Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 30 marca 2006 r., III CZP 14/06
Sędzia SN Marek Sychowicz (przewodniczący)
Sędzia SN Barbara Myszka (sprawozdawca)
Sędzia SN Dariusz Zawistowski
Sąd Najwyższy w postępowaniu upadłościowym "B.", S.A. w K. w sprawie
zgłoszenia wierzytelności wierzyciela "M.P.O.", sp. z o.o. w K. po rozstrzygnięciu w
Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 30 marca 2006 r. zagadnienia
prawnego przedstawionego przez Sąd Rejonowy w Kielcach postanowieniem z dnia
10 stycznia 2006 r.:
„1. Czy niezałączenie przez wierzyciela będącego osobą prawną do
zgłoszenia wierzytelności, wbrew wymaganiom z art. 68 k.p.c., dokumentu
wykazującego umocowanie jego organu do działania stanowi brak formalny tegoż
zgłoszenia skutkujący jego zwrotem w trybie art. 242 ustawy z dnia 28 lutego
2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz.U. Nr 60, poz. 535 ze zm.) – w
sytuacji, gdy wierzyciel ten ma status przedsiębiorcy lub nie posiadając tego statusu
jest reprezentowany przez pełnomocnika będącego adwokatem lub radcą prawnym,
2. czy wierzyciel wskazany w pkt. 1 mający status przedsiębiorcy dopełnia
wymagań z art. 68 k.p.c. załączając do zgłoszenia wierzytelności kserokopię odpisu
z rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego poświadczoną za
zgodność z oryginałem przez pełnomocnika będącego adwokatem lub radcą
prawnym?"
podjął uchwałę:
Radca prawny, który jako pełnomocnik wierzyciela będącego osobą
prawną dokonuje pierwszej czynności procesowej, polegającej na zgłoszeniu
wierzytelności, powinien – pod rygorem przewidzianym w art. 242 ustawy z
dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz.U. Nr 60, poz.
535 ze zm.) – dołączyć do zgłoszenia pełnomocnictwo oraz dokument
wykazujący umocowanie organu osoby prawnej udzielającego
pełnomocnictwa. Dokumentem takim może być uwierzytelniona przez niego
kopia odpisu z właściwego rejestru.
Uzasadnienie
Zarządzeniem z dnia 10 listopada 2005 r. sędzia-komisarz w Sądzie
Rejonowym w Kielcach zwrócił spółce z o.o. pod firmą "M.P.O." z siedzibą w K.
zgłoszenie wierzytelności z dnia 21 października 2005 r. Stwierdził, że w piśmie z
dnia 21 października 2005 r., sporządzonym przez pełnomocnika będącego radcą
prawnym, spółka z o.o. "M.P.O." dokonała zgłoszenia wierzytelności przysługującej
jej od upadłego. Zgłoszenie to zostało jednak dokonane bez zachowania wymagań
określonych w art. 68 k.p.c. w związku z art. 229 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. –
Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz.U. Nr 60, poz. 535 ze zm. – dalej: „Pr.u.n.”),
ponieważ pełnomocnik dołączył do niego poświadczoną przez siebie kserokopię
odpisu z rejestru przedsiębiorców zamiast oryginału tego dokumentu. Zgodnie z art.
68 k.p.c., organ osoby prawnej jest obowiązany przy pierwszej czynności
procesowej wykazać swoje umocowanie dokumentem. Należy przyjąć, że w
przepisie tym chodzi o oryginał dokumentu, ilekroć bowiem ustawodawca uważał,
że oryginał może być zastąpiony odpisem, tylekroć dawał temu wyraz w
konkretnym przepisie. Jako przykład posłużyć mogą przepisy art. 89 § 1 k.p.c. lub
art. 239 Pr.u.n. Załączona kserokopia odpisu z rejestru przedsiębiorców,
poświadczona przez radcę prawnego, nie może zastąpić oryginału dokumentu,
ponieważ radcowie prawni nie mają generalnej kompetencji do poświadczania
odpisów dokumentów. Kompetencja taka – jak wynika z art. 79 pkt 2 i art. 96 pkt 2
w związku z art. 2 § 2 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie, jedn.
tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 42, poz. 369 ze zm. – dalej: „Pr.not.”) – przysługuje
notariuszom, wobec czego jedynie odpis dokumentu poświadczony przez
notariusza ma walor dokumentu urzędowego. Skoro w niniejszej sprawie
pełnomocnik procesowy będący radcą prawnym nie dołączył do zgłoszenia
wierzytelności kserokopii odpisu z rejestru poświadczonej przez notariusza,
zachodzą podstawy, by stwierdzić, że zgłoszenie zawiera braki uniemożliwiające
nadanie mu biegu. Z tej przyczyny, zgodnie z art. 242 Pr.u.n., podlega ono zwrotowi
bez wzywania do uzupełnienia.
