływu roku stosowania poprzedniego układu
zbiorowego wobec pracowników przejętych na podstawie art. 231
k.p. (art. 2418
§ 2),
uchylenia generalizacji układu (art. 24118
§ 5) i odstąpienia przez pracodawcę od
stosowania układu ponadzakładowego ze względu na rozwiązanie organizacji praco-
dawców lub wszystkich organizacji związkowych będących stroną układu ponadza-
kładowego (art. 24119
§ 2) lub zakładowego ze względu na rozwiązanie wszystkich
organizacji związkowych, które zawarły układ (art. 24129
§ 3). Nie ma w Kodeksie
pracy regulacji, która przewidywałaby ustanie obowiązywania lub stosowania układu
zbiorowego, a nie wprowadzała stosowania art. 24113
§ 2 zdanie drugie k.p. Nie do-
tyczą dopuszczalności stosowania tego przepisu regulacje przewidziane w art. 91
,
art. 231a
oraz art. 24127
k.p., wprowadzające możliwość czasowego niestosowania
7
przepisów prawa pracy lub postanowień umów o pracę. Ten skutek następuje bo-
wiem automatycznie na mocy porozumienia zbiorowego partnerów społecznych, a
nie w następstwie wypowiedzenia zmieniającego pracodawcy.
Podnieść także trzeba, że jest nietrafne odwołanie się w kwestionowanym wy-
roku I PK 24/05 do poglądu Trybunału Konstytucyjnego o stosowaniu - po ustaniu
mocy obowiązującej art. 2417
§ 4 k.p. - ogólnych przepisów prawa pracy o wypowie-
dzeniu umów. W rozważaniach Trybunału dotyczących tego przepisu nie ma takiego
stwierdzenia, zresztą wykraczałoby to poza jego kompetencje (art. 188 Konstytucji).
II. 1. Następstwem stosowania art. 24113
§ 2 zdanie drugie k.p. jest koniecz-
ność wykładni zwrotu stanowiącego, że przy wypowiedzeniu zmieniającym „nie mają
zastosowania przepisy ograniczające dopuszczalność wypowiedzenia warunków
umowy (o pracę)”. Nie budzi wątpliwości, że uchyla on wszelkie zakazy wypowiedze-
nia. Pozbawienie szczególnej ochrony działaczy związkowych jest dodatkowym ar-
gumentem przemawiającym za stosowaniem art. 24113
§ 2 zdanie drugie k.p. w razie
utraty mocy obowiązującej układu zbiorowego wskutek wypowiedzenia przez praco-
dawcę, mimo niezawarcia nowego układu. Bez uchylenia tej ochrony nie byliby oni
zainteresowani w zawarciu nowego układu, gdyż ich warunki zatrudnienia wynikające
z rozwiązanego układu byłyby zachowane, a pozostałym pracownikom pracodawca
mógłby je wypowiedzieć. Tymczasem funkcją zakazu wypowiedzenia nie jest two-
rzenie szczególnych przywilejów dla działaczy związkowych, lecz ochrona w sytua-
cjach konfliktowych z pracodawcą.
II. 2. Trzeba nadto rozważyć, czy art. 24113
§ 2 zdanie drugie k.p. odnosi się
także do zniesienia wymogu zasadności wypowiedzenia (art. 45 § 1 k.p.) oraz kon-
sultacji z zakładową organizacją związkową (art. 38 k.p.).
Analizowany zwrot z art. 24113
§ 2 k.p. ma szerszy zakres od określenia „prze-
pisy szczególne dotyczące ochrony pracowników”, użytego dla uchylenia zakazów
wypowiedzenia definitywnego w przypadku ogłoszenia upadłości lub likwidacji praco-
dawcy (art. 411
§ 1 k.p.). Ten zwrot ma też szerszy zakres, w odniesieniu do dopusz-
czalności wypowiedzenia, od określenia użytego w ustawie z dnia 13 marca 2003 r. o
szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn
niedotyczących pracowników (Dz.U. Nr 90, poz. 844 ze zm.). Stanowi ona o „przepi-
sach odrębnych” dotyczących szczególnej ochrony pracowników przed wypowiedze-
niem (i rozwiązaniem) stosunku pracy (art. 5 ust. 1 oraz art. 10 ust. 2), co uchyla za-
kazy wypowiedzenia, ale nie uchyla wymogu zasadności wypowiedzenia, przy czym
8
jest ona w tej ustawie określona w sposób szczególny. Wypowiedzenie na jej pod-
stawie jest dopuszczalne z przyczyn niedotyczących pracowników (art. 1 ust. 1), z
zastosowaniem kryteriów doboru pracowników i kolejności zwolnień ustalonych przez
partnerów społecznych w zawartym porozumieniu (art. 3 ust. 1 i 2) lub przez praco-
dawcę w regulaminie (art. 3 ust. 4 i 5), a dopiero w zakresie nieokreślonym w tych
aktach stosuje się art. 45 § 1 k.p. Z tych porównań wynika, że przepis art. 24113
§ 2
zdanie drugie k.p. wyłącza wymóg zasadności wypowiedzenia zmieniającego wów-
czas, gdy jest ono złożone po utracie mocy obowiązującej układu zbiorowego. Nie
odwołuje się on bowiem do „przepisów szczególnych” lub „ochrony szczególnej”.
