Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 14 marca 2006 r.
I UK 235/05
Sędziemu uprawnionemu do uposażenia w stanie spoczynku przyzna-
nego ze względu na wiek oraz do renty rodzinnej po inwalidzie wojennym nie
przysługuje prawo do wypłaty obu tych świadczeń na podstawie art. 54 ust. 1
pkt 2 w związku z art. 54 ust. 2a ustawy z dnia 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu
inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z
2002 r. Nr 9, poz. 87 ze zm.).
Przewodniczący SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca),
Sędziowie SN: Roman Kuczyński, SN Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 14 marca 2006 r. sprawy
z odwołania Marii W. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w
Ł. z udziałem zainteresowanej Zofii W. o wypłatę części renty rodzinnej po inwalidzie
wojennym, na skutek skargi kasacyjnej ubezpieczonej od wyroku Sądu Apelacyjnego
w Łodzi z dnia 10 marca 2005 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 18 lutego 2004 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Łodzi oddalił odwołanie Marii W. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych-Oddziału w Ł. z dnia 30 czerwca 2003 r., którą organ rentowy odmówił
wnioskodawczyni prawa do wypłaty części renty rodzinnej po inwalidzie wojennym
oraz dodatku kompensacyjnego i ryczałtu energetycznego od dnia 1 lipca 2003 r.
W sprawie ustalono, iż decyzją z dnia 25 czerwca 1996 r. organ rentowy przy-
znał prawo do renty rodzinnej po zmarłym w dniu 14 lutego 1996 r. mężu wniosko-
dawczyni, inwalidzie wojennym Stanisławie W., wdowie Marii W. (na stałe) oraz cór-
kom - Zofii W. i Annie W. Wypłata renty nie została podjęta, ponieważ dzieci pobie-
rały wyższe świadczenie z systemu pracowniczego, a Maria W. pozostawała w za-
2
trudnieniu. Od dnia 1 września 1996 r. przyznano urodzonej 6 czerwca 1938 r. wnio-
skodawczyni emeryturę, której wypłata została wstrzymana z uwagi na osiąganie
przez Marię W. dochodu z tytułu zatrudnienia w Sądzie Okręgowym w Łodzi na sta-
nowisku sędziego. Wypłatę świadczenia emerytalnego podjęto od dnia 1 marca 1999
r. W dniu 3 czerwca 2003 r. Maria W. wniosła o wstrzymanie wypłaty emerytury i
podjęcie wypłaty renty rodzinnej po inwalidzie wojennym. Decyzją z dnia 18 czerwca
2003 r. organ rentowy wstrzymał wnioskodawczyni wypłatę emerytury z dniem 1
lipca 2003 r., ponieważ od dnia 6 czerwca 2003 r. uzyskała uprawnienia do uposa-
żenia sędziego w stanie spoczynku.
Przy tak poczynionych ustaleniach Sąd Okręgowy uznał za prawidłową decy-
zję organu rentowego, powołując się w tym zakresie na przepis 54 ust. 3 i ust. 3a
ustawy z dnia 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych
oraz ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 9, poz. 87 ze zm.), zgodnie z któ-
rym osobie uprawnionej do renty rodzinnej na podstawie tej ustawy oraz do innych
świadczeń o charakterze rentowym wypłaca się jedno świadczenie - wyższe lub
przez nią wybrane; przepis powyższy stosuje się odpowiednio do osoby pobierającej
uposażenie w stanie spoczynku przyznane z powodu choroby lub utraty sił albo upo-
sażenie rodzinne. W ocenie Sądu Okręgowego organ rentowy prawidłowo odmówił
także wnioskodawczyni prawa do wypłaty dodatku kompensacyjnego i ryczałtu ener-
getycznego od dnia 1 lipca 2003 r., ponieważ zgodnie z art. 24 ustawy z dnia 24
stycznia 1981 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji
wojennych i okresu powojennego (jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 42, poz. 371)
świadczenia pieniężne przewidziane dla kombatantów i innych osób uprawnionych
oraz pozostałych po nich członków rodzin, a także ryczałt energetyczny określony w
art. 20 ust. 2 pkt 3 i ust. 3 ustawy, przysługujące osobom otrzymującym uposażenie
w stanie spoczynku, są wypłacane ze środków budżetu państwa przez jednostki wy-
płacające te uposażenia.