W zażaleniu na powyższe zarządzenie wierzycielka zarzuciła, że przewidziany
w art. 68 k.p.c. wymóg udokumentowania umocowania nie odnosi się do
pełnomocnika procesowego, lecz do organu osoby prawnej. Gdyby jednak uznać,
że wymóg ten dotyczy także pełnomocnika, należałoby przyjąć, że radca prawny
może sam poświadczyć kopię odnośnego dokumentu, skoro – w myśl art. 89 § 1
k.p.c. – może sam uwierzytelnić odpis udzielonego mu pełnomocnictwa.
Wymaganie w każdej sprawie cywilnej od pełnomocnika zajmującego się
zawodowo reprezentowaniem osób prawnych oryginałów odpisów z rejestru byłoby
zresztą – jak podniosła wierzycielka – zbędną i kosztowną uciążliwością. W
konkluzji wnosiła o uchylenie zaskarżonego zarządzenia.
Przy rozpoznawaniu zażalenia Sąd Rejonowy w Kielcach powziął poważne
wątpliwości, którym dał wyraz w przedstawionych zagadnieniach prawnych,
przytoczonych na wstępie uchwały. Wskazał na rozbieżności w doktrynie co do
traktowania wymagania przewidzianego w art. 68 k.p.c. jako warunku formalnego,
który podlega uzupełnieniu na podstawie art. 130 k.p.c., albo jako braku w zakresie
przesłanek procesowych, który może podlegać konwalidacji w sposób wskazany w
przepisach art. 70-71 k.p.c. (...)
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Istota wątpliwości wyrażonych w przedstawionych zagadnieniach prawnych
sprowadza się do rozstrzygnięcia kwestii, czy pełnomocnik procesowy osoby
prawnej będący radcą prawnym spełnia wymaganie dołączenia do zgłoszenia
wierzytelności pełnomocnictwa i wykazuje swoje umocowanie, jeżeli dołącza do
zgłoszenia, które jest pierwszą czynnością procesową wierzyciela, poświadczony
przez siebie odpis udzielonego mu pełnomocnictwa wraz z poświadczoną przez
siebie kopią (kserokopią) odpisu z rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru
Sądowego dotyczącego wierzyciela. Zgłoszenie wierzytelności powinno bowiem –
obok szczególnych wymagań określonych w art. 239 i 240 Pr.u.n. – spełniać
wymagania ogólne pisma procesowego przewidziane w art. 126 k.p.c. w związku z
art. 229 Pr.u.n., co oznacza, że jeżeli jest ono pierwszym pismem procesowym w
sprawie, pełnomocnik, który je wnosi, powinien dołączyć do niego pełnomocnictwo i
wykazać swoje umocowanie (art. 89 § 1 i art. 126 § 3 k.p.c. w związku z art. 229
Pr.u.n.).
Przystępując do rozważenia tak ujętych wątpliwości, trzeba rozpocząć od
przypomnienia, że zarówno w judykaturze Sądu Najwyższego, jak i w nauce prawa
przyjmuje się, że skoro zgodnie z art. 126 § 3 k.p.c. warunkiem formalnym pisma
procesowego wnoszonego przez pełnomocnika jest dołączenie do niego
pełnomocnictwa, jeżeli wcześniej nie zostało ono złożone, to niespełnienie tego
warunku uzasadnia wdrożenie przez przewodniczącego postępowania
przewidzianego w art. 130 k.p.c. (zob. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 24
sierpnia 1937 r., C I 2382/36, Zb.Urz. 1938, poz. 282, postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 19 marca 1969 r., I CZ 106/68, OSNC 1970, nr 1, poz. 8, z dnia
25 lutego 1998 r., II UZ 4/98, OSNP 1999, nr 6, poz. 228, z dnia 14 stycznia 2000 r.,
I CKN 345/98, OSNC 2000, nr 7-8, poz. 140, z dnia 17 sierpnia 2000 r., II CKN
894/00, "Biuletyn SN" 2000, nr 10, s.14, z dnia 26 kwietnia 2001 r., II CZ 10/01, nie
publ. oraz uchwała Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2003 r., III CZP 74/03,
OSNC 2005, nr 1, poz. 6). Jeżeli zaś przepisy szczególne nie przewidują wzywania
do uzupełnienia braków formalnych pisma procesowego, lecz jego natychmiastowy
zwrot – jak czyni to art. 242 Pr.u.n. – wówczas niezachowanie wymogu dołączenia
pełnomocnictwa skutkuje zarządzeniem zwrotu pisma.