II. 3. Należy także przyjąć, że w tej sytuacji wyłączone jest również stosowanie
konsultacji zamiaru wypowiedzenia z zakładową organizacją związkową (art. 38 w
związku z art. 42 § 1 k.p.). Ma ona bowiem na celu umożliwienie zgłoszenia przez tę
organizację umotywowanych zastrzeżeń wówczas, gdy uważa, że wypowiedzenie
byłoby nieuzasadnione. Jeżeli natomiast w omawianej sytuacji zasadność wypowie-
dzenia zmieniającego nie jest wymagana, to wskazane uprawnienie organizacji
związkowej staje się bezprzedmiotowe. Przepis art. 38 k.p. ma bowiem zastosowanie
jedynie do wypowiedzenia umowy zawartej na czas nieokreślony, gdyż tylko w od-
niesieniu do niej prowadzono wymóg zasadności wypowiedzenia (art. 45 § 1 k.p.).
Brak wymogu zasadności wypowiedzenia zmieniającego w sytuacji określonej w art.
24113
§ 2 k.p. powoduje rozerwanie funkcjonalnej więzi między art. 38 i art. 45 § 1
k.p. Wniosek ten znajduje potwierdzenie w art. 411
§ 1 k.p., uchylającym stosowanie
art. 38 w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy, z czym łączy się
uchylenie zakazów wypowiedzenia.
Brak obowiązku podania przyczyny wypowiedzenia zakładowej organizacji
związkowej nie oznacza, iż pracodawca jest zwolniony także z obowiązku jej podania
pracownikowi (art. 30 § 4 k.p.). Ten obowiązek pełni bowiem inne funkcje. Pracownik
musi znać przyczynę wypowiedzenia zmieniającego dla oceny celowości odwołania
się do sądu, to jest wiedzieć, czy jest nią utrata mocy obowiązującej przez układ
zbiorowy, czy inne okoliczności, a nadto oceniając zasadność wypowiedzenia sąd
ogranicza się, w zasadzie, tylko do przyczyny podanej pracownikowi.
II.4. Ponieważ uchylenie ochrony przed wypowiedzeniem zmieniającym, wyni-
kające z art. 24113
§ 2 zdanie drugie k.p. jest następstwem rozwiązania układu zbio-
rowego lub jego zmiany niekorzystnej dla pracowników, to nie dotyczy ono tych po-
stanowień umowy o pracę, które nie wynikały z rozwiązanego lub zmienionego
9
układu. Do ich wypowiedzenia stosuje się przepisy o szczególnej ochronie stosunku
pracy oraz - w odniesieniu do umowy zawartej na czas nieokreślony - o zasadności
wypowiedzenia (art. 45 § 1 k.p.) i konsultacji związkowej (art. 38 k.p.).
II. 5. Mimo niestosowania wymogu zasadności wypowiedzenia pracodawca
nie może dowolnie wypowiadać umów o pracę w sytuacji określonej w art. 24113
§ 2
k.p., gdyż jest związany przepisami o równym traktowaniu pracowników i ich niedy-
skryminacji (art. 32 i 33 Konstytucji, art. 112
oraz art. 113
, a także art. 183a
- 183e
k.p.).
Wypowiedzenie sprzeczne z nimi jest wypowiedzeniem naruszającym przepisy o
wypowiadaniu umów o pracę w rozumieniu art. 45 § 1 k.p., w następstwie czego pra-
cownik ma takie same roszczenia, jak w razie wypowiedzenia nieuzasadnionego.
Pracownika chroni także zakaz czynienia z prawa wypowiedzenia przez
pracodawcę użytku, który byłby sprzeczny z jego społeczno-gospodarczym przezna-
czeniem lub zasadami współżycia społecznego (art. 8 k.p.).
III. 1. Trzeba też zauważyć, że nawet przy przyjęciu, iż w razie wypowiedzenia
zmieniającego umowę w warunkach określonych w art. 24113
§ 2 k.p., stosuje się
przepis art. 45 § 1 k.p. przewidujący wymóg jego zasadności oraz art. 38 k.p. zobo-
wiązujący pracodawcę do podania zakładowej organizacji związkowej przyczyny wy-
powiedzenia i z reguły także proponowanych warunków, to i tak zarzuty kasacji są
trafne.
III. 2. Zdaniem Sądu Okręgowego naruszenie przez pozwaną art. 45 § 1 k.p.
polegało na tym, że jako przyczynę wypowiedzenia wskazała ona utratę mocy obo-
wiązującej układu zbiorowego, a w rzeczywistości - jak wyjaśnił prezes zarządu po-
zwanej - była nią zła sytuacja ekonomiczna. Według tego Sądu przyczyna ta nie
może być jednak brana pod uwagę przy ocenie zasadności wypowiedzenia, gdyż nie
została wskazana w wypowiedzeniu. Sąd Okręgowy stwierdził też, że rzeczywista
przyczyna wypowiedzenia istnieje wtedy, gdy okoliczności „niejako zmuszają” czy też
powodują konieczność wypowiedzenia.
Sąd Najwyższy nie podziela tych poglądów. Uważa, że utrata mocy obowiązu-
jącej układu zbiorowego jest uzasadnioną przyczyną wypowiedzenia zmieniającego
(tak samo przyjął w wyroku I PK 24/05, powołanym, wyżej w pkt I. 3.). Jeżeli praco-
dawca wypowiada zmieniająco umowę z przyczyn jego dotyczących (czyli nie z przy-
czyn leżących po stronie pracownika lub dyskryminujących go), to kieruje się intere-
sem ekonomicznym. Słusznie Sąd Okręgowy stwierdził, że przyczyna niepodana
pracownikowi nie może być brana pod uwagę przy ocenie zasadności wypowiedze-
10
nia. Jednak podanie jako jego przyczyny utraty mocy obowiązującej przez układ
zbiorowy jest wystarczająco konkretne i nie jest konieczne dodatkowe wskazanie
ekonomicznych motywów złożenia wypowiedzenia.