Wyrokiem z dnia 10 marca 2005 r. Sąd Apelacyjny w Łodzi oddalił apelację
wnioskodawczyni wskazując, iż zaskarżoną decyzją organ rentowy odmówił jej
prawa do wypłaty części renty rodzinnej po inwalidzie wojennym od dnia 1 lipca 2003
r., czyli daty wstrzymania wypłaty emerytury w związku z uzyskaniem prawa do upo-
sażenia sędziego w stanie spoczynku. Wniosek o podjęcie wypłaty renty rodzinnej po
inwalidzie wojennym złożony został w dniu 3 czerwca 2003 r., gdy wnioskodawczyni
była jeszcze uprawniona do emerytury. Zawarty w apelacji zarzut naruszenia art. 54
3
ust. 3 i 3a ustawy o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych, jak i wniosek o
zasądzenie skapitalizowanej renty rodzinnej za okres od stycznia 1999 r. do dnia
wyroku przesądziły, iż przedmiot sporu w sprawie stanowi prawo do zbiegu upraw-
nień do renty rodzinnej po inwalidzie wojennym i do emerytury za okres od 1 marca
1999 r. do 30 czerwca 2003 r. oraz do uposażenia sędziego w stanie spoczynku od
dnia 1 lipca 2003 r.
Powołując się na stanowisko wyrażone przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia
27 kwietna 2004 r., II UK 292/03, Sąd drugiej instancji podniósł, iż art. 54 ust. 3
ustawy o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych, interpretowany w powią-
zaniu z ust. 1 i 2 wskazanego przepisu, w odniesieniu do renty rodzinnej reguluje
jedynie skutki jej zbiegu z prawem do „innych świadczeń o charakterze rentowym", a
zatem z wyłączeniem prawa do emerytury nabywanej na ogólnych zasadach okre-
ślonych w przepisach o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecz-
nych. Dlatego zbieg prawa do emerytury z prawem do renty rodzinnej z ustawy o
zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych rozstrzygnąć należy według po-
wszechnych reguł ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Spo-
łecznych, sformułowanych w art. 95, z wyjątkami przewidzianymi w art. 96. Stosow-
nie do art. 96 ust. 1 pkt 1 tej ustawy odrębne przepisy określają prawo do pobierania
świadczeń w razie zbiegu u jednej osoby prawa do emerytury z prawem do renty in-
walidy wojennego i wojskowego, którego niezdolność do pracy pozostaje w związku
ze służbą wojskową. Wnioskodawczyni nie jest uprawniona do renty inwalidy wojen-
nego, lecz do przysługującej po nim renty rodzinnej. Argument, iż „nie istnieje żaden
przepis prawa pozytywnego uprawniający do odmówienia jej wypłaty renty rodzinnej
przewidzianej w ustawie o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych", który to
stan Sąd Najwyższy określił w uzasadnieniu powołanego wyroku jako „milczenie"
ustawodawcy, wobec ogólnej reguły prawa do korzystania z jednego świadczenia,
nie wystarcza do pobierania świadczeń z tytułu zbiegających się uprawnień w sferze
zabezpieczenia społecznego. Pominięcie takiej właśnie wykładni powołanych przepi-
sów prawa i uznanie, iż kwestia zbiegu uprawnień do emerytury i renty rodzinnej po
inwalidzie wojennym jest kompletnie uregulowana przez art. 54 ustawy o zaopatrze-
niu inwalidów wojennych i wojskowych, stawiałoby wnioskodawczynię, uprawnioną
do zaopatrzeniowej renty rodzinnej po zmarłym mężu inwalidzie wojennym, w sytua-
cji korzystniejszej od samych inwalidów wojennych, którzy w razie zbiegu prawa do
renty inwalidzkiej i prawa do emerytury, zgodnie ze swym wyborem mogą pobierać
4
rentę inwalidzką powiększoną o połowę emerytury albo emeryturę powiększoną o
połowę renty inwalidzkiej (art. 54 ust. 1 ustawy).