Za utrwalone w orzecznictwie Sądu Najwyższego uznać trzeba również
stanowisko, że do dochowania określonego w art. 126 § 3 k.p.c. wymogu
formalnego pisma procesowego nie wystarczy złożenie przez pełnomocnika
dowolnego pełnomocnictwa, musi to być bowiem dokument odpowiadający
niezbędnym wymaganiom przewidzianym dla pełnomocnictwa procesowego, z
którego wynika upoważnienie do występowania w sprawie w imieniu strony. Jeżeli
wymaganie to nie jest spełnione, ma zastosowanie art. 130 k.p.c., chyba że przepis
szczególny nie przewiduje wzywania do uzupełnienia braków formalnych pisma
procesowego. Kognicja przewodniczącego przy badaniu dochowania warunków
formalnych pisma procesowego w zakresie wynikającym z art. 126 § 3 k.p.c.
obejmuje zatem także badanie, czy z treści złożonego pełnomocnictwa wynika
umocowanie do działania za mocodawcę (zob. orzeczenie Sądu Najwyższego z
dnia 24 sierpnia 1937 r., C I 2382/36, postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 19
marca 1969 r., I CZ 106/68, z dnia 17 sierpnia 2000 r., II CKN 894/00, z dnia 14
stycznia 2000 r., I CKN 345/98 oraz uchwały Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada
2003 r., III CZP 74/03 i z dnia 19 maja 2004 r., III CZP 21/04, OSNC 2005, nr 7-8,
poz. 118).
Pojęcie pełnomocnictwa – jak podkreślił Sąd Najwyższy w uzasadnieniu
uchwały z dnia 27 listopada 2003 r., III CZP 74/03 – ma dwojakie znaczenie; z
jednej strony oznacza pochodzące od mocodawcy umocowanie pełnomocnika do
działania w imieniu mocodawcy, z drugiej natomiast – dokument obejmujący
(potwierdzający) to umocowanie. Od udzielenia pełnomocnictwa trzeba przy tym
odróżnić jego wykazanie przed sądem, będące jednym z warunków skuteczności
pełnomocnictwa, a tym samym podejmowania czynności procesowych w imieniu
mocodawcy. Zgodnie z art. 89 § 1 zdanie pierwsze k.p.c., pełnomocnik obowiązany
jest przy pierwszej czynności procesowej dołączyć do akt sprawy pełnomocnictwo z
podpisem mocodawcy lub wierzytelny odpis pełnomocnictwa. Dokument
pełnomocnictwa lub jego wierzytelny odpis jest więc dowodem potwierdzającym
przed sądem istnienie umocowania pełnomocnika do działania w imieniu
mocodawcy.
Kwestia, czy sam dokument pełnomocnictwa jest wystarczającym dowodem
potwierdzającym umocowanie pełnomocnika do działania w imieniu mocodawcy
będącego osobą prawną, nie była dotychczas przedmiotem szerszych rozważań w
orzecznictwie. Chodzi – rzecz jasna – o sytuację, w której umocowanie organu
osoby prawnej do dokonywania czynności prawnych za tę osobę nie zostało
wcześniej wykazane dokumentem przewidzianym w art. 68 k.p.c. Nie ulega
wątpliwości, że w sytuacji, w której pełnomocnik procesowy ma wykazać swoje
umocowanie do działania, spełnienie tego wymagania może nastąpić przez
przedstawienie dokumentów, z których wynika istnienie jego prawa do działania za
mocodawcę. W sytuacjach typowych, gdy mocodawca jest osobą fizyczną,
wystarczające będzie z reguły załączenie do pisma procesowego samego tylko
dokumentu pełnomocnictwa lub jego wierzytelnego odpisu, natomiast w sytuacji, w
której mocodawca jest osobą prawną działającą przez swoje organy (art. 39 k.c.),
wykazanie umocowania jedynie za pomocą dokumentu pełnomocnictwa nie będzie
możliwe. Podobnie jest w sytuacji, w której w imieniu mocodawcy działa jego
pełnomocnik lub przedstawiciel ustawowy, w takich wypadkach bowiem wykazanie
umocowania może nastąpić tylko przez jednoczesne przedstawienie dokumentu
pełnomocnictwa oraz innych stosownych dokumentów potwierdzających, że osoba
udzielająca pełnomocnictwa jest uprawniona do działania za mocodawcę. Te „inne
stosowne dokumenty” stają się zatem koniecznym elementem pełnomocnictwa
procesowego; innymi słowy, stanowią jego część składową. Skoro zaś wynikający z
art. 89 § 1 k.p.c. obowiązek wykazania umocowania pełnomocnika obejmuje w
rozważanych sytuacjach także konieczność wykazania źródła tego umocowania
sięgającego do osoby mocodawcy, należy konsekwentnie przyjąć, że obowiązek
załączenia do pisma procesowego pełnomocnictwa obejmuje wszystkie dokumenty
potwierdzające umocowanie pełnomocnika poczynając od osoby mocodawcy (np.