Nadto, zbyt restryktywny dla pracodawcy jest pogląd Sądu Okręgowego, że do
uznania zasadności wypowiedzenia wymagane jest, aby okoliczności zmuszały go
do tego lub wypowiedzenie było konieczne. Korzystając z ograniczonej swobody wy-
powiedzenia (zob. pkt I. 3. uzasadnienia) pracodawca ocenia, czy - z zachowaniem
ograniczeń przewidzianych w prawie pracy - ma interes w wypowiedzeniu pracowni-
kowi umowy. Istnienie obowiązku uwzględnienia słusznych interesów pracodawcy
stwierdził Sąd Najwyższy w tezie II uchwały pełnego składu Izby Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych z dnia 27 czerwca 1985 r., III PZP 10/85 (OSNCP 1985 nr 11,
poz. 164).
III. 3. Sąd Najwyższy podziela pogląd wyrażony w tezie XI uchwały pełnego
składu Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych SN z dnia 19 maja 1978 r., V PZP
6/77 (OSNCP nr 8, poz. 127). Stwierdzono w niej, że w razie zamierzonego wypo-
wiedzenia zmieniającego zakładowa organizacja związkowa powinna być zawiado-
miona na piśmie nie tylko o samym zamiarze wypowiedzenia i przyczynie uzasad-
niającej zmianę warunków pracy lub płacy, lecz z reguły także o nowych warunkach
pracy i płacy, jakie mają być zaproponowane pracownikowi.
Nie jest trafny pogląd Sądów obu instancji, że art. 38 k.p. został naruszony
przez niepodanie organizacji związkowej nowych warunków wynagradzania powoda.
Pozwana wypowiedziała powodowi wszystkie warunki wynagradzania wynikające z
układu zbiorowego, który przestał obowiązywać. Nie było nim objęte wynagrodzenie
zasadnicze, co oznacza, że pozostaje ono bez zmian. W miejsce wypowiedzianych
warunków wynikających z układu zbiorowego pozwana niczego powodowi nie zapro-
ponowała. Nie miała więc o czym informować organizacji związkowej. Ten obowią-
zek informacyjny jest wówczas bezprzedmiotowy.
Obowiązek informowania organizacji związkowej o nowych warunkach umowy
nie obejmuje tych warunków, które nie zostały wypowiedziane. Nie są to bowiem
nowe warunki zaproponowane pracownikowi, lecz pozostała bez zmian (nieobjęta
wypowiedzeniem zmieniającym) treść umowy o pracę. Zainteresowany pracownik
może, według swego uznania, ujawnić ją zakładowej organizacji związkowej.
Z tych względów na podstawie art. 39816
oraz art. 98 k.p.c. orzeczono jak w
sentencji.
11
========================================
III PK 109/05
Przepis art. 24113
§ 2 zdanie drugie k.p. ma zastosowanie do wypowie-
dzenia indywidualnych warunków umowy o pracę ze względu na upływ okresu
wypowiedzenia zakładowego układu zbiorowego pracy, jeżeli nie został on za-
stąpiony nowym układem zbiorowym. Do wypowiedzenia warunków pracy lub
płacy wynikających z rozwiązanego układu zbiorowego pracy nie stosuje się
przepisów o szczególnej ochronie stosunku pracy oraz - w odniesieniu do
umowy zawartej na czas nieokreślony - o zasadności wypowiedzenia (art. 45 §
1 k.p.) i konsultacji związkowej (art. 38 § 1 k.p.); pracodawca jest jednak zwią-
zany przepisami o równym traktowaniu pracowników i ich niedyskryminacji
(art. 32 i 33 Konstytucji RP; art. 112
i 113
k.p., a także art. 183a
-183e
k.p.) oraz za-
kazem czynienia z prawa wypowiedzenia użytku w sposób sprzeczny z zasa-
dami współżycia społecznego i społeczno-gospodarczym przeznaczeniem
prawa (art. 8 k.p.).
Przewodniczący SSN Kazimierz Jaśkowski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Zbigniew Hajn, Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 14 lutego
2006 r. sprawy z powództwa Krzysztofa S. przeciwko T.-M. Spółce z. o.o. o uznanie
wypowiedzenia zmieniającego za bezskuteczne, na skutek skargi kasacyjnej strony
pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Siedlcach z dnia 14 czerwca 2005 r. [...]
1. u c h y l i ł zaskarżony wyrok i zmienił wyrok Sądu Rejonowego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Siedlcach z dnia 23 lutego 2005 r. [...] w ten
sposób, że oddalił powództwo;
2. zasądził od powoda na rzecz pozwanej 900 zł tytułem zwrotu kosztów po-
stępowania kasacyjnego.
2
U z a s a d n i e n i e
Pozwana Spółka z o.o. „T.-M.” w S.P., w sprawie z powództwa Krzysztofa S. o
uznanie wypowiedzenia zmieniającego za bezskuteczne, wniosła skargę kasacyjną
od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Siedlcach z
dnia 14 czerwca 2005 r. [...]. Zaskarżonym wyrokiem oddalono apelację pozwanej od
wyroku Sądu pierwszej instancji uznającego za bezskuteczne wypowiedzenie powo-
dowi warunków umowy o pracę.