Przejście wnioskodawczyni w stan spoczynku z dniem ukończenia 65 lat
oznacza, że pobierane z tego tytułu na podstawie art. 100 § 2 ustawy z dnia 27 lipca
2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. Nr 98, poz. 1070 ze zm.) upo-
sażenie sędziego w stanie spoczynku przyznane ze względu na wiek spełnia funkcję
analogiczną do świadczenia emerytalnego przewidzianego w ustawie o emeryturach
i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Kwestii zbiegu uprawnień do upo-
sażenia sędziego w stanie spoczynku oraz do renty rodzinnej po inwalidzie wojen-
nym nie można rozstrzygnąć w oparciu o art. 54 ust. 3a ustawy o zaopatrzeniu inwa-
lidów wojennych i wojskowych. Przepis ten ma zastosowanie na tle zbiegu prawa do
renty rodzinnej z ustawy z uposażeniem w stanie spoczynku przyznanym z powodu
choroby lub utraty sił albo uposażenia rodzinnego, a tych wnioskodawczyni nie po-
biera. Przepisy Prawa o ustroju sądów powszechnych nie zawierają normy regulują-
cej wprost sporną kwestię. Natomiast zgodnie z art. 100 § 6 powołanej ustawy, w
razie zbiegu prawa do uposażenia w stanie spoczynku z prawem do emerytury lub
renty z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wypłaca się wyłącznie uposażenie. Z
kolei stosownie do obowiązującego od dnia 14 stycznia 2004 r. jej przepisu § 6a art.
100 w razie zbiegu prawa do uposażenia w stanie spoczynku z prawem do uposaże-
nia rodzinnego, na wniosek uprawnionego wypłaca się albo uposażenie w stanie
spoczynku albo uposażenie rodzinne. W ocenie Sądu Apelacyjnego treść cytowa-
nych wyżej przepisów ustawy wskazuje, iż wolą ustawodawcy było uregulowanie
zbiegu prawa do uposażenia w stanie spoczynku z uprawnieniami do innych świad-
czeń finansowanych zarówno z ubezpieczenia społecznego jak i budżetu państwa
zgodnie z ogólną regułą prawa do korzystania z jednego świadczenia. Należy zatem
uznać, iż w przypadku zbiegu uprawnień do uposażenia w stanie spoczynku z pra-
wem do renty rodzinnej po inwalidzie wojennym, przysługuje tylko jedno świadczenie
wybrane przez uprawnionego. Wnioskodawczyni od dnia 6 czerwca 2003 r. pobiera
uposażenie sędziego w stanie spoczynku, co jest równoznaczne z dokonaniem przez
nią wyboru świadczenia.
W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku wnioskodawczyni zarzuciła na-
ruszenie prawa materialnego, a mianowicie błędne oparcie rozstrzygnięcia na prze-
pisie art. 54 ust. 3 i 3a ustawy o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych
oraz ich rodzin oraz na art. 95 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach
5
i rentach Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39,
poz. 353 ze zm.), które do stanu faktycznego sprawy nie mają zastosowania, naru-
szenie art. 64 ustawy o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich
rodzin, wyraźnie stanowiącego, iż przepisu art. 95 ustawy o emeryturach i rentach
nie stosuje się w odniesieniu do problematyki objętej ustawą o zaopatrzeniu inwali-
dów wojennych i wojskowych, art. 96 ustawy o emeryturach i rentach, który odnosi
się do zbiegu prawa do emerytury z prawem do renty inwalidy wojennego oraz naru-
szenie art. 59 ust. 3 ustawy o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych, przez
jego pominięcie i niezastosowanie, chociaż przepis ten odnosi się do sytuacji fak-
tycznej i prawnej skarżącej oraz stanowi wyraźnie, że renty przewidziane w powoła-
nej ustawie przysługują nie tylko inwalidom, o których mowa w art. 54 ust. 1, ale rów-
nież osobom wymienionym w art. 59 ust. 1 i odpowiednio osobom uprawnionym do
renty rodzinnej.
Wskazując na powyższe zarzuty wnioskodawczyni wniosła o „uchylenie za-
skarżonego wyroku i jego zmianę” poprzez przyznanie jej prawa do otrzymywania
części renty rodzinnej po mężu w zbiegu z uposażeniem w stanie spoczynku, przy-
znanym ze względu na wiek oraz zasądzenie skapitalizowanej części renty rodzinnej
od daty nabycia do niej prawa i złożenia wniosku o wypłatę do chwili wydania wyro-
ku. Wywiodła, iż wniosek o wypłatę części renty rodzinnej po inwalidzie wojennym w
zbiegu z własnym świadczeniem emerytalnym złożyła w dniu 12 stycznia 1999 r., a
jego nierozpoznanie nastąpiło wskutek błędu organu rentowego.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej podniesiono, iż teza zawarta w wyroku
Sądu Najwyższego z dnia 27 kwietnia 2004 r., II UK 292/03, że w razie zbiegu
uprawnień do emerytury oraz do renty rodzinnej po inwalidzie wojennym przysługuje
tylko jedno świadczenie, wywiedziona została nie z treści art. 54 ust. 3 ustawy o
zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych, ale z art. 95 ust. 2 ustawy o eme-
ryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, który to przepis - zdaniem
skarżącej - wyłącza spod rygorów tej ustawy wszystkie osoby uprawnione do świad-
czeń przewidzianych w ustawie o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych.
