Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 12 lipca 2006 r.
II UK 255/05
Organ rentowy nie był upoważniony do decydowania o prawie ubezpie-
czonego do świadczenia przedemerytalnego; do jego kompetencji należało na-
tomiast wydanie decyzji ustalającej wysokość hipotetycznej emerytury, przy
uwzględnieniu udokumentowanych okresów składkowych i nieskładkowych
mających wpływ na prawo do emerytury i jej wysokość (art. 37k ust. 3 i 4
ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu,
jednolity tekst: Dz.U. z 2003 r. Nr 58, poz. 514 ze zm.).
Przewodniczący SSN Beata Gudowska, Sędziowie SN: Roman Kuczyński,
Maria Tyszel (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 12 lipca 2006 r. sprawy z
wniosku Wiesławy S. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w
O., w którego miejsce wstąpił Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w P. o wy-
sokość emerytury w celu ustalenia wysokości świadczenia przedemerytalnego, na
skutek skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w War-
szawie z dnia 5 kwietnia 2005 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu w
Warszawie do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasa-
cyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w O. decyzją z dnia 30 kwietnia 2004
r. odmówił ubezpieczonej Wiesławie S. prawa do świadczenia przedemerytalnego
stwierdzając, że nie wykazała wymaganych trzydziestu lat stażu ubezpieczeniowego.
Decyzję tę Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Ostrołęce, wyro-
kiem z dnia 21 lipca 2004 r. [...] zmienił w ten sposób, że przyznał odwołującej się
prawo do ustalenia wysokości emerytury dla potrzeb ustalenia wysokości świadczenia
2
przedemerytalnego, uznając (na podstawie dowodów z zeznań świadków) za udo-
wodniony okres jej pracy w gospodarstwie rolnym od 11 marca 1970 r. do 31 sierpnia
1973 r. Wobec doliczenia, na podstawie art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 17 grudnia
1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity
tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm., zwanej dalej „ustawą o FUS”) tego
okresu jako okresu składkowego do uwzględnionych przez organ rentowy 27 lat, 8
miesięcy i 26 dni okresów składkowych, staż ubezpieczeniowy wnioskodawczyni wy-
niósł ponad trzydzieści lat.
Wyrokiem z dnia 5 kwietnia 2005 r. [...] Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Warszawie oddalił apelację organu rentowego uznając, iż wyrok
Sądu Okręgowego mimo błędnego uzasadnienia odpowiada prawu. Zdaniem tego
Sądu, trafnie Sąd pierwszej instancji przyznał wnioskodawczyni prawo do ustalenia wy-
sokości emerytury dla potrzeb wymiaru świadczenia przedemerytalnego, jednakże
doliczenie okresu pracy w gospodarstwie rolnym do jej stażu ubezpieczeniowego
było zbędne skoro udowodniła ona okres składkowy i nieskładkowy w wymiarze
znacznie przekraczającym staż ubezpieczeniowy wymagany do przyznania emerytury
na zasadach powszechnie obowiązujących. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, organ
rentowy nie miał podstaw do dokonywania oceny spełnienia warunków uprawniają-
cych do świadczenia przedemerytalnego, skoro taka ocena należy tylko i wyłącznie do
kompetencji starosty. Powinnością ZUS jest obliczenie wysokości emerytury w opar-
ciu o przekazaną mu dokumentację, celem spełnienia ciążącego na nim z mocy ustawy
obowiązku, także wówczas, gdy wykazany staż uprawniający do emerytury jest krót-
szy od stażu wymaganego do nabycia prawa do świadczenia przedemerytalnego.
W skardze kasacyjnej od tego wyroku organ rentowy wniósł o jego uchylenie w
całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd Apelacyjny.
Skargę oparto na podstawie naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1
k.p.c., a także naruszenia art. 37k ust. 3 i ust. 4 ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r. o
zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu (jednolity tekst: Dz.U. z 2003 r. Nr 25,
poz. 514 ze zm., zwanej dalej „ustawą o zatrudnieniu”), poprzez ich błędną wykład-
nię. Wniosek o rozpoznanie skargi kasacyjnej uzasadniono potrzebą wykładni
wskazanych wyżej przepisów ustawy o zatrudnieniu i oczywistą zasadnością skargi.