Stan faktyczny jest niesporny. Obowiązujący u pozwanej zakładowy układ
zbiorowy pracy, w następstwie złożonego przez nią wypowiedzenia, został rozwiąza-
ny z dniem 30 listopada 2003 r. Przed złożeniem powodowi wypowiedzenia zmie-
niającego umowę o pracę pozwana zawiadomiła reprezentującą go zakładową orga-
nizację związkową o zamiarze dokonania tej czynności. Jako przyczynę wypowie-
dzenia zmieniającego odnoszącego się do wszystkich warunków wynikających z wy-
powiedzianego układu, podano utratę jego mocy obowiązującej oraz niezawarcie
nowego układu ani nieuzgodnienie ze związkami zawodowymi regulaminu wynagra-
dzania. Tę samą przyczynę podano powodowi w wypowiedzeniu zmieniającym,
wskazując, że odnosi się ono do wszystkich warunków wynikających z układu zbio-
rowego, przy zachowaniu dotychczasowego wynagrodzenia zasadniczego.
Sąd pierwszej instancji uwzględnił powództwo z uwagi na naruszenie art. 38 w
związku z art. 42 § 1 k.p., polegające na niepoinformowaniu organizacji związkowej o
proponowanych przez pozwaną nowych warunkach płacy powoda. Uzasadniając ten
pogląd Sąd odwołał się do uchwały całej Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z
dnia 19 maja 1978 r., V PZP 6/77 (OSNCP 1978 nr 8, poz. 127). Z tezy XI tej
uchwały wynika bowiem, że w razie zamierzonego wypowiedzenia zmieniającego
zakładowa organizacja związkowa powinna być zawiadomiona nie tylko o samym
zamiarze wypowiedzenia i przyczynie uzasadniającej zmianę warunków pracy lub
płacy, ale z reguły także o nowych warunkach, które mają być zaproponowane pra-
cownikowi.
Oddalając apelację pozwanej Sąd Okręgowy wskazał na dwie okoliczności
uzasadniające żądanie powoda. Po pierwsze, podzielił pogląd Sądu Rejonowego o
naruszeniu art. 38 k.p. polegającym na niewskazaniu organizacji związkowej propo-
zycji nowych warunków zatrudnienia powoda. Po drugie uznał, że wypowiedzenie
zmieniające było nieuzasadnione. Stwierdził, iż warunkiem uznania wypowiedzenia
3
za uzasadnione, także w części dotyczącej warunków wynagradzania, jest istnienie
rzeczywistej przyczyny, która powoduje konieczność wypowiedzenia - inaczej mó-
wiąc - zmusza pracodawcę do tego. Tak rozumiejąc zasadność wypowiedzenia Sąd
Okręgowy uznał, że utrata mocy obowiązującej układu zbiorowego była jedynie prze-
słanką dopuszczalności wypowiedzenia zmieniającego i dlatego nie stanowiło ono
naruszenia art. 18 k.p. Nadto, w postępowaniu apelacyjnym pozwana stwierdziła, że
bezpośrednią przyczyną wypowiedzenia była jej zła sytuacja ekonomiczna. Przyczy-
na ta nie była wskazana w wypowiedzeniu, a więc nie może być brana pod uwagę
przy ocenie jego zasadności. Wskazana przez pozwaną przyczyna wypowiedzenia
nie była zatem przyczyną rzeczywistą uzasadniającą wypowiedzenie.
W kasacji pozwana zarzuciła naruszenie art. 45 § 1 w związku art. 42 § 1 i art.
38 § 1 k.p., przez przyjęcie, że wypowiedzenie było niezgodne z prawem, jako że nie
wskazano zakładowej organizacji związkowej nowych warunków pracy i płacy powo-
da. Podniesiono, że w sprawie może mieć zastosowanie art. 2418
§ 2 k.p. Zarzucono
też naruszenie art. 45 § 1 w związku z art. 42 § 1 k.p., przez uznanie, że utrata mocy
obowiązującej układu zbiorowego nie uzasadnia wypowiedzenia zmieniającego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest uzasadniona.
I. 1. Podstawowym zagadnieniem w sprawie jest kwestia, czy ze względu na
art. 24113
§ 2 zdanie drugie k.p. (w związku z art. 2418
§ 2 k.p.) w ustalonym stanie
faktycznym mają zastosowanie przepisy przewidujące wymóg zasadności wypowie-
dzenia zmieniającego umowy zawartej na czas nieokreślony (art. 45 § 1 w związku z
art. 42 § 1 k.p.) oraz dotyczące konsultacji związkowej zamiaru tego wypowiedzenia
(art. 38 w związku z art. 42 § 1 k.p.). Rozważenia należy więc rozpocząć od zarzutu
niezastosowania art. 2418
§ 2 k.p. Przepis ten nakazuje stosowanie przez rok dotych-
czasowego układu zbiorowego wobec pracowników przejętych przez nowego praco-
dawcę wskutek przejęcia ich zakładu pracy na podstawie art. 231
k.p. Stanowi on
nadto, że „przepis art. 24113
§ 2 (k.p.), zdanie drugie stosuje się”. Według tego prze-
pisu „przy wypowiedzeniu dotychczasowych warunków umowy o pracę lub innego
aktu stanowiącego postawę nawiązania stosunku pracy nie mają zastosowania prze-
pisy ograniczające dopuszczalność wypowiedzenia warunków takiej umowy lub
aktu”.
4
I. 2. Do dnia 26 listopada 2002 r., to jest do dnia wejścia w życie wyroku Try-
bunału Konstytucyjnego z dnia 18 listopada 2002 r., K 37/01 (Dz.U. Nr 196, poz.