Pogląd ten potwierdza brzmienie art. 64 ostatnio powołanego aktu prawnego, który
wśród przepisów znajdujących odpowiednie zastosowanie w sprawach nieuregulo-
wanych w ustawie o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych nie wymienia
art. 95 i 96 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Oznacza to, iż przepisu art. 95 tej ustawy nie można stosować do rozstrzygania
6
kwestii zbiegu renty inwalidzkiej lub renty rodzinnej z ustawy o zaopatrzeniu inwali-
dów wojennych i wojskowych z prawem do emerytury, bądź będącego jej odpowied-
nikiem uposażenia sędziego w stanie spoczynku. Wnioskodawczyni wyraziła pogląd,
iż ustawodawca w sposób jednakowy uregulował prawo do zbiegu uprawnień do
emerytury i renty inwalidy wojennego oraz renty rodzinnej przysługującej po takim
inwalidzie, co wynika jej zdaniem z treści art. 59 ust. 1 i 3 ustawy o zaopatrzeniu in-
walidów wojennych i wojskowych. Zgodnie z powołanym przepisem wdowa upraw-
niona do renty rodzinnej na mocy tej ustawy, która nabyła prawo do własnej emery-
tury, ma prawo wyboru świadczenia stosownie do art. 54 ust. 1 ustawy i może otrzy-
mywać emeryturę powiększoną o połowę renty rodzinnej albo rentę rodzinną po-
większoną o połowę emerytury. W tym zakresie skarżąca powołała się również na
uzasadnienie projektu zmian w przepisach o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i
wojskowych (druk sejmowy nr 1069 z dnia 15 września 1991 r.).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest nieuzasadniona. Stosownie do art. 54 ustawy z dnia 29
maja 1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych (jednolity tekst:
Dz.U. z 2002 r. Nr 9, poz. 87 ze zm.) prawo do pobierania w zbiegu dwóch świad-
czeń - świadczenia rentowego przysługującego na podstawie przepisów ustawy oraz
innego świadczenia o charakterze rentowym lub emerytalnym posiada jedynie inwa-
lida wojenny i wojskowy, którego inwalidztwo powstało w związku ze służbą wojsko-
wą, pobierający rentę inwalidzką obliczoną od podstawy wymiaru określonej (ryczał-
towo) w art. 11, który nabył prawo do emerytury (ust. 1), inwalida wojenny, który na-
był prawo do renty inwalidzkiej za gospodarstwo rolne przekazane następcy lub pań-
stwu (ust. 2) oraz osoba, o której mowa w ust. 1, pobierająca uposażenie w stanie
spoczynku przyznane ze względu na wiek (ust. 2a). W powyższych sytuacjach inwa-
lida wojenny lub wojskowy może pobierać - w zależności od swojego wyboru - rentę
inwalidzką powiększoną o połowę emerytury (uposażenia w stanie spoczynku) albo
emeryturę (uposażenie w stanie spoczynku) powiększoną o połowę renty inwalidz-
kiej. We wszystkich pozostałych przypadkach wymienionych w powołanym przepisie,
zarówno osobie uprawnionej do renty inwalidzkiej, jak też osobie uprawnionej do
renty rodzinnej po inwalidzie wojennym oraz do innych świadczeń o charakterze
rentowym (ust. 3) bądź pobierającej uposażenie w stanie spoczynku przyznane z
7
powodu choroby lub utraty sił albo uposażenie rodzinne (ust. 3a) wypłaca się jedno
świadczenie - wyższe lub przez nią wybrane.
Nie budzi wątpliwości, iż do wnioskodawczyni, pobierającej uposażenie sę-
dziego w stanie spoczynku przyznane ze względu na wiek oraz uprawnionej do renty
rodzinnej po inwalidzie wojennym, nie znajduje zastosowania przepis art. 54 ust. 3 i
3a ustawy o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych, albowiem jednoznacz-
nie odnosi się on do sytuacji osób uprawnionych do „innych świadczeń o charakterze
rentowym” lub „pobierających uposażenie w stanie spoczynku przyznane z powodu
choroby lub utraty sił albo uposażenie rodzinne”, będące odpowiednikiem „innych
świadczeń o charakterze rentowym”, co Sąd Apelacyjny - wbrew zaprezentowanemu
w skardze kasacyjnej stanowisku - podkreślił w uzasadnieniu zaskarżonego rozstrzy-
gnięcia. W tym też znaczeniu Sąd ten uznał, że w sprawie nie doszło do naruszenia
prawa materialnego w omawianym zakresie.