Rozpoznając skargę kasacyjną Sąd Najwyższy wziął pod uwagę, co następuje:
3
Stosownie do art. 39813
§ 1 k.p.c., granice rozpoznania kasacyjnego wyzna-
czają (przytoczone w skardze) podstawy skonkretyzowane zarzutami wraz z ich uzasad-
nieniem oraz jej wnioski. Skoro skargę kasacyjną oparto na obydwu podstawach, prze-
widzianych w art. 3983
§ 1 k.p.c., w pierwszej kolejności kontroli Sądu Najwyższego
podlega zasadność zarzutu naruszenia przepisów postępowania. Przytoczony w ramach
tej podstawy zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c., a pole-
gający, zdaniem skarżącego, na „niewyjaśnieniu podstawy faktycznej wyroku wobec
braku w jego uzasadnieniu odniesienia się do zarzutów apelacyjnych" nie jest trafny.
Zgodnie z art. 328 § 2 k.p.c. uzasadnienie wyroku powinno zawierać wskazanie pod-
stawy faktycznej rozstrzygnięcia, a mianowicie: ustalenie faktów, które sąd uznał za udo-
wodnione, dowodów, na których się oparł, i przyczyn, dla których innym dowodom od-
mówił wiarygodności i mocy dowodowej, oraz wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z
przytoczeniem przepisów prawa. Należy zwrócić uwagę, że stosownie do art. 391 § 1
k.p.c., przepis art. 328 § 2 k.p.c. w postępowaniu apelacyjnym może być stosowany
jedynie odpowiednio, co w praktyce oznacza, że jest on stosowany z uwzględnieniem
specyfiki tego postępowania. Utrwalona judykatura Sądu Najwyższego prezentuje sta-
nowisko, iż zarzut naruszenia przepisu 328 § 2 k.p.c. może znaleźć uzasadnienie w tych
wyjątkowych sytuacjach, w których treść uzasadnienia orzeczenia sądu drugiej instancji
całkowicie uniemożliwia Sądowi Najwyższemu dokonanie oceny prawidłowości postępo-
wania i oceny prawnej, które doprowadziły do wydania orzeczenia, czyli, gdy nie pozwala
na przeprowadzenie kontroli kasacyjnej takiego orzeczenia (por. wyroki Sądu Najwyż-
szego z 20 lutego 2003 r., I CKN 65/01 i z 18 marca 2003 r., IV CKN 1862/00, niepubliko-
wane). Sąd Najwyższy wyjaśniał wielokrotnie, że uchybienie dyrektywom art. 328 § 2 k.p.c.
jest wprawdzie naruszeniem tego przepisu, lecz takim które nie może usprawiedliwiać ka-
sacji, bowiem nie mogło wpłynąć istotnie na wynik sprawy, skoro uzasadnienie orzecze-
nia jest sporządzane po jej rozstrzygnięciu (por. wyroki z dnia: 1 lipca 1998 r., I PKN
220/98, OSNAPiUS 1999 nr 15, poz. 482, oraz z 29 października 1998 r., II UKN
282/98, OSNAPiUS 1999 nr 23, poz. 758). Tymczasem w rozpoznawanej sprawie, wbrew
sugestiom skarżącego, uzasadnienie zaskarżonego wyroku w oczywisty sposób pod-
daje się kontroli kasacyjnej. Sąd drugiej instancji odniósł się do zarzutów formułowanych
w apelacji, przytaczając ich treść na stronie piątej uzasadnienia, a następnie ustosunkował
się do nich w sposób pośredni na jego stronach 7-10. Formułując ten zarzut skarżący za-
pewne kierował się dosłownie stwierdzeniem Sądu Apelacyjnego na ostatniej, jedenastej
stronie uzasadnienia, iż „w zaistniałej sytuacji nie ma podstaw do ustosunkowania się do
4
zarzutów apelacji". Taka konstatacja Sądu jest błędna, skoro przeczy jej treść uzasad-
nienia zaskarżanego wyroku, w którym wskazał, że rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego
nie wymagało uwzględnienia okresu pracy w gospodarstwie rolnym w stażu ubezpie-
czeniowym odwołującej się [...]. W treści apelacyjnego zarzutu naruszenia art. 233
k.p.c. organ rentowy kwestionował przedstawioną przez Sąd pierwszej instancji ocenę
materiału dowodowego odnoszącego się do charakteru pracy wykonywanej przez ubez-
pieczoną w gospodarstwie rolnym jej stryja. Wobec oceny prawnej Sądu Apelacyjne-
go, że ustalenie tej okoliczności było zbyteczne Sąd odwoławczy nie był zobligowany do
dokonania weryfikacji tego fragmentu stanu faktycznego.