1660; OTK - A 2002 nr 6, poz. 82) obowiązywał przepis art. 2417
§ 4 k.p., według
którego „w razie rozwiązania układu do czasu wejścia w życie nowego układu stosuje
się postanowienia układu dotychczasowego, chyba że strony w układzie ustaliły lub
w drodze porozumienia ustalą inny termin stosowania postanowień rozwiązanego
układu. Przepis art. 2418
§ 2 stosuje się”. W ówczesnym stanie prawnym nie było
więc wątpliwości, że w razie zaprzestania stosowania układu zbiorowego, przez dwa
kolejne odesłania (z art. 2417
§ 4 do art. 2418
§ 2 k.p., a następnie do art. 24113
§ 2
zdanie drugie k.p.), nie stosowało się przepisów ograniczających dopuszczalność
wypowiedzenia warunków umowy o pracę. Trybunał uznał, że ten przepis ogranicza
wolność działalności gospodarczej oraz dobrowolność rokowań i narusza równość
stron w rokowaniach, przez co jest sprzeczny z art. 20 i art. 59 ust. 2 Konstytucji, art.
4 Konwencji MOP nr 98 oraz art. 6 ust. 1 Europejskiej Karty Społecznej. Pozbawiając
mocy art. 2417
§ 4 k.p. w całości w uzasadnieniu Trybunał w ogóle nie odniósł się do
zdania drugiego tego przepisu. Wszystkie argumenty Trybunału odnoszą się tylko do
jego zdania pierwszego. Skoro na podstawie powołanych wyżej przepisów Trybunał
uznał za konieczne umożliwienie pracodawcy zaprzestania stosowania układu zbio-
rowego po ustaniu jego mocy obowiązującej, to jest raczej niekonsekwencją Trybu-
nału pozbawienie mocy także przepisu art. 2417
§ 4 zdanie drugie k.p. Przepis ten
ułatwiał bowiem pracodawcy korzystanie z możliwości wynikających z pozbawienia
mocy zdania pierwszego tego paragrafu.
I. 3. Powstaje więc pytanie, czy po utracie mocy obowiązującej przez art. 2417
§ 4 zdanie drugie k.p., do wypowiedzenia warunków umowy o pracę po zakończeniu
obowiązywania układu zbiorowego stosuje się art. 24113
§ 2 zdanie drugie k.p., jeżeli
nie zawarto nowego układu.
W wyroku z dnia 23 sierpnia 2005 r., I PK 24/05 (OSNP 2006 nr 13-14, poz.
201), Sąd Najwyższy odpowiedział na nie przecząco. Stwierdził, że przepis art. 24113
§ 2 k.p. nie ma zastosowania do wypowiedzeń zmieniających (wypowiedzeń indywi-
dualnych warunków umów o pracę) ze względu na upływ okresu wypowiedzenia za-
kładowego układu zbiorowego pracy, jeżeli układ ten nie został zastąpiony nowym
układem zbiorowy pracy. Sąd Najwyższy rozpoznający niniejszą skargę kasacyjną
nie podziela tego poglądu. Jest tak z kilku przyczyn.
5
Po pierwsze nie jest trafny pogląd, że z art. 2417
§ 4 k.p. wynikało, iż nie
można stosować art. 2418
§ 2 k.p. w razie nieobowiązywania nowego układu zbioro-
wego. Jest wręcz przeciwnie. Przepis art. 2418
§ 2 k.p. uprawnia pracodawcę do zło-
żenia - po upływie roku stosowania układu zbiorowego, którym byli objęci przed
przejęciem przez nowego pracodawcę - wypowiedzenia zmieniającego przejętym
pracownikom. W żadnej mierze nie uzależnia on tego prawa pracodawcy od objęcia
tych pracowników nowym układem zbiorowym, którego może w ogóle nie być u pra-
codawcy przejmującego pracowników. Przepis ten odsyła bowiem tylko do zdania
drugiego art. 24113
§ 2 k.p. (wyłączającego zastosowanie przepisów ograniczających
dopuszczalność wypowiedzenia), pomijając zdanie pierwsze tego paragrafu, które
wyraźnie dotyczy wprowadzenia w życie niekorzystnych dla pracowników postano-
wień nowego układu zbiorowego.
Po drugie, sprzeciwiając się stosowaniu art. 24113
§ 2 k.p., (a w istocie pro-
blem dotyczy jego zdania drugiego) w razie niezawarcia nowego układu zbiorowego
(lub niewydania regulaminu wynagradzania - co wynika z uzasadnienia kwestiono-
wanego wyroku), Sąd Najwyższy przyjął, że nie ma luki prawnej powstałej po utracie
mocy obowiązującej przez art. 2417
§ 4 k.p. wskutek wyroku Trybunału Konstytucyj-
nego. Stwierdził, że zmiana treści umowy o pracę po ustaniu obowiązywania układu
zbiorowego wymaga wypowiedzenia zmieniającego, a dopuszczalność jego złożenia
nie zależy od wprowadzenia nowego układu zbiorowego lub regulaminu wynagra-
dzania. Z tymi stwierdzeniami należy się w pełni zgodzić. Budzi natomiast sprzeciw
pogląd, że jeżeli te akty (układ zbiorowy lub regulamin wynagradzania) nie zostały
wprowadzone, to nie stosuje się art. 24113
§ 2 zdanie drugie k.p. Wyłączenie tej moż-
liwości uzasadniono, w kwestionowanym wyroku, istnieniem zasady szczególnej
ochrony stosunku pracy niektórych kategorii pracowników, dlatego przepisy ograni-
czające tę ochronę nie mogą być wykładane rozszerzająco przy zastosowaniu wy-
kładni systemowej lub funkcjonalnej.