Przepis art. 54 ustawy o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych nie
reguluje prawa do pobierania renty rodzinnej po inwalidzie wojennym w przypadku jej
zbiegu ze świadczeniem emerytalnym bądź mającym jego charakter uposażeniem w
stanie spoczynku przyznanym ze względu na wiek. Nie oznacza to jednak, iż zbieg u
jednej osoby prawa do takich świadczeń rodzi uprawnienie do ich pobierania w peł-
nej wysokości. Byłoby to zupełnie nieracjonalne w świetle brzmienia art. 54 ust. 1
ustawy, który w przypadku uprzywilejowanych inwalidów wojennych i wojskowych
umożliwia jedynie pobieranie jednego ze zbiegających się świadczeń w całości a
drugiego w połowie oraz przy uwzględnieniu okoliczności, iż renta rodzinna ma po-
chodny charakter i kompensuje utratę środków utrzymania pochodzących ze świad-
czenia rentowego „żywiciela”, zaś składkowa emerytura lub uposażenie w stanie
spoczynku przyznane ze względu wiek jest świadczeniem własnym, związanym z
osiągnięciem wymaganego wieku i zakończeniem aktywności zawodowej. Według
skarżącej problem ten rozstrzyga art. 59 ust. 3 ustawy, który - jej zdaniem - zezwalać
ma na wypłatę osobom uprawnionym do renty rodzinnej po inwalidzie wojennym i
emerytury (uposażenia w stanie spoczynku przyznanego ze względu na wiek) obu
tych świadczeń w wysokości określonej w art. 54 ust. 1 ustawy. Pogląd ten jest
błędny.
Zgodnie z art. 59 ustawy o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych
renty inwalidzkie przewidziane w ustawie przysługują również osobom zaliczonym do
jednej z grup inwalidów wskutek inwalidztwa powstałego w związku z działaniami
8
wojennymi lub mającymi charakter wojennych w okolicznościach innych, niż określo-
ne w art. 6, jeżeli osoby te były uznane za inwalidów wojennych w myśl przepisów
obowiązujących przed wejściem w życie ustawy (ust. 1); jeżeli osoba taka uprawnio-
na jest z tytułu inwalidztwa do świadczeń o charakterze rentowym z instytucji zagra-
nicznej, rentę przysługującą na podstawie ustawy zmniejsza się o 25 % renty mie-
sięcznie, niezależnie od zmniejszenia wynikającego z przepisów o zbiegu uprawnień
rentowych (ust. 2), przy czym przepisy ust. 1 i 2 stosuje się odpowiednio do rent ro-
dzinnych (ust. 3). Powołany przepis ma charakter przejściowy i dotyczy zachowania
prawa do przewidzianej przez przepisy ustawy o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i
wojskowych renty inwalidy wojennego przez osoby, które przed wejściem w życie tej
ustawy, to jest przed dniem 1 sierpnia 1974 r., zostały uznane za inwalidów wojen-
nych w myśl poprzednio obowiązujących przepisów (dekretu z dnia 14 sierpnia 1954
r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin, jednolity tekst:
Dz.U. z 1958 r. Nr 23, poz. 98 oraz ustawy z dnia 23 stycznia 1968 r. o zaopatrzeniu
inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin, Dz.U. Nr 3, poz. 11), pomimo że
inwalidztwo to powstało w innych okolicznościach, niż określone w art. 6 ustawy.
Prawo do świadczenia rentowego zachowują również osoby uprawnione do renty
rodzinnej po takim inwalidzie. Jeżeli osoby takie uprawnione są jednocześnie do
świadczenia o charakterze rentowym z instytucji zagranicznej, renta (inwalidzka i
rodzinna) przysługująca na podstawie ustawy zawsze podlega zmniejszeniu, o któ-
rym mowa w art. 59 ust. 2. Oznacza to, iż przepis art. 59 ustawy w żadnym zakresie
nie reguluje prawa do pobierania świadczeń w zbiegu i nie znajduje w sprawie zasto-
sowania.