Skoro podniesiony w skardze kasacyjnej zarzut naruszenia przepisów postępowania
okazał się nieusprawiedliwiony, Sąd Najwyższy zgodnie z art. 39813
§ 2 k.p.c. jest związa-
ny ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego wyroku, a dalszej kon-
troli kasacyjnej podlega wskazany przez autora skargi zarzut naruszenia art. 37k ust. 3 i
ust. 4 ustawy o zatrudnieniu przez jego błędną wykładnię, „odmawiającą organowi ren-
towemu uprawnienia do odmowy ustalenia wysokości emerytury w celu ustalenia wyso-
kości świadczenia przedemerytalnego”.
Przede wszystkim podkreślić należy, iż w dacie wydania zaskarżanej decyzji, to
powiatowy urząd pracy, a nie Zakład Ubezpieczeń Społecznych (organ rentowy) był
organem właściwym do ustalenia prawa do świadczenia przedemerytalnego, jednakże
decyzja Zakładu była niezbędna dla ustalenia jego wysokości. Wysokość ta była bowiem
ściśle uzależniona od wysokości „hipotetycznej" emerytury. Decyzja organu rentowego,
określająca wysokość potencjalnej emerytury stanowiła rozstrzygnięcie zagadnienia wstęp-
nego w rozumieniu art. 97 § 1 pkt 4 k.p.a. W tym kontekście skład orzekający podziela
słuszność argumentacji skargi kasacyjnej, iż w celu ustalenia wysokości świadczenia
przedemerytalnego, decyzja starosty (powiatowego urzędu pracy) przyznająca prawo do
tego świadczenia musi być poprzedzona decyzją o ustaleniu wysokości emerytury.
Skład rozpoznający niniejszą sprawę w pełni akceptuje pogląd zaprezentowany w
uchwale Sądu Najwyższego z 19 marca 2003 r., III UZP 1/03 (OSNP 2003 nr 13, poz.
317), że wydana przez organ rentowy decyzja ustalająca wysokość emerytury w celu
ustalenia wysokości świadczenia przedemerytalnego nie wiąże organu rentowego w zakre-
sie istnienia samego prawa do tego świadczenia, bowiem decyzja o nim nie leży w jego
gestii. Jest rzeczą oczywistą, iż prawidłowe ustalenie wysokości emerytury (w tym
także dla ustalenia wysokości świadczenia przedemerytalnego) zależy od odpowiedniej
kwalifikacji okresów składkowych i nieskładkowych, zatem nieuwzględnienie niektórych
5
okresów w charakterze okresów składkowych lub nieskładkowych przez organ rentowy
podlega kontroli sądu powszechnego jako sprawa z zakresu ubezpieczeń społecznych.
Wobec opublikowania tej uchwały Sąd Najwyższy nie widzi potrzeby powtarzania argu-
mentacji w niej zawartej, którą całkowicie aprobuje.