Sprzeciw przeciwko temu poglądowi wynika przede wszystkim stąd, że w od-
niesieniu do wypowiedzenia zmieniającego umowę o pracę zawartą na czas nieokre-
ślony bez wątpienia zasadą jest swoboda pracodawcy ograniczona wymogiem za-
sadności wypowiedzenia (art. 45 § 1 k.p. w związku z art. 42 § 1 k.p.), z możliwością
jego uchylenia przez przepis szczególny (patrz pkt II.2. uzasadnienia). Zasada ogra-
niczonej swobody wypowiedzenia zmieniającego odnosi się do wszystkich pracowni-
ków. Swobodę wypowiedzenia ograniczają także inne przepisy, również dotyczące
6
wszystkich pracowników. Chodzi tu zwłaszcza o przepisy o równym traktowaniu i
niedyskryminacji (art. 32 i art. 33 Konstytucji, art. 112
i art. 113
oraz art. 183a
- art.
183e
k.p.). Natomiast przepisy wprowadzające szczególna ochronę przed wypowie-
dzeniem są wyjątkiem od tej zasady odnoszącym się do enumeratywnie określonych
grup pracowników.
Pojęcie „zasady prawa pracy” ma jednak charakter względny w tym sensie, że
można je konstruować na różnych stopniach szczegółowości. Rozważając kwestię
dopuszczalności wypowiedzenia zmieniającego działaczowi związkowemu przede
wszystkim należy stwierdzić, że dotyczący go zakaz wypowiedzenia zmieniającego
jest wyjątkiem od zasady ograniczonej swobody wypowiedzenia przez pracodawcę.
Jest ona zasadą podstawową (pierwszego stopnia). Jeżeli natomiast przyjąć - jak w
kwestionowanym wyroku I PK 24/05 - że istnieje zasada szczególnej ochrony niektó-
rych kategorii pracowników (zasada drugiego stopnia), to można jej przeciwstawić
zasadę ustania szczególnej ochrony w razie utraty mocy obowiązującej przez układ
zbiorowy (zasada trzeciego stopnia - patrz powołane w następnym akapicie przepisy
Kodeksu). Dlatego określanie pewnych regulacji lub ich zespołu mianem zasady
prawa pracy - a przez to nadawanie innym przepisom charakteru wyjątku - może być
zawodne i nie zawsze jest przydatne w wykładni prawa.
Sąd Najwyższy uważa, że w rozpoznawanej sprawie należy stosować wykład-
nię systemową i wypełnić lukę powstałą po pozbawieniu mocy obowiązującej zdania
drugiego art. 2417
§ 4 k.p. Trzeba bowiem zauważyć, że we wszystkich sytuacjach,
gdy układ zbiorowy traci moc to Kodeks odsyła, do stosowania art. 24113
§ 2 zdanie
drugie, bezpośrednio lub za pośrednictwem art. 2418
§ 2. Tak jest w razie wykreśle-
nia układu z rejestru (art. 24111
§ 55
), upływu roku stosowania poprzedniego układu
zbiorowego wobec pracowników przejętych na podstawie art. 231
k.p. (art. 2418
§ 2),
uchylenia generalizacji układu (art. 24118
§ 5) i odstąpienia przez pracodawcę od
stosowania układu ponadzakładowego ze względu na rozwiązanie organizacji praco-
dawców lub wszystkich organizacji związkowych będących stroną układu ponadza-
kładowego (art. 24119
§ 2) lub zakładowego ze względu na rozwiązanie wszystkich
organizacji związkowych, które zawarły układ (art. 24129
§ 3). Nie ma w Kodeksie
pracy regulacji, która przewidywałaby ustanie obowiązywania lub stosowania układu
zbiorowego, a nie wprowadzała stosowania art. 24113
§ 2 zdanie drugie k.p. Nie do-
tyczą dopuszczalności stosowania tego przepisu regulacje przewidziane w art. 91
,
art. 231a
oraz art. 24127
k.p., wprowadzające możliwość czasowego niestosowania
7
przepisów prawa pracy lub postanowień umów o pracę. Ten skutek następuje bo-
wiem automatycznie na mocy porozumienia zbiorowego partnerów społecznych, a
nie w następstwie wypowiedzenia zmieniającego pracodawcy.
Podnieść także trzeba, że jest nietrafne odwołanie się w kwestionowanym wy-
roku I PK 24/05 do poglądu Trybunału Konstytucyjnego o stosowaniu - po ustaniu
mocy obowiązującej art. 2417
§ 4 k.p. - ogólnych przepisów prawa pracy o wypowie-
dzeniu umów. W rozważaniach Trybunału dotyczących tego przepisu nie ma takiego
stwierdzenia, zresztą wykraczałoby to poza jego kompetencje (art. 188 Konstytucji).
II. 1. Następstwem stosowania art. 24113
§ 2 zdanie drugie k.p. jest koniecz-
ność wykładni zwrotu stanowiącego, że przy wypowiedzeniu zmieniającym „nie mają
zastosowania przepisy ograniczające dopuszczalność wypowiedzenia warunków
umowy (o pracę)”. Nie budzi wątpliwości, że uchyla on wszelkie zakazy wypowiedze-
nia. Pozbawienie szczególnej ochrony działaczy związkowych jest dodatkowym ar-
gumentem przemawiającym za stosowaniem art. 24113
§ 2 zdanie drugie k.p. w razie
utraty mocy obowiązującej układu zbiorowego wskutek wypowiedzenia przez praco-
dawcę, mimo niezawarcia nowego układu. Bez uchylenia tej ochrony nie byliby oni
zainteresowani w zawarciu nowego układu, gdyż ich warunki zatrudnienia wynikające
z rozwiązanego układu byłyby zachowane, a pozostałym pracownikom pracodawca
mógłby je wypowiedzieć. Tymczasem funkcją zakazu wypowiedzenia nie jest two-
rzenie szczególnych przywilejów dla działaczy związkowych, lecz ochrona w sytua-
cjach konfliktowych z pracodawcą.