Świadczenia z zakresu ubezpieczenia i zaopatrzenia społecznego oraz finan-
sowane z budżetu Państwa uposażenie w stanie spoczynku są świadczeniami z za-
kresu zabezpieczenia społecznego w szerokim tego słowa znaczeniu. Uposażenie w
stanie spoczynku przyznane sędziemu ze względu na wiek „zastępuje” emeryturę
przysługującą z ubezpieczenia (zaopatrzenia) społecznego i pełni jej funkcję. W razie
zbiegu u jednej osoby prawa do kilku świadczeń z zakresu zabezpieczenia społecz-
nego ogólną regułą jest pobieranie tylko jednego świadczenia niezależnie od tego,
czy mają one ubezpieczeniowy czy też zaopatrzeniowy charakter. Dlatego jednocze-
sne pobieranie dwóch świadczeń bez ograniczeń bądź z ograniczeniami podlega
ścisłej reglamentacji prawnej i wymaga jednoznacznego uregulowania tej kwestii
przez ustawodawcę poprzez wprowadzenie w przepisie szczególnym wyjątku od ge-
9
neralnej zasady prawa do korzystania z jednego świadczenia (por. wyroki Sądu Naj-
wyższego z dnia 19 listopada 1999 r., II UKN 199/99, OSNAPiUS 2001 nr 4, poz.
129 oraz z dnia 27 kwietnia 2004 r., II UK 292/03, OSNP 2005 nr 1, poz. 10). W po-
wołanym wyżej wyroku z dnia 27 kwietnia 2004 r., II UK 292/03, Sąd Najwyższy
wyraził pogląd, iż rozwiązania kwestii zbiegu prawa do emerytury z prawem do renty
rodzinnej po inwalidzie wojennym należy poszukiwać w przepisach, na podstawie
których prawo do emerytury jest nabywane, czyli w przepisach ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jed-
nolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.). Przepis art. 95 ust. 1 tej ustawy
stanowi, że w razie zbiegu u jednej osoby prawa do kilku świadczeń przewidzianych
w ustawie wypłaca się jedno z tych świadczeń - wyższe lub wybrane przez zaintere-
sowanego. Zgodnie z art. 95 ust. 2 tej ustawy omawiana zasada znajduje również
zastosowanie, z uwzględnieniem art. 96, w razie zbiegu u jednej osoby prawa do
emerytury lub renty określonych w ustawie o emeryturach i rentach z prawem do
świadczeń przewidzianych w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym osób, o któ-
rych mowa w art. 1 ust. 2 (od dnia 1 października 2003 r. - w art. 2 ust. 2) ustawy. W
myśl art. 96 ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach odrębne przepisy określają
prawo pobierania przez jedną osobę zbiegających się świadczeń z tytułu prawa do
emerytury oraz prawa do renty inwalidy wojennego i wojskowego, którego niezdol-
ność do pracy pozostaje w związku ze służbą wojskową. Podkreślając nie całkiem
wyraźne i jednoznaczne, a w każdym razie bardzo niestaranne sformułowanie art. 95
ust. 2 ustawy, Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, iż zawarta w art. 95 ust. 1 zasa-
da pobierania jednego świadczenia dotyczy również zbiegu prawa do emerytury lub
renty określonych w ustawie z prawem do świadczeń przewidzianych w odrębnych
przepisach z zakresu zabezpieczenia społecznego, niezależnie od ich ubezpiecze-
niowego czy też zaopatrzeniowego charakteru, z wyjątkami wskazanymi w art. 96.
Skoro zatem sytuacja osoby pobierającej rentę rodzinną po inwalidzie wojennym nie
mieści się w wyliczeniu zawartym w art. 96, przeto w razie zbiegu uprawnień do eme-
rytury oraz do renty rodzinnej po inwalidzie wojennym, przysługuje tylko jedno świad-
czenie - wyższe lub wybrane przez zainteresowanego.