W rozpoznawanej sprawie podkreślenia wymaga fakt, że wnioskodawczyni urodzo-
na po dniu 31 grudnia 1948 r. bezspornie udowodniła 27 lat, 8 miesięcy i 26 dni okre-
sów składkowych, a zatem po ukończeniu 60 roku życia będzie spełniać warunki nabycia
prawa do emerytury na podstawie art. 24 ustawy o FUS, natomiast ewentualne
uwzględnienie spornego okresu pracy w gospodarstwie rolnym, miałoby wpływ nie tylko
na wysokość tego świadczenia lecz także, po ukończeniu 55 roku życia, na powstanie jej
prawa do emerytury na podstawie art. 29 w związku z art. 46 ustawy o FUS. Z tej przy-
czyny argumentacja Sądu Apelacyjnego, iż okres pracy odwołującej się w gospodar-
stwie rolnym nie podlegał uwzględnieniu, ponieważ „wnioskodawczyni udowodniła
okres składkowy i nieskładkowy znacznie przekraczający staż ubezpieczeniowy wy-
magany do przyznania emerytury na zasadach powszechnie obowiązujących", nie
jest trafna, bowiem zgodnie z art. 29 ust. 1 ustawy o FUS minimalnym okresem
składkowym i nieskładkowym uprawniającym do wcześniejszej emerytury jest 30 lat.
Sąd Apelacyjny polemizując z wyrażonym w uchwale z 19 marca 2003 r., III UZP 1/03, po-
glądem co do prejudycjalnego charakteru decyzji organu rentowego o ustaleniu wyso-
kości emerytury w celu ustalenia wysokości świadczenia przedemerytalnego nie wyjaśnił
dlaczego, jego zdaniem, zaliczenie wnioskodawczyni spornego okresu pracy w gospo-
darstwie rolnym przez Sąd Okręgowy było zbędne, skoro niewątpliwie mogło mieć
wpływ na wysokość jej przyszłej emerytury. Przewidziana w art.37k ust. 6 ustawy o
zatrudnieniu, na który powołuje się Sąd Apelacyjny, możliwość przyznania świadcze-
nia przedemerytalnego w kwocie zaliczkowej, nie przemawia za trafnością jego poglądu,
że „do kompetencji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych należy wyłącznie ustalenie wy-
sokości emerytury dla potrzeb świadczenia przedemerytalnego", ponieważ możliwość ta
odnosi się tylko do wysokości tego świadczenia, a nie do warunków wymaganych do
powstania prawa do niego. Z drugiej strony jednak Sąd Najwyższy zwraca uwagę, że z
uzasadnienia skargi kasacyjnej zdaje się wynikać, że - zdaniem organu rentowego -
warunkiem ustalenia wysokości emerytury osoby ubiegającej się o świadczenie przede-
merytalne jest wykazanie przez nią stażu ubezpieczeniowego w wymiarze uprawniającym
nie tylko do emerytury, lecz także do tego świadczenia. Ten pogląd także nie znajduje
uzasadnienia w treści przepisów, których naruszenie zarzuca skarga. Powoływana
6
uchwała Sądu Najwyższego wyraźnie wskazuje na powinność organu rentowego do-
konywania weryfikacji i kwalifikacji okresów składkowych i nieskładkowych, mających
wpływ zarówno na prawo do emerytury, jak też na jej wysokość, lecz nie upoważnia go
do decydowania o prawie ubezpieczonego do świadczenia przedemerytalnego. W rozpo-
znawanej sprawie, organ rentowy powinien był wydać decyzję ustalającą wysokość eme-
rytury przy uwzględnieniu niekwestionowanych okresów składkowych i nieskładkowych,
natomiast wnioskodawczyni przysługiwało prawo wniesienia odwołania do Sądu o pod-
wyższenie wysokości hipotetycznej emerytury, poprzez zaliczenie spornego okresu
pracy w gospodarstwie rolnym, a to oznacza, że rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego
podlegało kontroli apelacyjnej także co do prawidłowości zaliczenia tego okresu. Wobec
braku ustaleń Sądu Apelacyjnego w tym zakresie zachodzi potrzeba powtórnego
rozpoznania sprawy, a w jego ramach ustalenia, czy sporny okres pracy wniosko-
dawczyni w gospodarstwie rolnym winien zostać wliczony do stażu ubezpieczeniowego
odwołującej się.
Mając powyższe na uwadze, konieczne było uchylenie zaskarżonego orzeczenia
i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania, o czym Sąd
Najwyższy orzekł jak w sentencji w oparciu o przepisy art. 39815
§ 1 k.p.c. i art. 39810
k.p.c.
========================================