postanowienie sądu o ustanowieniu opiekuna, jeżeli pełnomocnictwa udzielił
opiekun, pełnomocnictwo podstawowe, jeżeli doszło do udzielenia pełnomocnictwa
substytucyjnego lub odpis z właściwego rejestru, jeżeli mocodawcą jest osoba
prawna wpisana do tego rejestru). Oznacza to, że w sytuacji, w której mocodawca
jest osobą prawną, dla dochowania wymogu formalnego przewidzianego w art. 126
§ 3 k.p.c. konieczne jest dołączenie do pisma procesowego – obok dokumentu
pełnomocnictwa – także dokumentu lub dokumentów wykazujących umocowanie
organu udzielającego pełnomocnictwa do działania za mocodawcę.
Wypada zauważyć, że zapatrywanie to koresponduje z poglądem wyrażonym
w uzasadnieniu uchwały z dnia 19 maja 2004 r., III CZP 21/04, w którym Sąd
Najwyższy stwierdził, że wtedy, gdy pełnomocnik działa na podstawie tzw.
pełnomocnictwa substytucyjnego, wykazanie umocowania polega na
przedstawieniu – obok oryginału lub uwierzytelnionego odpisu dokumentu
pełnomocnictwa substytucyjnego – także dokumentu pełnomocnictwa udzielonego
osobie, która wystawiła pełnomocnictwo substytucyjne, chyba że dokument ten
został już wcześniej złożony do akt sprawy.
Kolejna kwestia wymagająca rozstrzygnięcia sprowadza się do udzielenia
odpowiedzi na pytanie, jakim wymaganiom powinien czynić zadość dokument
wykazujący umocowanie organu osoby prawnej udzielającego pełnomocnictwa, w
szczególności, czy pełnomocnik będący radcą prawnym może sam uwierzytelnić
kopię tego dokumentu.
Wychodząc z założenia, że dokument, o którym mowa, jest elementem
pełnomocnictwa procesowego, należy przyjąć, iż powinien on czynić zadość
wymaganiom przewidzianym dla pełnomocnictwa. Musi to być zatem – jak
przewiduje art. 89 § 1 zdanie pierwsze k.p.c. – oryginał dokumentu lub jego
uwierzytelniony odpis. Z art. 89 § 1 zdanie drugie i trzecie k.p.c. wynika, że adwokat
i radca prawny, a także rzecznik patentowy mogą sami uwierzytelnić odpis
udzielonego im pełnomocnictwa, natomiast sąd może w razie wątpliwości zażądać
urzędowego poświadczenia podpisu strony. Nasuwa się w związku z tym pytanie,
czy przedstawiona możliwość uwierzytelnienia dotyczy także odpisu (kopii)
dokumentu wykazującego umocowanie organu osoby prawnej udzielającego
pełnomocnictwa.
Istotnie, ani przepisy ustawy z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze
(jedn. tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 123, poz. 1058 ze zm.), ani ustawy z dnia 6 lipca
1982 r. o radcach prawnych (jedn. tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 123, poz. 1059 ze zm.)
czy ustawy z dnia 11 kwietnia 2001 r. o rzecznikach patentowych (Dz.U. Nr 49, poz.