Nieuzasadniony jest zarzut skarżącej, iż przepisy art. 95 i 96 ustawy o emery-
turach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nie znajdują zastosowania do
świadczeń przysługujących na podstawie ustawy o zaopatrzeniu inwalidów wojen-
nych i wojskowych. Twierdzenie to skarżąca wyprowadza z treści art. 64 ostatnio
10
powołanej ustawy w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 stycznia 1999 r., który
wśród przepisów znajdujących zastosowanie w sprawach nieuregulowanych w usta-
wie nie wymienia art. 95 i 96 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpie-
czeń Społecznych. Takie wzajemne odesłanie byłoby bezprzedmiotowe, skoro kwe-
stia uprawnień do pobierania omawianych świadczeń w razie zbiegu prawa do nich
została - z mocy art. 95 ust. 2 tej ustawy - uregulowana w przepisach odrębnych,
określonych w jej art. 96, w tym przypadku w art. 54 ustawy o zaopatrzeniu inwalidów
wojennych i wojskowych. Nie budzi również wątpliwości, iż przepis art. 96 ust. 1 pkt 1
ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych odsyła do
regulacji określającej pobieranie świadczeń w razie zbiegu u jednej osoby prawa do
emerytury z ubezpieczenia (zaopatrzenia) społecznego z prawem do renty inwalidy
wojennego lub wojskowego, którego niezdolność do pracy pozostaje w związku ze
służbą wojskową, co z kolei wskazuje jednoznacznie na art. 54 ust. 1 ustawy o za-
opatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych. Oznacza to, iż ustawodawca nie
przewidział uprawnienia do pobierania dwóch świadczeń w całości lub w określonej
części w razie zbiegu u jednej osoby prawa do emerytury z prawem do renty rodzin-
nej po inwalidzie wojennym. Jest to konsekwencją wprowadzenia z dniem 15 listopa-
da 1991 r. przez ustawę z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i
rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr
104, poz. 405 ze zm.) nowego brzmienia art. 54 ustawy o zaopatrzeniu inwalidów
wojennych i wojskowych, zgodnie z którym możliwość korzystania zarówno z przewi-
dzianego w niej świadczenia rentowego jak i świadczenia o charakterze emerytalnym
(w tym również uposażenia w stanie spoczynku przyznanego ze względu na wiek)
ustawodawca ograniczył jedynie do przypadku inwalidy wojennego i wojskowego
stanowiąc, iż w takiej sytuacji wypłaca się jedno z tych świadczeń w całości, a drugie
w połowie (art. 54 ust. 1, 2 i 2a), nie zaś - jak dotychczas - oba świadczenia w pełnej
wysokości. Jednocześnie nie zachowano takiej możliwości w przypadku osoby
uprawnionej do renty rodzinnej po takim inwalidzie. Taka intencja ustawodawcy wy-
nika zresztą z przytoczonego przez skarżącą w skardze kasacyjnej [...] uzasadnienia
projektu zmian odnoszących się do przepisów o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i
wojskowych (druk sejmowy nr 1069 z dnia 5 września 1991 r.), w którym stwierdzo-
no, iż „odstępstwo od generalnej zasady, przyjętej w powszechnym zaopatrzeniu
emerytalnym, wypłaty tylko jednego świadczenia proponuje się uczynić tylko w sto-
sunku do inwalidów wojennych przyznając im prawo do pobierania półtora świadcze-
11
nia, to jest pełnej emerytury i połowy inwalidzkiej renty wojennej”. Zasada prawa do
pobierania tylko jednego świadczenia z zakresu zabezpieczenia społecznego (z
podobnymi wyjątkami od tej reguły) została do ustawy o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przejęta z art. 69 i 70 ustawy z dnia 14 grudnia
1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267
ze zm.). Przepisy te również nie były wymieniane przez art. 64 ustawy o zaopatrze-
niu inwalidów wojennych i wojskowych w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia
1999 r. wśród przepisów znajdujących zastosowanie w sprawach nie uregulowanych
w ustawie, chociaż art. 70 pkt 1 ustawy o zaopatrzeniu pracowników i ich rodzin
obejmował zbieg prawa do emerytury z prawem do renty rodzinnej przysługującej po
uprawnionym do renty z tytułu inwalidztwa wojennego. Znajdowało to swoje uzasad-
nienie w obowiązującej do dnia 14 listopada 1991 r. regulacji zawartej w art. 54 ust. 5
ustawy o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych, przewidującej wypłatę
takiej osobie renty rodzinnej powiększonej o 25 % emerytury albo emerytury powięk-
szonej o 25 % renty rodzinnej.