II. 2. Trzeba nadto rozważyć, czy art. 24113
§ 2 zdanie drugie k.p. odnosi się
także do zniesienia wymogu zasadności wypowiedzenia (art. 45 § 1 k.p.) oraz kon-
sultacji z zakładową organizacją związkową (art. 38 k.p.).
Analizowany zwrot z art. 24113
§ 2 k.p. ma szerszy zakres od określenia „prze-
pisy szczególne dotyczące ochrony pracowników”, użytego dla uchylenia zakazów
wypowiedzenia definitywnego w przypadku ogłoszenia upadłości lub likwidacji praco-
dawcy (art. 411
§ 1 k.p.). Ten zwrot ma też szerszy zakres, w odniesieniu do dopusz-
czalności wypowiedzenia, od określenia użytego w ustawie z dnia 13 marca 2003 r. o
szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn
niedotyczących pracowników (Dz.U. Nr 90, poz. 844 ze zm.). Stanowi ona o „przepi-
sach odrębnych” dotyczących szczególnej ochrony pracowników przed wypowiedze-
niem (i rozwiązaniem) stosunku pracy (art. 5 ust. 1 oraz art. 10 ust. 2), co uchyla za-
kazy wypowiedzenia, ale nie uchyla wymogu zasadności wypowiedzenia, przy czym
8
jest ona w tej ustawie określona w sposób szczególny. Wypowiedzenie na jej pod-
stawie jest dopuszczalne z przyczyn niedotyczących pracowników (art. 1 ust. 1), z
zastosowaniem kryteriów doboru pracowników i kolejności zwolnień ustalonych przez
partnerów społecznych w zawartym porozumieniu (art. 3 ust. 1 i 2) lub przez praco-
dawcę w regulaminie (art. 3 ust. 4 i 5), a dopiero w zakresie nieokreślonym w tych
aktach stosuje się art. 45 § 1 k.p. Z tych porównań wynika, że przepis art. 24113
§ 2
zdanie drugie k.p. wyłącza wymóg zasadności wypowiedzenia zmieniającego wów-
czas, gdy jest ono złożone po utracie mocy obowiązującej układu zbiorowego. Nie
odwołuje się on bowiem do „przepisów szczególnych” lub „ochrony szczególnej”.
II. 3. Należy także przyjąć, że w tej sytuacji wyłączone jest również stosowanie
konsultacji zamiaru wypowiedzenia z zakładową organizacją związkową (art. 38 w
związku z art. 42 § 1 k.p.). Ma ona bowiem na celu umożliwienie zgłoszenia przez tę
organizację umotywowanych zastrzeżeń wówczas, gdy uważa, że wypowiedzenie
byłoby nieuzasadnione. Jeżeli natomiast w omawianej sytuacji zasadność wypowie-
dzenia zmieniającego nie jest wymagana, to wskazane uprawnienie organizacji
związkowej staje się bezprzedmiotowe. Przepis art. 38 k.p. ma bowiem zastosowanie
jedynie do wypowiedzenia umowy zawartej na czas nieokreślony, gdyż tylko w od-
niesieniu do niej prowadzono wymóg zasadności wypowiedzenia (art. 45 § 1 k.p.).
Brak wymogu zasadności wypowiedzenia zmieniającego w sytuacji określonej w art.
24113
§ 2 k.p. powoduje rozerwanie funkcjonalnej więzi między art. 38 i art. 45 § 1
k.p. Wniosek ten znajduje potwierdzenie w art. 411
§ 1 k.p., uchylającym stosowanie
art. 38 w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy, z czym łączy się
uchylenie zakazów wypowiedzenia.
Brak obowiązku podania przyczyny wypowiedzenia zakładowej organizacji
związkowej nie oznacza, iż pracodawca jest zwolniony także z obowiązku jej podania
pracownikowi (art. 30 § 4 k.p.). Ten obowiązek pełni bowiem inne funkcje. Pracownik
musi znać przyczynę wypowiedzenia zmieniającego dla oceny celowości odwołania
się do sądu, to jest wiedzieć, czy jest nią utrata mocy obowiązującej przez układ
zbiorowy, czy inne okoliczności, a nadto oceniając zasadność wypowiedzenia sąd
ogranicza się, w zasadzie, tylko do przyczyny podanej pracownikowi.
II.4. Ponieważ uchylenie ochrony przed wypowiedzeniem zmieniającym, wyni-
kające z art. 24113
§ 2 zdanie drugie k.p. jest następstwem rozwiązania układu zbio-
rowego lub jego zmiany niekorzystnej dla pracowników, to nie dotyczy ono tych po-
stanowień umowy o pracę, które nie wynikały z rozwiązanego lub zmienionego
9
układu. Do ich wypowiedzenia stosuje się przepisy o szczególnej ochronie stosunku
pracy oraz - w odniesieniu do umowy zawartej na czas nieokreślony - o zasadności
wypowiedzenia (art. 45 § 1 k.p.) i konsultacji związkowej (art. 38 k.p.).
II. 5. Mimo niestosowania wymogu zasadności wypowiedzenia pracodawca
nie może dowolnie wypowiadać umów o pracę w sytuacji określonej w art. 24113
§ 2
k.p., gdyż jest związany przepisami o równym traktowaniu pracowników i ich niedy-
skryminacji (art. 32 i 33 Konstytucji, art. 112
oraz art. 113
, a także art. 183a
- 183e
k.p.).