509 ze zm.) nie przewidują dla adwokatów, radców prawnych lub rzeczników
patentowych generalnego uprawnienia do uwierzytelniania odpisów (kopii)
dokumentów. Kompetencja taka przysługuje notariuszom, którzy – zgodnie z art. 79
i art. 96 pkt 2 Pr.not. – są uprawnieni do sporządzania poświadczeń, w tym do
poświadczania zgodności odpisu, wyciągu lub kopii z okazanym dokumentem.
Czynności notarialne, dokonane przez nich zgodnie z prawem, mają przy tym
charakter dokumentu urzędowego (art. 2 § 2 Pr.not.). Co się zaś tyczy adwokatów,
radców prawnych i rzeczników patentowych, to uprawnienie do uwierzytelniania
odpisów dokumentów zostało im przyznane przez ustawodawcę tylko w niektórych
przepisach, takich jak np. art. 89 § 1 zdanie drugie i art. 485 § 4 k.p.c. oraz art. 239
zdanie trzecie Pr.u.n. Regulacja ta nie sprzeciwia się jednak przyjęciu, że
pełnomocnik będący adwokatem, radcą prawnym lub rzecznikiem patentowym
może sam uwierzytelnić odpis (kopię) dokumentu potwierdzającego umocowanie
organu osoby prawnej udzielającego pełnomocnictwa. Kompetencja taka wynika z
treści art. 89 § 1 zdanie drugie k.p.c. oraz przedstawionej wyżej kwalifikacji
dokumentu wykazującego umocowanie organu osoby prawnej, który udzielił
pełnomocnictwa. Dokument ten stanowi element pełnomocnictwa i jest z nim
równoważny, skoro jego brak uzasadnia również wdrożenie przez
przewodniczącego postępowania przewidzianego w art. 130 k.p.c., chyba że
przepis szczególny przewiduje w takim wypadku natychmiastowy zwrot pisma
procesowego. Uzasadniony jest w tej sytuacji pogląd, że dokument będący
elementem pełnomocnictwa nie powinien podlegać rygorom dalej idącym niż samo
pełnomocnictwo. Jeżeli zatem w art. 89 § 1 zdanie drugie k.p.c. jest mowa o
uwierzytelnieniu odpisu pełnomocnictwa, pojęcie pełnomocnictwa należy rozumieć
całościowo, jako komplet dokumentów niezbędnych dla wykazania umocowania
pełnomocnika do działania za mocodawcę.
W sytuacji, w której stroną w postępowaniu jest osoba prawna, właściwą
formą wykazania przez zgłaszającego się w jej imieniu pełnomocnika procesowego
umocowania organu udzielającego pełnomocnictwa jest niewątpliwie odpis z
rejestru (art. 37 k.c. i art. 68 k.p.c.). Zgodnie z art. 8 ustawy z dnia 20 sierpnia
1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (jedn. tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 17, poz.
209 ze zm.), rejestr jest jawny; każdy ma prawo dostępu do danych zawartych w
rejestrze za pośrednictwem Centralnej Informacji, każdy ma też prawo otrzymywać
poświadczone odpisy, wyciągi i zaświadczenia o danych zawartych w rejestrze. Z
art. 4 ust. 3 powołanej ustawy wynika z kolei, że Centralna Informacja wydaje
odpisy, wyciągi i zaświadczenia z rejestru, które mają moc dokumentów
wydawanych przez sąd.
Skoro pełnomocnik jest obowiązany dołączyć do pisma procesowego
pełnomocnictwo z podpisem mocodawcy lub wierzytelny odpis pełnomocnictwa,
to – dla wykazania umocowania organu osoby prawnej udzielającego
pełnomocnictwa – może on dołączyć zarówno wydany przez sąd odpis z
właściwego rejestru, który ma walor oryginału, jak i uwierzytelniony przez siebie
odpis czy kopię (w tym kserokopię) tego dokumentu.
Wypada podkreślić, że rygorystyczne wymaganie dołączenia przez
pełnomocnika odpisu z właściwego rejestru wydanego mu przez sąd lub kopii
(odpisu) tego dokumentu poświadczonej za zgodność z oryginałem przez
notariusza prowadziłoby w praktyce częstokroć do przedłużenia postępowania
sądowego i zwiększenia jego kosztów. Dotyczyłoby to w szczególności osób
prawnych występujących do sądu masowo w poszukiwaniu swoich należności,
zatem również wzgląd na potrzeby praktyki przemawia za rozstrzygnięciem
rozważanych zagadnień prawnych w sposób przedstawiony w uchwale (art. 390
k.p.c.).