Skarga kasacyjna jest nieuzasadniona także w przypadku podzielenia poglądu
skarżącej, iż przepis art. 95 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubez-
pieczeń Społecznych nie znajduje w sprawie zastosowania, albowiem dotyczy wy-
łącznie zbiegu prawa do emerytury lub renty określonych w ustawie z prawem do
świadczeń przewidzianych w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym osób enume-
ratywnie wymienionych w art. 1 ust. 2 (obecnie 2 ust. 2) tej ustawy, wśród których nie
wskazano osób uprawnionych do świadczeń przewidzianych w ustawie o zaopatrze-
niu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin. Należy mieć na uwadze, iż
ostatnio powołana ustawa nie jest aktem prawnym dotyczącym ubezpieczenia spo-
łecznego ani też zaopatrzenia emerytalnego w ścisłym tego słowa znaczeniu, albo-
wiem reguluje należące do zabezpieczenia społecznego kwestie zaopatrzenia osób
będących inwalidami wojennymi lub wojskowymi oraz ich rodzin niezależnie od ja-
kiegokolwiek okresu składkowego oraz nieskładkowego (por. powołany wyżej wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 19 listopada 1999 r., II UKN 199/99). Tym samym wska-
zane przepisy należy rozumieć w ten sposób, że w razie zbiegu u jednej osoby
prawa do emerytury lub renty z ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubez-
pieczeń Społecznych z prawem do świadczeń o takim charakterze przewidzianych w
przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym osób wskazanych w art. 95 ust. 2, przysłu-
guje prawo do wypłaty jednego świadczenia - wyższego lub wybranego przez zainte-
12
resowanego. Natomiast w sytuacji, w której nastąpi zbieg prawa do świadczenia
emerytalnego z powołanej ustawy (a w przypadku osób, o których mowa w art. 95
ust. 2 również świadczenia o takim charakterze przewidzianego w przepisach o za-
opatrzeniu emerytalnym tych osób) z mającymi charakter ubezpieczeniowy lub za-
opatrzeniowy świadczeniami rentowymi przysługującymi na podstawie odrębnych
(innych) przepisów, prawo do ich pobierania określają wyłącznie te odrębne przepisy,
wymienione w art. 96 ustawy. Nie budzi wątpliwości, iż nie przewidują one możliwo-
ści pobierania w zbiegu zarówno emerytury, jak i renty rodzinnej po inwalidzie wo-
jennym.
Przepisów art. 95 i 96 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpie-
czeń Społecznych nie można zastosować wprost do uposażenia w stanie spoczynku
przyznanego ze względu na wiek. Pomimo że uposażenie to - na co wskazuje skar-
żąca - zastępuje emeryturę i stanowi jej odpowiednik, nie jest świadczeniem z ubez-
pieczenia bądź zaopatrzenia społecznego. Uposażenie w stanie spoczynku jest na-
tomiast świadczeniem z szeroko pojętego zabezpieczenia społecznego, podobnie jak
świadczenia przewidziane w ustawie o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojsko-
wych (por. powołany wyżej wyrok z dnia 19 listopada 1999 r., II UKN 199/99). Do
pobierania świadczeń z tytułu zbiegających się uprawnień w sferze zabezpieczenia
społecznego nie wystarczy samo „milczenie” ustawodawcy i wobec ogólnej reguły
prawa do korzystania z jednego świadczenia, konieczny jest wyjątek wprowadzony w
przepisie szczególnym (por. wskazany wcześniej wyrok z dnia 27 kwietnia 2004 r., II
UK 292/03). Przepisy ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów po-
wszechnych (Dz.U. Nr 98, poz. 1070 ze zm.) nie regulują kwestii wypłaty świadczeń
w razie zbiegu prawa do uposażenia w stanie spoczynku z prawem do renty inwalidy
wojennego oraz do renty rodzinnej po takim inwalidzie, natomiast regulację w tym
zakresie zawiera art. 54 ustawy o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych.
Przepis ten przewiduje, że w zbiegu z emeryturą lub uposażeniem w stanie spoczyn-
ku przyznanym ze względu na wiek może być równocześnie wypłacana wyłącznie
renta inwalidy wojennego, przy czym jedno z tych świadczeń może być wypłacane w
całości, a drugie w połowie.
Brak regulacji prawnej przewidującej prawo do pobierania świadczeń w razie
zbiegu u jednej osoby prawa do emerytury lub uposażenia w stanie spoczynku przy-
znanego ze względu na wiek oraz zaopatrzeniowej renty rodzinnej po inwalidzie wo-
jennym nie pozwala na przyjęcie, że osoba ta może z obu tych świadczeń korzystać
13
bez ograniczeń lub w ograniczonym zakresie. W konsekwencji sędziemu uprawnio-
nemu do uposażenia w stanie spoczynku przyznanego ze względu na wiek oraz do
renty rodzinnej po inwalidzie wojennym nie przysługuje prawo do wypłaty obu tych
świadczeń na podstawie art. 54 ust. 1 pkt 2 w związku z art. 54 ust. 2a ustawy o za-
opatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin.
Z powyższych względów skarga kasacyjna podlega oddaleniu na podstawie
art. 39814
k.p.c.
========================================