Wypowiedzenie sprzeczne z nimi jest wypowiedzeniem naruszającym przepisy o
wypowiadaniu umów o pracę w rozumieniu art. 45 § 1 k.p., w następstwie czego pra-
cownik ma takie same roszczenia, jak w razie wypowiedzenia nieuzasadnionego.
Pracownika chroni także zakaz czynienia z prawa wypowiedzenia przez
pracodawcę użytku, który byłby sprzeczny z jego społeczno-gospodarczym przezna-
czeniem lub zasadami współżycia społecznego (art. 8 k.p.).
III. 1. Trzeba też zauważyć, że nawet przy przyjęciu, iż w razie wypowiedzenia
zmieniającego umowę w warunkach określonych w art. 24113
§ 2 k.p., stosuje się
przepis art. 45 § 1 k.p. przewidujący wymóg jego zasadności oraz art. 38 k.p. zobo-
wiązujący pracodawcę do podania zakładowej organizacji związkowej przyczyny wy-
powiedzenia i z reguły także proponowanych warunków, to i tak zarzuty kasacji są
trafne.
III. 2. Zdaniem Sądu Okręgowego naruszenie przez pozwaną art. 45 § 1 k.p.
polegało na tym, że jako przyczynę wypowiedzenia wskazała ona utratę mocy obo-
wiązującej układu zbiorowego, a w rzeczywistości - jak wyjaśnił prezes zarządu po-
zwanej - była nią zła sytuacja ekonomiczna. Według tego Sądu przyczyna ta nie
może być jednak brana pod uwagę przy ocenie zasadności wypowiedzenia, gdyż nie
została wskazana w wypowiedzeniu. Sąd Okręgowy stwierdził też, że rzeczywista
przyczyna wypowiedzenia istnieje wtedy, gdy okoliczności „niejako zmuszają” czy też
powodują konieczność wypowiedzenia.
Sąd Najwyższy nie podziela tych poglądów. Uważa, że utrata mocy obowiązu-
jącej układu zbiorowego jest uzasadnioną przyczyną wypowiedzenia zmieniającego
(tak samo przyjął w wyroku I PK 24/05, powołanym, wyżej w pkt I. 3.). Jeżeli praco-
dawca wypowiada zmieniająco umowę z przyczyn jego dotyczących (czyli nie z przy-
czyn leżących po stronie pracownika lub dyskryminujących go), to kieruje się intere-
sem ekonomicznym. Słusznie Sąd Okręgowy stwierdził, że przyczyna niepodana
pracownikowi nie może być brana pod uwagę przy ocenie zasadności wypowiedze-
10
nia. Jednak podanie jako jego przyczyny utraty mocy obowiązującej przez układ
zbiorowy jest wystarczająco konkretne i nie jest konieczne dodatkowe wskazanie
ekonomicznych motywów złożenia wypowiedzenia.
Nadto, zbyt restryktywny dla pracodawcy jest pogląd Sądu Okręgowego, że do
uznania zasadności wypowiedzenia wymagane jest, aby okoliczności zmuszały go
do tego lub wypowiedzenie było konieczne. Korzystając z ograniczonej swobody wy-
powiedzenia (zob. pkt I. 3. uzasadnienia) pracodawca ocenia, czy - z zachowaniem
ograniczeń przewidzianych w prawie pracy - ma interes w wypowiedzeniu pracowni-
kowi umowy. Istnienie obowiązku uwzględnienia słusznych interesów pracodawcy
stwierdził Sąd Najwyższy w tezie II uchwały pełnego składu Izby Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych z dnia 27 czerwca 1985 r., III PZP 10/85 (OSNCP 1985 nr 11,
poz. 164).
III. 3. Sąd Najwyższy podziela pogląd wyrażony w tezie XI uchwały pełnego
składu Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych SN z dnia 19 maja 1978 r., V PZP
6/77 (OSNCP nr 8, poz. 127). Stwierdzono w niej, że w razie zamierzonego wypo-
wiedzenia zmieniającego zakładowa organizacja związkowa powinna być zawiado-
miona na piśmie nie tylko o samym zamiarze wypowiedzenia i przyczynie uzasad-
niającej zmianę warunków pracy lub płacy, lecz z reguły także o nowych warunkach
pracy i płacy, jakie mają być zaproponowane pracownikowi.
Nie jest trafny pogląd Sądów obu instancji, że art. 38 k.p. został naruszony
przez niepodanie organizacji związkowej nowych warunków wynagradzania powoda.
Pozwana wypowiedziała powodowi wszystkie warunki wynagradzania wynikające z
układu zbiorowego, który przestał obowiązywać. Nie było nim objęte wynagrodzenie
zasadnicze, co oznacza, że pozostaje ono bez zmian. W miejsce wypowiedzianych
warunków wynikających z układu zbiorowego pozwana niczego powodowi nie zapro-
ponowała. Nie miała więc o czym informować organizacji związkowej. Ten obowią-
zek informacyjny jest wówczas bezprzedmiotowy.
Obowiązek informowania organizacji związkowej o nowych warunkach umowy
nie obejmuje tych warunków, które nie zostały wypowiedziane. Nie są to bowiem
nowe warunki zaproponowane pracownikowi, lecz pozostała bez zmian (nieobjęta
wypowiedzeniem zmieniającym) treść umowy o pracę. Zainteresowany pracownik
może, według swego uznania, ujawnić ją zakładowej organizacji związkowej.
Z tych względów na podstawie art. 39816
oraz art. 98 k.p.c. orzeczono jak w
sentencji.
11
========================================